Polska czerwona księga roślin

Polska czerwona księga roślin to wybór taksonów roślin (ogromna większość w randze gatunku) zagrożonych na terenie Polski wyginięciem, a także tych, które już wyginęły. Obejmuje paprotniki i rośliny nasienne występujące w XIX, XX i XXI wieku na terenie Polski, w jej obecnych granicach.

Kolejne wydania Polskiej czerwonej księgi roślin obejmują coraz bardziej obszerny wykaz gatunków, zbliżając jej zawartość do Czerwonej listy roślin i grzybów Polski, stanowiącej pełny rejestr gatunków zagrożonych wraz z ich klasyfikacją do odpowiednich kategorii zagrożenia.

Tworzenie i aktualizowanie Polskiej czerwonej księgi roślin ma duże znaczenie nie tylko w zakresie związanym z porządkowaniem wiedzy naukowej o florze Polski, ale jest przydatne w działaniach związanych z ochroną przyrody, oraz w szeroko pojętej edukacji przyrodniczej.

Podstawowe informacje

Pierwsze książkowe wydanie Polskiej czerwonej księgi roślin ukazało się w 1993 roku. Księga ta zawierała opisy 206 taksonów, w tym 34 wymarłych. Drugie wydanie ukazało się w 2001 roku i dotyczy już 296 taksonów. Liczba ta stanowi 58% gatunków zagrożonych w naszej florze (zgodnie z Czerwoną listą), oraz 15% gatunków flory roślin naczyniowych Polski. Trzecie wydanie ukazało się w 2014 roku. Obejmuje 370 taksonów paprotników, oraz roślin kwiatowych i jest rozszerzone w stosunku do poprzedniego o 84 taksony.

Liczby te oczywiście nie są ostateczne. W miarę opracowywania danych na temat kolejnych gatunków zagrożonych i upływu czasu powodującego zmiany stopnia zagrożenia i stanu wiedzy zasobach roślin w środowisku – spodziewać się należy, że kolejne wydania księgi będą coraz bardziej obszerne.

Tworzenie i aktualizowanie księgi ma duże znaczenie nie tylko w zakresie związanym z porządkowaniem wiedzy naukowej o florze Polski, ale jest przydatne w działaniach związanych z ochroną przyrody oraz w szeroko pojętej edukacji przyrodniczej.

Dereń szwedzki

Czerwona lista roślin i grzybów Polski

Czerwona lista roślin i grzybów Polski to lista taksonów (w ogromnej większości w randze gatunków) zagrożonych na terenie Polski wyginięciem, a także tych, które już wyginęły. Obejmuje takie grupy organizmów, jak: rośliny naczyniowe, mchy, wątrobowce i glewiki, porosty, glony, grzyby (wielkoowocnikowe) i śluzowce występujące w XIX i XX wieku na terenie Polski w jej obecnych granicach. Jest to pełny rejestr gatunków zagrożonych, wraz z ich klasyfikacją do odpowiednich kategorii zagrożenia opracowany przez Instytut Botaniki im. prof. W. Szafera Polskiej Akademii Nauk w Krakowie. W trzecim wydaniu brak listy zagrożonych mchów. Opracowanie napisane jest w języku polskim i angielskim.

W trzecim wydaniu z 2006 wprowadzono następujące kategorie zagrożenia:

• Ex – Wymarłe i zaginione – gatunki, które nie występują już w Polsce na znanych dawniej stanowiskach i nie znaleziono ich nowych stanowisk.
• EW – Wymarłe i zaginione – gatunki wymarłe na stanowiskach naturalnych, istniejące w uprawie lub na stanowiskach zastępczych.
• E – Wymierające – krytycznie zagrożone – gatunki mocno zagrożone wymarciem, których przetrwanie jest mało prawdopodobne, jeśli będą się utrzymywać istniejące czynniki zagrożenia. Zaliczono tu gatunki określone jako CR, czyli krytycznie zagrożone.
• |E| – Wymierające krytycznie zagrożone – gatunki silnie zagrożone wymarciem na izolowanych stanowiskach poza głównym obszarem swojego występowania.
• V – Narażone – zagrożone wyginięciem – jeżeli nie znikną czynniki ich zagrożenia, to w najbliższej przyszłości gatunki te przesunięte zostaną do kategorii wymierających.
• |V| – Narażone – zagrożone na izolowanych stanowiskach poza głównym obszarem swojego występowania.
• R – Rzadkie (potencjalnie zagrożone) – występujące na małych obszarach oraz występujące w dużym rozproszeniu. Zaliczono tu gatunki o małym zagrożeniu, określane jako LR.
• I – O nieokreślonym zagrożeniu – gatunki, dla których brak jest pewnych źródeł informacji, by zaliczyć je do określonej kategorii, z różnych informacji jednak wiadomo, że są zagrożone, wymierające lub już wymarłe.

Liczby gatunków w poszczególnych grupach organizmów

• rośliny naczyniowe: Ex – 44, EW – 3, E – 144, V – 183, R – 107, |E| – 25. Razem 506 gatunków, co stanowi 21% rodzimej flory Polski.
• wątrobowce i glewiki: Ex – 2, E – 21, V – 16, R – 38, I – 15. Razem 92 gatunki, co stanowi 38,7% wszystkich gatunków rodzimej flory Polski.
• grzyby (wielkoowocnikowe): Ex – 53, E – 425, V – 175, R – 270, I – 40. Razem 963 gatunki.
• glony : 594 gatunki. Lista ma charakter tylko orientacyjny i prowizoryczny, w znacznym stopniu jest niepełna.
• porosty: 886 taksonów. Zastosowano do ich podziału inne kryteria zagrożenia.
• śluzowce: 82 gatunki. Lista oparta jest na niewielkiej ilości danych.

Łącznie lista zawiera 3123 taksony.

W miarę opracowywania danych na temat kolejnych gatunków zagrożonych i upływu czasu powodującego zmiany stopnia zagrożenia i stanu wiedzy zasobach roślin w środowisku – spodziewać się należy, że kolejne wydania księgi będą coraz bardziej obszerne.

Sasanka zwyczajna

Wykaz taksonów opisanych w Polskiej czerwonej księdze roślin z 2001 roku

Podział na grupy w kolejności według malejącego stopnia zagrożenia.

EX (extinct) w Polsce całkowicie wymarłe, lub EW (extinct in wild) wymarłe w naturze (38)

1. czosnek sztywny
2. dereń szwedzki
3. dichostylis Michela – odnaleziona ponownie w 2003 roku na Dolnym Śląsku
4. goździk lśniący
5. goździk łysy
6. jezierza najcieńsza
7. karmnik nadmorski
8. kosaciec trawolistny EW – uprawiany w ogrodach
9. koślaczek stożkowaty – odnaleziony w 2009 roku w Dolinie Odry
10. lnicznik właściwy
11. ludwigia błotna (płytek błotny)
12. marsylia czterolistna
13. muchotrzew trwały
14. nerecznica Villara
15. nasięźrzał wielolistny
16. niezapominajka smukła
17. obione szypułkowa
18. oczeret amerykański
19. pęczyna wodna
20. pierwiosnka bezłodygowa EW – reintrodukowana w okolicach Łańcuchowa na Lubelszczyźnie
21. pierwiosnka długokwiatowa
22. pięciornik płonny – odnaleziony ponownie w 2008 roku na dwóch stanowiskach na Dolnym Śląsku
23. podejźrzon lancetowaty
24. przetacznik stokrotkowy – odnaleziony w 2009 roku w Karkonoszach
25. rdestnica zabarwiona
26. sasanka zwyczajna
27. sit torfowy
28. sitniczka drobna – gatunek odnaleziony w 2010 roku na kilku stanowiskach na Lubelszczyźnie
29. sodówka nadmorska
30. starzec cienisty EW – w 1993 roku jedyny osobnik został przeniesiony do ogrodu eksperymentalnego przy Tatrzańskiej Stacji Terenowej Instytutu Ochrony Przyrody PAN, gdzie po kilku latach udało się go rozmnożyć
31. storczyk cuchnący – odnaleziony w 2003 roku w Dolinie Narwi i w 2006 roku w Kotlinie Sandomierskiej
32. storczyk trójzębny – odnaleziony w 2012 roku w powiecie gryfińskim (woj. zachodniopomorskie)
33. śmiałek szczeciniasty
34. turzyca drobnozadziorkowa
35. turzyca wyciągnięta
36. uwroć wodna – odnaleziona w 2003 roku na Dolnym Śląsku
37. warzucha polska EW – rośnie na stanowiskach zastępczych
38. widliczka szwajcarska

CR (critical) – krytycznie zagrożone (74)

1. aldrowanda pęcherzykowata
2. babka pierzasta
3. bylica pontyjska
4. ciemiężyca czarna (ciemierzyca czarna)
5. cyklamen purpurowy
6. czechrzyca (trybulka) grzebieniowa
7. czosnek kulisty
8. dyptam jesionolistny
9. fiołek bagienny
10. fiołek torfowy
11. gałuszka kulecznica
12. gęsiówka uszkowata
13. irga kutnerowata
14. jaskier illiryjski
15. języczka syberyjska
16. kaldezja dziewięciornikowata
17. karmnik ościsty
18. kiksja zgiętoostrogowa
19. kotewka orzech wodny
20. kręczynka jesienna
21. kropidło Lachenala
22. lindernia mułowa
23. łoboda zdobna
24. macierzanka wczesna
25. mannica nadmorska
26. mieczyk błotny
27. miłek szkarłatny
28. miodokwiat krzyżowy
29. mniszek pieniński
30. mokrzyca szczeciolistna
31. nadbrzeżyca nadrzeczna
32. okrzyn jeleni
33. oman niemiecki
34. ostnica piaskowa
35. perłówka orzęsiona
36. perz sitowy
37. pierwiosnka omączona
38. podejźrzon marunowy
39. podejźrzon pojedynczy
40. podejźrzon wirginijski
41. ponikło maleńkie
42. poryblin kolczasty
43. przetacznik wczesny
44. przewiercień cienki
45. przymiotno alpejskie
46. przytulia sudecka
47. rdestnica błyszcząca
48. rdestnica gęsta
49. rdestnica nitkowata
50. rdestnica podługowata
51. rogownica alpejska
52. rozrzutka alpejska
53. rozrzutka brunatna
54. rozchodnik owłosiony
55. różanecznik żółty
56. rzeżucha rezedolistna
57. saussurea wielkogłowa
58. selery węzłobaldachowe
59. sierpik różnolistny
60. skalnica śnieżna
61. storczyk błotny
62. storzan bezlistny
63. szachownica kostkowata
64. szafirek miękkolistny
65. tłustosz pospolity dwubarwny
66. traganek zwisłokwiatowy
67. turzyca czarna
68. turzyca patagońska
69. turzyca stopowata
70. turzyca żytowata
71. wełnianka delikatna
72. widlicz (widłak) Isslera
73. zmienka górska
74. żmijowiec czerwony

EN (endangered) – zagrożone (61)

1. brzeżyca jednokwiatowa
2. brzoza karłowata
3. brzoza niska
4. buławnik czerwony
5. cebulica dwulistna
6. chamedafne północna
7. dąb omszony
8. dziurawiec wytworny
9. dzwonek brodaty
10. dzwonek karkonoski
11. elisma wodna
12. głodek mroźny
13. gnidosz sudecki
14. groszek szerokolistny
15. jarząb szwedzki
16. jeżogłówka pokrewna
17. kruszczyk drobnolistny
18. kukuczka kapturkowata
19. stoplamek krwisty żółtawy (kukułka krwista żółtawa)
20. stoplamek Ruthego (kukułka Ruthego)
21. lobelia jeziorna
22. łoboda nadbrzeżna
23. malina moroszka
24. ostrołódka polna
25. ostrzew rudy
26. ponikło wielołodygowe
27. potrostek alpejski
28. przesiąkra okółkowa
29. przetacznik zwodny
30. przygiełka brunatna
31. przytulia stepowa
32. pszonacznik wschodni
33. selery błotne (pęczyna błotna)
34. sit trójłuskowy
35. skalnica torfowiskowa
36. skalnica zwodnicza
37. starodub łąkowy
38. storczyk drobnokwiatowy
39. storczyk samiczy
40. stulisz miotłowy
41. szczodrzeniec zmienny
42. szyplin jedwabisty
43. tojad niski
44. traganek wytrzymały
45. turzyca kulista
46. turzyca skalna
47. turzyca wąskolistna
48. wawrzynek główkowy
49. wątlik błotny
50. wełnianeczka alpejska
51. wełnianeczka darniowa
52. widlicz (widłak) cyprysowy
53. wiechlinostrzewa fioletowa (wiechlina fioletowa)
54. wieczornik śnieżny
55. wierzba borówkolistna
56. wierzba lapońska
57. wywłócznik skrętoległy
58. zanokcica ciemna
59. zanokcica klinowata
60. zanokcica serpentynowa
61. zaraza goryczelowa

VU (vulnerable) – narażone (101)

1. babka górska
2. babka nadmorska
3. brzoza ojcowska
4. brzoza Szafera
5. centuria nadbrzeżna
6. cibora żółta
7. cis pospolity
8. czarcikęsik Kluka
9. czosnek syberyjski
10. dwulistnik muszy
11. dziewanna austriacka
12. dziewięćsił popłocholistny
13. dzwonek piłkowany
14. głodek kutnerowaty
15. gnidosz Hacqueta
16. goździk siny
17. grążel drobny
18. groszek pannoński
19. groszek wielkoprzylistkowy
20. grzybienie północne
21. grzybieńczyk wodny
22. jałowiec sabiński (jałowiec sawina)
23. jarząb nieszpułkowy
24. jastrzębiec włosisty
25. karmnik bezpłatkowy
26. kokorycz drobna (kokorycz skąpokwiatowa)
27. kosaciec bezlistny
28. kostrzewa ametystowa
29. kostrzewa makutrzańska
30. kostrzewa nibyowcza
31. kruszczyk połabski
32. kukułka bzowa (storczyk bzowy)
33. len austriacki
34. len włochaty
35. lepnica drobnokwiatowa
36. lipiennik Loesela
37. lnica wonna
38. marzyca czarniawa
39. nadwodnik naprzeciwlistny
40. nadwodnik okółkowy
41. nadwodnik sześciopręcikowy
42. nadwodnik trójpręcikowy
43. nawrot czerwonobłękitny
44. niezapominajka wczesna
45. obrazki plamiste
46. obuwik pospolity
47. oczeret sztyletowaty
48. oset klapowany
49. ostnica Jana
50. ostnica powabna
51. ostrołódka Hallera
52. owsica spłaszczona
53. pajęcznica liliowata
54. piaskowiec trawiasty
55. pięciornik drobnokwiatowy
56. pięciornik śląski
57. poryblin jeziorny
58. posłonek skalny
59. przytulia małopolska
60. przytulia trójdzielna
61. pszonak pieniński
62. rezeda mała
63. róża francuska
64. rukiew drobnolistna
65. rupia morska
66. sasanka słowacka
67. sasanka wiosenna
68. sesleria Bielza
69. sosna drzewokosa
70. skalnica bazaltowa
71. skalnica zwisła
72. sparceta górska
73. starzec wielkolistny
74. storczyk blady
75. storczyk purpurowy
76. sybaldia rozesłana
77. szyplin zielny
78. tawuła średnia
79. tojad lisi
80. tojad maniński
81. tojad morawski
82. tojad sudecki
83. tojad wiechowaty
84. tojad wschodniokarpacki
85. traganek jasny
86. turzyca dacka
87. turzyca delikatna
88. turzyca Lachenala
89. turzyca luźnokwiatowa
90. turzyca oścista
91. turzyca pchla
92. turzyca strunowa
93. turzyca szczupła
94. turzyca życicowa
95. warzucha tatrzańska
96. wielosił błękitny
97. wilczomlecz pstry
98. wiśnia karłowata (wisienka stepowa)
99. włosienicznik pędzelkowaty
100. zaraza oleśnikowa
101. zdrojek błyszczący (zdrojek źródlany)

LR (low risk) – gatunki niskiego ryzyka (21)

1. bylica skalna
2. chaber Kotschyego
3. ciemiernik czerwonawy
4. czeremcha skalna
5. konietlica syberyjska
6. krwawnica wąskolistna
7. ostrożeń siedmiogrodzki
8. przymiotno jednokoszyczkowe
9. przymiotno węgierskie
10. przytulia szorstkoowockowa
11. pszeniec biały
12. rutewnik jaskrowaty
13. sasanka otwarta
14. szczwoligorz tatarski (pochwiasty)
15. turzyca bagienna
16. turzyca bladozielona
17. turzyca poznańska
18. turzyca zgrzebłowata
19. wiechlina granitowa
20. wyblin jednolistny
21. zarzyczka górska

DD (data deficient) – stopień zagrożenia trudny do określenia z braku danych (2)

1. krwawnik wyprostowany – stwierdzony w 1969 r. na Hali Tomanowej w Tatrach
2. wiechlina szlachetna

źródło: materiały prasowe
Czerwona lista roślin i grzybów Polski, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Polska czerwona księga roślin, autorzy, licencja CC BY SA 3.0

Zagrożenia ekologiczne – dodatkowe informacje:

definicje, teorie, hipotezy, zjawiska:
antropocen, antropopresja, bezpieczeństwo ekologiczne, biologiczny potencjał Ziemi do regeneracji (biocapacity), bioremediacja, ekobójstwo (ekocyd), ekomodernizm, ekosystem sztuczny, ekoterroryzm, globalne zagrożenia ekologiczne, granice planetarne, hipoteza wypadających nitów (rivet popping), homogenocen, kapitalocen, katastrofy i klęski ekologiczne, katastrofy ekologiczne na świecie, klęski żywiołowe, masowe wymieranie, monokultura, komodyfikacja żywności (utowarowanie), plantacjocen, plastikoza, plastisfera (plastisphere), przeludnienie, syndrom przesuwającego sią punktu odniesienia, szóste masowe wymieranie (szósta katastrofa), tragedia wspólnego pastwiska, utrata bioróżnorodności, Wielkie przyspieszenie, zielony anarchizm, zjawisko przedniej szyby

degradacja środowiska:
akwakultura, betonoza (betonowanie miast), choroby odzwierzęce, górnictwo morskie, hodowla zwierząt, melioracja, monokultura, niszczenie siedlisk, przełownie, przemysł wydobywczy, przyłów, rolnictwo, spadek liczebności owadów, turystyka masowa, wylesianie (deforestacja), wypalanie traw

ozon i ozonosfera (warstwa ozonowa):
dziura ozonowa, freon (CFC)

zanieczyszczenie środowiska:
azbest, beton, bisfenol A (BPA), eutrofizacja, farmaceutyki, handel emisjami zanieczyszczeń, kwaśny deszcz, mikroplastik, martwe strefy, nanoplastik, neonikotynoidy, niedopałki papierosów, odpady niebezpieczne, pestycydy, polichlorowane bifenyle (PCB), przemysł tekstylny (włókienniczy). sieci widma, sinice, składowiska odpadów (wysypiska śmieci), smog, sól drogowa, sztuczne ognie (fajerwerki, petardy), tworzywa sztuczne (plastik), Wielka Pacyficzna Plama Śmieci, wycieki ropy naftowej, zakwaszenie wód (rzek, jezior, mórz i oceanów), zanieczyszczenie gleby, zanieczyszczenie hałasem, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie światłem, zanieczyszczenie wody, związki per- i polyfluoroalkilowe (PFAS) – wieczne chemikalia

zmiany klimatu (kryzys klimatyczny):
blaknięcie (bielenie) raf koralowych, denializm klimatyczny (zaprzeczanie globalnemu ociepleniu), efekt cieplarniany, ekstremalne zjawiska, gazy cieplarniane, globalne ocieplenie, kryzys wodny, miejska wyspa ciepła (MWC), migracje gatunków, nawałnice, ocieplenie oceanu, wzrost poziomu mórz i oceanów, podtopienie, powódź, pożar lasu, przyducha, pustynnienie, susza, topnienie lodowców i lądolodów, topnienie lodu morskiego, trąba powietrzna, upał

klęski i katastrofy ekologiczne:
katastrofy jądrowe (nuklearne), katastrofy przemysłowe, największe katastrofy ekologiczne na świecie, największe katastrofy ekologiczne w Polsce, wycieki ropy naftowej

Czerwona księga gatunków zagrożonych, Czerwona Lista IUCN (The IUCN Red List):
gatunek wymarły (extinct EX), gatunek wymarły na wolności (extinct in the wild EW), gatunek krytycznie zagrożony (critically endangered CR), gatunek zagrożony (endangered EN), gatunek narażony gatunek wysokiego ryzyka (vulnerable VU), gatunek bliski zagrożenia (near threatened NT), gatunek najmniejszej troski (least concern LC)
Polska czerwona księga roślin, Polska czerwona księga zwierząt
gatunek inwazyjny (inwazyjny gatunek obcy IGO)

Poruszający i inspirujący do działania apel Davida Attenborough

Wiedza ekologiczna – dodatkowe informacje:
aforyzmy ekologiczne, biblioteka ekologa, biblioteka młodego ekologa, ekoprognoza, encyklopedia ekologiczna, hasła ekologiczne, hasztagi (hashtagi) ekologiczne, kalendarium wydarzeń ekologicznych, kalendarz ekologiczny, klęski i katastrofy ekologiczne, największe katastrofy ekologiczne na świecie, międzynarodowe organizacje ekologiczne, podcasty ekologiczne, poradniki ekologiczne, (nie) tęgie głowy czy też (nie) najtęższe umysły, znaki i oznaczenia ekologiczne

Dziękuję, że przeczytałaś/eś powyższe informacje do końca. Jeśli cenisz sobie zamieszczane przez portal treści zapraszam do wsparcia serwisu poprzez Patronite.

Możesz również wypić ze mną wirtualną kawę! Dorzucasz się w ten sposób do kosztów prowadzenia portalu, a co ważniejsze, dajesz mi sygnał do dalszego działania. Nad każdym artykułem pracuję zwykle do późna, więc dobra, mocna kawa wcale nie jest taka zła ;-)

Zapisz się na Newsletter i otrzymuj email z ekowiadomościami. Dodatkowo dostaniesz dostęp do specjalnego działu na stronie portalu, gdzie pojawiają się darmowe materiały do pobrania i wykorzystania. Poradniki i przewodniki, praktyczne zestawienia, podsumowania, wzory, karty prac, checklisty i ściągi. Wszystko czego potrzebujesz do skutecznej i zielonej rewolucji w twoim życiu. Zapisz się do Newslettera i zacznij zmieniać świat na lepsze.

Chcesz podzielić się ciekawym newsem lub zaproponować temat? Skontaktuj się pisząc maila na adres: informacje@wlaczoszczedzanie.pl

Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej portalu Włącz oszczędzanie