Wylesianie (deforestacja)

Największym połączonym zagrożeniem dla różnorodności biologicznej i klimatu na planecie jest wylesianie, zwłaszcza tropikalnych lasów deszczowych, które stanowią schronienie dla najbogatszych ekosystemów i aktywnie łagodzą globalne zmiany klimatu.

Drzewa są naturalnymi magazynami węgla, wpływającymi na utrzymanie cyklu węglowego w równowadze. Poprzez wylesianie w bardzo krótkim czasie usuwana jest biomasa roślinna, która traci możliwość magazynowania węgla. Gdy na terenie, z którego został usunięty las sadzi się nowe uprawy, pobierają one stopniowo dwutlenek węgla z atmosfery. Jednak w porównaniu z lasem pierwotnym jest to ekosystem ubogi (mniej gatunków i pięter roślinności oznacza mniejsze możliwości pobierania i składowania węgla), więc pochłanianie przez niego CO2 z atmosfery nawet przez stulecia nie rekompensuje utraty węgla towarzyszącej usunięciu naturalnego ekosystemu.

Chronienie lasów umożliwia doskonalenie procesów zarządzania zasobami naturalnymi i zwiększenie produktywności gruntów.

Podstawowe informacje

Lasy pokrywają 30,7% powierzchni Ziemi. Zapewniają nie tylko bezpieczeństwo żywnościowe i schronienie dla różnych form życia, ale odgrywają również kluczową rolę w zwalczaniu zmian klimatycznych i ochronie bioróżnorodności. Lasy stanowią główne źródło utrzymania dla 1,6 miliarda ludzi, w tym 70 milionów ludności rdzennej. Lasy zamieszkuje ponad 80% wszystkich gatunków zwierząt, roślin i owadów żyjących na lądzie.

Drzewa produkują tlen, pochłaniają i neutralizują działanie substancji toksycznych, takich jak dwutlenek węgla, dwutlenek siarki i metale ciężkie, regulują cykl wodny, ochraniają glebę na której rosną, stanowią siedliska niezliczonej liczby gatunków i ekosystemów, a lasy są najlepszym naturalnym filtrem atmosfery.

W XXI w. co roku tracimy 13 milionów hektarów lasów, a degradacja środowiska doprowadza do pustynnienia obszarów o powierzchni 3,6 miliarda hektarów. Lasy są zagospodarowywane przede wszystkim pod tereny rolne i pastwiska. Na skutek globalnych zmian klimatu i antropopresji częściej zdarzają się pożary lasów, które pogłębiają zjawisko deforestacji. Potężne pożary w Ameryce Północnej (USA, Kanada) i Południowej (Amazonia), Azji (Rosja, Chiny), Australii, a także w samej Europie do których doszło w ciągu ostatnich lat, wydają się to potwierdzać.

Mauro Bologna z Uniwersytetu Tarapaca w Chile i Gerardo Aquino z Instytutu Alana Turinga w Londynie od lat tworzą różne modele statystyczne. Chcąc wyliczyć upadek ludzkiej cywilizacji swoje obliczenia skupili na wylesianiu z uwagi na to, że rosnąca temperatura czy stężenie gazów cieplarnianych w atmosferze są danymi ze zbyt dużą liczbą niewiadomych, które uniemożliwiają precyzyjne szacowanie. Dlatego porównali tempo wylesienia ze wskaźnikiem populacji, oraz konsumpcji. Z ich obliczeń wynika, że jeśli obecne tempo wycinki ogromnych obszarów lasów utrzyma się, naszej cywilizacji pozostało od 2 do 4 dekad do ostatecznego upadku.

Przyczyny wylesiania

• pozyskiwanie gruntów do uprawy roli i hodowli – przemysłowa hodowla zwierząt, wraz z uprawą soi na paszę jest najczęstszą przyczyną wylesiania Amazonii
• pozyskiwanie drewna jako surowca dla przemysłu i budownictwa
• pozyskiwanie drewna na opał
• produkcja oleju palmowego – główna przyczyny wylesiania w Indonezji i Malezji
• naturalne bądź sztucznie wywołane wymarcie danego gatunku drzewa
• pożary lasów spowodowane m.in. ocieplaniem się klimatu przez działalność człowieka
• przemysł wydobywczy – wydobywanie miedzi, rud żelaza i złota tak samo jak wiercenia ropy naftowej, wszystkie te czynniki przyczyniają się do wylesiania, a także powodują dodatkowe szkody w wyniku skażenia gruntów i systemów rzecznych

Skutki wylesiania

Publikowany co dwa lata przez WWF Living Planet Report (LPR) (Raport Żyjącej Planety) jest regularnie aktualizowanym podsumowaniem globalnych trendów zmian liczebności populacji dzikich gatunków zwierząt kręgowych na całym świecie i stanowi ważną informację na temat ogólnego stanu ekosystemów. Edycja z 2022 roku pokazuje, że monitorowane populacje ssaków, ptaków, płazów, gadów i ryb, doświadczyły katastrofalnego spadku średniej liczebności populacji o 69% od 1970 roku. Szacuje się, że przekształciliśmy 75% światowych obszarów lądowych i jeśli trend się utrzyma, do 2050 roku będzie to już 90% przekształconych obszarów, co oznacza koniec różnorodności biologicznej na naszej planecie.

Międzyrządowa Platforma ds. Różnorodności Biologicznej i Funkcji Ekosystemu (Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services, IPBES) to niezależne ciało działające pod auspicjami ON. Raport którego pełna nazwa brzmi Global Assessment Report on Biodiversity and Ecosystem Services to dokumentem oparty na analizie 15 tys. prac naukowych i dokumentów państwowych, ale też wiedzy i doświadczeniu ludności rdzennej i lokalnych społeczności. Według raportu aż milion gatunków na Ziemi jest zagrożonych wyginięciem przez naszą działalność. Trzy czwarte upraw jest uzależnionych od zapylania przez zwierzęta i gdy tych zabraknie, nam zacznie brakować jedzenia. Miliardy ludzi korzystają z drewna jako źródła energii, oraz z leków opartych na roślinach. Między rokiem 1980 a 2000 zniszczono 100 mln hektarów lasów tropikalnych, głównie pod hodowlę bydła i uprawy.

Wycinanie lasów deszczowych związane m.in. z produkcją oleju palmowego wpływa na światowy obieg wody w przyrodzie. Palma olejowa jest uprawiana w wąskim pasie lasów tropikalnych w okolicach równika. Lasy deszczowe pobierają wodę, odparowują do atmosfery, która następnie wędruje z prądami atmosferycznymi i spada w postaci deszczu czy śniegu w miejscach, gdzie jest niższa temperatura. W ten sposób prawidłowo funkcjonujące lasy tropikalne napędzają obieg wody i opady w odległych miejscach, w Stanach Zjednoczonych, Indiach czy Chinach. Jeżeli wycinamy lasy pod uprawy cały ten obieg zostaje zaburzony.

Wyszczególnione skutki wylesiania:

• niszczenie naturalnych siedlisk wielu ssaków i ptaków, co prowadzi do zmniejszania ich populacji i masowego wymierania wielu gatunków
• utrata środków utrzymania przez miliony ludzi, dla których las jest środowiskiem życia (np. Pigmeje w Afryce), co prowadzi do zatracania ich tożsamości kulturowej i ich wymieranie
• obniżenie poziomu wód gruntowych, co prowadzi do wysuszania gruntów i ich pustynnienia, wysychania ujęć wody, obniżenie wydajności rolnictwa
• zakłócenie obiegu wody w środowisku, co może prowadzić do powodzi, susz, osunięć ziemi i lawin błotnych
• postępująca utrata materii organicznej z odsłoniętych gleb
• przyspieszony proces erozji gleb
• zmniejszona ilość tlenu w atmosferze, a zwiększona ilość dwutlenku węgla (lasy nazywane są płucami Ziemi), co prowadzi do zmian klimatu
• do wód na terenach wylesionych trafia mniej materii organicznej, co zaburza sieć troficzną, skutkując m.in. mniejszą biomasą ryb

Klęski ekologiczne spowodowane deforestacją

Homo Sapiens od początku egzystencji na Ziemi przyczynia się do brutalnego ingerowania w świat przyrody. Na świecie nie brakuje przykładów jego bezmyślności, chaosu, bałaganu który za sobą zostawia, klęsk i katastrof ekologicznych spowodowanych np. wylesianiem, czy też celowo wywołanymi pożarami lasów w celu deforestacji.

• archeolodzy z Uniwersytetu w Leiden ustalili, że 125 tys. lat temu neandertalczycy wykarczowali część lasów na terenie dzisiejszych Niemiec. Wykorzystali do tego ogień i narzędzia
• wyczerpywanie źródeł zasobów naturalnych i deforestacja doprowadziła do gwałtownego spadku populacji i upadku co najmniej siedmiu europejskich cywilizacji neolitu
• przykładem obszarów, na których doszło do całkowitego przekształcenia naturalnej roślinności, są kraje leżące nad Morzem Śródziemnym, gdzie rozwijały się i prowadziły gospodarkę wielkie starożytne cywilizacje, takie jak Cesarstwo zachodniorzymskie. Niegdyś charakterystyczne dla obszaru lasy podzwrotnikowe w wyniku intensywnej deforestacji zostały zastąpione przez wtórną, niską, twardolistną formację krzewiastą np. lasy składające się z dębu korkowego, sosny zostały zastąpione wiecznie zielonymi krzewami typu makia.
• przeludnienie, wylesianie, degradacja środowiska, utrata równowagi środowiskowej, oraz seria długotrwałych okresów susz w IX wieku doprowadziła do upadku jednej z największych prekolumbijskich cywilizacji miasta-państwa Majów w Meksyku i Ameryce Środkowej. Wielu naukowców skłania się dzisiaj do teorii że jest to przykład katastrofy ekologicznej, która obaliła całą cywilizację.
• Angkor to nazwa stosowana do istniejącego w okresie od 802 do 1432 roku Imperium Angkoru lub Imperium Khmerskim. Rozrastające się przez kilkaset lat miasto potrzebowało coraz więcej pól, dlatego rolnicy zajmowali nowe tereny, wycinając okoliczne lasy. Niekontrolowane wylesianie doprowadziło do erozji, wyjałowienia gleby, powodzi, klęski głodu, wojen o pożywienie i upadek imperium.
• Wyspa Wielkanocna to przykład katastrofy ekologicznej, gdzie eksploatacja ograniczonych zasobów przyczyniła się do zniszczenia ekosystemy wyspy. Do upadku Rapa Nui doprowadzili sami mieszkańcy, nadmiernie eksploatując środowisko naturalne doszczętnie wycinając rosnące na wyspie lasy. Pozbawiona lasów ziemia uległa wyjałowieniu i erozji. Bezpowrotnie wyginęły rośliny i zwierzęta, zabrakło jedzenia. Niektórzy badacze sugerują, że to szczur polinezyjski zawleczony na Wyspę Wielkanocną, mógł odegrać główną rolę w całkowitym wylesieniu tej wyspy poprzez zjadanie orzechów tamtejszych palm, co sprawiło, że las nie mógł się odradzać.
• wycinanie ekwadorskiej dżungli zaczęło się w latach 60. ubiegłego stulecia, kiedy na jej północnych terenach odkryto zasoby ropy. Doprowadziło to do zanieczyszczenia ropą wód gruntowych i całkowitej niemalże dewastacji lasu deszczowego w tej części ekwadorskiej Amazonii. Działalność wydobywcza korporacji Chevron-Texaco spowodowała katastrofę ekologiczną określaną mianem Czarnobylu lasu deszczowego.
• głównymi przyczynami powstania rozległych i długotrwałych pożarów lasów na Sumatrze i Borneo w 1998 roku było wycinanie i wypalanie lasów pod plantacje plamy olejowej (służące do produkcji oleju palmowego), oraz cykliczne zjawisko El Nino. Płonące dziewicze lasy równikowe to zagrożenie dla wielu bezcennych gatunków zwierząt i roślin, również tych wciąż czekających na odkrycie. Na Borneo pożary dotarły do obszarów zamieszkiwanych przez orangutany. Występuje tam nawet trzecia część światowej populacji tych małp.
• w 2005 roku w Torres del Paine (Chile) wybuchł pożar w wyniku którego spłonęło ponad 15 tys. ha lasów uznanych przez UNESCO za Światowy Rezerwat Biosfery. Zginęło wiele gatunków roślin i zwierząt. Ekolodzy szacują, że lasy powrócą do stanu sprzed pożaru za 150 lat.
• w 2010 roku w Rosji przez prawie 3 letnie miesiące na skutek długotrwałej suszy trwały wielkie pożary lasów
• Pożary lasów w Rosji zostały wywołane suszą, które nawiedziły obszar Rosji od końca lipca do początku września 2010 roku.
• Trwająca od 12 do 19 kwietnia 2015 roku seria niekontrolowanych pożarów objęła znaczne obszary południowej Syberii w Rosji
• W 2015 odnotowano ponad 100 tys. ognisk pożarów na Sumatrze i Borneo, które objęły tysiące hektarów pierwotnego lasu i torfowisk
• W 2019 roku z powodu wyjątkowo wysokich temperatur w Arktyce wybuchło ponad sto niekontrolowanych pożarów, co wielokrotnie zwiększyło emisję dwutlenku węgla do atmosfery
• zwiększona liczba pożarów w 2018 i 2019 roku doprowadziła do międzynarodowego zaniepokojenia losem amazońskiego lasu deszczowego, który jest największym na świecie pochłaniaczem dwutlenku węgla na ziemi i odgrywa znaczącą rolę w łagodzeniu globalnego ocieplenia
• w Australii na przełomie lat 2019 i 2020 ogień strawił 103 tys. kilometrów kwadratowych buszu. Naukowcy oszacowali, że katastrofalne pożary spowodowały bezpośrednio lub pośrednio śmierć 480 mln zwierząt, a okres przywrócenia biocenozy do pierwotnego stanu może nigdy nie nastąpić.

dodatkowe informacje:
Klęski i katastrofy ekologiczne
Największe katastrofy ekologiczne na świecie
Pożar lasu

Zrównoważona gospodarka leśna – co można zrobić?

Wylesianie i pustynnienie w wyniku działalności człowieka i zmian klimatu to najważniejsze wyzwanie dla zrównoważonego rozwoju. Zjawiska te wpływają na życie i utrzymanie milionów ludzi. Obecnie podejmowane są wysiłki dążące do lepszego zarządzania lasami, oraz przeciwdziałania pustynnieniu.

Jednym z Celów Zrównoważonego Rozwoju (Sustainable Development Goals SDGs) przyjętych w 2015 roku przez państwa członkowskie ONZ jest: Chronić, przywrócić oraz promować zrównoważone użytkowanie ekosystemów lądowych, zrównoważone gospodarowanie lasami, zwalczać pustynnienie, powstrzymywać i odwracać proces degradacji gleby oraz powstrzymać utratę różnorodności biologicznej. Żeby go osiągnąć należy promować wdrażanie zrównoważonego zarządzania wszystkimi typami lasów, zahamować proces wylesiania, odtworzyć zniszczone lasy, znacząco zwiększyć globalny stopień zalesienia i ponownego zalesienia. Stanowi to jedną z ważnych dróg do osiągnięcia stabilności ziemskiego ekosystemu.

W znaczny sposób mogą w tym pomóc certyfikaty i znaki ekologiczne na wyrobach z drewna. Dzięki ekologicznym oznaczeniom mamy pewność, że drewno, z którego zrobiony jest dany produkt, nie pochodzi z miejsc gdzie prowadzona jest rabunkowa gospodarka leśna, lecz z obszarów leśnych zarządzanych ekologicznymi zasadami, chroniących kluczowe siedliska zwierząt, terenów podmokłych i lasów pierwotnych.

Oznaczenia ekologiczne wyrobów z drewna:

• Forest Stewardship Council (FSC)
• Rainforest Alliance Certified
• PEFC
• Smart Wood

dodatkowe informacje:
Goal 15. Sustainably manage forests, combat desertification, halt and reverse land degradation, halt biodiversity loss
Oznaczenia ekologiczne na wyrobach z drewna

źródło: materiały prasowe
Wylesianie, autorzy, licencja CC BY SA 4.0

Zagrożenia ekologiczne – dodatkowe informacje:

definicje, teorie, hipotezy, zjawiska:
antropocen, bezpieczeństwo ekologiczne, biologiczny potencjał Ziemi do regeneracji (biocapacity), ekobójstwo (ekocyd), ekoterroryzm, globalne zagrożenia ekologiczne, granice planetarne, hipoteza wypadających nitów (rivet popping), katastrofy i klęski ekologiczne, katastrofy ekologiczne na świecie, klęski żywiołowe, masowe wymieranie, komodyfikacja żywności (utowarowanie), plastisfera (plastisphere), przeludnienie, syndrom przesuwającego sią punktu odniesienia, szóste masowe wymieranie (szósta katastrofa), tragedia wspólnego pastwiska, utrata bioróżnorodności, zielony anarchizm, zjawisko przedniej szyby

degradacja środowiska:
akwakultura, betonoza (betonowanie miast), choroby odzwierzęce, melioracja, monokultura, niszczenie siedlisk, przełownie, przyłów, spadek liczebności owadów, turystyka masowa, wylesianie (deforestacja), wypalanie traw

ozon i ozonosfera (warstwa ozonowa):
dziura ozonowa, freon (CFC)

zanieczyszczenie środowiska:
bisfenol A (BPA), eutrofizacja, farmaceutyki, handel emisjami zanieczyszczeń, kwaśny deszcz, mikroplastik, martwe strefy, nanoplastik, neonikotynoidy, odpady niebezpieczne, pestycydy, polichlorowane bifenyle (PCB), sieci widma, sinice, składowiska odpadów (wysypiska śmieci), smog, sztuczne ognie (fajerwerki, petardy), tworzywa sztuczne (plastik), Wielka Pacyficzna Plama Śmieci, wycieki ropy naftowej, zakwaszenie wód (rzek, jezior, mórz i oceanów), zanieczyszczenie gleby, zanieczyszczenie hałasem, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie światłem, zanieczyszczenie wody

zmiany klimatu (kryzys klimatyczny):
blaknięcie (bielenie) raf koralowych, denializm klimatyczny (zaprzeczanie globalnemu ociepleniu), efekt cieplarniany, ekstremalne zjawiska, gazy cieplarniane, globalne ocieplenie, kryzys wodny, miejska wyspa ciepła (MWC), migracje gatunków, nawałnice, ocieplenie oceanu, wzrost poziomu mórz i oceanów, podtopienie, powódź, pożar lasu, przyducha, pustynnienie, susza, topnienie lodowców i lądolodów, topnienie lodu morskiego, trąba powietrzna, upał

klęski i katastrofy ekologiczne:
katastrofy jądrowe (nuklearne), katastrofy przemysłowe, największe katastrofy ekologiczne na świecie, największe katastrofy ekologiczne w Polsce, wycieki ropy naftowej

Czerwona księga gatunków zagrożonych, Czerwona Lista IUCN (The IUCN Red List):
gatunek wymarły (extinct EX), gatunek wymarły na wolności (extinct in the wild EW), gatunek krytycznie zagrożony (critically endangered CR), gatunek zagrożony (endangered EN), gatunek narażony gatunek wysokiego ryzyka (vulnerable VU), gatunek bliski zagrożenia (near threatened NT), gatunek najmniejszej troski (least concern LC)
Polska czerwona księga roślin, Polska czerwona księga zwierząt
gatunek inwazyjny (inwazyjny gatunek obcy IGO)

Poruszający i inspirujący do działania apel Davida Attenborough

Wiedza ekologiczna – dodatkowe informacje:
aforyzmy ekologiczne, biblioteka ekologa, biblioteka młodego ekologa, ekoprognoza, encyklopedia ekologiczna, hasła ekologiczne, hasztagi (hashtagi) ekologiczne, kalendarium wydarzeń ekologicznych, kalendarz ekologiczny, klęski i katastrofy ekologiczne, największe katastrofy ekologiczne na świecie, międzynarodowe organizacje ekologiczne, podcasty ekologiczne, poradniki ekologiczne, (nie) tęgie głowy czy też (nie) najtęższe umysły, znaki i oznaczenia ekologiczne

Dziękuję, że przeczytałaś/eś powyższe informacje do końca. Jeśli cenisz sobie zamieszczane przez portal treści zapraszam do wsparcia serwisu poprzez Patronite.

Możesz również wypić ze mną wirtualną kawę! Dorzucasz się w ten sposób do kosztów prowadzenia portalu, a co ważniejsze, dajesz mi sygnał do dalszego działania. Nad każdym artykułem pracuję zwykle do późna, więc dobra, mocna kawa wcale nie jest taka zła ;-)

Zapisz się na Newsletter i otrzymuj email z ekowiadomościami. Dodatkowo dostaniesz dostęp do specjalnego działu na stronie portalu, gdzie pojawiają się darmowe materiały do pobrania i wykorzystania. Poradniki i przewodniki, praktyczne zestawienia, podsumowania, wzory, karty prac, checklisty i ściągi. Wszystko czego potrzebujesz do skutecznej i zielonej rewolucji w twoim życiu. Zapisz się do Newslettera i zacznij zmieniać świat na lepsze.

Chcesz podzielić się ciekawym newsem lub zaproponować temat? Skontaktuj się pisząc maila na adres: informacje@wlaczoszczedzanie.pl

Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej portalu Włącz oszczędzanie