Dziura ozonowa

Dziura ozonowa to zjawisko ubytku (spadku stężenia) ozonu stratosferycznego nad niektórymi obszarami Ziemi, związany z przekształceniem cząsteczki ozonu do dwuatomowej cząsteczki tlenu pod wpływem reakcji fotochemicznych zachodzących w stratosferze.

Główną przyczyną powodującą niszczenie warstwy ozonowej jest emisja do atmosfery ziemskiej freonów czyli stworzonych przez człowieka związków chloru, fluoru i węgla. Substancje te trafiając do stratosfery pełnią funkcje katalizatora, powodując rozkład cząsteczki ozonu (O3) na cząsteczkę tlenu (O2) i tlen atomowy (O).

Podstawowe informacje

Ozonosfera (warstwa ozonowa, powłoka ozonowa) to warstwa zwiększonej koncentracji ozonu w stratosferze. Za obszar jej występowania przyjmuje się wysokości 20–40 km nad poziomem morza. Najwyższe stężenie ozonu występuje na wysokości około 32 km nad powierzchnią Ziemi. Na tej wysokości stężenie ozonu może wynosić nawet 15 części na milion (0,0015%).

Warstwa ozonowa ma istotne znaczenie ochronne dla życia na Ziemi. Ozonosfera zatrzymuje szkodliwe dla żywych organizmów promieniowania ultrafioletowego o długości fali od 200 do 315 nanometrów tzw. UV-B zanim dotrze ono do powierzchni Ziemi z kosmosu. Wysokoenergetyczne promieniowanie ultrafioletowe uszkadza cząsteczki DNA i jest czynnikiem rakotwórczym.

Ozon stratosferyczny powstaje w wyniku oddziaływania promieniowania ultrafioletowego pochodzącego ze Słońca na cząsteczki atmosferycznego tlenu. Problem ubożenia warstwy ozonowej pojawił się, gdy do powszechnego użycia wszedł związek CCl2F2, zwany freonem-12, oraz inne fluoropochodne metanu i etanu (w Polsce nazwane wspólnie freonami). Związki te wykorzystywane były w sprężarkach, urządzeniach chłodniczych i klimatyzacyjnych, do produkcji lakierów, a także w przemyśle kosmetycznym i medycynie (jako gaz nośny dla substancji aplikowanych w postaci sprayu). Cząsteczki freonów nie wchodzą w reakcję z innymi substancjami i nie rozpadają się w troposferze, mogą więc pozostawać w atmosferze w stanie niezmienionym przez ponad 100 lat.

Zainspirowani pracą Paula Crutzena z 1970 roku, w 1974 Mario Molina i F. Sherwood Rowland opublikowali badania, z których wynikało, że gromadzenie się w atmosferze freonów może prowadzić, do niszczenia warstwy ozonowej. Po przejściu do ozonosfery freony rozkładają się pod wpływem promieniowania ultrafioletowego na pierwiastki: węgiel, fluor i chlor. Swobodne jony chlorowe są katalizatorami rozkładu ozonu w zwykły tlen dwuatomowy.

Po tym jak w pierwszej połowie lat osiemdziesiątych nad Antarktydą zaobserwowano spadki koncentracji ozonu do wcześniej nienotowanych poziomów, rozpoczęto intensywne badania tego zjawiska. Kolejne badania potwierdziły, że przyczyną zanikania ozonu jest rosnąca koncentracja freonów. W 1986 i 1987 przeprowadzono pomiary na Antarktydzie i wskazano mechanizm ubywania ozonu stratosferycznego, związany z reakcją heterogeniczną, w której rolę katalizującą odgrywają polarne chmury stratosferyczne.

Za podstawowy wkład w zrozumienie chemii atmosfery i wyjaśnienie tajemnicy powstawania dziury ozonowej Susan Solomon otrzymała nagrodę Amerykańskiego Towarzystwa Meteorologicznego natomiast w 1995 roku Crutzen, Molina i Rowland nagrodę Nobla w dziedzinie chemii.

Frank Sherwood Rowland (ur. 28 czerwca 1927, zm. 10 marca 2012)
amerykański chemik, laureat Nagrody Nobla. Po ukończeniu doktoratu, na Uniwersytecie Chicagowskim, odbył staże na Uniwersytecie Princeton (1952–1956) i Uniwersytetu Kansas (1956–1964). W 1964 został profesorem na Uniwersytecie Kalifornijskim w Irvine. Rowland i Mario Molina stwierdzili, że freony mogą ulegać destrukcji w atmosferze, a uwalniany z nich chlor katalizuje rozpad cząsteczek ozonu. Pierwsze wyniki badań opublikowali w czasopiśmie Nature w 1974 roku. W 1995 roku otrzymał, wraz z Paulem Crutzenem i Mario Moliną, nagrodę Nobla w dziedzinie chemii za wkład w badania chemii atmosfery, zwłaszcza procesów powstawania tzw. dziury ozonowej.

Mario José Molina Henríquez (ur. 19 marca 1943, zm. 7 października 2020)
meksykański chemik atmosfery. Jesienią 1973 rozpoczął staż podoktorski na Uniwersytecie Kalifornijskim w Irvine, pod kierunkiem F. Sherwooda Rowlanda. Spośród kilku zaproponowanych przez Rowlanda tematów badawczych, Molina zdecydował się na dotyczący freonów. W 1995 otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii za wkład w badania chemii atmosfery.

Paul Josef Crutzen (ur. 3 grudnia 1933, zm. 28 stycznia 2021)
holenderski chemik atmosfery i meteorolog. Pracował w amerykańskim Narodowym Centrum Badań Atmosferycznch. Był dyrektorem wydziału chemii atmosfery w Instytucie Maxa Plancka w Moguncji, a od 2006 pracował w Instytucie Oceanografii Scrippsów. W 1999 był jednym z szefów klimatycznego projektu badawczego Indian Ocean Experiment, prowadzonego na Oceanie Indyjskim.
W 2000 zaproponował, by uznać, że od 200 lat żyjemy w nowej epoce geologicznej antropocenie. Jako dowód wymienił gwałtowną urbanizację świata, szybkie wyczerpywanie przez człowieka paliw kopalnych gromadzonych przez setki milionów lat, a także zanieczyszczenie środowiska i emisję gazów cieplarnianych.
Crutzen, razem z Mario J. Moliną i F. Sherwood Rowlandem zostali odznaczeni Nagrodą Nobla w dziedzinie chemii w 1995 „za badania w dziedzinie chemii atmosfery, w szczególności dotyczące powstawania i rozpadu ozonu”.

Susan Solomon (ur. 19 stycznia 1956)
amerykańska meteorolog i chemik atmosfery. Dzięki obserwacjom przeprowadzonym w Anatarktyce w 1986 i w 1987 była jednym z wiodących badaczy, którzy wytłumaczyli zjawisko dziury ozonowej i zwrócili uwagę na to, że polarne chmury stratosferyczne (Polar Stratospheric Clouds, PSC) odgrywają kluczową rolę w transformacji i ubywaniu ozonu stratosferycznego. Hipoteza ta została potwierdzona w badaniach laboratoryjnych i w pomiarach bezpośrednich.

Dziura ozonowa

Naukowcy do badania stratosfery i powstałej dziury ozonowej wykorzystują balony pogodowe, satelity, a także instrumenty naziemne. Do pomiarów grubości warstwy ozonowej wykorzystuje się tzw. jednostkę Dobsona DU. Dzięki danym NASA można porównać jak zmieniała się dziura ozonowa na przestrzeni lat.

W latach 1980. odkryto przerzedzenie warstwy ozonowej ponad obszarami okołobiegunowymi, które nazwano dziurą ozonową. Naturalna zawartość ozonu zmienia się z szerokością geograficzną, dlatego trudno jest podać uniwersalną wartość stężenia granicznego które określa np. pojawienie się dziury ozonowej. W przypadku Antarktyki graniczna wartość stężenia O3 określająca naturalny stan ozonosfery i dziurę ozonową wynosi 220 DU (Jednostek Dobsona).

Zjawisko powstawania dziury ozonowej obserwuje się sezonowo w różnych szerokościach geograficznych, ale głównie w obszarach podbiegunowych.

Półkula południowa – Antarktyda

Każdego roku w okresie kiedy na półkuli północnej rozpoczyna się pora wiosenna nad Antarktydą zaczyna się noc polarna. Tworzy się wtedy stabilny, trwający pół roku wir lodowatego powietrza, który krąży wokół bieguna południowego, całkowicie odizolowany od dopływu powietrza równikowego, zawierającego na ogół wysokie stężenie ozonu.

Dodatkowo w czasie nocy polarnej duże obszary podbiegunowe znajdują się w półmroku albo są całkowicie nieoświetlone przez Słońce, dlatego wytwarzanie ozonu w tym obszarze ulega redukcji. Jednocześnie na powierzchni kropelek tworzących chmury stratosferyczne zachodzą reakcje, w których powstają aktywne jony ClO−, których obecność utrudnia powstawanie ozonu.

Koniec nocy polarnej i pojawienie się promieniowania ultrafioletowego przynosi wzmożenie reakcji niszczenia freonów i uwalniania swobodnych jonów Cl−, których obecność powoduje niszczenie ozonu. Wzajemne oddziaływanie syntetycznych związków chemicznych, promieni słonecznych i kryształków lodu, przebiegające w poruszającym się powoli okołobiegunowym wirze, skutecznie rozkłada ozon nad Antarktydą. W efekcie nałożenia się tych zjawisk, wczesną wiosną (wrzesień – październik) nad biegunem pojawia się obszar o zawartości ozonu poniżej 220 DU, czyli dziura ozonowa Wskutek tego rośnie intensywność promieniowania UV-B na obszarze dziury ozonowej.

Warstwa ozonowa ulega odbudowaniu latem, zatem powstawanie dziury ozonowej ma cykliczny charakter związany z porami roku.

Półkula północna – Arktyka

W ostatnich latach odnotowano również ubytek ozonu nad Arktyką, chociaż zakres zjawiska jest mniejszy i dziura ozonowa jako taka nie powstaje. Jak dotąd tylko raz doszło tu do spadku zawartości ozonu poniżej 220 DU. Miało to miejsce w marcu 2011 roku, po wyjątkowo długim okresie niskich temperatur w stratosferze i powstaniu w niej silnego wiru, w którym gromadziły się cząsteczki zanieczyszczeń.

dodatkowe informacje:
Ozon i ozonosfera (warstwa ozonowa)
Jednostka Dobsona (DU)

NASA Ozone Watch, ozonewatch.gsfc.nasa.gov – aktualny stan warstwy ozonowej nad Antarktydą, ze szczególnym uwzględnieniem dziury ozonowej
NASA Earth Observatory, earthobservatory.nasa.gov
NASA ozone, nasa.gov/ozone

Substancje zubażające warstwę ozonową

Powstawanie dziury ozonowej, jest związane z antropogeniczną emisją gazów stworzonych przez człowieka.

Substancje zubożające warstwę ozonową to określenie odnoszące się do chemicznych związków organicznych zubożających warstwę ozonową, głównie pochodnych metanu i etanu, zawierających w swym składzie atomy chloru, chloru i fluoru lub bromu i fluoru. Do określania wpływu poszczególnych substancji stosuje się wskaźnik ODP, czyli potencjał niszczenia ozonu.

W związku ze skomplikowanymi nazwami chemicznymi tych substancji, wprowadzono uproszczony system nazewnictwa. Związki chemiczne pogrupowano na 4 podzbiory, a te z kolei na 9 grup:

• freony (chlorofluorowęglowodory CFC) (11, 12, 113, 114, 115) – z początku uważano je za mało toksyczne i stabilne chemicznie. Przez wiele dziesięcioleci były one powszechnie stosowane w przemyśle i gospodarstwie domowym, głownie w urządzeniach chłodniczych, lodówkach, zamrażarkach, systemach klimatyzacyjnych, przy produkcji tworzyw piankowych oraz aerozolowych środków kosmetycznych i czyszczących. Dopiero w latach 80 okazało się że niszczą warstwę ozonową. Freony cechuje długa żywotność. Raz wprowadzone do atmosfery mogą w niej pozostać ponad 130 lat.
• halony – stosowane jako czynniki tłumiące ogień i rozpuszczalniki
• pozostałe CFC (13 – 217)
• tetrachlorometan
• 1,1,1-trichloroetan
• HCFC (wodorochlorofluorowęglowodory, hydrochlorofluorocarbons) – to organiczne związki chemiczne z grupy freonów. Są to pochodne węglowodorów, w których część atomów wodoru została zastąpiona atomami chloru i fluoru. Stosowane jako czynniki chłodnicze, np. R-22, R-401A, R-402A, R-408A i R-409A. HCFC uważane za przyczyniające się do powstawania dziury ozonowej, chociaż ich czas istnienia w atmosferze jest znacznie krótszy niż chlorofluorowęglowodorów (CFC); mają jednak wysoki potencjał tworzenia efektu cieplarnianego. Niektóre HCFC (np. R-401A – mieszanina R-22, R-152a i R-124) są przeznaczone do zastępowania innych freonów (np. R-12) w instalacjach chłodniczych.
• HBFC (wodorobromofluorowęglowodory)
• bromochlorometan
• bromometan (bromek metylu) – stosowany jako środek grzybobójczy

Powietrze zanieczyszczone freonami, halonami i innymi gazami na skutek różnicy ciśnień zostaje wprawione w ruch i przenoszone jest na duże odległości. Wraz z prądami powietrznymi w atmosferze ziemskiej jego masy, pełne zanieczyszczeń, roznoszone są po całej kuli ziemskiej.

dodatkowe informacje:
Freon CFC
Potencjał niszczenia ozonu ODP
Substancje zubożające warstwę ozonową

Konsekwencje ubytku ozonosfery

Rozrzedzenie ozonowe jest zagrożeniem życia na Ziemi, gdyż pozwala na przenikanie do jej powierzchni szkodliwego promieniowania UV. Jest to przede wszystkim promieniowanie ultrafioletowe UV-B, które jest groźne dla życia, może doprowadzić do zaburzenia równowagi ekosystemów wodnych i lądowych. Każdy 1% ubytek ozonu może powodować zwiększenie o ok. 2% natężenia niebezpiecznego promieniowania ultrafioletowego.

Zwiększone dawki promieniowania ultrafioletowego są groźne dla środowiska, zdrowia ludzi, zwierząt i roślin.

• oczy – silne dawki UV-B niszczą rogówkę, mniejsze powodują kataraktę. Ocenia się że przy 1% ubytku ozonu kolejne 150 tysięcy osób zaczyna cierpieć na choroby oczu.
• skóra – organizm broni się przed zwiększoną dawką promieniowania ultrafioletowego, produkując warstwę pigmentu, czyli po prostu opalając się. 10% zanik ozonu może prowadzić do zwiększenia o 26% liczby przypadków chorób skóry. Ubytek ozonu może powodować oparzenia słoneczne, przyspieszyć proces starzenia się skóry, doprowadzić do chorób nowotworowych: raka skóry, czerniaka. Ryzyko to jest czterokrotnie większe dla osób o jasnej karnacji, niż tych o południowej urodzie.
• organizmy zwierzęce – promieniowanie UV powoduje wymieranie niektórych organizmów zwierzęcych, prowadząc do eliminacji ogniw z łańcuchów troficznych np.: zakłóca cykl rozwoju morskiego planktonu
• organizmy roślinne – nadmiar promieniowania UV powoduje zakłócenia w rozwoju roślin i zmniejszenie plonów wielu roślin uprawnych

Czy wiesz że…
O ochronie przed nadmiarem promieni UV powinni pamiętać plażowicze, ale również amatorzy sportów wodnych, zimowych, oraz wysokogórskich wspinaczek. Aż 80% szkodliwego promieniowania może pochodzić z odbicia od śniegu, podczas gdy piasek na plaży odbija około 25%.

Ubytek ozony a globalne ocieplenie

Ozonosfera przyczynia się do wzrostu temperatury w warstwie stratosfery, ponieważ ozon pochłania promieniowanie nadfioletowe, a jego energia zamieniana jest w ciepło. Trudno jednak jednoznacznie określić związek między zanikaniem ozonu i zmianami klimatu. Wydaje się że ogrzewanie stratosfery spowodowane przez absorpcję promieniowania przez ozon jest ważnym czynnikiem w ustaleniu się warunków pogodowych na Ziemi.

Ponieważ ozon ogrzewa zewnętrzne warstwy atmosfery, jego zanik powinien przyczynić się do zmniejszenia globalnego ocieplenia powodowanego przez związki chlorofluorowęglowe CFC. Jednak oddziaływania te nie znoszą się wzajemnie i ubytek stratosferyczny ozonu, stanowiącego tarczę przeciwko promieniowaniu ultrafioletowemu jest generalnie traktowany jako poważniejsze zagrożenie niż wkład ubytku ozonu w wychładzanie atmosfery.

Faktem natomiast jest to, że nadmiar szkodliwego promieniowania ultrafioletowego może prowadzić do eliminacji morskiego planktonu, który odgrywa istotną rolę w absorpcji nadmiernych ilości dwutlenku węgla, a wiec globalne ocieplenie może się dodatkowo powiększyć.

Ostatnie wyniki analiz, opracowane na podstawie przeprowadzonych symulacji komputerowych klimatu w dwóch wariantach: bez emisji freonów oraz z masową emisją freonów do atmosfery rozpoczętą w latach 50., sugerują, że stężenie tych substancji miało i ma wpływ również na dwukrotne większe tempo wzrostu średniej temperatury w obszarach podbiegunowych w porównaniu z innymi rejonami kuli ziemskiej. Przełożyło się to bezpośrednio na tempo topnienia pokrywy lodowej, które w „modelu freonowym” postępuje o wiele szybciej. Związane ma to być fizycznymi własnościami freonów, które są gazami cieplarnianymi o efektywności wielokrotnie większej niż choćby dwutlenek węgla.

Kontrola użycia substancji zubażających warstwę ozonową

Ze względu na niekorzystne efekty dla warstwy ozonowej zostały opracowane regulacje prawne ograniczające użycie substancji zubażających ozonosferę, w tym także regulacje międzynarodowe, do których przystąpiła większość krajów świata.

W 1985 roku uchwalono Konwencję Wiedeńską w sprawie ochrony warstwy ozonowej, zobowiązującą państwa sygnatariuszy do ograniczenia emisji gazów powodujących zubażanie warstwy ozonowej.

W 1987 roku podpisano Protokół Montrealski, międzynarodowe porozumienie mające na celu przeciwdziałanie dziurze ozonowej. Porozumienie doprowadziło do wprowadzenia przez 196 krajów regulacji, które doprowadziły do redukcji emisji substancji zubożających warstwę ozonową.

9 grudnia 1994 roku Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych ustaliło dzień 16 września Międzynarodowym Dniem Ochrony Warstwy Ozonowej (rezolucja 49/114) dla upamiętnienia rocznicy podpisania Protokołu Montrealskiego. Obchody tego dnia mają na celu propagowanie działań służących realizacji celów Protokołu Montrealskiego i jego aneksów w sprawie ochrony warstwy ozonowej.

W związku z wdrożeniem postanowień Protokołu Montrealskiego światowa produkcja substancji niszczących ozon spadła niemal do zera. Mniej więcej od roku 2005 obserwuje się powolny wzrostowy trend zawartości ozonu w stratosferze nad biegunem południowym i spadek zasięgu dziury ozonowej (przy dużych wahaniach z roku na rok). Według prognoz ONZ, warstwa ozonowa może się całkowicie zregenerować do 2060 roku.

W trosce o własne zdrowie konsumenci zaczęli wybierać dezodoranty z napisem Bezpieczny dla ozonu (pozbawiony FCKW).

dodatkowe informacje:
Bezpieczny dla ozonu (pozbawiony FCKW)
Konwencja Wiedeńska w sprawie ochrony warstwy ozonowej
Międzynarodowy Dzień Ochrony Warstwy Ozonowej
Protokół z Montrealu (Protokół Montrealski)

Utylizacja zużytego sprzętu chłodniczego

Ogólnopolska Izba Gospodarcza Ochrony Środowiska szacuje, że tylko 30% zużytego sprzętu chłodniczego trafia do prawidłowego przetwarzania. Zdecydowana większość zużytych lodówek czy zamrażarek przetwarzana jest w prymitywny sposób. Tani, ale nieprofesjonalny demontaż zużytego sprzętu chłodniczego, prowadzony na podwórkach, w garażach, punktach skupu złomu czy w zakładach przetwarzania o niskim standardzie technologicznym, jest źródłem poważnych zanieczyszczeń. Nieprawidłowe przetworzenie zużytej lodówki jest równoważne emisji CO2 z podróży samochodem osobowym na dystansie 10 tys. km. Dużo szkodliwego freonu znajduje się w starych lodówkach w izolacji z pianki poliuretanowej. Dlatego tak ważny jest proces recyklingu zużytego sprzętu chłodniczego.

dodatkowe informacje:
Elektroodpady (elektrośmieci) – postępowanie z elektroodpadami w Polsce

Dziura ozonowa i kosmiczne katastrofy

Symulacje astrofizyczne sugerują, że warstwa ozonowa mogłaby zostać zniszczona przez bliski Ziemi rozbłysk promieniowania gamma związany ze śmiercią gwiazdy. Źródło tego zjawiska nie jest do końca znane, ale prawdopodobieństwo wystąpienia takiej katastrofy w ciągu najbliższego stulecia jest znikome. Skutkiem oddziaływania na atmosferę promieni gamma zgodnie z symulacjami w zamkniętym obecnie instytucie fizyki pod Genewą w Szwajcarii miałoby być wytworzenie ogromnych ilości tlenków azotu, które weszłyby w reakcję z ozonem doprowadzając do jego rozpadu. Dziura ozonowa ogarnęłaby całą planetę na wiele miesięcy.

Istnieje też hipoteza, według której tak zwane wymieranie permskie spowodowane było przez mutacje o zasięgu globalnym wynikające z długotrwałego narażenia na silne promieniowanie UV-B, będące konsekwencją zniszczenia warstwy ozonowej przez gazy zawierające chlor, brom i kwas siarkowy, pochodzące ze wzmożonej aktywności wulkanicznej lub źródeł hydrotermalnych.

Kalendarium

• 1971 rok – James Lovelock po raz pierwszy stwierdza gromadzenie się w atmosferze syntetycznych chlorofluorowęglowych związków stworzonych przez człowieka, czyli freonów – często oznaczanych skrótem CFC. Do tej pory freony uważano że są wręcz idealne: nieaktywne chemicznie, nie rozpuszczają się w wodzie i nie szkodzą żywym organizmom. Dlatego używano je na masową skalę.
• 1974 rok – dzięki badaniu kosmosu przez amerykańskich naukowców pojawia się pierwsze zdjęcia dziury ozonowej – zjawisko to zaobserwowano nad obszarem Antarktydy
• 1979 rok – około 15% antarktycznego ozonu ulega rozkładowi, a lokalnie i okresowo zanika do 95% ozonu
• 1982 rok – brytyjski uczony Joe Ferman i jego ekipa pracująca na jednej ze stacji badawczych na Antarktydzie odkryli, że znaczna część warstwy ozonowej nad biegunem południowym zniknęła. Początkowo podejrzewano awarię aparatury, tym bardziej że pomiary prowadzone przez amerykańską stację NASA nie potwierdziły tych doniesień. Okazało się że amerykańskie wyniki były równie alarmujące, tylko komputery nie pokazały ich, bo program nie przewidywał takich wartości na skali pomiarów.
• 1984 rok – brytyjscy naukowcy pracujący na Antarktydzie donoszą, że obszar nie zawierający w ogóle ozonu jest porównywalny z obszarem wielkości Stanów Zjednoczonych
• 1985 rok – uchwalono Konwencję wiedeńską w sprawie ochrony warstwy ozonowej – zobowiązującą państwa sygnatariuszy do ograniczenia emisji gazów powodujących zubażanie warstwy ozonowej
• 1987 rok – podpisano Protokół Montrealski, międzynarodowe porozumienie mające na celu przeciwdziałanie dziurze ozonowej. Ilość ozonu nad Antarktydą jest o 50% mniejsza niż w chwili odkrycia dziury ozonowej.
• 1992 rok – na przełomie stycznia i lutego warstwa ozonowa przykrywająca Polskę jest niemal dwukrotnie cieńsza od średniej
• 1994 rok – 9 grudnia Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych ustaliło dzień 16 września Międzynarodowym Dniem Ochrony Warstwy Ozonowej. Zaobserwowano rekordowo małe zawartości ozonu – średnia w dniach 21.09-16.10 wyniosła zaledwie 92 DU.
• 2000 rok – według raportu ONZ obecność gazów niszczących ozon osiągnął w tym roku swój punkt kulminacyjny. Przez lata badań naukowcy oszacowali, że to właśnie w tym okresie w atmosferze jest najwięcej niszczących warstwę ozonową gazów.
• 2006 rok – dziura ozonowa osiągnęła największy zasięg. W dniach 7.09-13.10 wynosił on średnio 27 mln km².
• od 2005 roku obserwuje się powolny wzrostowy trend zawartości ozonu w stratosferze nad biegunem południowym i spadek zasięgu dziury ozonowej (przy dużych wahaniach z roku na rok).
• 2014 rok – pracownicy naukowi Organizacji Narodów Zjednoczonych odkryli, że warstwa ozonowa jest w stanie się samo regenerować, o ile przestanie się korzystać ze środków chemicznych wykorzystujących freon, a także wycofa z obiegu bazujące na freonie zamrażarki i systemy wentylacyjne.
• 2017 roku – naukowcy z agencji NASA oszacowali, że rozmiar dziury ozonowej zmniejszył się i przypomina stan z 1988 roku
• według prognoz ONZ, warstwa ozonowa może się całkowicie zregenerować do 2060 roku – odbudowa warstwy ozonowej może jednak zostać opóźniona, jeśli pojawią się nowe emisje substancji niszczących ozon. W latach 2018–2019 opublikowano wyniki pomiarów wskazujące, że substancja CFC-11 jest ponownie lub w dalszym ciągu wykorzystywana w Chinach. Władze chińskie zadeklarowały, że problem ten zostanie jednak rozwiązany.

źródło: materiały prasowe
Dziura ozonowa, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Dziura ozonowa – historia sukcesu, naukaoklimacie.pl, licencja CC BY NC ND 3.0
Frank Sherwood Rowland, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
HCFC, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Mario Molina, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Paul Crutzen, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Susan Solomon, autorzy, licencja CC BY SA 4.0

Zagrożenia ekologiczne – dodatkowe informacje:

definicje, teorie, hipotezy, zjawiska:
antropocen, biologiczny potencjał Ziemi do regeneracji (biocapacity), granice planetarne, hipoteza wypadających nitów (rivet popping), katastrofy i klęski ekologiczne, katastrofy ekologiczne na świecie, klęski żywiołowe, masowe wymieranie, plastisfera (plastisphere), przeludnienie planet, syndrom przesuwającego sią punktu odniesienia, szóste masowe wymieranie (szósta katastrofa), tragedia wspólnego pastwiska, utrata bioróżnorodności, zjawisko przedniej szyby

degradacja środowiska:
akwakultura, betonoza (betonowanie miast), choroby odzwierzęce, melioracja, niszczenie siedlisk, przełownie, przyłów, spadek liczebności owadów, turystyka masowa, wylesianie (deforestacja), wypalanie traw

ozon i ozonosfera (warstwa ozonowa):
dziura ozonowa, freon (CFC)

zanieczyszczenie środowiska:
bisfenol A (BPA), eutrofizacja, farmaceutyki, handel emisjami zanieczyszczeń, kwaśny deszcz, mikroplastik, nanoplastik, neonikotynoidy, odpady niebezpieczne, pestycydy, polichlorowane bifenyle (PCB), przeżyźnienie zbiorników wodnych, sieci widma, sinice, składowiska odpadów (wysypiska śmieci), smog, sztuczne ognie (fajerwerki, petardy), tworzywa sztuczne (plastik), Wielka Pacyficzna Plama Śmieci, zakwaszenie wód (rzek, jezior, mórz i oceanów), zanieczyszczenie gleby, zanieczyszczenie hałasem, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie światłem, zanieczyszczenie wody

zmiany klimatu (kryzys klimatyczny):
blaknięcie (bielenie) raf koralowych, denializm klimatyczny (zaprzeczanie globalnemu ociepleniu), efekt cieplarniany, gazy cieplarniane, globalne ocieplenie, kryzys wodny, miejska wyspa ciepła (MWC), migracje gatunków, nawałnice, podnoszenie się poziomu mórz i oceanów, podtopienie, powódź, pożar lasu, przyducha, pustynnienie, rozszerzalność cieplna wody susza, topnienie lodowców i lądolodów górskich, trąba powietrzna, upał

Czerwona księga gatunków zagrożonych, Czerwona Lista IUCN (The IUCN Red List):
gatunek wymarły (extinct EX), gatunek wymarły na wolności (extinct in the wild EW), gatunek krytycznie zagrożony (critically endangered CR), gatunek zagrożony (endangered EN), gatunek narażony gatunek wysokiego ryzyka (vulnerable VU), gatunek bliski zagrożenia (near threatened NT), gatunek najmniejszej troski (least concern LC)
Polska czerwona księga roślin, Polska czerwona księga zwierząt
gatunek inwazyjny (inwazyjny gatunek obcy IGO)

Wiedza ekologiczna – dodatkowe informacje:
aforyzmy ekologiczne, biblioteka ekologa, biblioteka młodego ekologa, ekoprognoza, encyklopedia ekologiczna, hasła ekologiczne, hasztagi (hashtagi) ekologiczne, kalendarium wydarzeń ekologicznych, kalendarz ekologiczny, klęski i katastrofy ekologiczne, największe katastrofy ekologiczne na świecie, międzynarodowe organizacje ekologiczne, podcasty ekologiczne, poradniki ekologiczne, (nie) tęgie głowy czy też (nie) najtęższe umysły, znaki i oznaczenia ekologiczne

Dziękuję, że przeczytałaś/eś powyższe informacje do końca. Jeśli cenisz sobie zamieszczane przez portal treści zapraszam do wsparcia serwisu poprzez Patronite.

Możesz również wypić ze mną wirtualną kawę! Dorzucasz się w ten sposób do kosztów prowadzenia portalu, a co ważniejsze, dajesz mi sygnał do dalszego działania. Nad każdym artykułem pracuję zwykle do późna, więc dobra, mocna kawa wcale nie jest taka zła ;-)

Zapisz się na Newsletter i otrzymuj email z ekowiadomościami. Dodatkowo dostaniesz dostęp do specjalnego działu na stronie portalu, gdzie pojawiają się darmowe materiały do pobrania i wykorzystania. Poradniki i przewodniki, praktyczne zestawienia, podsumowania, wzory, karty prac, checklisty i ściągi. Wszystko czego potrzebujesz do skutecznej i zielonej rewolucji w twoim życiu. Zapisz się do Newslettera i zacznij zmieniać świat na lepsze.

Chcesz podzielić się ciekawym newsem lub zaproponować temat? Skontaktuj się pisząc maila na adres: informacje@wlaczoszczedzanie.pl

Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej portalu Włącz oszczędzanie