Czas czytania: 5 minut
Ostatnia aktualizacja:
Jedna z kategorii w opublikowanej przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody (IUCN) klasyfikacji gatunków zagrożonych, przyjmowana powszechnie do stosowania w różnej rangi i różnego zasięgu Listach i Czerwonych Księgach Gatunków Zagrożonych.
Kategoria ta obejmuje gatunki, wobec których stwierdzono ryzyko wymarcia w warunkach naturalnych i które spełniają przynajmniej jedno ze ściśle zdefiniowanych kryteriów odnoszących się do zasięgu, liczebności i dynamiki populacji.
Kategoria zagrożenia (CKGZ)
EX – gatunek wymarły (extinct)
EW – gatunek wymarły na wolności (extinct in the wild)
CR – gatunek krytycznie zagrożony (critically endangered)
EN – gatunek zagrożony (endangered)
VU – gatunek narażony, gatunek wysokiego ryzyka (vulnerable)
NT – gatunek bliski zagrożenia (near threatened)
LC – gatunek najmniejszej troski (least concern)
Obecnie na Czerwonej Liście IUCN (The IUCN Red List) znajduje się 17859 gatunków narażonych VU.
Spis treści
Podstawowe informacje
Gatunki mogą być zagrożone wyginięciem z przyczyn naturalnych lub z powodu działań człowieka. W celu ograniczania wymierania gatunków wiele krajów wprowadziło prawo chroniące zagrożone gatunki, zabraniające polowań i zajmowania ich siedlisk na inne cele.
Do podstawowych działań zmierzających do ochrony różnorodności biologicznej należy ewidencjonowanie gatunków zagrożonych. W tym celu tworzone są Czerwone Księgi lub Listy odnoszące się do regionów, państw, kontynentów i całego świata. Stale aktualizowana Czerwona księga gatunków zagrożonych na Ziemi (IUCN Red List) prowadzona jest przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody (IUCN).
dodatkowe informacje:
Czerwona księga gatunków zagrożonych, Czerwona Lista IUCN
Polska czerwona księga roślin
Polska czerwona księga zwierząt
The IUCN Red List – wyszukiwarka zagrożonych gatunków
Kryteria kwalifikujące
Takson jest uznawany za narażony na wyginięcie, gdy można udokumentować, że spełnione jest jedno z podanych niżej kryteriów (oznaczonych od A do E):
A. Redukcja populacji w jednej z następujących form:
1. Stwierdzona, oszacowana, wywnioskowana lub przewidywana redukcja zasobów populacji o 50% lub więcej w ostatnich 10 latach lub trzech pokoleniach (przyjmuje się dłuższy z alternatywnych okresów), w przypadku gdy przyczyny tej redukcji są odwracalne, znane i ustały
2. Stwierdzona, oszacowana, wywnioskowana lub przewidywana redukcja zasobów populacji o 30% lub więcej w ostatnich 10 latach lub trzech pokoleniach (przyjmuje się dłuższy z alternatywnych okresów), w sytuacji, gdy zanik populacji lub jego przyczyny nie ustają lub nie są znane, lub nie są odwracalne
3. Przewidywana lub prognozowana redukcja o 30% lub więcej w następnych 10 latach lub trzech pokoleniach (maksymalnie do 100 lat) – przyjmuje się dłuższy z alternatywnych okresów
4. Obserwowana, oszacowana, przewidywana, prognozowana lub podejrzewana redukcja wielkości populacji o 30% lub więcej w okresie 10 lat lub trzech pokoleń – przyjmuje się dłuższy z alternatywnych okresów (maksymalnie do 100 lat w przyszłości). Wliczany czas musi zawierać okresy minione i przyszłe, a sama redukcja lub jej przyczyny mogą nie ustawać lub pozostają nieznane, lub są nieodwracalne.
B. Ograniczenie zasięgu lub areału występowania:
1. Szacowany zasięg geograficzny występowania mniejszy niż 20 000 km² przy jednoczesnym spełnianiu przynajmniej dwóch z trzech poniższych kryteriów:
a. zasięg silnie rozdrobniony lub gatunek znany z nie więcej niż 10 stanowisk
b. stwierdzono lub przewiduje się zmniejszanie się zasięgu lub liczby stanowisk, pogarszanie się jakości siedlisk gatunku lub zmniejszanie zasobów populacji lub liczby okazów dorosłych
c. występują znaczne fluktuacje zasięgu lub liczby stanowisk, lub zasobów populacji, lub liczby okazów dorosłych
lub:
2. Obszar zasiedlony przez gatunek mniejszy niż 2000 km² przy jednoczesnym spełnianiu przynajmniej dwóch z trzech poniższych kryteriów:
a. zasięg silnie rozdrobniony lub gatunek znany z nie więcej niż 10 stanowisk
b. stwierdzono lub przewiduje się zmniejszanie zasięgu i liczby stanowisk, lub zmniejszanie się powierzchni bądź zasięgu siedlisk gatunku, pogarszanie się jakości siedlisk, lub zmniejszanie zasobów populacji lub liczby okazów dorosłych
c. występują znaczne fluktuacje zasięgu, liczby stanowisk, zasobów populacji i liczby okazów dorosłych
lub
gdy zachodzą warunki opisane w obu powyższych punktach (B1 i B2 łącznie).
C. Populacja szacowana na mniej niż 10 000 dojrzałych osobników oraz:
1. Szacuje się tempo spadku liczebności co najmniej o 10% w ciągu 10 lat lub trzech pokoleń (maksymalnie do 100 lat) – przyjmuje się dłuższy z alternatywnych okresów,lub2. Obserwowany, wywnioskowany lub prognozowany postępujący spadek liczebności dojrzałych osobników i jednocześnie spełnione jedno z dwóch kryteriów:
a. brak subpopulacji liczących ponad 1000 dojrzałych osobników lub wszystkie dojrzałe osobniki tworzą jedną subpopulację
b. występują bardzo duże fluktuacje liczby dojrzałych osobników
D. Ogólne zasoby gatunku nie przekraczają 1000 dojrzałych osobników lub populacja zajmuje bardzo ograniczone terytorium (zwykle poniżej 20 km²), lub jego populacje zajmują kilka obszarów (zwykle pięć lub mniej) narażonych na skutki działalności człowieka lub zdarzenia losowe w krótkim czasie, przez co gatunek może stać się krytycznie zagrożony lub nawet wymrzeć w bardzo krótkim czasie.
E. Analizy wykazują prawdopodobieństwo wymarcia gatunku w naturze wynoszące co najmniej 10% w ciągu następnych 100 lat.
źródło: materiały prasowe
Gatunek narażony, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Zagrożenia ekologiczne – dodatkowe informacje:
definicje, teorie, hipotezy, zjawiska:
antropocen, antropopresja, bezpieczeństwo ekologiczne, biologiczny potencjał Ziemi do regeneracji (biocapacity), bioremediacja, ekobójstwo (ekocyd), ekomodernizm, ekosystem sztuczny, ekoterroryzm, globalne zagrożenia ekologiczne, granice planetarne, hipoteza wypadających nitów (rivet popping), homogenocen, kapitalocen, katastrofy i klęski ekologiczne, katastrofy ekologiczne na świecie, klęski żywiołowe, masowe wymieranie, monokultura, komodyfikacja żywności (utowarowanie), plantacjocen, plastikoza, plastisfera (plastisphere), przeludnienie, stres cieplny, syndrom przesuwającego sią punktu odniesienia, szóste masowe wymieranie (szósta katastrofa), tragedia wspólnego pastwiska, utrata bioróżnorodności, wieczne chemikalia, Wielkie przyspieszenie, zielony anarchizm, zjawisko przedniej szyby
degradacja środowiska:
akwakultura, betonoza (betonowanie miast), choroby odzwierzęce, górnictwo morskie, hodowla zwierząt, koszenie trawników, melioracja, monokultura, niszczenie siedlisk, przełownie, przemysł wydobywczy, przyłów, rolnictwo, spadek liczebności owadów, turystyka masowa, wylesianie (deforestacja), wypalanie traw
ozon i ozonosfera (warstwa ozonowa):
dziura ozonowa, freon (CFC)
zanieczyszczenie środowiska:
azbest, beton, bisfenol A (BPA), eutrofizacja, farmaceutyki, handel emisjami zanieczyszczeń, kwaśny deszcz, mikroplastik, martwe strefy, nanoplastik, neonikotynoidy, niedopałki papierosów, odpady niebezpieczne, pestycydy, polichlorowane bifenyle (PCB), przemysł tekstylny (włókienniczy). sieci widma, sinice, składowiska odpadów (wysypiska śmieci), smog, sól drogowa, sztuczne ognie (fajerwerki, petardy), tworzywa sztuczne (plastik), Wielka Pacyficzna Plama Śmieci, wycieki ropy naftowej, zakwaszenie wód (rzek, jezior, mórz i oceanów), zanieczyszczenie gleby, zanieczyszczenie hałasem, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie światłem, zanieczyszczenie wody, związki per- i polyfluoroalkilowe (PFAS) – wieczne chemikalia
zmiany klimatu (kryzys klimatyczny):
blaknięcie (bielenie) raf koralowych, denializm klimatyczny (zaprzeczanie globalnemu ociepleniu), efekt cieplarniany, ekstremalne zjawiska, gazy cieplarniane, globalne ocieplenie, kryzys wodny, miejska wyspa ciepła (MWC), migracje gatunków, nawałnice, ocieplenie oceanu, wzrost poziomu mórz i oceanów, podtopienie, powódź, pożar lasu, przyducha, pustynnienie, susza, topnienie lodowców i lądolodów, topnienie lodu morskiego, trąba powietrzna, upał
klęski i katastrofy ekologiczne:
katastrofy jądrowe (nuklearne), katastrofy przemysłowe, największe katastrofy ekologiczne na świecie, największe katastrofy ekologiczne w Polsce, wycieki ropy naftowej
Czerwona księga gatunków zagrożonych, Czerwona Lista IUCN (The IUCN Red List):
gatunek wymarły (extinct EX), gatunek wymarły na wolności (extinct in the wild EW), gatunek krytycznie zagrożony (critically endangered CR), gatunek zagrożony (endangered EN), gatunek narażony gatunek wysokiego ryzyka (vulnerable VU), gatunek bliski zagrożenia (near threatened NT), gatunek najmniejszej troski (least concern LC)
Polska czerwona księga roślin, Polska czerwona księga zwierząt
gatunek inwazyjny (inwazyjny gatunek obcy IGO)
Poruszający i inspirujący do działania apel Davida Attenborough
Wiedza ekologiczna – dodatkowe informacje:
aforyzmy ekologiczne, biblioteka ekologa, biblioteka młodego ekologa, ekoprognoza, encyklopedia ekologiczna, hasła ekologiczne, hasztagi (hashtagi) ekologiczne, kalendarium wydarzeń ekologicznych, kalendarz ekologiczny, klęski i katastrofy ekologiczne, największe katastrofy ekologiczne na świecie, międzynarodowe organizacje ekologiczne, podcasty ekologiczne, poradniki ekologiczne, (nie) tęgie głowy czy też (nie) najtęższe umysły, znaki i oznaczenia ekologiczne
Dziękuję, że przeczytałaś/eś powyższe informacje do końca. Jeśli cenisz sobie zamieszczane przez portal treści zapraszam do wsparcia serwisu poprzez Patronite.
Możesz również wypić ze mną wirtualną kawę! Dorzucasz się w ten sposób do kosztów prowadzenia portalu, a co ważniejsze, dajesz mi sygnał do dalszego działania. Nad każdym artykułem pracuję zwykle do późna, więc dobra, mocna kawa wcale nie jest taka zła ;-)
Zapisz się na Newsletter i otrzymuj email z ekowiadomościami. Dodatkowo dostaniesz dostęp do specjalnego działu na stronie portalu, gdzie pojawiają się darmowe materiały do pobrania i wykorzystania. Poradniki i przewodniki, praktyczne zestawienia, podsumowania, wzory, karty prac, checklisty i ściągi. Wszystko czego potrzebujesz do skutecznej i zielonej rewolucji w twoim życiu. Zapisz się do Newslettera i zacznij zmieniać świat na lepsze.
Chcesz podzielić się ciekawym newsem lub zaproponować temat? Skontaktuj się pisząc maila na adres: informacje@wlaczoszczedzanie.pl
Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej portalu Włącz oszczędzanie
Łukasz Pająk
✏️redaktor portalu Włącz oszczędzanie
🗣️Edukator ekologiczny | 🖊️ Copywriter | 🛠️ Specjalista SEO | 🎤 Rzecznik Prasowy
📞 +48 600 257 210
✉️ mrlukaspajak@gmail.com
🔗LinkedIn
🧑 O mnie
🌍 Dlaczego powstał portal Włącz oszczędzanie