Zanieczyszczenie wody

Bez wody nie byłoby życia na naszej błękitnej planecie. Znajdujemy ją w źródle, strumieniu, rzece, stawie, jeziorze, jako wodę gruntową, w morzach i oceanach. Również chmury, mgła, rosa, deszcz, grad, śnieg i lód są niczym innym jak inną odmianą wody. Wszystkie żywe stworzenia, rośliny, zwierzęta i ludzie potrzebują do życia odpowiedniej jakości wody. Człowiek bez pożywienia może żyć kilka tygodni, ale bez wody umiera po kilku dniach.

W XXI wieku niektóre wody są już tak zanieczyszczone, że zagraża to zdrowiu człowieka. Życie w uregulowanych, cuchnących, zatrutych ściekami rzekach zamiera stając się zagrożeniem dla środowiska naturalnego. Nawet morza i oceany są coraz bardziej zanieczyszczone. Dodatkowo pojawiają się nowe problemy w postaci farmaceutyków i mikroplastiku. Nie są one monitorowane, a mogą okazać się bardzo niebezpieczne dla środowiska wodnego.

Kolejnym czynnikiem pogarszającym jakość wód jest globalne ocieplenie klimatu i związane z nim ocieplenie, odtlenienie i zakwaszenie wód. Nasilające zjawisko susz, oraz niskiego stanu wód podziemnych i powierzchniowych.

Skład zanieczyszczonych wód

Zanieczyszczenie wody jest spowodowane głównie substancjami chemicznymi, bakteriami i innymi mikroorganizmami, obecnymi w wodach naturalnych w zwiększonej ilości. Substancje chemiczne, organiczne i nieorganiczne (mineralne) występują w postaci roztworów, roztworów koloidalnych i zawiesin.

Skład chemiczny zanieczyszczeń wód jest kształtowany czynnikami naturalnymi, np. rozkładaniem substancji z gleb i skał, rozwojem i obumieraniem organizmów wodnych, oraz czynnikami antropogenicznymi.

Do najczęściej występujących antropogenicznych zanieczyszczeń wód powierzchniowych należą:

• pestycydy
• substancje powierzchniowo czynne
• węglowodory ropopochodne
• fenole
• chlorowe pochodne bifenylu
• metale ciężkie: ołów (Pb), miedź (Cu), chrom (Cr), kadm (Cd), rtęć (Hg) i cynk (Zn)
• wody podgrzane (zanieczyszczenie termiczne) – szczególnie niebezpieczne dla wód powierzchniowych o małym przepływie lub wód stojących

Większość antropogenicznych zanieczyszczeń wód działa toksycznie na organizmy wodne. Zanieczyszczenia trwałe w środowisku wodnym, trudno ulegające chemicznym i biochemicznym procesom nazywa się substancjami refrakcyjnymi.

Obieg wody w przyrodzie został zakłócony przez człowieka poprzez:

• wycinanie lasów, osuszanie torfowisk i mokradeł
• monokulturę rolnictwa
• niewłaściwe i nadmierne zabiegi rolnicze
• urbanizację

Podział zanieczyszczeń

Najwięcej zanieczyszczeń trafia do wód razem ze ściekami. Innymi źródłami zanieczyszczeń wody są transport wodny i lądowy, stosowanie pestycydów i nawozów sztucznych (w tym azot i fosfor), oraz odpady komunalne i przemysłowe. Wody ulegają zanieczyszczeniu także w wyniku eutrofizacji.

Ze względu na pochodzenie zanieczyszczenia możemy podzielić na:

• naturalne – takie, które pochodzą z domieszek zawartych w wodach powierzchniowych i podziemnych – np. zasolenie, zanieczyszczenie związkami żelaza
• sztuczne (antropogeniczne) – związane z działalnością człowieka np. pochodzące ze ścieków, spływy z terenów rolniczych, składowisk odpadów komunalnych
  • biologiczne – bakterie, wirusy, grzyby, glony
  • chemiczne – oleje, benzyna, smary, ropa, nawozy sztuczne, pestycydy, kwasy, zasady

Ze względu na stopień szkodliwości:

• bezpośrednio szkodliwe – fenole (gazownie, koksownie), kwas cyjanowodorowy (gazownie), kwas siarkowy i siarczany, kwaśny deszcz
• pośrednio szkodliwe – takie, które prowadzą do zmniejszenia ilości tlenu w wodzie poniżej poziomu niezbędnego do utrzymania przy życiu organizmów wodnych

Ze względu na trwałość zanieczyszczeń:

• rozkładalne – zawierające substancje organiczne, potencjalnie trujące, lecz podlegające przemianom chemicznym do prostych związków nieorganicznych przy udziale bakterii (ścieki domowe)
• nierozkładalne – zawierające substancje nie ulegające większym przemianom chemicznym i nie atakowane przez drobnoustroje (sole, metale ciężkie)
• trwałe – zawierające substancje ulegające rozkładowi biologicznemu w niewielkim stopniu i pozostające w środowisku w niezmiennej formie przez długi okres (pestycydy, fenole, produkty destylacji ropy naftowej)

Ze względu na źródło:

• źródła punktowe – ścieki odprowadzane w zorganizowany sposób systemami kanalizacyjnymi, pochodzące głównie z zakładów przemysłowych i z aglomeracji miejskich
• zanieczyszczenia powierzchniowe lub obszarowe – zanieczyszczenia spłukiwane opadami atmosferycznymi z terenów zurbanizowanych nie posiadających systemów kanalizacyjnych, oraz z obszarów rolnych i leśnych
• zanieczyszczenia ze źródeł liniowych lub pasmowych – zanieczyszczenia wody pochodzenia komunikacyjnego, wytwarzane przez środki transportu i spłukiwane z powierzchni dróg lub torowisk oraz pochodzące z rurociągów, gazociągów, kanałów ściekowych, osadowych

dodatkowe informacje:
Klęski i katastrofy ekologiczne
Wycieki ropy naftowej
Katastrofy przemysłowe (chemiczne)
Katastrofy jądrowe
Największe katastrofy ekologiczne na świecie

/ods

Ocena stopnia zanieczyszczeń

Stopień zanieczyszczenia wody określa się za pomocą tzw. wskaźników zanieczyszczenia, który mówi o stężeniu danej substancji w miligramach na 1 dm³ wody.

Jednym z najważniejszych wskaźników zanieczyszczenia wód powierzchniowych jest stężenie rozpuszczonego tlenu, które może przyjmować maksymalną wartość 8,9 mg/dm³. Mniejsze stężenie tlenu świadczy o zanieczyszczeniu wód związkami organicznymi, rozkładalnymi biochemicznie. Spadek stężenia tlenu poniżej 4 mg/dm³ powoduje obumieranie wielu organizmów wodnych

Innymi wskaźnikami zanieczyszczenia wód naturalnych są:

• biochemiczne zapotrzebowanie tlenu – będące miarą zawartości rozkładalnych biochemicznie związków organicznych
• chemiczne zapotrzebowanie tlenu – miara zawartości wszystkich związków organicznych
• obecność zawiesin mineralnych i organicznych
• obecność nieorganicznych i organicznych związków azotu, fosforu

Prócz sposobów oceny zanieczyszczenia wody opartych na wskaźnikach fizycznych i chemicznych stosuje się metody badania stanu biologicznego wody. Najczęściej jest stosowany tzw. system saprobowy, wykorzystujący wyniki analizy hydrobiologicznych wód.

W zależności od składu organizmów wodnych, wody dzieli się na:

• I klasa – wody oligosaprobowe – czyste
• II klasa – wody zanieczyszczone – wody które nadaje się do hodowli ryb z wyjątkiem łososiowatych, do hodowli zwierząt gospodarskich, rekreacji i sportów wodnych
• III klasa – woda zanieczyszczone – wody służące do nawadniania terenów rolniczych, ogrodniczych i upraw pod szkłem, zaopatrzenia zakładów przemysłowych z wyjątkiem tych, które wymagają wody o jakości wody pitnej

Monitoring zanieczyszczenia wód

Zrzuty dużych ilości zanieczyszczeń do wody obniża naturalną zdolność ekosystemu rzeki do kompensacji antropogenicznych zaburzeń, dlatego tak ważny jest stały monitoring jakości wód w rzekach, monitoring ścieków zrzucanych przez zakłady przemysłowe, oraz wysokie kary dla zanieczyszczających środowisko.

Tylko w 2020 roku wytworzono w Polsce blisko 110 mln ton odpadów przemysłowych. To dziesięć razy więcej, niż odpadów komunalnych. Najwięcej odpadów przemysłowych, blisko 61 mln ton powstało w branży górnictwa i wydobycia. Największa frakcja odpadów przemysłowych (ponad 27%) to odpady z flotacyjnego wzbogacania rud metali nieżelaznych. Kolejne niemal 25% to odpady powstające przy płukaniu i oczyszczaniu kopalin.

W kontekście zanieczyszczenia rzek warto wspomnieć, że wody kopalniane pochodzące z odwadniania kopalni zawierają żelazo ogólne, azot amonowy, chlorki i siarczany. Chlorki i siarczany to sole, co oznacza że woda z oczyszczania kopalin zawiera spore ilości soli. W związku z jedną największych katastrof ekologicznych w 2022 roku na Odrze wykryto w jej wodach mikroorganizmy, tzw. złote algi, które mogły przyczynić się do śnięcia ryb czy małż. Rozwijają się one w środowisku wodnym mocno zasolonym. Do zasolenia mogły przyczynić się m.in. ścieki z kopalni.

Zakładom przemysłowym wydawane są pozwolenia na pozbywanie się ścieków, w tym zrzut ścieków do rzeki. W pozwoleniach, oraz obowiązujących przepisach wskazane są maksymalne dopuszczalne stężenia zanieczyszczeń wody, jakie zakład może uwolnić do środowiska. Jakość i skład ścieków zrzucanych przez zakłady przemysłowe powinny być jednak lepiej i stale kontrolowane. Żeby mieć większą pewność, że zakłady nie przekraczają norm, próbki ścieków powinny być pobierane w losowych momentach, również w nocy czy w dni wolne od pracy.

Kolejnym problemem z odpadami przemysłowymi zanieczyszczającymi rzeki jest ich nielegalne pozbywanie się w pobliży cieków wodnych. Do rzek mogą trafiać niebezpieczne odpady które powinny zostać przewiezione na składowisko lub do spalarni. Niebezpieczne dla wód są również stare, słabo zabezpieczone składowiska odpadów np. Zakłady Chemiczne w Tarnowskich Górach.

Oczyszczanie ścieków i oczyszczalnie ścieków

Stan większości rzek w Polsce jest zły, jednak ich jakość ulega ciągłej poprawie m.in. dzięki inwestycjom w oczyszczalnie ścieków. Oczyszczanie ścieków polega na usuwaniu ze ścieków zawartych w nich zanieczyszczeń w celu zminimalizowania ich szkodliwego oddziaływania na wody powierzchniowe lub grunty.

Do oczyszczania ścieków wykorzystuje się:

• procesy fizyczne: cedzenie, sedymentacja, flotacja oraz filtracja – są wykorzystywane do usuwania ze ścieków stałych zanieczyszczeń
• procesy biologiczne: wynikające z działalności życiowej mikroorganizmów, m.in. bakterii, a także glonów i roślin – są wykorzystywane do usuwania koloidalnych i rozpuszczonych zanieczyszczeń organicznych i nieorganicznych ze ścieków oraz przetwarzania osadów ściekowych w formę dogodną do ostatecznego ich zagospodarowania
• procesy chemiczne— są wykorzystywane do oczyszczenia ścieków przemysłowych, a także do usuwania ze ścieków bytowo-gospodarczych związków biogennych.

Zespół urządzeń i obiektów służących oczyszczaniu ścieków nosi nazwę oczyszczalni ścieków. W dużych oczyszczalniach ścieków, obsługujących centralne systemy kanalizacyjne, najczęściej stosowane są rozwiązania, w których poszczególne procesy oczyszczania prowadzone są w wydzielonych urządzeniach. W lokalnych systemach unieszkodliwiania ścieków zalecane są metody oczyszczania umożliwiające jednoczesny przebieg procesów oczyszczania ścieków w jednym urządzeniu, co znacznie zmniejsza nakłady inwestycyjne i koszty eksploatacji.

Do urządzeń takich należą:

• osadniki – w których zachodzą głównie procesy sedymentacji i floatacji, powodujące wydzielanie stałych zanieczyszczeń ze ścieków oraz procesy beztlenowego rozkładu osadów ściekowych
• filtry – w których zachodzą głównie procesy filtracji i absorpcji, lecz również biologiczny rozkład zanieczyszczeń tlenowych z zatrzymanych ścieków,
• komory – z przedłużonym napowietrzaniem osadu czynnego lub ze złożami biologicznymi, w których zachodzą przy intensywnym udziale mikroorganizmów biologiczne procesy tlenowe rozkładu zanieczyszczeń w ściekach i tlenowa stabilizacja osadów,
• stawy biologiczne i oczyszczalnie korzeniowe – stanowiące rodzaj „ekologicznego reaktora”, w których zachodzą procesy wykorzystywane w sztucznych oczyszczalniach ścieków, a ponadto procesy charakterystyczne dla naturalnego środowiska ze znacznym udziałem roślinności (fotosynteza, fotoutlenianie, pobór zanieczyszczeń przez rośliny i inne)

W małych oczyszczalniach ścieków mogą być także wykorzystywane kultury mikroorganizmów w postaci tzw. osadu czynnego, wymieszanych ze ściekami bądź w postaci błony bakteryjnej, zaszczepionej na powierzchni złoża biologicznego.

Najbardziej powszechnym urządzeniem do oczyszczania ścieków w lokalnych systemach są osadniki gnilne nazywane inaczej dołami gnilnymi lub szambami. Objętość takiego osadnika musi być dostosowana do jego funkcji oczyszczania ścieków i przeróbki osadów, które wraz z kożuchem powinny być okresowo usuwane.

Ze względu na rodzaj i ilość oczyszczanych ścieków rozróżnia się oczyszczalnie: miejskie, grupowe, osiedlowe, domowe oraz przemysłowe.

Ochrona wód w Unii Europejskiej

Unia Europejska stawia sobie za cel ochronę krajowych wód powierzchniowych, przepływowych, przybrzeżnych i gruntowych. Kraje członkowskie zostały zobowiązane do zapobiegania pogorszenia stanu wód oraz do odnowy wszelkich zasobów wód powierzchniowych.

23 października 2000 roku Unia Europejska ogłosiła Ramową Dyrektywę Wodną. Dokument uznaje środowisko naturalne za równoprawnego użytkownika wód, na równi z człowiekiem, przemysłem czy rolnictwem. Dyrektywa rozszerza zakres ochrony wód z ilości i jakości zasobów również na życie biologiczne, czyli ekosystemy związane z wodą.

20 maja 2020 roku przedstawiona została Unijna strategia na rzecz bioróżnorodności 2030. Jest to długoterminowy plan mający na celu ochronę przyrody i odwrócenie procesu degradacji ekosystemów w tym wodnego. Celem strategii jest odbudowa bioróżnorodności w Europie do 2030 roku poprzez zastosowanie konkretnych działań i wypełnienie zobowiązań.

W Polsce Ustawa Prawo Wodne z 2017 roku reguluje gospodarowanie wodami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, w szczególności kształtowanie i ochronę zasobów wodnych, korzystanie z wód oraz zarządzanie zasobami wodnymi. Zgodnie z unijną Ramową Dyrektywą Wodną i polskim Prawem Wodnym, PGW Wody Polskie opracowują Plan Gospodarowania Wodami na obszarze wszystkich dorzeczy.

Na zamówienie PGW Wody Polskie w 2020 roku został opracowany Podręcznik dobrych praktyk renaturalizacji wód powierzchniowych. Stwierdza się w nim, że ekosystemy rzeczne mają naturalną zdolność do regeneracji, ale im bardziej dany ekosystem jest przekształcony przez działalność człowieka, tym ma mniejszą zdolność do odnowy. Rzeka może się oczyścić tym prędzej, im bardziej jest naturalna. Sprzyja temu to, że jej koryto nie jest uregulowane, wybetonowane, a rzeka meandruje. Renaturyzacja rzek to dążenie do przywrócenia jej naturalnego stanu. To korygowanie błędów popełnionych w przeszłości. Dzisiaj, w obliczu kryzysu bioróżnorodności i zmian klimatu, jest jednym z najważniejszych działań w celu ochrony przyrody i środowiska naturalnego. Bez takiego działania nie będzie również możliwe zapobieganie gwałtownym powodzią, czy suszą, stanowiącym coraz poważniejsze zagrożenie dla dostaw wody pitnej, oraz dla wytwarzania żywności. Zgodnie z wytycznymi planując przyszłe wodne inwestycje powinno się brać pod uwagę konsekwencje dla środowiska. Oznacza to czasem wybór metod pozornie droższych, ale korzystniejszych w ostatecznym rozrachunku, uwzględniającym uniknięcie szkód w środowisku.

Zanieczyszczenie mórz i oceanów

Morza i oceany są kolebką życia na błękitnej planecie. Zajmują 71% powierzchni Ziemi, dostarczają pożywienie, pozwalają na utrzymanie wielu gałęzi gospodarki i zabezpieczają przetrwanie ludzkiej cywilizacji. W oceanach żyje więcej niż gdziekolwiek najróżniejszych organizmów.

Morza i oceany odgrywają również podstawową rolę w regulowaniu zmian klimatu. Wytwarzają 70% dostępnego tlenu, a ich wody to największy pochłaniacz dwutlenku węgla. Jednak, aby w pełni korzystać z dóbr oceanu, musimy rozwiązać problem zanieczyszczenia wody.

Specjaliści od ochrony środowiska nie mają wątpliwości. Tempo zanieczyszczania mórz i oceanów na Ziemi jest zastraszające. Rocznie na świecie wytwarza się ponad 348 mln ton plastiku, z czego 10% trafia do ścieków, a potem do mórz i oceanów. Szacuje się, że obecnie stosunek plastiku do planktonu wynosi 1:2. Naukowcy ostrzegają że jeżeli ludzie nie przestaną zanieczyszczać środowiska, to już w 2050 roku w morzach będzie więcej plastiku niż ryb, a 99% ptaków morskich będzie jeść plastik.

Wielka Pacyficzna Plama Śmieci to gigantyczna sztuczna wyspa odpadków utworzona przez prądy oceaniczne z tworzyw sztucznych, ulegających rozpadowi pod wpływem wietrzenia i światła na niewielkie drobiny mikroplastiku. Śmieci i odpady wchodzące w skład tej struktury mocno zanieczyszczają środowisko wodne.

Kolejnym problemem z jakim zmagają się morza i oceany jest tzw. śmiertelne trio czyli ocieplenie oceanu, zakwaszenie oceanu i odtlenienie oceanu. Procesy te są ze sobą nierozerwalnie połączone a przyczynia się do nich głównie działalność człowieka. Po pierwsze chodzi o spowodowany nadmierną emisją dwutlenku węgla globalne ocieplenie Drugim powodem są nawozy sztuczne i ścieki, których olbrzymie ilości spływają z pól i rzekami trafiają do mórz i oceanów.

Na co dzień nie zdajemy sobie sprawy jak ważna jest dla życia woda z bąbelkami. Mieszkańcy rzek, jezior, mórz i oceanów nie poradziliby sobie bez rozpuszczonego w wodzie tlenu. Kiedy jego stężenie w otoczeniu stale maleje, zwierzęta te muszą drastycznie zmniejszyć wydatki energetyczne, co wiąże się z mniejszymi rozmiarami, rzadszą reprodukcją czy zdecydowanie mniejszym zasięgiem poszukiwania pożywienia. Ostatecznie, jeśli w wodzie zabraknie życiodajnego gazu, zwierzęta po prostu się duszą.

zobacz:
Światowy Dzień Oceanów
MSC (Marine Stewardship Council)

źródło: materiały prasowe
Zanieczyszczenia wody, autorzy, licencja CC BY SA 2.0
Zanieczyszczenie wód, ibrbs.pl, licencja CC BY NC SA 3.0
Katastrofa ekologiczna na Odrze pokazuje jak niezbędny jest lepszy monitoring ścieków

⚠️ Zagrożenia ekologiczne – dodatkowe informacje:

definicje, teorie, hipotezy, zjawiska:
antropocen, antropopresja, bezpieczeństwo ekologiczne, biologiczny potencjał Ziemi do regeneracji (biocapacity), bioremediacja, ekobójstwo (ekocyd), ekomodernizm, ekosystem sztuczny, ekoterroryzm, globalne zagrożenia ekologiczne, granice planetarne, hipoteza wypadających nitów (rivet popping), homogenocen, kapitalocen, katastrofy i klęski ekologiczne, katastrofy ekologiczne na świecie, klęski żywiołowe, masowe wymieranie, monokultura, komodyfikacja żywności (utowarowanie), plantacjocen, plastikoza, plastisfera (plastisphere), przeludnienie, stres cieplny, syndrom przesuwającego sią punktu odniesienia, szóste masowe wymieranie (szósta katastrofa), tragedia wspólnego pastwiska, utrata bioróżnorodności, wieczne chemikalia, Wielkie przyspieszenie, zielony anarchizm, zjawisko przedniej szyby

degradacja środowiska:
akwakultura, betonoza (betonowanie miast), choroby odzwierzęce, górnictwo morskie, hodowla zwierząt, koszenie trawników, melioracja, monokultura, niszczenie siedlisk, przełownie, przemysł wydobywczy, przyłów, rolnictwo, spadek liczebności owadów, turystyka masowa, wylesianie (deforestacja), wypalanie traw

ozon i ozonosfera (warstwa ozonowa):
dziura ozonowa, freon (CFC)

zanieczyszczenie środowiska:
azbest, beton, bisfenol A (BPA), eutrofizacja, farmaceutyki, handel emisjami zanieczyszczeń, kwaśny deszcz, mikroplastik, martwe strefy, nanoplastik, neonikotynoidy, niedopałki papierosów, odpady niebezpieczne, pestycydy, polichlorowane bifenyle (PCB), przemysł tekstylny (włókienniczy). sieci widma, sinice, składowiska odpadów (wysypiska śmieci), smog, sól drogowa, sztuczne ognie (fajerwerki, petardy), tworzywa sztuczne (plastik), Wielka Pacyficzna Plama Śmieci, wycieki ropy naftowej, zakwaszenie wód (rzek, jezior, mórz i oceanów), zanieczyszczenie gleby, zanieczyszczenie hałasem, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie światłem, zanieczyszczenie wody, związki per- i polyfluoroalkilowe (PFAS) – wieczne chemikalia

zmiany klimatu (kryzys klimatyczny):
blaknięcie (bielenie) raf koralowych, denializm klimatyczny (zaprzeczanie globalnemu ociepleniu), efekt cieplarniany, ekstremalne zjawiska, gazy cieplarniane, globalne ocieplenie, kryzys wodny, miejska wyspa ciepła (MWC), migracje gatunków, nawałnice, ocieplenie oceanu, wzrost poziomu mórz i oceanów, podtopienie, powódź, pożar lasu, przyducha, pustynnienie, susza, topnienie lodowców i lądolodów, topnienie lodu morskiego, trąba powietrzna, upał

klęski i katastrofy ekologiczne:
katastrofy jądrowe (nuklearne), katastrofy przemysłowe, największe katastrofy ekologiczne na świecie, największe katastrofy ekologiczne w Polsce, wycieki ropy naftowej

Czerwona księga gatunków zagrożonych, Czerwona Lista IUCN (The IUCN Red List):
gatunek wymarły (extinct EX), gatunek wymarły na wolności (extinct in the wild EW), gatunek krytycznie zagrożony (critically endangered CR), gatunek zagrożony (endangered EN), gatunek narażony gatunek wysokiego ryzyka (vulnerable VU), gatunek bliski zagrożenia (near threatened NT), gatunek najmniejszej troski (least concern LC)
Polska czerwona księga roślin, Polska czerwona księga zwierząt
gatunek inwazyjny (inwazyjny gatunek obcy IGO)

Poruszający i inspirujący do działania apel Davida Attenborough

🌍 Ekologia, przyroda, środowisko – dodatkowe informacje:
agrocenoza, agroleśnictwo, atmosfera, biocenoza, biodegradacja, biofilia, biofobia, biologia, biom, bioróżnorodność, biosfera, biotop, błękitna planeta Ziemia, czwarta przyroda, drzewa, ekologia, ekoaktywizm, ekologizm, ekopolityka, ekosystem, ekozofia, eukarionty, ewolucja, fauna, fitocenoza, flora, gatunek, geosfera, habitat, hydrosfera, kalendarz ekologiczny, kalendarium wydarzeń ekologicznych, klimaks, koszenie trawników, krajobraz, las pierwotny, litosfera, łąka, mała retencja, martwe drewno, miedza, mikroorganizm, mokradło, natura, obszary siedliskowe, ochrona bierna, ochrona czynna, ochrona przyrody, ochrona środowiska, oczyszczanie ścieków, organizm, pastwisko, park ciemnego nieba, pedosfera, populacja, powłoka ziemska, prawa zwierząt, przyroda, reintrodukcja, renaturalizacja, rekultywacja, renaturyzacja, restytucja, retencja, rewilding (zdziczanie, zadziczanie), rewitalizacja, rolnictwo ekologiczne, rolnictwo ekstensywne, rolnictwo regeneratywne, sieć troficzna, siedlisko, sozoligia, stanowisko, starodrzew, struktura ekosystemu, sukcesja, środowisko: przyrodnicze (naturalne), antropogeniczne, sztuczne, zdegradowane, torfowisko, trzeci krajobraz, turystyka ekologiczna, woda, wszechświat, zadrzewienia śródpolne, zasoby naturalne, Ziemia, zoocenoza, życie

🌱 formy ochrony przyrody w Polsce:
Obszar Natura 2000, obszar chronionego krajobrazu, ochrona gatunkowa roślin zwierząt i grzybów, park krajobrazowy, park narodowy, pomnik przyrody, rezerwat przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo–krajobrazowe

ekologiczne idee:
filozofia Leave No Trace, kodeks (dekalog) podróżnika, głęboka ekologia, Hipoteza Gai, Wildlife Selfie Code

konwencje, traktaty, konferencje, święta:
Agenda 21
Dyrektywy ws. jakości powietrza (AAQD)
Rozporządzenie UE przeciwko wylesianiu European Union Deforestation Regulation (EUDR)
Konwencją Helsińską HELCOM (Komisja Ochrony Środowiska Morskiego Bałtyku)
Konwencja Jamajska (Konwencja Narodów Zjednoczonych o Prawie Morza)
Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk – Konwencja Berneńska
Konwencja Londyńska (Konwencja o zapobieganiu zanieczyszczeniu mórz przez zatapianie odpadów i innych substancji)
Konwencja MARPOL (Międzynarodowa Konwencja o Zapobieganiu Zanieczyszczaniu Morza Przez Statki)
Konwencją Narodów Zjednoczonych o Prawie Morza (United Nations Convention on the Law of the Sea, UNCLOS)
Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt – Konwencja Bońska CMS
Konwencja o różnorodności biologicznej CBD
Konwencja Ramsarska
Konferencja i deklaracja Sztokholmska ONZ
Konwencja Waszyngtońska CITIES
Konwencja Wiedeńska w Sprawie Ochrony Warstwy Ozonowej
Konwencja w Sprawie Ochrony i Lista Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody IUCN
Nature Restoration Law
Porozumienie o ochronie populacji europejskich nietoperzy EUROBATS
Porozumienie o ochronie małych waleni Bałtyku Północno-Wschodniego Atlantyku Morza Irlandzkiego i Morza Północnego ASCOBANS
Porozumienie Paryskie
Protokół z Kioto
Protokół z Montrealu (Protokół Montrealski)
Ramowa dyrektywa wodna
Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w Sprawie Zmian Klimatu UNFCCC
Strategia Różnorodności Biologicznej w UE do 2030
Szczyt Ziemi 1992 (Earth Summit 1992)
Szczyt Ziemi 2002 (The World Summit on Sustainable Development)
Światowy Dzień Środowiska
Traktat o przestrzeni kosmicznej (Outer Space Treaty)

🧠 Wiedza ekologiczna – dodatkowe informacje:
aforyzmy ekologiczne, biblioteka ekologa, biblioteka młodego ekologa, ekoprognoza, encyklopedia ekologiczna, hasła ekologiczne, hasztagi (hashtagi) ekologiczne, kalendarium wydarzeń ekologicznych, kalendarz ekologiczny, klęski i katastrofy ekologiczne, największe katastrofy ekologiczne na świecie, międzynarodowe organizacje ekologiczne, podcasty ekologiczne, poradniki ekologiczne, (nie) tęgie głowy czy też (nie) najtęższe umysły, znaki i oznaczenia ekologiczne

🤝Dziękuję, że przeczytałaś/eś powyższe informacje do końca. Jeśli cenisz sobie zamieszczane przez portal treści zapraszam do wsparcia serwisu poprzez Patronite.

📩 Zapisz się na newsletter i otrzymuj ekowiadomości prosto na swoją skrzynkę!
Subskrypcja daje Ci także dostęp do specjalnego działu na portalu 🌐, gdzie znajdziesz darmowe materiały do pobrania: 📘 poradniki, 📋 przewodniki, 📂 praktyczne zestawienia, ✏️ wzory, 📄 karty pracy, ✅ checklisty i ściągi. Wszystko, czego potrzebujesz, aby skutecznie wprowadzać ekologiczne zmiany w swoim życiu 🌱.

☕ Możesz również wypić ze mną wirtualną kawę! Dorzucasz się w ten sposób do kosztów prowadzenia portalu, a co ważniejsze, dajesz mi sygnał do dalszego działania. Nad każdym artykułem pracuję zwykle do późna, więc…..

Chcesz podzielić się ciekawym newsem lub zaproponować temat? Skontaktuj się pisząc maila na adres:
✉️ informacje@wlaczoszczedzanie.pl

🔍Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej portalu Włącz oszczędzanie