Czas czytania: 11 minut
Ostatnia aktualizacja:
Polska czerwona księga roślin to wybór taksonów roślin (ogromna większość w randze gatunku) zagrożonych na terenie Polski wyginięciem, a także tych, które już wyginęły. Obejmuje paprotniki i rośliny nasienne występujące w XIX, XX i XXI wieku na terenie Polski, w jej obecnych granicach.
Kolejne wydania Polskiej czerwonej księgi roślin obejmują coraz bardziej obszerny wykaz gatunków, zbliżając jej zawartość do Czerwonej listy roślin i grzybów Polski, stanowiącej pełny rejestr gatunków zagrożonych wraz z ich klasyfikacją do odpowiednich kategorii zagrożenia.
Analogicznie do Czerwonej Księgi Zwierząt zawiera listę ginących gatunków roślin z opisem biologii, występowania, zagrożeń i sposobów ochrony. Zawarte w niej informacje ilustrują zarówno stopień zagrożenia flory, jak i stan rozeznania tego zjawiska.
Tworzenie i aktualizowanie Polskiej czerwonej księgi roślin ma duże znaczenie nie tylko w zakresie związanym z porządkowaniem wiedzy naukowej o florze Polski, ale jest przydatne w działaniach związanych z ochroną przyrody, oraz w szeroko pojętej edukacji przyrodniczej.
Spis treści
- Podstawowe informacje
- Czerwona lista roślin i grzybów Polski
- Wykaz taksonów opisanych w Polskiej czerwonej księdze roślin z 2001 roku
- EX (extinct) w Polsce całkowicie wymarłe, lub EW (extinct in wild) wymarłe w naturze (38)
- CR (critical) – krytycznie zagrożone (74)
- EN (endangered) – zagrożone (61)
- VU (vulnerable) – narażone (101)
- LR (low risk) – gatunki niskiego ryzyka (21)
- DD (data deficient) – stopień zagrożenia trudny do określenia z braku danych (2)
Podstawowe informacje
Pierwsze książkowe wydanie Polskiej czerwonej księgi roślin ukazało się w 1993 roku. Księga ta zawierała opisy 206 taksonów, w tym 34 wymarłych. Drugie wydanie ukazało się w 2001 roku i dotyczy już 296 taksonów. Liczba ta stanowi 58% gatunków zagrożonych w naszej florze (zgodnie z Czerwoną listą), oraz 15% gatunków flory roślin naczyniowych Polski. Trzecie wydanie ukazało się w 2014 roku. Obejmuje 370 taksonów paprotników, oraz roślin kwiatowych i jest rozszerzone w stosunku do poprzedniego o 84 taksony.
Liczby te oczywiście nie są ostateczne. W miarę opracowywania danych na temat kolejnych gatunków zagrożonych i upływu czasu powodującego zmiany stopnia zagrożenia i stanu wiedzy zasobach roślin w środowisku – spodziewać się należy, że kolejne wydania księgi będą coraz bardziej obszerne.
Tworzenie i aktualizowanie księgi ma duże znaczenie nie tylko w zakresie związanym z porządkowaniem wiedzy naukowej o florze Polski, ale jest przydatne w działaniach związanych z ochroną przyrody oraz w szeroko pojętej edukacji przyrodniczej.
Dereń szwedzki
Czerwona lista roślin i grzybów Polski
Czerwona lista roślin i grzybów Polski to lista taksonów (w ogromnej większości w randze gatunków) zagrożonych na terenie Polski wyginięciem, a także tych, które już wyginęły. Obejmuje takie grupy organizmów, jak: rośliny naczyniowe, mchy, wątrobowce i glewiki, porosty, glony, grzyby (wielkoowocnikowe) i śluzowce występujące w XIX i XX wieku na terenie Polski w jej obecnych granicach. Jest to pełny rejestr gatunków zagrożonych, wraz z ich klasyfikacją do odpowiednich kategorii zagrożenia opracowany przez Instytut Botaniki im. prof. W. Szafera Polskiej Akademii Nauk w Krakowie. W trzecim wydaniu brak listy zagrożonych mchów. Opracowanie napisane jest w języku polskim i angielskim.
W trzecim wydaniu z 2006 wprowadzono następujące kategorie zagrożenia:
- Ex – Wymarłe i zaginione – gatunki, które nie występują już w Polsce na znanych dawniej stanowiskach i nie znaleziono ich nowych stanowisk.
- EW – Wymarłe i zaginione – gatunki wymarłe na stanowiskach naturalnych, istniejące w uprawie lub na stanowiskach zastępczych.
- E – Wymierające – krytycznie zagrożone – gatunki mocno zagrożone wymarciem, których przetrwanie jest mało prawdopodobne, jeśli będą się utrzymywać istniejące czynniki zagrożenia. Zaliczono tu gatunki określone jako CR, czyli krytycznie zagrożone.
- |E| – Wymierające krytycznie zagrożone – gatunki silnie zagrożone wymarciem na izolowanych stanowiskach poza głównym obszarem swojego występowania.
- V – Narażone – zagrożone wyginięciem – jeżeli nie znikną czynniki ich zagrożenia, to w najbliższej przyszłości gatunki te przesunięte zostaną do kategorii wymierających.
- |V| – Narażone – zagrożone na izolowanych stanowiskach poza głównym obszarem swojego występowania.
- R – Rzadkie (potencjalnie zagrożone) – występujące na małych obszarach oraz występujące w dużym rozproszeniu. Zaliczono tu gatunki o małym zagrożeniu, określane jako LR.
- I – O nieokreślonym zagrożeniu – gatunki, dla których brak jest pewnych źródeł informacji, by zaliczyć je do określonej kategorii, z różnych informacji jednak wiadomo, że są zagrożone, wymierające lub już wymarłe.
Liczby gatunków w poszczególnych grupach organizmów
- rośliny naczyniowe: Ex – 44, EW – 3, E – 144, V – 183, R – 107, |E| – 25. Razem 506 gatunków, co stanowi 21% rodzimej flory Polski.
- wątrobowce i glewiki: Ex – 2, E – 21, V – 16, R – 38, I – 15. Razem 92 gatunki, co stanowi 38,7% wszystkich gatunków rodzimej flory Polski.
- grzyby (wielkoowocnikowe): Ex – 53, E – 425, V – 175, R – 270, I – 40. Razem 963 gatunki.
- glony : 594 gatunki. Lista ma charakter tylko orientacyjny i prowizoryczny, w znacznym stopniu jest niepełna.
- porosty: 886 taksonów. Zastosowano do ich podziału inne kryteria zagrożenia.
- śluzowce: 82 gatunki. Lista oparta jest na niewielkiej ilości danych.
Łącznie lista zawiera 3123 taksony.
W miarę opracowywania danych na temat kolejnych gatunków zagrożonych i upływu czasu powodującego zmiany stopnia zagrożenia i stanu wiedzy zasobach roślin w środowisku – spodziewać się należy, że kolejne wydania księgi będą coraz bardziej obszerne.
Sasanka zwyczajna
Wykaz taksonów opisanych w Polskiej czerwonej księdze roślin z 2001 roku
Podział na grupy w kolejności według malejącego stopnia zagrożenia.
EX (extinct) w Polsce całkowicie wymarłe, lub EW (extinct in wild) wymarłe w naturze (38)
- czosnek sztywny
- dereń szwedzki
- dichostylis Michela – odnaleziona ponownie w 2003 roku na Dolnym Śląsku
- goździk lśniący
- goździk łysy
- jezierza najcieńsza
- karmnik nadmorski
- kosaciec trawolistny EW – uprawiany w ogrodach
- koślaczek stożkowaty – odnaleziony w 2009 roku w Dolinie Odry
- lnicznik właściwy
- ludwigia błotna (płytek błotny)
- marsylia czterolistna
- muchotrzew trwały
- nerecznica Villara
- nasięźrzał wielolistny
- niezapominajka smukła
- obione szypułkowa
- oczeret amerykański
- pęczyna wodna
- pierwiosnka bezłodygowa EW – reintrodukowana w okolicach Łańcuchowa na Lubelszczyźnie
- pierwiosnka długokwiatowa
- pięciornik płonny – odnaleziony ponownie w 2008 roku na dwóch stanowiskach na Dolnym Śląsku
- podejźrzon lancetowaty
- przetacznik stokrotkowy – odnaleziony w 2009 roku w Karkonoszach
- rdestnica zabarwiona
- sasanka zwyczajna
- sit torfowy
- sitniczka drobna – gatunek odnaleziony w 2010 roku na kilku stanowiskach na Lubelszczyźnie
- sodówka nadmorska
- starzec cienisty EW – w 1993 roku jedyny osobnik został przeniesiony do ogrodu eksperymentalnego przy Tatrzańskiej Stacji Terenowej Instytutu Ochrony Przyrody PAN, gdzie po kilku latach udało się go rozmnożyć
- storczyk cuchnący – odnaleziony w 2003 roku w Dolinie Narwi i w 2006 roku w Kotlinie Sandomierskiej
- storczyk trójzębny – odnaleziony w 2012 roku w powiecie gryfińskim (woj. zachodniopomorskie)
- śmiałek szczeciniasty
- turzyca drobnozadziorkowa
- turzyca wyciągnięta
- uwroć wodna – odnaleziona w 2003 roku na Dolnym Śląsku
- warzucha polska EW – rośnie na stanowiskach zastępczych
- widliczka szwajcarska
CR (critical) – krytycznie zagrożone (74)
- aldrowanda pęcherzykowata
- babka pierzasta
- bylica pontyjska
- ciemiężyca czarna (ciemierzyca czarna)
- cyklamen purpurowy
- czechrzyca (trybulka) grzebieniowa
- czosnek kulisty
- dyptam jesionolistny
- fiołek bagienny
- fiołek torfowy
- gałuszka kulecznica
- gęsiówka uszkowata
- irga kutnerowata
- jaskier illiryjski
- języczka syberyjska
- kaldezja dziewięciornikowata
- karmnik ościsty
- kiksja zgiętoostrogowa
- kotewka orzech wodny
- kręczynka jesienna
- kropidło Lachenala
- lindernia mułowa
- łoboda zdobna
- macierzanka wczesna
- mannica nadmorska
- mieczyk błotny
- miłek szkarłatny
- miodokwiat krzyżowy
- mniszek pieniński
- mokrzyca szczeciolistna
- nadbrzeżyca nadrzeczna
- okrzyn jeleni
- oman niemiecki
- ostnica piaskowa
- perłówka orzęsiona
- perz sitowy
- pierwiosnka omączona
- podejźrzon marunowy
- podejźrzon pojedynczy
- podejźrzon wirginijski
- ponikło maleńkie
- poryblin kolczasty
- przetacznik wczesny
- przewiercień cienki
- przymiotno alpejskie
- przytulia sudecka
- rdestnica błyszcząca
- rdestnica gęsta
- rdestnica nitkowata
- rdestnica podługowata
- rogownica alpejska
- rozrzutka alpejska
- rozrzutka brunatna
- rozchodnik owłosiony
- różanecznik żółty
- rzeżucha rezedolistna
- saussurea wielkogłowa
- selery węzłobaldachowe
- sierpik różnolistny
- skalnica śnieżna
- storczyk błotny
- storzan bezlistny
- szachownica kostkowata
- szafirek miękkolistny
- tłustosz pospolity dwubarwny
- traganek zwisłokwiatowy
- turzyca czarna
- turzyca patagońska
- turzyca stopowata
- turzyca żytowata
- wełnianka delikatna
- widlicz (widłak) Isslera
- zmienka górska
- żmijowiec czerwony
EN (endangered) – zagrożone (61)
- brzeżyca jednokwiatowa
- brzoza karłowata
- brzoza niska
- buławnik czerwony
- cebulica dwulistna
- chamedafne północna
- dąb omszony
- dziurawiec wytworny
- dzwonek brodaty
- dzwonek karkonoski
- elisma wodna
- głodek mroźny
- gnidosz sudecki
- groszek szerokolistny
- jarząb szwedzki
- jeżogłówka pokrewna
- kruszczyk drobnolistny
- kukuczka kapturkowata
- stoplamek krwisty żółtawy (kukułka krwista żółtawa)
- stoplamek Ruthego (kukułka Ruthego)
- lobelia jeziorna
- łoboda nadbrzeżna
- malina moroszka
- ostrołódka polna
- ostrzew rudy
- ponikło wielołodygowe
- potrostek alpejski
- przesiąkra okółkowa
- przetacznik zwodny
- przygiełka brunatna
- przytulia stepowa
- pszonacznik wschodni
- selery błotne (pęczyna błotna)
- sit trójłuskowy
- skalnica torfowiskowa
- skalnica zwodnicza
- starodub łąkowy
- storczyk drobnokwiatowy
- storczyk samiczy
- stulisz miotłowy
- szczodrzeniec zmienny
- szyplin jedwabisty
- tojad niski
- traganek wytrzymały
- turzyca kulista
- turzyca skalna
- turzyca wąskolistna
- wawrzynek główkowy
- wątlik błotny
- wełnianeczka alpejska
- wełnianeczka darniowa
- widlicz (widłak) cyprysowy
- wiechlinostrzewa fioletowa (wiechlina fioletowa)
- wieczornik śnieżny
- wierzba borówkolistna
- wierzba lapońska
- wywłócznik skrętoległy
- zanokcica ciemna
- zanokcica klinowata
- zanokcica serpentynowa
- zaraza goryczelowa
VU (vulnerable) – narażone (101)
- babka górska
- babka nadmorska
- brzoza ojcowska
- brzoza Szafera
- centuria nadbrzeżna
- cibora żółta
- cis pospolity
- czarcikęsik Kluka
- czosnek syberyjski
- dwulistnik muszy
- dziewanna austriacka
- dziewięćsił popłocholistny
- dzwonek piłkowany
- głodek kutnerowaty
- gnidosz Hacqueta
- goździk siny
- grążel drobny
- groszek pannoński
- groszek wielkoprzylistkowy
- grzybienie północne
- grzybieńczyk wodny
- jałowiec sabiński (jałowiec sawina)
- jarząb nieszpułkowy
- jastrzębiec włosisty
- karmnik bezpłatkowy
- kokorycz drobna (kokorycz skąpokwiatowa)
- kosaciec bezlistny
- kostrzewa ametystowa
- kostrzewa makutrzańska
- kostrzewa nibyowcza
- kruszczyk połabski
- kukułka bzowa (storczyk bzowy)
- len austriacki
- len włochaty
- lepnica drobnokwiatowa
- lipiennik Loesela
- lnica wonna
- marzyca czarniawa
- nadwodnik naprzeciwlistny
- nadwodnik okółkowy
- nadwodnik sześciopręcikowy
- nadwodnik trójpręcikowy
- nawrot czerwonobłękitny
- niezapominajka wczesna
- obrazki plamiste
- obuwik pospolity
- oczeret sztyletowaty
- oset klapowany
- ostnica Jana
- ostnica powabna
- ostrołódka Hallera
- owsica spłaszczona
- pajęcznica liliowata
- piaskowiec trawiasty
- pięciornik drobnokwiatowy
- pięciornik śląski
- poryblin jeziorny
- posłonek skalny
- przytulia małopolska
- przytulia trójdzielna
- pszonak pieniński
- rezeda mała
- róża francuska
- rukiew drobnolistna
- rupia morska
- sasanka słowacka
- sasanka wiosenna
- sesleria Bielza
- sosna drzewokosa
- skalnica bazaltowa
- skalnica zwisła
- sparceta górska
- starzec wielkolistny
- storczyk blady
- storczyk purpurowy
- sybaldia rozesłana
- szyplin zielny
- tawuła średnia
- tojad lisi
- tojad maniński
- tojad morawski
- tojad sudecki
- tojad wiechowaty
- tojad wschodniokarpacki
- traganek jasny
- turzyca dacka
- turzyca delikatna
- turzyca Lachenala
- turzyca luźnokwiatowa
- turzyca oścista
- turzyca pchla
- turzyca strunowa
- turzyca szczupła
- turzyca życicowa
- warzucha tatrzańska
- wielosił błękitny
- wilczomlecz pstry
- wiśnia karłowata (wisienka stepowa)
- włosienicznik pędzelkowaty
- zaraza oleśnikowa
- zdrojek błyszczący (zdrojek źródlany)
LR (low risk) – gatunki niskiego ryzyka (21)
- bylica skalna
- chaber Kotschyego
- ciemiernik czerwonawy
- czeremcha skalna
- konietlica syberyjska
- krwawnica wąskolistna
- ostrożeń siedmiogrodzki
- przymiotno jednokoszyczkowe
- przymiotno węgierskie
- przytulia szorstkoowockowa
- pszeniec biały
- rutewnik jaskrowaty
- sasanka otwarta
- szczwoligorz tatarski (pochwiasty)
- turzyca bagienna
- turzyca bladozielona
- turzyca poznańska
- turzyca zgrzebłowata
- wiechlina granitowa
- wyblin jednolistny
- zarzyczka górska
DD (data deficient) – stopień zagrożenia trudny do określenia z braku danych (2)
- krwawnik wyprostowany – stwierdzony w 1969 r. na Hali Tomanowej w Tatrach
- wiechlina szlachetna
źródło: materiały prasowe
Czerwona lista roślin i grzybów Polski, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Polska czerwona księga roślin, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
⚠️ Zagrożenia ekologiczne – dodatkowe informacje:
definicje, teorie, hipotezy, zjawiska:
antropocen, antropopresja, bezpieczeństwo ekologiczne, biologiczny potencjał Ziemi do regeneracji (biocapacity), bioremediacja, ekobójstwo (ekocyd), ekomodernizm, ekosystem sztuczny, ekoterroryzm, globalne zagrożenia ekologiczne, granice planetarne, hipoteza wypadających nitów (rivet popping), homogenocen, kapitalocen, katastrofy i klęski ekologiczne, katastrofy ekologiczne na świecie, klęski żywiołowe, masowe wymieranie, monokultura, komodyfikacja żywności (utowarowanie), plantacjocen, plastikoza, plastisfera (plastisphere), przeludnienie, stres cieplny, syndrom przesuwającego sią punktu odniesienia, szóste masowe wymieranie (szósta katastrofa), tragedia wspólnego pastwiska, utrata bioróżnorodności, wieczne chemikalia, Wielkie przyspieszenie, zielony anarchizm, zjawisko przedniej szyby
degradacja środowiska:
akwakultura, betonoza (betonowanie miast), choroby odzwierzęce, górnictwo morskie, hodowla zwierząt, koszenie trawników, melioracja, monokultura, niszczenie siedlisk, przełownie, przemysł wydobywczy, przyłów, rolnictwo, spadek liczebności owadów, turystyka masowa, wylesianie (deforestacja), wypalanie traw
ozon i ozonosfera (warstwa ozonowa):
dziura ozonowa, freon (CFC)
zanieczyszczenie środowiska:
azbest, beton, bisfenol A (BPA), eutrofizacja, farmaceutyki, handel emisjami zanieczyszczeń, kwaśny deszcz, mikroplastik, martwe strefy, nanoplastik, neonikotynoidy, niedopałki papierosów, odpady niebezpieczne, pestycydy, polichlorowane bifenyle (PCB), przemysł tekstylny (włókienniczy). sieci widma, sinice, składowiska odpadów (wysypiska śmieci), smog, sól drogowa, sztuczne ognie (fajerwerki, petardy), tworzywa sztuczne (plastik), Wielka Pacyficzna Plama Śmieci, wycieki ropy naftowej, zakwaszenie wód (rzek, jezior, mórz i oceanów), zanieczyszczenie gleby, zanieczyszczenie hałasem, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie światłem, zanieczyszczenie wody, związki per- i polyfluoroalkilowe (PFAS) – wieczne chemikalia
zmiany klimatu (kryzys klimatyczny):
blaknięcie (bielenie) raf koralowych, denializm klimatyczny (zaprzeczanie globalnemu ociepleniu), efekt cieplarniany, ekstremalne zjawiska, gazy cieplarniane, globalne ocieplenie, kryzys wodny, miejska wyspa ciepła (MWC), migracje gatunków, nawałnice, ocieplenie oceanu, wzrost poziomu mórz i oceanów, podtopienie, powódź, pożar lasu, przyducha, pustynnienie, susza, topnienie lodowców i lądolodów, topnienie lodu morskiego, trąba powietrzna, upał
klęski i katastrofy ekologiczne:
katastrofy jądrowe (nuklearne), katastrofy przemysłowe, największe katastrofy ekologiczne na świecie, największe katastrofy ekologiczne w Polsce, wycieki ropy naftowej
Czerwona księga gatunków zagrożonych, Czerwona Lista IUCN (The IUCN Red List):
gatunek wymarły (extinct EX), gatunek wymarły na wolności (extinct in the wild EW), gatunek krytycznie zagrożony (critically endangered CR), gatunek zagrożony (endangered EN), gatunek narażony gatunek wysokiego ryzyka (vulnerable VU), gatunek bliski zagrożenia (near threatened NT), gatunek najmniejszej troski (least concern LC)
Polska czerwona księga roślin, Polska czerwona księga zwierząt
gatunek inwazyjny (inwazyjny gatunek obcy IGO)
Poruszający i inspirujący do działania apel Davida Attenborough
🧠 Wiedza ekologiczna – dodatkowe informacje:
aforyzmy ekologiczne, biblioteka ekologa, biblioteka młodego ekologa, ekoprognoza, encyklopedia ekologiczna, hasła ekologiczne, hasztagi (hashtagi) ekologiczne, kalendarium wydarzeń ekologicznych, kalendarz ekologiczny, klęski i katastrofy ekologiczne, największe katastrofy ekologiczne na świecie, międzynarodowe organizacje ekologiczne, podcasty ekologiczne, poradniki ekologiczne, (nie) tęgie głowy czy też (nie) najtęższe umysły, znaki i oznaczenia ekologiczne
🤝Dziękuję, że przeczytałaś/eś powyższe informacje do końca. Jeśli cenisz sobie zamieszczane przez portal treści zapraszam do wsparcia serwisu poprzez Patronite.
☕ Możesz również wypić ze mną wirtualną kawę! Dorzucasz się w ten sposób do kosztów prowadzenia portalu, a co ważniejsze, dajesz mi sygnał do dalszego działania. Nad każdym artykułem pracuję zwykle do późna, więc dobra, mocna kawa wcale nie jest taka zła ;-) 💪☕
Chcesz podzielić się ciekawym newsem lub zaproponować temat? Skontaktuj się pisząc maila na adres:
✉️ informacje@wlaczoszczedzanie.pl
🔍Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej portalu Włącz oszczędzanie