Bioróżnorodność (biodiversity)

Życie na naszej błękitnej planecie jest wielką siecią powiązań. My, ludzie, jesteśmy jedną z nitek tej sieci, równie ważną co pozostałe i uzależnioną od istnienia innych. Każda z nici jest potrzebna i spełnia unikalną funkcję, wpływając na pozostałe elementy układu. Utrata czy zmniejszenie liczebności jednego gatunku potrafi silnie wpłynąć na cały ekosystem, bo na Ziemi nie ma gatunków niepotrzebnych.

Gwarancją naszego przetrwania i bezpieczeństwa jest zachowanie różnorodności biologicznej na różnych szczeblach życia (genetycznym, gatunkowym i ekosystemowym). Nie jesteśmy w stanie istnieć poza biosferą ziemi bez organizmów tworzących glebę, roślin produkujących tlen i będących podstawą łańcuchów pokarmowych we wszystkich ekosystemach, owadów umożliwiających rozmnażanie się wielu gatunkom roślin. Albo to zrozumiemy i poczujemy, że jesteśmy częścią przyrody, albo zniszczymy wiele gatunków, relacji między nimi, a ostatecznie i samych siebie.

Filar współczesnej biologii, Edward O. Wilson już w 1985 roku stwierdził, że utrata różnorodności biologicznej to ogromna i ukryta tragedia Ziemi, którą tracimy zanim zdążyliśmy ją dobrze poznać.

Niszczenie ekosystemów można porównać do sprintu – jesteśmy w stanie zrobić to szybko i dokładnie. Odtwarzanie ekosystemów i różnorodności biologicznej to maraton, w którym nie do końca wiemy gdzie jest meta, bo nasza wiedza jest ograniczona, a otaczająca przyroda potrafi sprawić nam wiele niespodzianek.

Uczeni z całego świata wskazują na dwie przeciwstawne tendencje: wzrost w okresie ostatnich 25 lat ludności świata o 35%, oraz zmniejszenie się w tym samym okresie liczebności ssaków, ssaków, gadów, płazów, ptaków i ryb o 29%. Giną zwierzęta i rośliny, znikają całe gatunki Na naszych oczach zachodzi szóste wielkie wymieranie organizmów żywych w dziejach Ziemi. Poprzednie były spowodowane czynnikami naturalnymi. Obecne różni się tym, że główną przyczyną sprawczą jest działalność człowieka. W rezultacie przebiega ono bardzo gwałtownie.

W ciągu ostatnich 100 lat z powierzchni naszej planety zniknęło 200 gatunków kręgowców. To średnio dwa gatunki rocznie. Rosnąca ludzka populacja coraz bardziej rozpycha się po planecie, usuwając zwierzęta z ich dotychczasowych terytoriów. Podczas gdy jedne gatunki wymierają, inne zmuszone do życia na kurczącej się przestrzeni, są coraz mniej liczne i w coraz gorszej kondycji zdrowotnej. Należą do nich praktycznie wszystkie duże ssaki kojarzące się nam z Afryką czy Azją: słonie, lwy, tygrysy, nosorożce i małpy człekokształtne. W przypadku niektórych gatunków, szczególnie z Azji Południowo-Wschodniej, utrata terytorium sięga 80% powierzchni.

Taka sytuacja wcześniej czy później zemści się na nas, ludziach. Wyciąganie poszczególnych cegiełek życia spowoduje, że w końcu cała budowla przyrody nagle się zawali. A stojący na jej szczycie człowiek spadnie w otchłań nie kończących się katastrof.

Każdego roku 22 maja obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Różnorodności Biologicznej.

Etymologia definicji biodiversity

Termin bioróżnorodność to kontaminacja bio i różnorodność. Termin różnorodność biologiczna (biological diversity) stworzony został przez Thomasa Lovejoya w 1980 roku. W powszechnym użyciu znalazł się od około połowy lat 80. Forma biodiversity jest tworem autorstwa M.W. Rosena, który współorganizował konferencję National Forum on Biological Diversity w 1986 roku. Istnieje wiele definicji różnorodności biologicznej, sposobów jej określania i pomiaru.

Zgodnie z Konwencją o różnorodności biologicznej, różnorodność biologiczna to zróżnicowanie wszystkich żywych organizmów występujących na Ziemi w ekosystemach lądowych, morskich i słodkowodnych, oraz w zespołach ekologicznych, których są częścią. Dotyczy ona różnorodności w obrębie gatunku (różnorodność genetyczna), pomiędzy gatunkami, oraz różnorodności ekosystemów.

W celu porównywania bioróżnorodności rozmaitych środowisk lub różnorodności biologicznej zespołów organizmów zamieszkujących jakieś środowisko stosuje się rozmaite wskaźniki, do najczęściej stosowanych należą:

• bogactwo gatunkowe – liczba znalezionych gatunków, czyli liczba wszystkich gatunków eukariontów żyjących na Ziemi jest szacowana na 8,7 (±1,3) mln
• bogactwo rzadkich gatunków – liczba gatunków znalezionych w określonym, niewielkim odsetku próbek
• wskaźniki Shannona, Simpsona, Margaleff, Pielou i inne

Znaczenie bioróżnorodności dla człowieka

Różnorodność biologiczna ma podstawowe znaczenie z punktu widzenia prawa ludzi do zrównoważonego środowiska naturalnego. Ma też swoje odbicie w jakości dostarczanych towarów i usług. Żyzne gleby i zapewnienie owadom korzystnych warunków do zapylania roślin pozwala otrzymać produkty żywnościowe o wysokiej wartości.

Różnorodność biologiczna środowiska pozwala człowiekowi cieszyć się dobrym zdrowiem dzięki czystemu powietrzu i wolnemu od zanieczyszczeń pożywieniu. Wpływa też pozytywnie na jakość naszego odpoczynku, niesie ze sobą korzyści dla zdrowia duchowego człowieka, stanowi impuls dla rozwoju turystyki. W niektórych krajach proponuje się swoistą terapię przyrodą, np. w Japonii jest to lasoteriapia

Pandemia koronawirusa przypomniała nam o bliskich relacjach, jakie mamy z matką Ziemią i uświadomiła że jesteśmy częścią jednej wielkiej biosfery. Tylko bioróżnorodność zagwarantuje, że nie dojdzie do kolejnych pandemii, bo jest swoistego rodzaju szczepionką która zabezpiecza nas przed zagrożeniem ze strony wirusów. Wiele chorób takich jak Ebola, AIDS, SARS, ptasia i świńska grypa, oraz koronawirus SARS-CoV-2, nie są przypadkowymi chorobami, ale konsekwencją naszej brutalnej ingerencji w naturalne ekosystemy.

Ubożenie i utrata różnorodności biologicznej

Utrata różnorodności biologicznej ma wpływ na dobrobyt z ekonomicznego, społecznego i środowiskowego punktu widzenia. Wartość towarów i usług opartych na korzystaniu z ekosystemów na całym świecie ocenia się 33 tryliony euro rocznie. Jest to suma ponad dwukrotnie przewyższająca wartość produkcji będącej wyłącznie dziełem człowieka. Im większa utrata różnorodności biologicznej, tym większe niebezpieczeństwo dla usług zależnych od prawidłowego działania ekosystemów

Ubożenie bioróżnorodności wyraża się poprzez utratę siedlisk, wymieranie gatunków, zmniejszanie zróżnicowania genowego w populacjach. Całe ekosystemy wraz z tworzącymi je gatunkami zanikają, zanim nadążamy je zbadać.

Obecnie utrata różnorodności biologicznej jest już tak szybka, że okres w której żyjemy nazwano szóstym wielkim wymieraniem gatunków. Jest to też jedna z cech antropocenu, czyli nowej epoki w której człowiek ma wpływ na ekosystem i system geologiczny Ziemi. Jej początek datuje się najczęściej na rewolucję przemysłową XVIII wieku, choć wpływ człowieka jest widoczny już wcześniej, np. w tzw. Wielkim Zabijaniu, czyli zaniku wielkich zwierząt tam, gdzie pojawiali się ludzie uprawiający gospodarkę zbieracko-łowiecką.

Różnorodności biologicznej zagrażają przede wszystkim dwa czynniki: fragmentacja i degradacja ekosystemów. Fragmentacja to pokawałkowanie ogromnych niegdyś dzikich obszarów naturalnych, na coraz mniejsze i bardziej izolowane wysepki dzikiej przyrody zanurzone w przestrzeni znacznie przekształconej. Najbardziej zagrożone są organizmy zamieszkujące obszary mniejsze niż 50 tys, km². Ta reguła dotyczy wszystkich grup zwierząt, roślin i grzybów. Na zagarniętym i przekształconym przez człowieka terenie wiele gatunków nie jest w stanie dobrze funkcjonować: nie tylko mają za mało miejsca na utrzymanie odpowiednio licznych populacji, lecz także cierpi kondycja tych populacji poprzez zablokowanie wymiany genów z innymi populacjami. Wiele organizmów nie potrafi żyć, ukryć się, rozmnażać ani znaleźć pokarmu.

Degradacja ekosystemów to wszystko to, co pogarsza ich stan i kondycję. Fizyczne niszczenie składników przyrodniczych, fauny, flory, gleb, a także zanieczyszczenia, hałas, zmiany klimatu wiążące się z zakłóceniem procesów przyrodniczych i niepożądaną zmianą składu gatunkowego, w tym presja gatunków inwazyjnych czy patogenów i inne elementy presji człowieka.

Utrata i fragmentacja siedlisk związana jest głownie z:

• hodowlą zwierząt – przemysłowa hodowla zwierząt
• intensyfikacją i ekspansją rolnictwa – sposób gospodarowania glebami, produkowania żywności
• rozwojem miast i transportu – betonowanie i asfaltowanie powierzchni, miejska wyspa ciepła
• wycinaniem lasów – deforestacja
• inwazją biologiczną – wprowadzanie przez człowieka gatunków pochodzących z innych rejonów geograficznych, w szczególności tzw. obcych gatunków inwazyjnych, które wypierają gatunki rodzime
• zmianami klimatu
• rybołówstwem, kłusownictwem, myślistwem – przełowienie, przyłów
• handlem
• nadmierną konsumpcja

Od XX wieku człowiek przekształca i niszczy całe ekosystemy, co wynika z wzrostu populacji ludzkiej i intensyfikacji gospodarki. Jak dużą ma to skalę, pokazał David Attenborough w książce „Życie na Ziemi”: w 1937 roku żyło 2,3 mld ludzi, w 2020 roku już 7,8 mld. W tym czasie dzikie obszary skurczyły się z 66% do 35% powierzchni Ziemi, czyli niemal o połowę. W ciągu ostatnich 300 lat straciliśmy 90% mokradeł, a każdego roku wycinane jest kolejne 10 mln ha lasów. 

W 2019 roku oszacowano, że co ósmy gatunek jest zagrożony wyginięciem. Badania mówią o ogromnym spadku populacji owadów, obserwowanym praktycznie we wszystkich ekosystemach, nie tylko tych zdegradowanych. Światowy monitoring kręgowców, czyli Living Planet Index, pokazuje, że od lat 70. drastycznie zmalała liczba zarówno zwierząt lądowych, jak i morskich. Analizy Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) dotyczące ok. 150 tys. gatunków wskazują, że ok. 28% jest zagrożone wyginięciem.

Living Planet Report (LPR)

Publikowany co dwa lata przez WWF Living Planet Report (LPR) (Raport Żyjącej Planety) jest najważniejszym na świecie regularnie aktualizowanym, syntetycznym podsumowaniem globalnych trendów zmian liczebności populacji dzikich gatunków zwierząt kręgowych na całym świecie i stanowi ważną informację na temat ogólnego stanu ekosystemów.

Edycja z 2022 roku pokazuje, że monitorowane populacje ssaków, ptaków, płazów, gadów i ryb, doświadczyły katastrofalnego spadku średniej liczebności populacji o 69% od 1970 roku. Szacuje się, że przekształciliśmy 75% światowych obszarów lądowych i jeśli trend się utrzyma, do 2050 roku będzie to już 90% przekształconych obszarów, co oznacza koniec różnorodności biologicznej na naszej planecie.

Przedstawiony w LPR Wskaźnik Żyjącej Planety (Living Planet Index, wskaźnik LPI) jest wyliczany przez Londyńskie Towarzystwo Zoologiczne (Zoological Society of London ZSL). W 2022 roku LPI bazował na największym jak dotąd zestawie danych, dając wymierny obraz tego, jak gatunki reagują na obecne w ich środowisku presje związane z utratą różnorodności biologicznej i zmianą klimatu. Wskaźnik LPI pokazuje szkodliwe skutki zerwanej relacji człowieka ze światem przyrody.

Naukowcy alarmują w raporcie, że przyszłość gatunku ludzkiego powiązana jest ze stabilnym klimatem i utrzymaniem różnorodności biologicznej. Living Planet Report 2022 podkreśla znaczenie przyrody w kontekście zdrowia, dobrobytu ludzi, istnienia społeczeństw i gospodarek. W skali globalnej, usługi dostarczane przez przyrodę są bowiem warte około 125 bilionów dolarów rocznie. Są to tzw. usługi ekosystemowe, które otrzymujemy od Ziemi, czyli świeże powietrze, czysta woda, żywność, energia oraz inne produkty i surowce. Raport podkreśla że nasza Błękitna Planeta to ręka, która nas karmi. Praca zapylaczy (np. motyli, os, trzmieli, pszczół) wspierających uzyskanie plonów z roślin uprawnych warta jest około 235-577 miliardów dolarów rocznie. Ponad połowa całkowitego światowego Produktu Krajowego Brutto jest umiarkowanie lub wysoce zależna od przyrody i jej usług. Bez zachowania i odtworzenia różnorodności biologicznej po prostu będzie trudno nam przetrwać

Living Planet Report 2022 pokazuje średni spadek liczebności monitorowanych populacji dzikich zwierząt na poziomie 69% w ciągu 48 lat, od 1970 do 2018 roku. W ujęciu globalnym największy spadek liczebności populacji dzikich zwierząt nastąpił w Ameryce Środkowej i na Karaibach, średnio aż o 94%. Populacje gatunków kręgowców słodkowodnych doświadczyły największych spadków w porównaniu z innymi grupami gatunków. W latach 1970-2018 zmniejszyły się średnio o 83%. Według Czerwonej Listy IUCN (International Union for Conservation of Nature) najbardziej zagrożonymi wymarciem są gatunki koralowców i płazów.

Według raportu głównymi przyczynami spadku różnorodności biologicznej na świecie jest:

• degradacja i utrata siedlisk
• nadmierna eksploatacja
• rozprzestrzenianie się gatunków inwazyjnych
• zanieczyszczenie środowiska
• zmiana klimatu

Wynikają one z gospodarki człowieka, między innymi systemu żywnościowego, w tym rolnictwa, przełowienia mórz i oceanów, niszczeniu ekosystemów rzek np. poprzez ich regulację czy budowanie zapór wodnych, wycinki lasów. Aby odwrócić trendy zmian liczebności populacji dzikich zwierząt i zadbać o przyszłość niezbędne są zmiany systemowe, pilne i duże. Kluczowe jest zrozumienie jak bardzo zależni jesteśmy od przyrody.

Biorąc pod uwagę wzajemne zależności pomiędzy zdrowiem człowieka a stanem przyrody, dobrobytem ludzi oraz przyszłością naszej planety, WWF wzywa międzynarodową społeczność do zjednoczenia się w celu zawarcia globalnej umowy na rzecz przyrody oraz ludzi, aby odwrócić tendencję zaniku różnorodności biologicznej.

Stoimy w obliczu wywołanego działaniami człowieka podwójnego kryzysu: zmian klimatu i utraty różnorodności biologicznej, który zagraża dobrobytowi obecnych i przyszłych pokoleń. Czternasta już edycja LPI (Living Planet Index) wskazuje na pilną potrzebę zmian systemowych. Musimy odwrócić trend utraty zasobów przyrody i sprawić, by do 2030 roku świat stał się przyjazny zarówno dla ludzi, jak i dla przyrody. LPR dowodzi, że wzmocnienie działań na rzecz ochrony i odbudowy zasobów przyrody, bardziej zrównoważona produkcja i konsumpcja zwłaszcza żywności, oraz szybka i głęboka dekarbonizacja wszystkich sektorów, mogą złagodzić skutki obu kryzysów. Autorzy wzywają decydentów do przekształcenia gospodarek w taki sposób, aby zasoby przyrodnicze były w nich właściwie wyceniane. Realne i wymierne działania są pilne i konieczne już teraz. Bez zasobów przyrody trudno będzie nam, naszym dzieciom i wnukom, żyć.

dodatkowe informacje:
Living Planet Report 2022

Raport IPBES

Tempo wymierania gatunków na świecie jest dziesiątki lub setek razy szybsze niż średnia z ostatnich 10 milionów lat i wzrasta, a ludzie wywołali na ziemie szóste masowe wymieranie. To główne wnioski, jakie płyną z opublikowanego w 2019 roku raportu IPBES o stanie światowej przyrody.

Międzyrządowa Platforma ds. Różnorodności Biologicznej i Funkcji Ekosystemu (Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services, IPBES) to niezależne ciało działające pod auspicjami ONZ, do którego należy 130 państw. Raport którego pełna nazwa brzmi Global Assessment Report on Biodiversity and Ecosystem Services to dokumentem nad którym pracowało przez trzy lata 145 ekspertów z 50 państw, a współpracowało kolejnych 310 naukowców. Raport oparty jest na analizie 15 tys. prac naukowych i dokumentów państwowych, ale też wiedzy i doświadczeniu ludności rdzennej i lokalnych społeczności. Pełny dokument liczy 1500 stron. Jest porównywany do zajmującego się zmianami klimatu raportu IPCC.

Według raportu aż milion gatunków na Ziemi jest zagrożonych wyginięciem przez naszą działalność. Szacuje się, że całkowita liczba gatunków to osiem milionów (w większości insekty), ale tylko część z nich udało się skatalogować. Oznacza to, że wiele zwierząt i roślin wymrze, zanim zdążymy je poznać. Od stabilności ekosystemów i bioróżnorodności zależy także nasze przetrwanie na ziemi. Trzy czwarte upraw jest uzależnionych od zapylania przez zwierzęta i gdy tych zabraknie, nam zacznie brakować jedzenia. Miliardy ludzi korzystają z drewna jako źródła energii, oraz z leków opartych na roślinach. Już teraz – czytamy w raporcie – na świecie trwa 2500 konfliktów o zasoby – wodę, jedzenie, ziemię i paliwa.

Naukowcy kierujący IPBES w przedstawionych interpretacjach raportu nie pozostawiają wątpliwości, że mamy do czynienia z kryzysem i tylko rewolucyjna zmiana jest w stanie zatrzymać jego postępowanie. Zdrowie ekosystemów, na których polegamy my i wszystkie inne gatunki, pogarsza się szybciej niż kiedykolwiek. Podkopujemy fundamenty naszych gospodarek, źródeł utrzymania, bezpieczeństwa żywności, zdrowia i jakości życia na całym świecie.

Pełny raport liczy ok. 1500 stron, jednak jego kluczowe fakty i wnioski ujęto 40-stronicowym „Podsumowaniu dla decydentów”.

• w ciągu ostatniego wieku obfitość gatunków na lądach spadła o co najmniej 20%
• zagrożonych jest od 30 do 40% gatunków morskich
• od XVI wieku wymarło co najmniej 680 gatunków kręgowców
• trzy czwarte środowiska na lądzie i dwie trzecie na morzach i oceanach uległo poważnym zmianom przez działalność człowieka
• jedna trzecia powierzchni lądów i trzy czwarte zasobów słodkiej wody jest wykorzystywana do produkcji żywności i hodowli zwierząt
• 33% zasobów ryb morskich jest poławianych w niezrównoważony sposób, 60%. na granicy, a tylko 7% w sposób zrównoważony
• zanieczyszczenie plastikiem zwiększyło się dziesięciokrotnie od roku 1980
• co roku wyrzucamy do oceanów 300-400 ton metali ciężkich, toksyn i innych odpadów przemysłowych
• przez nawozy dostające się mórz powstało 400 martwych stref o łącznej powierzchni większej od Wielkiej Brytanii
• między rokiem 1980 a 2000 zniszczono 100 mln hektarów lasów tropikalnych, głównie pod hodowlę bydła i uprawy
• z powodu zniszczenia siedlisk na wybrzeżach i raf koralowych zwiększyło się ryzyko powodzi dla 100 do 300 mln ludzi mieszkających na wybrzeżach
• utrata bioróżnorodności zagraża światowemu systemowi produkcji żywności i zwiększa podatność na szkodniki, choroby i zmiany klimatu
• kwestia bioróżnorodności jest ściśle związana ze zmianami klimatu. Z jednej strony przyczyniają się one do degradacji przyrody. Światowa średnia temperatura już wzrosła o ok. 1 stopnień Celsjusza (w porównywaniu do okresu preindustrialnego) i ma to ogromny wpływ na środowisko. Wzrost temperatury o 1,5 stopnia oznacza blaknięcie i wymieranie 80% raf koralowych, a 2 stopnie – prawie całkowite ich wymieranie. Wyniszczanie terenów naturalnych i hodowla zwierząt powodują dużą część emisji gazów cieplarnianych, a środowisko naturalne jest w już stanie hamować zmiany klimatu, absorbując dwutlenek węgla.

Autorzy raportu opisali przyczyny szóstego masowego wymierania. Uszeregowali je pod względem tego, które mają największy wpływ na niszczenie bioróżnorodności. To kolejno:

• zmiany w użytkowaniu gruntów i wód morskich
• bezpośrednie wykorzystywanie roślin i zwierząt
• zmiany klimatu
• zanieczyszczenia
• gatunki inwazyjne

Kluczowe pośrednie czynniki przyczyniające się do degradacji środowiska to m.in.

• wzrost liczby ludności i konsumpcji na osobę
• innowacje technologiczne, które w niektórych przypadkach zmniejszyły się, a w innych zwiększyły szkody natury
• kwestie rządzenia i odpowiedzialności

W kwestii przyczyn i skutków widać globalną sieć połączeń i wzajemnego wpływu różnych regionów świata. Wydobycie zasobów i produkcja często odbywa się w jednej części świata, by odpowiedzieć na potrzeby konsumentów w odległych miejscach. Na przykład tania produkcja czy wycinanie lasów pod uprawy oleju palmowego w krajach Azji niszczą tamtejsze środowisko, by zapewnić produkty na rynki krajów bogatej północy, czyli głównie Europy i Ameryki Północnej. A zyski czerpią międzynarodowe korporacje.

Z raportu płynie wniosek, że wyciskamy planetę poza granicami jej możliwości, ale wciąż nie jest za późno żeby ograniczyć zjawisko szóstego masowego wymierania. Musimy jednak zacząć działać już teraz, na każdym poziomie, od lokalnego po globalny. Przy pomocy zielonej transformacyjnej i zrównoważonego rozwoju, natura może zostać uchroniona, odtworzona i wykorzystywana w zrównoważony sposób.

dodatkowe informacje:
Międzyrządowa Platforma ds. Różnorodności Biologicznej i Funkcji Ekosystemu (Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services, IPBES)

Zmiany klimatu a bioróżnorodność

W II połowie XX wieku do istotnych cech antropocenu dołączyły zmiany klimatu, które są coraz szybsze i wchodzą w sprzężenia zwrotne dodatnie z innymi procesami zagrażającymi przyrodzie i jej zróżnicowaniu. Wiele dostępnych dowodów wskazuje, iż to zmiany klimatyczne mają znaczny wpływ na różnorodność biologiczną, zarówno na poziomie ekosystemu, jak i na poziomie gatunkowym i liczebności populacji.

W 2006 roku Stały Komitet Konwencji o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk (Konwencja Berneńska) powołał grupę ekspertów ds. zmian klimatu i bioróżnorodności, której działania skoncentrowane są na wymianie informacji i rozpoznawaniu wpływu zmian klimatu na różnorodność biologiczną. Grupa ta opracowuje projekty rekomendacji, poradniki w zakresie zmian klimatu, oraz różnorodności biologicznej, które przedstawiane są Stałemu Komitetowi do zatwierdzenia.

Dokumenty opracowane przez grupę w polskiej wersji językowej:

• Wpływ zmian klimatycznych na gatunki flory w Europie
• Wpływ zmian klimatu na gatunki bezkręgowców w Europie, z odniesieniem do gatunków narażonych określonych w Konwencji Berneńskiej

W 2012 roku na zlecenie Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska przygotowano opracowanie Ocena wpływu zmian klimatu na różnorodność biologiczną oraz wynikające z niej wytyczne dla działań administracji ochrony przyrody do roku 2030. Głównym celem opracowania było omówienie wpływu zachodzących zmian klimatu na gatunki i siedliska chronione w Polsce. Analizie poddano gatunki i siedliska będące przedmiotem ochrony Konwencji o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk, oraz gatunki i siedliska chronione w ramach europejskiej sieci obszarów Natura 2000.

Celem opracowania było:

• wskazanie gatunków i siedlisk najbardziej podatnych na zmiany warunków klimatycznych
• wskazanie najbardziej zagrożonych obszarów Natura 2000
• ocena potencjalnego wpływu na różnorodność biologiczną przewidywanych zmian w gospodarowaniu oraz działań adaptacyjnych podejmowanych przez człowieka w różnych sektorach gospodarki
• skazanie kluczowych działań dla służb ochrony przyrody, które pozwolą dostosować i złagodzić wpływ zmian klimatu na system ochrony przyrody w Polsce

dodatkowe informacje:
Raport, Załącznik nr 1, Załącznik nr 2

Znaczenie różnorodności biologicznej dla rolnictwa

Rolnictwo powoli zaczyna wracać do swoich korzeni, czasów kiedy człowiek zaczynał uprawiać ziemię, a uprawy współistniały z naturalnym ekosystemem, na który składały się wszystkie mikroorganizmy, rośliny i zwierzęta. Budowanie gospodarstw rolnych bioróżnorodnych to element niezbędny dla przeciwdziałania erozji, jałowieniu gleb i zmniejszaniu się upraw.

Rozwijanie rolnictwa ekologicznego i różnorodności biologicznej można osiągnąć np. poprzez zakładanie siedlisk, usuwanie chwastów ze skraju pola i sadzenie na ich miejsce roślin kwitnących w celu przyciągnięcia owadów. Różnorodność przywabia pszczoły miodne i dziko żyjące, a także trzmiele i owady drapieżne, które pozwalają na walkę ze szkodnikami roślin bez konieczności sięgania po toksyczne insektycydy. Pasy roślinności i upraw pozwalają na dostarczenie pożywienia dzikim ptakom, które żywią się owadami mogącymi niszczyć plony. Bioróżnorodność wywiera pozytywny wpływ na mikrofaunę glebową.

Hodowane dzisiaj rośliny daleko odbiegają od swych dzikich przodków. Często utrzymuje się odmiany dające największe i najszybsze przyrosty masy, najwyższe plony, zaś tzw. odmiany i rasy tradycyjne zanikają. Tracimy więc zróżnicowanie genetyczne, w tym geny dające odporność na niekorzystne warunki środowiska, na pasożyty, na organizmy chorobotwórcze.

Bez upraw rolnych ludzkość utraciłaby ważne źródło pożywienia, którego nie dałoby się łatwo zastąpić. Należy zatem uczynić wszystko, aby wzbogacać uprawy rolne i zwiększać plony przy jak najniższych kosztach środowiskowych. Bioróżnorodność jest kluczem do sukcesu.

Kluczowe znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej w przestrzeni rolniczej mają:

• zadrzewienia śródpolne
• oczka wodne
• torfowiska
• miedze
• ekstensywnie użytkowane łąki i pastwiska

Ochrona bioróżnorodności i zróżnicowanie siedlisk

Bioróżnorodność ma podstawowe znaczenie dla ewolucji, oraz trwałości układów podtrzymujących życie w biosferze. W celu ochrony bioróżnorodności konieczne jest przewidywanie, zapobieganie, oraz zwalczanie przyczyn zmniejszania się lub jej zanikania.

Na ochronę zasługują wszystkie elementy różnorodności biologicznej. Szczególną uwagę należy zwracać na elementy najbardziej istotne z punktu widzenia zasobów przyrodniczych np. lasy równikowe czy rafy koralowe, obszary o dużej liczbie gatunków rzadkich i zagrożonych wyginięciem, obszary górskie czy wodno-błotne, obszary posiadające istotne znaczenie społeczne, ekonomiczne, kulturowe lub naukowe. Obszary takie należy identyfikować i objąć tzw. monitoringiem przyrodniczym.

Podstawową metodą zachowania różnorodności biologicznej jest ochrona in-situ, czyli w miejscu naturalnego występowania danego elementu. W tym celu:

• tworzy się obszary chronione i ustanawia odpowiednie sposoby zarządzania nimi, jak i obszarami istotnymi dla różnorodności biologicznej, położonymi poza terenami chronionymi
• odtwarza ekosystemy o zniszczonej różnorodności biologicznej
• utrzymuje lub odtwarza populacje cennych i zagrożonych gatunków
• zapobiega wprowadzaniu gatunków obcych lub organizmów genetycznie zmodyfikowanych.

Na równi z ekosystemami, oraz gatunkami i odmianami roślin, grzybów i zwierząt, chronić należy tradycyjną ludową wiedzę i praktyki sprzyjające ochronie i zrównoważonemu użytkowaniu różnorodności biologicznej.

Dla zachowania i wzbogacania różnorodności biologicznej duże znaczenie ma zróżnicowanie siedlisk i oddziaływania człowieka, w szczególności ochrona siedlisk słabo lub wcale nieprzekształconych (naturalnych). W celu ograniczania wymierania gatunków wiele krajów wprowadziło prawo chroniące zagrożone gatunki, zabraniające polowań i zajmowania ich siedlisk na inne cele.

Uzupełnieniem ochrony in-situ jest ochrona ex-situ, polegająca na zachowywaniu elementów różnorodności biologicznej poza miejscem ich naturalnego występowania, m.in. w bankach genów, ogrodach zoologicznych i botanicznych.

Na terenach leśnych kluczowe znaczenie dla utrzymania różnorodności biologicznej mają:

• spróchniałe drzewa i powalone pnie (martwe drewno)
• starodrzewy
• torfowiska
• polany śródleśne

Czerwone Księgi lub Listy gatunków zagrożonych

Do podstawowych działań zmierzających do ochrony różnorodności biologicznej należy ewidencjonowanie gatunków zagrożonych. W tym celu tworzone są Czerwone Księgi lub Listy odnoszące się do regionów, państw, kontynentów i całego świata.

Aktualizowana Czerwona księga gatunków zagrożonych na Ziemi (IUCN Red List) prowadzona jest przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody (IUCN). Na liście tej zdefiniowane są kategorie obejmujące gatunki zagrożone wyginięciem m.in.: gatunek narażony (VU), gatunek zagrożony (w wąskim znaczeniu EN) i gatunek krytycznie zagrożony (CR). Szczegółowe kryteria i precyzyjna metodyka klasyfikacji do kategorii zagrożenia opracowana przez IUCN spowodowała, że te same, ujednolicone kryteria stosowane są coraz powszechniej na całym świecie.

dodatkowe informacje:
Czerwona księga gatunków zagrożonych, Czerwona Lista IUCN
Polska czerwona księga roślin
Polska czerwona księga zwierząt
The IUCN Red List – wyszukiwarka zagrożonych gatunków

Przyroda a aspekt finansowy

Świat przyrody i dostarczanych przez nią dóbr ujmuje się w analizy ekonomiczne. Nagroda za ochronę przyrody, lub słony rachunek za jej zniszczenie, to coś, co można przeliczyć na pieniądze. Mówi się o kapitale naturalnym, usługach ekosystemowych czy rozwiązaniach opartych na przyrodzie (nature-based solutions), bardzo istotnych także w przypadku miast.

Badania UNEP (Program Środowiskowy Organizacji Narodów Zjednoczonych) i wielu innych organizacji (np. Banku Światowego) pokazują, że dobrostan otaczającej nas przyrody i bioróżnorodność, leży u podstaw rozwoju światowej gospodarki i systemu finansowego. Jak wskazuje WWF, w skali globalnej, usługi dostarczane przez przyrodę warte są 125 bln dolarów rocznie. Szacunki wskazują, np., że Wielka Rafa Koralowa wnosi do australijskiej gospodarki 5,7 mld dolarów rocznie i zapewniając tym samym 69 tys. miejsc pracy.

Kolejnym przykładem jest rola dzikich zapylaczy. Rośliny uprawne dzielimy na wiatropylne i owadopylne. U tych drugich plony drastycznie spadają, gdy obniża się liczebność w środowisku i różnorodność biologiczna owadów zapylających, a zwłaszcza pszczołowatych. Można to jakoś rekompensować dowożąc w kluczowym momencie rodziny pszczoły miodnej, albo hodując trzmiele, ale to kosztuje i jest rozwiązaniem gorszym. W Azji, gdzie koszt pracy na wielu obszarach jest niski, przy uprawie niektórych roślin dochodzi nawet do zatrudniania ludzi, którzy z pędzelkiem chodzą od rośliny do rośliny i je zapylają. A wystarczyło zachować różnorodność biologiczną środowiska wokół agrocenozy.

Eksperci ONZ wskazują przy tym, że inwestycje w przyrodę nie rosną jednak w skali, jaka pozwoliłaby skutecznie przeciwdziałać utracie różnorodności biologicznej. Żeby pomóc w wypełnieniu luki w finansowaniu ONZ wzywa do uruchomienia do 2030 roku co najmniej 200 mld dolarów rocznie w krajowych i międzynarodowych funduszach związanych z różnorodnością biologiczną, zarówno ze źródeł publicznych, jak i prywatnych. Wzywa również do stopniowego wycofywania dotacji, które szkodzą różnorodności biologicznej, o co najmniej 500 mld USD rocznie do 2030 roku.

Międzynarodowe prawodawstwo

Zaangażowanie polityczne jest kluczowe dla wsparcia efektywnych metod zarządzania bioróżnorodnością w obliczu zmian demograficznych i klimatycznych. Prawodawstwo obejmujące takie sektory, jak zanieczyszczenie, inwazyjne gatunki obce i zmiany klimatu przyczyniają się do zachowania różnorodności biologicznej, eliminując przyczyny jej utraty.

Unia Europejska stara się odgrywać aktywną rolę na szczeblu międzynarodowym, pomagając w wypełnianiu globalnych zobowiązań w zakresie ochrony przyrody i różnorodności biologicznej wynikających z Konwencji o różnorodności biologicznej i Konwencji o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem.

Zgodnie z międzynarodowym celem uzgodnionym w 2010 roku, Unia Europejska jest zaangażowana w działania minimalizujące straty poprzez tworzenie swojej właściwej strategii różnorodności biologicznej. Ponieważ ten ustanowiony cel dobiegł końca w roku 2020, UE przyjęła nową strategię z odnowionym zobowiązaniem.

Oprócz strategii, wysiłki UE na rzecz powstrzymania utraty różnorodności biologicznej i usług ekosystemowych opierają się na ambitnych przepisach, takich jak dyrektywa ptasia i siedliskowa, ramowa dyrektywa wodna i dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej.

Dobra kondycja ekosystemów przekłada się na wymiernie korzyści. Zasada ta przyświecała Organizacji Narodów Zjednoczonych, która ogłosiła lata 2021–2030 Dekadą Odtwarzania Ekosystemów (UN Decade on Ecosystem Restoration 2021–2030). Im lepszy będzie stan różnorodności biologicznej, tym zdrowsze pozostaną planeta i zamieszkujący ją ludzie.

2023 rok to pierwszy rok realizacji podpisanego 19 grudnia 2022 roku w Montrealu podczas COP 15 porozumienia (Kunming-Montreal Global Biodiversity Framework), określającego cele i konkretne środki konieczne do powstrzymania, a następnie odwrócenia procesu utraty różnorodności biologicznej do 2050 ROKU. Wśród założeń porozumienia, podpisanego przez ponad 190 krajów, znalazły się  4 Cele długoterminowe (do 2050 roku) oraz 27 zadań, wymagających podjęcia pilnych działań do 2030 roku, takich jak m.in. odbudowa 30% ekosystemów, zmniejszenie o połowę marnotrawienia żywności, oraz inwestowanie w skali globalnej przynajmniej 200 miliardów dolarów rocznie w strategie rozwojowe korzystne dla różnorodności biologicznej.

dodatkowe informacje:
Kunming-Montreal Global Biodiversity Framework

Agenda na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju 2030

Różnorodność biologiczna jest ważnym zagadnieniem ujętym w Agendzie na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju 2030. dokument przyjęty we wrześniu 2015 roku przez wszystkie państwa członkowskie ONZ, określa 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju i listę związanych z nimi zadań, które mają zostać osiągnięte przez wszystkie kraje świata do 2030 roku. Cele obejmują rozmaite wyzwania, np. eliminację ubóstwa, głodu, zapewnienie zdrowia, edukacji, równości płci, zapobieganie zmianom klimatu, zapewnienie zrównoważonego rozwoju, pokoju i sprawiedliwości społecznej.

Zachowanie bioróżnorodności może być pomocne w osiągnięciu większości celów zrównoważonego rozwoju, a nie tylko dwóch najbardziej oczywistych, jakimi są ochrona oceanów, mórz i zasobów morskich, czy ochrona, przywracanie oraz promowanie zrównoważonego użytkowania ekosystemów lądowych (cele 14 i 15).

Może ona odegrać rolę choćby w eliminacji ubóstwa na świecie – między innymi dlatego, że zapewnia zasoby, przychody, a także utrzymanie produktywności ekosystemów. W przypadku innego celu, jakim jest zwalczanie głodu i zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego, bioróżnorodność ma np. przełożenie na wysoką jakość diety, utrzymanie żyzności gleb, możliwość zapylania roślin uprawnych i zwalczania szkodników, a także utrzymanie produktywności ekosystemów morskich.

Kolejny przykład to zapewnienie ludziom zdrowego życia i promowanie dobrostanu (cel 3). W tym wypadku bioróżnorodność zapewnia dostęp do substancji leczniczych, witamin i mikroelementów; zmniejsza stres (np. dzięki dostępowi do terenów zielonych), wpływa na odporność (u ludzi zależy ona m.in. od składu mikroflory jelitowej), poprawia jakość wody i powietrza, ogranicza zanieczyszczenia wody i powietrza czy wpływa na obniżenie latem temperatur w miastach.

Bioróżnorodność zapewnia też dostęp do źródeł stabilnej, zrównoważonej i nowoczesnej energii po przystępnej cenie. Jest tak dlatego, że zapewnia ona istnienie źródeł ciepła i energii, a także pozwala ograniczać samo zużycie energii, np. latem zapewniając chłód, cień i schronienie.

W budowie stabilnej infrastruktury, promowaniu zrównoważonego uprzemysłowienia, oraz wsparcia innowacyjnego (cel 9) bioróżnorodność sprawdza się jako źródło zielonej infrastruktury. Pozwala też zwiększyć wytrzymałość tzw. szarej infrastruktury (np. oczyszczalni ścieków i wody).

O znaczeniu bioróżnorodności mówi się nawet w kontekście celu, jakim jest osiąganie równości płci i wzmocnienie pozycji kobiet i dziewcząt (cel 5). Różnorodność biologiczna ma znaczenie zwłaszcza w społeczeństwach tradycyjnych, gdzie bardzo silna jest rola kobiety jako osoby zapewniającej żywność. Obecnie krajobraz rolniczy w wielu częściach świata zdominowały monokultury, a rola kobiet zmniejszyła się. Stały się one bardziej zależne od mężczyzn, sprzedających produkty upraw.

Takie nałożenie się oddziaływań społeczno-ekonomicznych i środowiskowych oznacza, że do utrzymania bioróżnorodności i rozwoju w skali globalnej konieczne są działania w skali krajów, transgraniczne i międzynarodowe.

dodatkowe informacje:
Cele Zrównoważonego Rozwoju (Sustainable Development Goals SDGs)

Konwencja o różnorodności biologicznej

Konwencja o różnorodności biologicznej (Convention on Biological Diversity CBD) to umowa międzynarodowa sporządzona w 1992 roku na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro określająca zasady ochrony, pomnażania, oraz korzystania z zasobów różnorodności biologicznej. Jej stronami jest 195 państw świata i jedna organizacja międzynarodowa (Unia Europejska). Polska ratyfikowała konwencję 13 grudnia 1995.

Konwencja zakłada wprowadzenie w skali globalnej licznych rozwiązań i mechanizmów chroniących bioróżnorodność. Środkami do celu jest m.in. osiągniecie zrównoważonej produkcji i konsumpcji, zahamowanie utraty siedlisk naturalnych, ograniczenie zanieczyszczeń czy zapobieganie inwazjom gatunków. Jeden z celów nakłada na kraje sygnatariuszy konieczność ochrony co najmniej 17% obszarów lądowych o szczególnym znaczeniu dla różnorodności biologicznej i usług ekosystemowych.

Przyjęto trzy cele konwencji: ochrona różnorodności biologicznej, zrównoważone użytkowanie jej elementów, uczciwy i sprawiedliwy podział korzyści wynikających z wykorzystania zasobów genetycznych. Oznacza to, że przy podejmowaniu postanowień i konkretnych działań równie ważne jest zachowanie całego bogactwa przyrodniczego, jak zaspokajanie potrzeb obecnych i przyszłych pokoleń ludzkich, przy przestrzeganiu zasady dzielenia się korzyściami z wykorzystania zasobów ze społecznościami, które te zasoby udostępniają. Każde państwo ma suwerenne prawo do korzystania z własnych zasobów przyrodniczych, zgodnie z prowadzoną polityką, zawartą w krajowej strategii różnorodności biologicznej i stosownym programie działań. 

dodatkowe informacje:
Konwencja o różnorodności biologicznej (Convention on Biological Diversity CBD)

Globalne ramy różnorodności biologicznej Kunming-Montreal

Globalne ramy różnorodności biologicznej (GBF) Kunming-Montreal (Kunming-Montreal Global Biodiversity Framework) zostały przyjęte podczas piętnastego spotkania Konferencji Stron (COP 15) po czteroletnim procesie konsultacji i negocjacji. Ramy które wspierają osiągnięcie Celów Zrównoważonego Rozwoju i opierają się na poprzednich Planach Strategicznych Konwencji, wyznaczają ścieżkę do osiągnięcia świata żyjącego w harmonii z naturą do 2050 roku. Wśród kluczowych elementów Ram są 4 cele na rok 2050 i 23 cele na rok 2030. 

Wdrażanie globalnych ram różnorodności biologicznej Kunming-Montreal jest wspierane przez kompleksowy pakiet decyzji przyjętych również podczas COP 15. Pakiet ten obejmuje ramy monitorowania dla GBF, udoskonalony mechanizm planowania, monitorowania, raportowania i przeglądu wdrażania, niezbędne środki finansowe na wdrożenie, strategiczne ramy rozwoju zdolności i współpracy naukowo-technicznej, a także porozumienie w sprawie cyfrowej informacji sekwencyjnej o zasobach genetycznych.

Przyjmując globalne ramy różnorodności biologicznej Kunming-Montreal, wszystkie strony zobowiązały się do wyznaczenia krajowych programów w celu ich wdrożenia, podczas gdy inne podmioty zostały zaproszone do opracowania i poinformowania o swoich własnych zobowiązaniach. Na kolejnym spotkaniu Konferencji Stron w 2024 roku w Turcji świat dokona podsumowania wyznaczonych celów i zobowiązań.

dodatkowe informacje:
COP15: Final text of Kunming-Montreal Global Biodiversity Framework, cbd.int
Decision adopted by the conference of the parities to the convention on biological diversity 15/4. Kunming-Montreal Global Biodiversity Framework, oficjalny tekst globalnych ram różnorodności biologicznej Kunming-Montrea
Kunming-Montreal Global Biodiversity Framework, cbd.int

Europejski Zielony Ład

Konwencja o różnorodności biologicznej  zakłada wprowadzenie w skali globalnej licznych rozwiązań i mechanizmów chroniących bioróżnorodność. Także Europejski Zielony Ład i będąca jego częścią Strategia Różnorodności Biologicznej w UE do 2030 zakładają jeszcze wyższą 30% ochronę środowisk lądowych. Europejski Zielony Ład to zbiór inicjatyw politycznych Komisji Europejskiej, których nadrzędnym celem jest osiągnięcie neutralności dla klimatu w Europie do 2050 roku.

Europejski Zielony Ład zakłada m.in. transformację energetyczną, redukcję emisji CO2 i przejście z brudnej energetyki na odnawialne źródła energii. Ważnymi punktami strategii są także zrównoważony transport oparty na paliwach alternatywnych, oraz efektywne energetycznie budownictwo i gospodarowanie odpadami w zamkniętym obiegu. Europejski Zielony Ład zawiera plan działań umożliwiających bardziej efektywne wykorzystanie zasobów, powstrzymaniu zmiany klimatu, przeciwdziałaniu utracie różnorodności biologicznej i zmniejszeniu poziomu zanieczyszczeń. Europejski Zielony Ład dotyczy wszystkich sektorów gospodarki, w szczególności transportu, energii, rolnictwa, obiektów budowlanych oraz takich gałęzi przemysłu jak przemysł stalowy, cementowy, teleinformatyczny, tekstylny i chemiczny.

dodatkowe informacje:
Europejski Zielony Ład
Środowisko i oceany – ochrona różnorodności biologicznej i ekosystemów

Europejska strategia na rzecz różnorodności biologicznej do 2030 roku

Europejska Strategia Bioróżnorodności do 2030 roku to ważny dokument, którego myślą przewodnią jest „Przywracanie przyrody do naszego życia”.

Jej główne cele obejmują m.in.:

• objęcie ochroną co najmniej 30% powierzchni Europy
• objęcie ochroną co najmniej 30% mórz w Europie
• rolnictwo ekologiczne na większą skalę i dbanie o zachowanie różnorodności biologicznej na gruntach rolnych
• odwrócenie spadkowej tendencji w populacji zapylaczy
• ograniczenie stosowania pestycydów o 50%
• zasadzenie 3 miliardów drzew
• co najmniej 25 tysięcy kilometrów swobodnie płynących rzek
• osiągnięcie przez Unię Europejską wiodącej pozycji na świecie w walce z globalnym kryzysem różnorodności biologicznej

dodatkowe informacje:
Strategia na rzecz bioróżnorodności 2030, ec.europa.eu

Europejskie partnerstwo na rzecz ratowania różnorodności biologicznej

European Biodiversity Partnership – Biodiversa+ zapewnia platformę łączącą krajowe/lokalne i europejskie programy badań i innowacji, oraz środki pieniężne i rzeczowe w celu wsparcia jednego celu: do 2030 roku różnorodność biologiczna w Europie ma powrócić na ścieżkę odbudowy.

Partnerstwo tworzą multidyscyplinarne programy badawczo-innowacyjne z zainteresowanymi stronami, wspiera ustanowienie europejskiej sieci zharmonizowanych obserwatoriów do monitorowania różnorodności biologicznej, oraz wdraża szeroki zakres działań w celu zwiększenia znaczenia, wpływu i widoczności badań naukowych i innowacji oraz przywództwa UE w walce z kryzysem różnorodności biologicznej, zgodnie z Europejskim zielonym ładem i nową strategią UE na rzecz różnorodności biologicznej do 2030 roku.

dodatkowe informacje:
Biodiversa+., biodiversa.eu, oficjalna strona partnerstwa
Biodiversa+ 2022, ncn.gov.pl

Konwencja Berneńska

Konwencja Berneńska stanowi narzędzie umożliwiające ochronę różnorodności biologicznej w Europie. Jest to platforma, która daje wiele możliwości w zakresie określania strategii międzynarodowych, oraz współpracy transgranicznej i transgranicznych programów ekologicznych. Konwencja umożliwia poszczególnym krajom udoskonalanie tradycyjnych metod ochrony przyrody i porusza nowe kwestie, takie jak zmiany klimatyczne, gatunki inwazyjne i sieci ekologiczne, często nawet zanim staną się one przedmiotem ogólnej debaty. Oznacza to, że istnieje sposób monitorowania działań podejmowanych przez poszczególne państwa na rzecz zachowania różnorodności biologicznej, a raporty i dokumentacje będą udostępniane opinii publicznej. Pracy tej sprzyjają aktywne kontakty ze środowiskami naukowymi i lokalnymi społecznościami.

dodatkowe informacje:
Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk, Konwencja Berneńska

Konwencja Waszyngtońska (CITES)

Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem, CITES (Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora), skrótowo Konwencja Waszyngtońska to międzynarodowy układ ograniczający transgraniczny handel różnymi gatunkami roślin i zwierząt oraz wytworzonymi z nich produktami.

Celem konwencji CITIES jest ochrona dziko występujących populacji zwierząt i roślin gatunków zagrożonych wyginięciem poprzez kontrolę, monitoring i ograniczanie międzynarodowego handlu nimi, ich rozpoznawalnymi częściami i produktami pochodnymi, a także zapewnienie międzynarodowej współpracy na rzecz ograniczania nielegalnego handlu okazami gatunków zagrożonych wyginięciem i podnoszenie świadomości na temat presji człowieka na dziko żyjące gatunki roślin i zwierząt.

dodatkowe informacje:
Konwencja Waszyngtońska (CITES)

Międzynarodowy Dzień Różnorodności Biologicznej

Międzynarodowy Dzień Różnorodności Biologicznej został proklamowany przez Organizację Narodów Zjednoczonych w celu podnoszenia świadomości ekologicznej społeczeństw. Początkowo święto było obchodzone 29 grudnia, w rocznicę wejścia w życie Konwencji o ochronie różnorodności biologicznej. Aby ułatwić planowanie i organizację obchodów w 2000 roku datę obchodów przesunięto na 22 maja, czyli rocznicę konferencji w Nairobi, gdzie przyjęto uzgodniony tekst Konwencji.

dodatkowe informacje:
Międzynarodowy Dzień Różnorodności Biologicznej

Co możesz zrobić dla ochrony różnorodności biologicznej?

Żeby zatrzymać proces niekorzystnych zmian związanych z zanikiem różnorodności biologicznej potrzebne jest wspólne zaangażowanie, zmiana postaw, oraz relacji z środowiskiem. Dla powodzenia tych działań musimy działać razem, a kluczowe znaczenie ma również zaangażowanie przedstawicieli świata biznesu i przejęcie przez przedsiębiorstwa odpowiedzialności za presję, jaką wywierają na środowisko naturalne.

Jako obywatele, politycy, decydenci, konsumenci, wszyscy należymy do jednego gatunku i wszyscy jesteśmy częścią przyrody. Mamy prawo brać udział w podejmowaniu decyzji i obowiązek chronić różnorodność biologiczną. Bo każde nasze działanie ma znaczenie. 

Każdy z nas może pozytywnie wpływać na bioróżnorodność, np. poprzez własnoręcznie przygotowanie domku dla owadów, ptaków, dbanie o zieleń, sadzenie nowych krzewów i drzew, zagospodarowywanie zielenią balkonów, wysiewanie łąk kwietnych, rzadsze koszenie traw, niewprowadzanie gatunków roślin inwazyjnych do środowiska.

Co możesz zrobić dla ochrony bioróżnorodności?

• jeśli masz ogród, zadbaj o to, żeby był ekologiczny
  • uprawiaj rodzime gatunki roślin – zwłaszcza te przyjazne owadom, ptakom, drobnym ssakom
  • posadź parę egzemplarzy starych odmian drzewek owocowych
  • nie wprowadzaj do środowiska gatunków obcych
  • stosuj naturalne nawozy – nie stosuj chemicznych środków ochrony roślin, takich jak Roundup, które niszczą wszelkie biologiczne życie przez lata, bo nie ulegają biodegradacji.
  • stosujmy środki ochrony roślin po godzinie 20:00 – kiedy owady zapylające skończą obloty
  • nie sprzątaj spróchniałych gałęzi i opadłych liści – nasze ogrody mogą być schronieniem dla jeży, myszy, żab, jaszczurek, owadów, dżdżownic i wielu innych gatunków
  • załóż w ogrodzie łąkę kwietną – zrezygnuj z równo przystrzyżonego trawnika, na rzecz różnokolorowej łąki. Im więcej gatunków roślin kwitnących znajdzie się w twoim ogrodzie, tym więcej gatunków zwierząt będzie je wykorzystywać i tym więcej ptaków da się przyciągnąć. Sadząc kwitnące rośliny oraz zioła pomagamy także pszczołom. Bez owadów zatrzyma się wegetacja, Ziemi zagrozi głód, nastąpi masowe wymieranie gatunków, łącznie z gatunkiem ludzkim. Zakładając ogrody kwiatowe pomagamy przetrwać owadom zapylającym.
  • ogranicz koszenie trawnika
  • dbaj o stare drzewa i nasadzaj nowe – drzewa i ich niezwykłe właściwości
  • załóż kompostownik
  • jeśli dokarmiasz ptaki zimą rób to odpowiedzialnie – nie karm ich chlebem! Umieść w ogrodzie karmnik. Do karmienia ptaków używaj tylko naturalnych produktów takich jak np. kasze, zboża, płatki owsiane, gotowe mieszanki nasion dla dzikich ptaków.
  • zakładaj skrzynki (budki) lęgowe – w ten sposób na terenie miejskim ułatwisz ptakom znalezienie odpowiedniego miejsca na gniazdo
  • przygotuj domek dla owadów
  • postaw wodopój dla owadów i ptaków
  • zbuduj staw, oczko wodne, sadzawkę itp.
  • zbieraj deszczówkę – którą możesz wykorzystać np. do nawadniania ogrodu
• nie wypalaj łąk
• sadź śródpolne zadrzewienia
• zazieleń taras i balkon
• wybieraj produkty lokalne, których wytwarzanie nie wywiera negatywnego wpływu na bioróżnorodność – poznaj znaki i oznaczenia ekologiczne. Kupuj produkty z certyfikatem, potwierdzającym zrównoważoną produkcję.
• nie przywoź z wakacji pamiątek wykonanych z roślin i zwierząt zagrożonych wyginięciem
• wybierając miejsce na wakacje lub odpoczynek zastanów się, czy Twoja obecność nie szkodzi otaczającej przyrodzie – zapoznaj się z zasadami ekoturystyki
• nie płosz dzikich zwierząt wchodząc np. do lasu
• ogranicz konsumpcję – kupuj produkty w takiej ilości, jaką jesteś w stanie wykorzystać
• nie zaśmiecaj parków, rzek, lasów
• zrezygnuj z plastiku – na rzecz produktów wielokrotnego użytku
• segreguj odpady
• oszczędzaj wodę
• oszczędzaj energię elektryczną
• ogranicz korzystanie z samochodu – nie musisz tak często wsiadać do samochodu i pędzić powodując śmierć przekraczających drogę jeży, wiewiórek, myszy, lisów, saren, przelatujących lub przechodzących ptaków. Zwolnijmy na drodze, stosuj zasady jazdy ekonomicznej (ekojazdy). Zamień czasem samochód na rower.
• sprzeciwiajmy się regulacji rzek, apeluj o tworzenie nowych obszarów chronionych, domagaj się ochrony Bałtyku – masz wpływ na przyrodę i możesz działać, by przywrócić ją do życia

źródło: materiały prasowe
Bioróżnorodność jest kluczem do zrównoważonego rozwoju
Międzynarodowy Dzień Różnorodności Biologicznej, przystaneknauka.us.edu.pl
Międzyrządowa Platforma ds. Różnorodności Biologicznej i Funkcji Ekosystemu (Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services, IPBES), ipbes.net
Różnorodność biologiczna, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Zmiany klimatyczne a bioróżnorodność, gdos.gov.pl

Ekologia, przyroda, środowisko – dodatkowe informacje:
agrocenoza, atmosfera, biocenoza, biofilia, biofobia, biologia, biom, bioróżnorodność, biosfera, biotop, błękitna planeta Ziemia, czwarta przyroda, drzewa, ekologia, ekoaktywizm, ekologizm, ekopolityka, ekosystem, ekozofia, eukarionty, ewolucja, fauna, fitocenoza, flora, gatunek, geosfera, habitat, hydrosfera, kalendarz ekologiczny, kalendarium wydarzeń ekologicznych, klimaks, koszenie trawników, krajobraz, las pierwotny, litosfera, łąka, mała retencja, martwe drewno, miedza, mikroorganizm, mokradło, natura, obszary siedliskowe, ochrona bierna, ochrona czynna, ochrona przyrody, ochrona środowiska, oczyszczanie ścieków, organizm, pastwisko, park ciemnego nieba, pedosfera, populacja, powłoka ziemska, prawa zwierząt, przyroda, renaturalizacja, rekultywacja, renaturyzacja, retencja, rolnictwo ekologiczne, rolnictwo ekstensywne, sieć troficzna, siedlisko, sozoligia, stanowisko, starodrzew, struktura ekosystemu, sukcesja, środowisko: przyrodnicze (naturalne), antropogeniczne, sztuczne, zdegradowane, torfowisko, trzeci krajobraz, turystyka ekologiczna, wszechświat, zadrzewienia śródpolne, Ziemia, zoocenoza, życie

formy ochrony przyrody w Polsce:
Obszar Natura 2000, obszar chronionego krajobrazu, ochrona gatunkowa roślin zwierząt i grzybów, park krajobrazowy, park narodowy, pomnik przyrody, rezerwat przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo–krajobrazowe

ekologiczne idee:
filozofia Leave No Trace, kodeks (dekalog) podróżnika, głęboka ekologia, Hipoteza Gai, Wildlife Selfie Code

konwencje, traktaty, konferencje, święta:
Agenda 21,
Konwencja Jamajska (Konwencja Narodów Zjednoczonych o Prawie Morza)
Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk – Konwencja Berneńska
Konwencja Londyńska (Konwencja o zapobieganiu zanieczyszczeniu mórz przez zatapianie odpadów i innych substancji)
Konwencja MARPOL (Międzynarodowa Konwencja o Zapobieganiu Zanieczyszczaniu Morza Przez Statki)
Konwencją Narodów Zjednoczonych o Prawie Morza (United Nations Convention on the Law of the Sea, UNCLOS)
Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt – Konwencja Bońska CMS
Konwencja o różnorodności biologicznej CBD
Konwencja Ramsarska
Konferencja i deklaracja Sztokholmska ONZ
Konwencja Waszyngtońska CITIES
Konwencja Wiedeńska w Sprawie Ochrony Warstwy Ozonowej
Konwencja w Sprawie Ochrony i Lista Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody IUCN
Porozumienie o ochronie populacji europejskich nietoperzy EUROBATS
Porozumienie o ochronie małych waleni Bałtyku Północno-Wschodniego Atlantyku Morza Irlandzkiego i Morza Północnego ASCOBANS
Porozumienie Paryskie
Protokół z Kioto
Protokół z Montrealu (Protokół Montrealski)
Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w Sprawie Zmian Klimatu UNFCCC
Strategia Różnorodności Biologicznej w UE do 2030
Szczyt Ziemi 1992 (Earth Summit 1992)
Szczyt Ziemi 2002 (The World Summit on Sustainable Development)
Światowy Dzień Środowiska
Traktat o przestrzeni kosmicznej (Outer Space Treaty)

Wiedza ekologiczna – dodatkowe informacje:
aforyzmy ekologiczne, biblioteka ekologa, biblioteka młodego ekologa, ekoprognoza, encyklopedia ekologiczna, hasła ekologiczne, hasztagi (hashtagi) ekologiczne, kalendarium wydarzeń ekologicznych, kalendarz ekologiczny, klęski i katastrofy ekologiczne, największe katastrofy ekologiczne na świecie, międzynarodowe organizacje ekologiczne, podcasty ekologiczne, poradniki ekologiczne, (nie) tęgie głowy czy też (nie) najtęższe umysły, znaki i oznaczenia ekologiczne

Dziękuję, że przeczytałaś/eś powyższe informacje do końca. Jeśli cenisz sobie zamieszczane przez portal treści zapraszam do wsparcia serwisu poprzez Patronite.

Możesz również wypić ze mną wirtualną kawę! Dorzucasz się w ten sposób do kosztów prowadzenia portalu, a co ważniejsze, dajesz mi sygnał do dalszego działania. Nad każdym artykułem pracuję zwykle do późna, więc dobra, mocna kawa wcale nie jest taka zła ;-)

Zapisz się na Newsletter i otrzymuj email z ekowiadomościami. Dodatkowo dostaniesz dostęp do specjalnego działu na stronie portalu, gdzie pojawiają się darmowe materiały do pobrania i wykorzystania. Poradniki i przewodniki, praktyczne zestawienia, podsumowania, wzory, karty prac, checklisty i ściągi. Wszystko czego potrzebujesz do skutecznej i zielonej rewolucji w twoim życiu. Zapisz się do Newslettera i zacznij zmieniać świat na lepsze.

Chcesz podzielić się ciekawym newsem lub zaproponować temat? Skontaktuj się pisząc maila na adres: informacje@wlaczoszczedzanie.pl

Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej portalu Włącz oszczędzanie