Dzień Długu Ekologicznego (Ecological Debt Day, Earth Overshoot Day)

Dzień Długu Ekologicznego to dzień w którym ludzkość wykorzystała zasoby (gleba, paliwa kopalne, lasy, surowce, woda) przypadające na cały rok do produkcji dóbr i usług, przekraczając tym samym zdolność Ziemi do ich odnawiania. Dług można zmniejszyć m.in. poprzez zalesianie, zarybianie, recykling, absorpcję CO2.

Mimo rosnącej liczby naukowców, obywateli przypisujących zmianę klimatu ludzkiej działalności, raportów Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC), wiele osób wciąż nie zgadza się z tym faktem. Z tego powodu wiedza o Dniu Długu Ekologicznego i czynników, które sprawiają, że dzień ten wypada z każdym rokiem wcześniej, jest pomocna w debacie o zmianie klimatu, zagrożeniach ekologicznych, zanieczyszczeniu i ochronie środowiska. Uzmysławia, że rosnąca konsumpcja zaburza w realny sposób równowagę Ziemi i prowadzi do nieodwracalnej degradacji środowiska.

Podstawowe informacje

Dzień Długu Ekologicznego (DDE) wylicza się, dzieląc ogół zasobów naturalnych biosfery przez światowy ślad ekologiczny (ecological footprint), a następnie mnożąc przez 365 (liczba dni w roku według kalendarza gregoriańskiego).

Dług ekologiczny oznacza, że nadmiernie eksploatujemy Ziemię, pozbawiając przyszłe pokolenia jej zasobów. Odnosi się także do ekologicznie i ekonomicznie „rabunkowej” działalności państw zindustrializowanych wobec krajów biedniejszych. Ceny surowców eksportowanych przez biedniejsze kraje nie uwzględniają negatywnego wpływu danej produkcji na środowisko. Bogate kraje korzystają z przestrzeni i zasobów przyrody w sposób nieproporcjonalny np. emitując gazy cieplarniane praktycznie bez ograniczeń (limity zostały przyjęte przez niektóre państwa, nie największych emitentów.

Ekspansjonizm państw bogatych prowadzi do zmian klimatu, niezrównoważonego rolnictwa, wylesiania, nadmiernych połowów, konwersji obszarów namorzynowych i bagnisk. Skutki te dotykają wprawdzie wszystkie kraje, ale to tym o niższym PKB trudniej sprostać katastrofom ekologicznym. W przyszłości to one będą częściej musiały stawić czoła problemom takim, jak zanieczyszczenie wody pestycydami i nawozami, utrata bioróżnorodności, ekstremalne warunki pogodowe (susze i powodzie), wzrost zachorowań na choroby zakaźnych. Naruszenie warstwy ozonowej spowoduje większą zachorowalność na raka skóry i zaćmę.

Z ekonomicznej perspektywy okazuje się, że po Dniu Długu Ekologicznego ludzkość żyje na koszt Ziemi i przyszłych pokoleń. Ostatnie lata pokazują, że zjawisko to nie jest czymś wyjątkowym, lecz powszechnym.

Ogólny destrukcyjny wpływ krajów o wysokim PKB na ekosystem jest przenoszony na kraje biedne, a wartość powstałego w ten sposób długu ekologicznego przewyższyła w 2008 roku wysokość długu finansowego państw o niskim PKB (1,8 biliona międzynarodowych dolarów).

Wyznaczenie daty Dnia Długu Ekologicznego

Choć światowa konsumpcja przekroczyła dostępne zasoby w 1986 roku, Dzień Długu Ekologicznego po raz pierwszy ogłoszono 19 grudnia 1987 roku. Przedtem Ziemia była w stanie regenerować swoje zasoby. W celu wywołania publicznej debaty nad tym zjawiskiem, New Economics Foundation (Fundacja Nowej Ekonomii) wprowadziła Dzień Długu Ekologicznego.

Do obliczenia daty DDE, wykorzystywane są m.in. sprawozdania ONZ, zawierające szereg danych na temat stanu środowiska naturalnego.

Brane są pod uwagę zmienne, takie jak np.:

• zmiany emisji dwutlenku węgla
• zmiany zdolności biologicznej lasów
• odradzania się populacji ryb w łowiskach

Pozyskany w ten sposób obraz śladu ekologicznego, wykracza poza pomiary dwutlenku węgla, umieszczając emisje w kontekście ludzkich potrzeb zaspokajanych przez żywność, włókna, drewno czy grunty pod domy mieszkalne i drogi.

System wyznaczania pierwszego dnia zadłużenia nie uwzględnia jednak informacji obrazujących dynamikę ekologicznych strat, takich jak degradacja gleby, skażenie wody lub masowy spadek liczby gatunków. Straty te dopiero odbiją się na środowisku, a poprzez przyszłe zmiany w dostępności zasobów i usług ekosystemowych, wpłyną na nasze życie i wyznaczą przyszłe okresy długu ekologicznego.

Średnio w każdym kolejnym roku dzień ten wypada wcześniej niż w poprzednim. Świadczy to o tym, że ludzkość popadła już permanentnie w dług ekologiczny.

Wyjątkiem był rok 2020, kiedy Dzień Długu Ekologicznego wypadł 22 sierpnia, podczas gdy rok wcześniej miało to miejsce 29 lipca. Przyczyną owego przesunięcia było zahamowanie gospodarki, konsumpcji i transportu związane z pandemią COVID-19, co przełożyło się na redukcję światowego śladu ekologicznego. Same emisje dwutlenku węgla były o 5,8% niższe niż w roku 2019 roku.

Czynniki związane z Dniem Długu Ekologicznego

Dzień Długu Ekologicznego opiera się na dwóch pojęciach: śladu ekologicznego i biologicznego potencjału Ziemi do regeneracji (biocapacity). Pierwsze z nich oznacza szacowaną liczbę hektarów powierzchni lądów i mórz potrzebną do regeneracji zasobów zużytych na konsumpcję i absorpcję odpadów.

Nadmierna eksploatacja lasów zmniejsza ekologiczną pojemność Ziemi, przez co w kolejnych latach wytwarza ona coraz mniej zasobów. Można tę sytuację porównać do stopniowego kumulowania się odsetek od niespłaconej pożyczki. Jeśli nie powstrzyma się światowej nadmiernej konsumpcji, doprowadzimy do naruszenia i załamania równowagi ekologicznej.

Dzień Długu Ekologicznego wskazuje na stopień eksploatacji środowiska przez ludzkość. Aby go wyliczyć, wykorzystuje się m.in. następujące wskaźniki.

• pojemność siedliska (Carrying Capacity) – pozwala ustalić, jak liczna populacja może zasiedlić dany obszar w sposób zrónoważony, a więc nienaruszający jego równowagi ekologicznej
• MIPS (Materials Intensity Per Service Unit) – określa ilość materiałów użytych w procesie produkcji w przeliczeniu na cykl pracy urządzenia
• bagaż ekologiczny (Ecological Rucksack) – określa ogół zasobów zużytych w całym procesie produkcji, np. 1 kg wołowiny = 40 000 wykorzystanych litrów wody, 5 g złota = 2000 kg surowców, komputer (20 kg) = 14 ton materiału. Japońscy naukowcy ustalili, że produkcja kilograma wołowiny powoduje większą emisję szkodliwych gazów niż 100-watowa żarówka paląca się przez 20 dni
• wskaźnik 4 (Factor 4) – wskaźnik 4 oznacza, że efektywność użytkowania zasobów należy zwiększyć 4-krotnie, by produkcja była dwukrotnie wyższą, a zużycie surowców o połowę niższe
• wskaźnik 10 (Factor 10) – określa, że dziesięciokrotne zmniejszenie eksploatowanie surowców przez kraje rozwinięte jest warunkiem zrównoważonego rozwoju kolejnych 25–50 lat
• analiza Cyklu Życia Produktu (Life-Cycle Analysis) – określa wpływ produkcji i eksploatacji danego produktu na środowisko
• ślad ekologiczny– określa ilość zasobów (ziemi i wody) potrzebną do zaspokojenia codziennych potrzeb danej osoby. Wartość ta zależy od indywidualnego stylu życia (jedzenie, mieszkanie, rodzaj transportu) oraz typu konsumpcjonizmu (towary, usługi). Biorąc pod uwagę wielkość populacji i powierzchnię biologicznie czynnej uważa się, że jednemu człowiekowi przysługą 2 hektary Ziemi. Mieszkańcy Europy czy Stanów Zjednoczonych eksploatują ekosystem w większym stopniu (odpowiednio średnio 5 i 10 ha/osoba), a więc kosztem pozostałych.

Nasze rosnące zapotrzebowanie na zasoby i usługi ekosystemowe przekracza możliwości Ziemi. Przekracza je tak bardzo, że aby je zaspokoić potrzebujemy nie jednej, ale 1,75 planety. Tylko w okresie pomiędzy 2000 i 2017 rokiem, globalny ślad materiałowy – czyli ilość surowców wymagana do zaspokojenia zapotrzebowania na dobra w gospodarce – wzrósł o 70% (ONZ, 2021).

Dzień Długu Ekologicznego w Polsce

W 2023 roku polski Dzień Długu Ekologicznego wypadł już 2 maja. Od tego dnia w Polsce przez resztę roku, korzystaliśmy z dobrodziejstw planety na kredyt, zaciągając dług u przyszłych pokoleń.

Dobrą wiadomością jest to, że coraz więcej osób w naszym kraju bierze sobie do serca pogarszający się stan środowiska i deklaruje chęć podjęcia działań zaradczych. Świadomość znaczenia naturalnych ekosystemów wzrasta, a ich ochrona i odbudowa są jednym z najpewniejszych sposobów dostarczania rozwiązań w zakresie bezpieczeństwa żywnościowego, łagodzenia i adaptacji do zmian klimatu czy przeciwdziałania utracie bioróżnorodności. Zmiany na tym polu wymagają jednak zmiany w naszej relacji do natury i podejścia do mierzenia postępu gospodarczego.

Przyszłość Błękitnej Planety

W roku 2021, ponad 37 400 gatunków roślin i dzikich zwierząt było zagrożonych wyginięciem, a ponad połowa kluczowych dla bioróżnorodności obszarów morskich wciąż nie była chroniona. W zaledwie dwie dekady (2000-2020), świat stracił na skutek wylesiania pod uprawy i hodowlę zwierząt 100 milionów hektarów lasów (ONZ, 2021). Połowa możliwości produkcyjnych Ziemi wykorzystywana jest do wyżywienia ludzi, a na różnych etapach produkcji i konsumpcji tracona jest bądź marnowana aż 1/3 żywności.

Dług ekologiczny można zmniejszyć m.in. poprzez zalesianie, zarybianie, recykling, wprowadzając w życie strategie ochrony ekosystemów i klimatu. Redukując o połowę globalne emisje gazów cieplarnianych do roku 2030 i osiągając neutralność klimatyczną do 2050 roku. Trzeba też podjąć działania zmierzające do realizacji postulatów gospodarki o obiegu zamkniętym zakładające zmianę wzorców produkcji i konsumpcji, odpowiedzialne generowanie odpadów oraz przyjęcie strategii, które będą skutkowały radykalnym obniżeniem emisji gazów cieplarnianych we wszystkich gałęziach gospodarki.

W skali globalnej wyrazem tego stało się ogłoszenie przez Zgromadzenie Ogólne ONZ lat 2021-2030 Dekadą Odtwarzania Ekosystemów. W Polsce, bezpośrednią odpowiedzią na to wezwanie, jest uruchomienie przez Centrum UNEP/GRID-Warszawa programu Re:Generacja (https://re.generacja.org/)” – programu, którego celem jest ochrona i odbudowa ekosystemów na terenie całej Polski.

Każdy z nas metodą małych kroków może dbać o środowisko naturalne w domu, pracy, na zakupach, wakacjach czy w podroży. Zostać świadomym i odpowiedzialnym konsumentem, wdrożyć zasady ekologicznego stylu życia według np. idei LOHAS, Less, lub nawet Zero Waste, Jeżeli zmienimy nasz stosunek do możliwości regeneracyjnych Ziemi, zharmonizujemy nasze potrzeby z możliwościami jakie oferuje planeta, możemy zatrzymać spiralę ekologicznego zadłużenia.

źródło: materiały prasowe
Dzień Długu Ekologicznego, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
29 lipca – ŚWIATOWY DZIEŃ DŁUGU EKOLOGICZNEGO 2021, gridw.pl

Świadomy konsument – dodatkowe informacje:
ekologiczne i zrównoważone święta, black friday, Clean label, cyber monday, cykl życia produktu (Life Cycle Assesment LCA), data przydatności do spożycia, data ważności, degrowth, domowe (naturalne) środki czystości, dyrektywa Cyfrowa, Dyrektywa Omnibus, dyrektywy PPWD (Packaging and Packaging Waste Directive). dyrektywa Towarowa, dyrektywa Single-Use Plastics, ekoprojekt, ekoprojektowanie (ecodesign), etykiety energetyczne, greenwashing (ekościema, ekomanipulacja, zielone kłamstwo), ekonomia subskrypcji, fast fashion (szybka, śmieciowa moda), gospodarka obiegu zamkniętego (GOZ), kosmetyki naturalne (ekokosmetyki), marnowanie żywności, Nutri-Score (5-Colour Nutrition Label, 5-CNL) pięciokolorowa etykieta żywieniowa, olej palmowy, odpowiedzialna konsumpcja, pakiet odpadowy, Prawo Do Naprawy (#RightToRepair), produkt bio, produkt ekologiczny (eko), produkt naturalny, recykling, redesign, rozszerzona odpowiedzialność producenta (ROP), ekonomia współdzielenia (sharing economy), slow fashion, społeczna lodówka, strategia Od pola do stołu, system kaucyjny, transport ekologiczny, turystyka ekologiczna, upcykling, uwalnianie książek (bookcrosing), zdrowa żywność, zrównoważona moda, zrównoważone rybołówstwo, żywność alternatywna, żywność drukowana, żywność ekologiczna

ślad ekologiczny (ecological footprint), ślad środowiskowy (environmental footprint), ślad węglowy (carbon footprint), ślad wodny (water footprint)
air-commerce, downsizing, overpackaging

Jak każdego dnia dbać o środowisko naturalne:
na wakacjach, na zakupach, w podróży, ograniczenie zużycia papieru
oszczędzanie energii elektrycznej (oszczędzanie prądu): tryb czuwania Stand-by
energooszczędne oświetlenie: świetlówka kompaktowa (energooszczędna), żarówka LED
oszczędzanie gazu, oszczędzanie wody: perlator
energooszczędna wentylacja, energooszczędne ogrzewanie
energooszczędne urządzenia: czajnik elektryczny, komputer, lodówka i zamrażarka, odkurzacz, okap kuchenny, piekarnik, płyta grzejna, pojemnościowy podgrzewacz do wody, pralka, telewizor, zmywarka
segregacja odpadów
znaki i oznaczenia ekologiczne

Ekologiczny styl życia:
dieta planetarna, freganizm, Lifestyles of Health and Sustainability (LOHAS), Less Waste, Roślinne zamienniki mięsa i produktów pochodzenia zwierzęcego, Repair Cafe, Slow fashion, Slow life, weganizm, wegetarianizm,
Zero Waste
zasada 3R, zasada 5R, zasada 8R: Rethink (Przemyśl swoją relację ze środowiskiem), Refuse (Odmawiaj), Reduce (Unikaj), Reuse (Użyj ponownie), Rehome (Znajdź nowy dom), Repair (Naprawiaj), Recycle (Utylizuj, Recyklinguj, Oddaj do odzysku), Rot (kompostuj)

Zagrożenia ekologiczne – dodatkowe informacje:

definicje, teorie, hipotezy, zjawiska:
antropocen, antropopresja, bezpieczeństwo ekologiczne, biologiczny potencjał Ziemi do regeneracji (biocapacity), bioremediacja, ekobójstwo (ekocyd), ekomodernizm, ekosystem sztuczny, ekoterroryzm, globalne zagrożenia ekologiczne, granice planetarne, hipoteza wypadających nitów (rivet popping), homogenocen, kapitalocen, katastrofy i klęski ekologiczne, katastrofy ekologiczne na świecie, klęski żywiołowe, masowe wymieranie, monokultura, komodyfikacja żywności (utowarowanie), plantacjocen, plastikoza, plastisfera (plastisphere), przeludnienie, syndrom przesuwającego sią punktu odniesienia, szóste masowe wymieranie (szósta katastrofa), tragedia wspólnego pastwiska, utrata bioróżnorodności, Wielkie przyspieszenie, zielony anarchizm, zjawisko przedniej szyby

degradacja środowiska:
akwakultura, betonoza (betonowanie miast), choroby odzwierzęce, górnictwo morskie, hodowla zwierząt, melioracja, monokultura, niszczenie siedlisk, przełownie, przemysł wydobywczy, przyłów, rolnictwo, spadek liczebności owadów, turystyka masowa, wylesianie (deforestacja), wypalanie traw

ozon i ozonosfera (warstwa ozonowa):
dziura ozonowa, freon (CFC)

zanieczyszczenie środowiska:
beton, bisfenol A (BPA), eutrofizacja, farmaceutyki, handel emisjami zanieczyszczeń, kwaśny deszcz, mikroplastik, martwe strefy, nanoplastik, neonikotynoidy, niedopałki papierosów, odpady niebezpieczne, pestycydy, polichlorowane bifenyle (PCB), przemysł tekstylny (włókienniczy). sieci widma, sinice, składowiska odpadów (wysypiska śmieci), smog, sól drogowa, sztuczne ognie (fajerwerki, petardy), tworzywa sztuczne (plastik), Wielka Pacyficzna Plama Śmieci, wycieki ropy naftowej, zakwaszenie wód (rzek, jezior, mórz i oceanów), zanieczyszczenie gleby, zanieczyszczenie hałasem, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie światłem, zanieczyszczenie wody, związki per- i polyfluoroalkilowe (PFAS) – wieczne chemikalia

zmiany klimatu (kryzys klimatyczny):
blaknięcie (bielenie) raf koralowych, denializm klimatyczny (zaprzeczanie globalnemu ociepleniu), efekt cieplarniany, ekstremalne zjawiska, gazy cieplarniane, globalne ocieplenie, kryzys wodny, miejska wyspa ciepła (MWC), migracje gatunków, nawałnice, ocieplenie oceanu, wzrost poziomu mórz i oceanów, podtopienie, powódź, pożar lasu, przyducha, pustynnienie, susza, topnienie lodowców i lądolodów, topnienie lodu morskiego, trąba powietrzna, upał

klęski i katastrofy ekologiczne:
katastrofy jądrowe (nuklearne), katastrofy przemysłowe, największe katastrofy ekologiczne na świecie, największe katastrofy ekologiczne w Polsce, wycieki ropy naftowej

Czerwona księga gatunków zagrożonych, Czerwona Lista IUCN (The IUCN Red List):
gatunek wymarły (extinct EX), gatunek wymarły na wolności (extinct in the wild EW), gatunek krytycznie zagrożony (critically endangered CR), gatunek zagrożony (endangered EN), gatunek narażony gatunek wysokiego ryzyka (vulnerable VU), gatunek bliski zagrożenia (near threatened NT), gatunek najmniejszej troski (least concern LC)
Polska czerwona księga roślin, Polska czerwona księga zwierząt
gatunek inwazyjny (inwazyjny gatunek obcy IGO)

Poruszający i inspirujący do działania apel Davida Attenborough

Wiedza ekologiczna – dodatkowe informacje:
aforyzmy ekologiczne, biblioteka ekologa, biblioteka młodego ekologa, ekoprognoza, encyklopedia ekologiczna, hasła ekologiczne, hasztagi (hashtagi) ekologiczne, kalendarium wydarzeń ekologicznych, kalendarz ekologiczny, klęski i katastrofy ekologiczne, największe katastrofy ekologiczne na świecie, międzynarodowe organizacje ekologiczne, podcasty ekologiczne, poradniki ekologiczne, (nie) tęgie głowy czy też (nie) najtęższe umysły, znaki i oznaczenia ekologiczne

Dziękuję, że przeczytałaś/eś powyższe informacje do końca. Jeśli cenisz sobie zamieszczane przez portal treści zapraszam do wsparcia serwisu poprzez Patronite.

Możesz również wypić ze mną wirtualną kawę! Dorzucasz się w ten sposób do kosztów prowadzenia portalu, a co ważniejsze, dajesz mi sygnał do dalszego działania. Nad każdym artykułem pracuję zwykle do późna, więc dobra, mocna kawa wcale nie jest taka zła ;-)

Zapisz się na Newsletter i otrzymuj email z ekowiadomościami. Dodatkowo dostaniesz dostęp do specjalnego działu na stronie portalu, gdzie pojawiają się darmowe materiały do pobrania i wykorzystania. Poradniki i przewodniki, praktyczne zestawienia, podsumowania, wzory, karty prac, checklisty i ściągi. Wszystko czego potrzebujesz do skutecznej i zielonej rewolucji w twoim życiu. Zapisz się do Newslettera i zacznij zmieniać świat na lepsze.

Chcesz podzielić się ciekawym newsem lub zaproponować temat? Skontaktuj się pisząc maila na adres: informacje@wlaczoszczedzanie.pl

Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej portalu Włącz oszczędzanie