Przełowienie

Rabunkowa eksploatacja mórz i oceanów jest jednym z największych zagrożeń ludzkości. Według badań aż 57% zasobów ryb morskich wyeksploatowano do bezpiecznej granicy biologicznej. Kolejne 30% poławia się na poziomie uniemożliwiającym naturalne odradzanie się ławic. Tylko 13% zasobów ryb w morzach i oceanach stanowią dojrzałe osobniki, zdolne do reprodukcji.

Najgorsza sytuacja panuje na Morzu Śródziemnym i Morzu Czarnym, gdzie problem przełowienia dotyka ponad 62% stad, na południowo-wschodnim Pacyfiku 61,5 %, czy południowo-zachodnim Atlantyku 58,8%.

Najbardziej szkodliwym skutkiem przełowienia jest redukowanie różnorodności genetycznej stad ryb, co zmniejsza szanse populacji na dostosowanie się do nowych warunków spowodowanych zanieczyszczeniem wody i globalnym ociepleniem. Do tego, o ile negatywny wpływ rybołówstwa można zmniejszać poprzez tworzenie rezerwatów morskich czy ograniczanie połowów, to zmian klimatycznych nie da się tak szybko zatrzymać ani odwrócić. Przełowienie jest prostym przykładem zjawiska znanego jako tragedia wspólnego pastwiska.

Podstawowe informacje

WWF w ramach projektu Fish Forward (Odpowiedzialna konsumpcja ryb i owoców morza dla dobra ludzi, oceanów i klimatu) wskazuje na zagrożenia wynikające z przełowienia, którego konsekwencje dotyczą nie tylko ryb, ale również ludzi na całym świecie: rybaków, przetwórców, producentów, sprzedawców, wszystkich innych, których pożywienie i utrzymanie zależy od rybołówstwa

Powodów przełowienia jest wiele. Rybołówstwa nie ominął proces koncentracji. Na rynku przetrwało kilka wielkich koncernów wyspecjalizowanych w połowach przemysłowych. Gigantyczne statki dochodzące do ponad 140 metrów długości, wyposażone w sieci trałowe, wyciągają z morza od 300 do 500 ton ryb dziennie, natychmiast je przerabiają i zamrażają gotowy do sprzedaży produkt. Pływające fabryki stanowią od 1-2% floty rybackiej, ale odławiają 60% zasobów.

Obecnie w Bałtyku łowi się rocznie blisko 500 tys. ton ryb rocznie. Komercyjne połowy obejmują jedynie kilka gatunków ryb: głównie szproty, śledzie i stornie (te trzy gatunki stanowią ponad 95% wszystkich połowów na Morzu Bałtyckim). Innymi gatunkami ryb o lokalnym znaczeniu gospodarczym są dorsz z przyłowu, gładzica, turbot, sandacz, sielawa, sieja, łosoś, węgorz i troć. Na Bałtyku operuje blisko 6 tys. statków rybackich.

Ze względu na zły stan stada zawieszone zostały połowy dorsza bałtyckiego, czyli kluczowego gatunku dla ekosystemu Bałtyku. Dorsz zjada szproty i śledzie, szproty i śledzie zaś żywią się ikrą dorszową i małymi dorszami. Na początku lat 80. polscy rybacy wyciągali w sieciach ponad 120 tys. ton tej ryby rocznie. Intensywna eksploatacja spowodowała jednak przełowienie, co w połączeniu z pogarszającymi się warunkami środowiskowymi, doprowadziło do zapaści tego gatunku. Ograniczony został również połów śledzia bałtyckiego, żeby dać gatunkowi się odrodzić.

Globalnym przykładem gatunku który był bliski wyginięcia jest tuńczyk błękitnopłetwy. Wprowadzono bardzo wiele obostrzeń, zakazów, regulacji, dzięki czemu dzisiaj, po blisko 20 latach, ten gatunek powoli zaczyna się odradzać.

Zjawiskiem nasilającym proces przełowienia są również nielegalne połowy, których roczna wartość szacowana jest na kwotę ponad 35 mld dolarów, co powoduje że są na szóstym miejscu najczęstszych przestępstw na świecie.

Kolejnym problemem związanym z połowami jest uszczerbek jaki ponoszą inne gatunki morskie, w tym ryby nie poławiane komercyjnie, ptaki, gady (np. żółwie morskie) i ssaki (np. delfiny, foki i morświny). Ponoszą one śmierć w wyniku przyłowu (przypadkowego połowu), czuli kolejnej konsekwencji rybołówstwa.

Jeśli z powody przełowienia zabraknie danego drapieżnika, może się to przyczynić do gwałtownego rozwoju roślin, procesu eutrofizacji, zatrucia akwenu powodującego braki tlenowe i powstawanie martwych stref.

Zachowanie odpowiednich proporcji między rybami a funkcjonowania całego ekosystemu jest gwarancją przetrwania naszej planety w przyszłości. Jeśli nie nastąpi globalna zmiana za 40 lat może zabraknąć ryb na naszych talerzach.

Zmiany klimatu

Przełowienie stad nie jest jedyną przyczyną negatywnych trendów w populacjach ryb. Zmiany klimatu i związane z nim ocieplenie, odtlenienie i zakwaszenie oceanu, również mają na nie istotny wpływ.

Najbardziej wrażliwe na zmiany klimatu są szybko rosnące gatunki, takie jak sardynki, u których nieodpowiednia temperatura wody może doprowadzić niemal do załamania populacji, a także osobniki młodociane, będące podstawą odbudowy ławic.

Temperatura wody ma również wpływ na rozmieszczenie i skład bazy pokarmowej ryb, oraz konkurencyjnych (w tym inwazyjnych) gatunków, a także aktywność patogenów (poprzez osłabianie organizmów zwierząt oraz tworzenie warunków korzystnych dla patogenów). Związane z tym zmiany zaobserwowano w populacjach dorszy i łososi, a w przypadku bezkręgowców u gatunków środowiskotwórczych, takich jak ostrygi czy koralowce.

Do tego osłabienie cyrkulacji oceanicznej wywołane ogrzewaniem wód morskich wpływa na trasy przemieszczania się cząstek pokarmowych, oraz na miejsca ich wynoszenia z głębszych warstw oceanu, czego skutkiem jest rozsynchronizowanie łańcuchów pokarmowych. Wraz z odtlenianiem, zanieczyszczeniem oceanów i przełowieniem spowoduje to zaburzenie funkcjonowania ekosystemów i zaopatrzenia ludzi w żywność.

Zmiany w populacjach zwierząt morskich oznaczają nie tylko problemy gospodarcze. Żywe organizmy stanowią ważny element krążenia materii, mają ogromny wpływ na fitoplankton, zarówno poprzez drapieżnictwo, jak i dostarczanie składników odżywczych. Głębokie przemiany w ekosystemach będą więc wzmacniać negatywne skutki zmiany klimatu na ocean.

Zrównoważone rybołówstwo

Zrównoważone rybołówstwo można określić jako połowy odpowiednich gatunków ryb i innych organizmów morskich na dopuszczalnym poziomie, przy respektowaniu oficjalnego doradztwa naukowego. Istotne jest również stosowanie zrównoważonych technik połowowych, które mają na celu ograniczenie negatywnego skutku prowadzonej działalności połowowej na środowisko morskie, w tym ograniczenie przyłowu.

Przyrodnicy apelują o wspieranie polityki na rzecz zrównoważonego rybołówstwa, a także odpowiedzialną postawę konsumencką np. kupowanie ryb pochodzących z certyfikowanych źródeł czy ze zrównoważonych połowów. To polityka odpowiada za dobrostan ryb w skali globalnej, a konsument musi podjąć decyzję przy stoisku rybnym w supermarkecie.

MSC (Marine Stewardship Council) to organizacja pozarządowa, która realizuje wiodący na świecie, niezależny program certyfikacji rybołówstw. Podmioty rybackie które przystępują do procesu certyfikacji poddawane są ocenie za pomocą 28 wskaźników efektywności zawartych w ramach trzech podstawowych zasad Standardu Zrównoważonego Rybołówstwa MSC: wpływu na dzikie populacje ryb, oddziaływania na ekosystem morski, oraz sposobu zarządzania.

Aby otrzymać certyfikat MSC, rybołówstwo musi wykazać, że poławiane stado znajduje się w dobrej kondycji, a dzięki skutecznemu zarządzaniu połowy mają minimalny wpływ na środowisko. Jednak, aby przyspieszyć tempo zmian rybołówstwa potrzebują wsparcia ze strony rządów, których zadaniem jest ustalenie limitów połowowych zgodnie z doradztwem naukowym, wyeliminowanie nielegalnych, nieraportowanych i nieuregulowanych i połowów (tzw. połowów NNN) oraz wycofanie dotacji, które mogłyby stanowić zachętę do dalszego przełowienia.

Według obliczeń MSC z powodu nieodpowiedniego zarządzania zasobami mórz i oceanów, rocznie tracimy białko, pozwalające wyżywić 72 mln ludzi . Zrównoważone zarządzanie zasobami ryb i owoców morza oznaczałoby więcej pożywienia, które mogłoby zaspokoić potrzeby rosnącej populacji mieszkańców naszej planety.

Ryby i owoce morza są kluczowym źródłem białka i składników odżywczych, odgrywając istotną rolę w diecie wielu ludzi. Obecnie dla ponad 3,3 mld ludzi na świecie ryby zapewniają co najmniej 20% dziennego spożycia białka zwierzęcego. Globalne spożycie ryb systematycznie rośnie. W latach 60. było to ok. 9 kg na osobę rocznie, w latach 90. ponad 14 kg, a obecnie to już ponad 20 kg. Najwięcej ryb i owoców morza jedzą Chińczycy – nawet 40 kg rocznie.

Dlatego też niezbędne jest, aby już teraz produkcja żywności prowadzona była w sposób zrównoważony i odpowiedzialny, tak aby zapewnić odpowiednią dietę dla całej populacji. Skuteczne zarządzanie rybołówstwami pozwala na odbudowę stad ryb oraz ekosystemów. To z kolei przekłada się na większą ilość ryb, które możemy poławiać w sposób zrównoważony.

Od wielu lat MSC organizuje kampanię edukacyjną, przypominając jak ogromny wpływ mają nasze decyzje zakupowe na ekosystemy morskie i zachęcając konsumentów do wyboru ryb i owoców morza z niebieskim certyfikatem MSC. Ten niebieski znak gwarantuje, że pochodzą one ze stabilnych i dobrze zarządzanych połowów, prowadzonych zgodnie z najbardziej rygorystycznymi wymogami środowiskowymi.

Na polskim rynku dostępnych jest blisko 400 certyfikowanych produktów pochodzących z zrównoważonych łowisk, a wśród nich znajdziemy dzikiego łososia, dorsza, mirunę, mintaja, morszczuka, czarniaka, tuńczyka, szproty, a nawet certyfikowane małże czy krewetki. Poza produktami chłodzonymi, puszkami i słoiczkami, możemy kupić również ryby świeże i mrożone (przede wszystkim bardzo dużo ryb białych), a nawet certyfikowane suplementy diety czy karmy dla zwierząt z dodatkiem ryb.

Jak kupować ryby ze zrównoważonych połowów

Każdy z nas, bez względu na miejsce zamieszkania, może przyczynić się do ochrony Bałtyku i wszystkich ekosystemów morskich. Ogromne znaczenie mają nawet najmniejsze działania, które staną się codzienną rutyną każdego z nas.

Co możemy zrobić? Wystarczy ograniczyć ilość zużywanego plastiku, środki chemiczne zastąpić preparatami naturalnego pochodzenia, odpowiednio segregować śmieci, a podczas codziennych zakupów wybierać ryby i owoce morza z wiarygodnym oznakowaniem ekologicznym, takim jak certyfikat zrównoważonego rybołówstwa MSC.

• jako świadomi konsumenci powinniśmy zwracać uwagę na pochodzenie ryb – lepiej wybierać ryby słodkowodne z regionu niż owoce morza zza oceanu
• należy sprawdzić trzy informacje na temat kupowanej ryby – jaki jest jej gatunek, miejsce gdzie została złowiona (obszar połowowy) oraz sposób, w jaki została złowiona (narzędzie połowowe). Takie informacje powinny znajdować się na opakowaniu produktu, a w przypadku świeżej ryby na tablicy informacyjnej w sklepie. Jeśli jej nie, ma to możemy zapytać o to sprzedawcę, który takiej informacji powinien udzielić. Potem należy to skonfrontować z poradnikiem WWF.
• kupując ryby pamiętaj, że stado tego samego gatunku może znajdować się w różnej kondycji w zależności od obszaru występowania – ponadto, zastosowane w połowach narzędzia mogą być bardziej lub mniej szkodliwe dla ekosystemów morskich. To dlatego tak ważne jest, aby zdobyć te trzy podstawowe informacje o kupowanej rybie
• Najprostszą wskazówką, jak kupić rybę w sposób odpowiedzialny, jest certyfikat MSC lub ASC – certyfikat MSC oznacza, że ryba żyjąca dziko pochodzi ze zrównoważonych połowów, a ASC że hodowla ryby prowadzona jest w sposób odpowiedzialny.
• Niebieski certyfikat MSC gwarantuje, że ryby i owoce morza pochodzą ze zrównoważonych, certyfikowanych połowów – dzięki niemu możemy w prosty sposób wspierać odpowiedzialnych rybaków, którzy codziennie wykonują ogromną pracę, by prowadzić połowy zgodnie z najbardziej rygorystycznymi wymogami środowiskowymi, a nasze decyzje o wyborze certyfikowanych produktów stanowią zachętę dla kolejnych rybołówstw, by wprowadzać pozytywne zmiany w morzach i oceanach. 
• należy uważnie czytać certyfikaty ekologiczne na opakowaniu informujące, czy ryba pochodzi ze zrównoważonych łowisk – w przypadku wątpliwości zrezygnować z jedzenia proponowanych ryb. Kiedy kupujemy mięso, to wybieramy kurczaka, polędwicę wołową, wieprzową, jesteśmy zainteresowani tym, jaki to jest gatunek mięsa. Tak samo przy rybach. Powinniśmy się interesować, czy kupujemy dorsza atlantyckiego, który jest poławiany stabilnie i ma certyfikat MSC, czy kupujemy halibuta, który jest gatunkiem zagrożonym.
• Informacje o rybie i jej pochodzeniu należy sprawdzić w aktualizowanym co roku przewodniku WWF – ryby oznaczone są tam trzema światłami: czerwonym (nie kupuj), żółtym (unikaj) i zielonym (smacznego).

Wyeliminowanie przełowienia to podwójna wygrana dla naszej planety. Chroniąc bogate zasoby mórz i oceanów, zapewniamy większej liczbie ludzi dostęp do białka, niezbędnego w utrzymaniu zdrowej diety. Wiemy, jakie praktyki należy wdrożyć, aby połowy były prowadzone w sposób zrównoważony. Potrzebujemy tylko woli i międzynarodowej współpracy, by wdrożyć je w skali globalnej.

Poradnik świadomego konsumenta ryb

Na stronie WWF znajduje się poradnik rybny, który pomaga konsumentom w świadomym wyborze, przede wszystkim by kupować ryby, które nie są zagrożone przełowieniem lub są przeławiane, czyli nadmiernie eksploatowane.
W poradniku znajdziemy kilkanaście gatunków ryb i owoców morza. Po kliknięciu jednego z nich pojawi się informacja o tym gatunku, w jakim jest on stanie oraz gdzie jest poławiany. Towarzyszą temu trzy znaki graficzne – zielony, żółty i czerwony. Pierwszy oznacza, że ryba jest najlepszym możliwym wyborem. Drugi, że należy unikać kupna danej ryby. Z kolei trzeci – czerwony – oznacza, że danego gatunku nie powinno się kupować.

dodatkowe informacje:
Poradnik rybny WWF

Akwakultura

W obliczu wymierania dziko żyjących ryb człowiek wpadł na pomysł ich przemysłowej hodowli czyli tzw. akwakulturę. Obecnie większość gatunków trafiających na nasze stoły pochodzi z dużych farm hodowlanych.

Hodowla ryb ma jednak coraz mniej wspólnego z ekologią i zrównoważonym rozwojem. Konwencjonalne akwakultury nie różnią się od chowu wielkoprzemysłowego znanego chociażby z produkcji drobiu. Ryby hoduje się na otwartych akwenach, ale w zagrodach na małej powierzchni, Woda zanieczyszczona odchodami stanowi wylęgarnię chorób i pasożytów, dlatego faszeruje się je antybiotykami.

Ryby hodowlane które uciekły z hodowli i przedostały się do oceanu zagrażają również, jako obce gatunki inwazyjne, rodzimym gatunkom.

dodatkowe informacje:
Akwakultura

źródło: materiały prasowe
Globalne ocieplenie, prądy morskie i życie w oceanach, naukaoklimacie.pl, licencja CC BY NC ND 3.0 PL
Kampania Fish Forward, fishforward.eu
Poradnik Rybny WWF, ryby.wwf.pl
Przełowienie, autorzy, licencja CC BY SA 3.0

Zagrożenia ekologiczne – dodatkowe informacje:

definicje, teorie, hipotezy, zjawiska:
antropocen, bezpieczeństwo ekologiczne, biologiczny potencjał Ziemi do regeneracji (biocapacity), ekobójstwo (ekocyd), ekoterroryzm, globalne zagrożenia ekologiczne, granice planetarne, hipoteza wypadających nitów (rivet popping), katastrofy i klęski ekologiczne, katastrofy ekologiczne na świecie, klęski żywiołowe, masowe wymieranie, monokultura, komodyfikacja żywności (utowarowanie), plastisfera (plastisphere), przeludnienie, syndrom przesuwającego sią punktu odniesienia, szóste masowe wymieranie (szósta katastrofa), tragedia wspólnego pastwiska, utrata bioróżnorodności, zielony anarchizm, zjawisko przedniej szyby

degradacja środowiska:
akwakultura, betonoza (betonowanie miast), choroby odzwierzęce, górnictwo morskie, hodowla zwierząt, melioracja, monokultura, niszczenie siedlisk, przełownie, przemysł wydobywczy, przyłów, rolnictwo, spadek liczebności owadów, turystyka masowa, wylesianie (deforestacja), wypalanie traw

ozon i ozonosfera (warstwa ozonowa):
dziura ozonowa, freon (CFC)

zanieczyszczenie środowiska:
bisfenol A (BPA), eutrofizacja, farmaceutyki, handel emisjami zanieczyszczeń, kwaśny deszcz, mikroplastik, martwe strefy, nanoplastik, neonikotynoidy, odpady niebezpieczne, pestycydy, polichlorowane bifenyle (PCB), przemysł tekstylny. sieci widma, sinice, składowiska odpadów (wysypiska śmieci), smog, sztuczne ognie (fajerwerki, petardy), tworzywa sztuczne (plastik), Wielka Pacyficzna Plama Śmieci, wycieki ropy naftowej, zakwaszenie wód (rzek, jezior, mórz i oceanów), zanieczyszczenie gleby, zanieczyszczenie hałasem, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie światłem, zanieczyszczenie wody

zmiany klimatu (kryzys klimatyczny):
blaknięcie (bielenie) raf koralowych, denializm klimatyczny (zaprzeczanie globalnemu ociepleniu), efekt cieplarniany, ekstremalne zjawiska, gazy cieplarniane, globalne ocieplenie, kryzys wodny, miejska wyspa ciepła (MWC), migracje gatunków, nawałnice, ocieplenie oceanu, wzrost poziomu mórz i oceanów, podtopienie, powódź, pożar lasu, przyducha, pustynnienie, susza, topnienie lodowców i lądolodów, topnienie lodu morskiego, trąba powietrzna, upał

klęski i katastrofy ekologiczne:
katastrofy jądrowe (nuklearne), katastrofy przemysłowe, największe katastrofy ekologiczne na świecie, największe katastrofy ekologiczne w Polsce, wycieki ropy naftowej

Czerwona księga gatunków zagrożonych, Czerwona Lista IUCN (The IUCN Red List):
gatunek wymarły (extinct EX), gatunek wymarły na wolności (extinct in the wild EW), gatunek krytycznie zagrożony (critically endangered CR), gatunek zagrożony (endangered EN), gatunek narażony gatunek wysokiego ryzyka (vulnerable VU), gatunek bliski zagrożenia (near threatened NT), gatunek najmniejszej troski (least concern LC)
Polska czerwona księga roślin, Polska czerwona księga zwierząt
gatunek inwazyjny (inwazyjny gatunek obcy IGO)

Poruszający i inspirujący do działania apel Davida Attenborough

Wiedza ekologiczna – dodatkowe informacje:
aforyzmy ekologiczne, biblioteka ekologa, biblioteka młodego ekologa, ekoprognoza, encyklopedia ekologiczna, hasła ekologiczne, hasztagi (hashtagi) ekologiczne, kalendarium wydarzeń ekologicznych, kalendarz ekologiczny, klęski i katastrofy ekologiczne, największe katastrofy ekologiczne na świecie, międzynarodowe organizacje ekologiczne, podcasty ekologiczne, poradniki ekologiczne, (nie) tęgie głowy czy też (nie) najtęższe umysły, znaki i oznaczenia ekologiczne