Gatunek uznaje się za wymarły, gdy nie ma wątpliwości, że ostatni osobnik reprezentujący ten takson zginął. Gatunek klasyfikowany jest jako wymarły, gdy bezowocne okażą się jego poszukiwania prowadzone w całym historycznym zasięgu, we wszystkich znanych siedliskach danego gatunku, prowadzone przez odpowiedni czas ze względu na długość cyklu życiowego i wszystkich form życiowych.

Jeżeli gatunek wymarł w stanie dzikim, ale żyją jego przedstawiciele w niewoli, hodowli lub uprawie uznaje się taki gatunek za wymarły na wolności EW (extinct in the wild).

Kategoria zagrożenia (CKGZ)
EX – gatunek wymarły (extinct)
EW – gatunek wymarły na wolności (extinct in the wild)
CR – gatunek krytycznie zagrożony (critically endangered)
EN – gatunek zagrożony (endangered)
VU – gatunek narażony, gatunek wysokiego ryzyka (vulnerable)
NT – gatunek bliski zagrożenia (near threatened)
LC – gatunek najmniejszej troski (least concern)

Obecnie na Czerwonej Liście IUCN (The IUCN Red List) znajdują się 940 gatunki wymarłe EX. .

Podstawowe informacje

Jeżeli gatunek wymarł na określonym obszarze (państwa, regionu) wówczas zgodnie z kryteriami IUCN, gatunek taki ma na danym obszarze status regionalnie wymarłego RE (regionally extinct). Obecnie na Czerwonej Liście IUCN (The IUCN Red List) znajdują się 54 gatunki regionalnie wymarłe RE. .

Jeżeli gatunek wymarły był zawleczony lub wprowadzony na dany obszar wówczas zgodnie z kryteriami IUCN nie jest on umieszczany w Czerwonej Księdze (not applicable – NA).

W praktyce, wbrew kryteriom IUCN, kategoria EX stosowana jest nierzadko także w odniesieniu do gatunków wymarłych tylko w części ich zasięgu, w danym kraju lub regionie. Tak jest w przypadku Polskiej Czerwonej Księgi Roślin (PCKR), oraz Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt (PCKZ), w której gatunki wymarłe na terenie kraju oznaczono skrótem EXP (extinct in Poland).

dodatkowe informacje:
Czerwona księga gatunków zagrożonych, Czerwona Lista IUCN
Polska czerwona księga roślin
Polska czerwona księga zwierząt
The IUCN Red List – wyszukiwarka zagrożonych gatunków

Przykłady roślin i zwierząt wymarłych (EX)

Wilkowór tasmański

Wilkowór tasmański, wilk workowaty, wilk tasmański (Thylacinus cynocephalus) – wymarły gatunek ssaka z rodziny wilkoworowatych (Thylacinidae), największy drapieżny torbacz czasów współczesnych. Pierwotnie występował na terenach Australii i Nowej Gwinei, w czasach historycznych został wyparty wyłącznie do terenów Tasmanii, gdzie wyginął w XX wieku. Był ostatnim przedstawicielem rodzaju Thylacinus.

Po przybyciu Europejczyków na Tasmanię uznany za szkodnika i bardzo intensywnie tępiony. Ostatni osobnik na wolności widziany był w 1932 roku. Natomiast ostatni znany osobnik (samiec), nazywany Benjamin, padł w 1936 w zoo w Hobart. Od tego czasu (szczególnie od lat 80.) pewne niepotwierdzone ślady bytności zwierzęcia (takie jak zeznania świadków, niewyraźne tropy czy niewyraźne zdjęcia) dały asumpt teoriom, że odosobniona populacja przeżyła w niedostępnych, górskich rejonach Tasmanii jeszcze co najmniej do lat 60. XX wieku. Utworzenie na znacznych obszarach ścisłego rezerwatu, oraz liczne ekspedycje nie przyniosły jednak żadnego pewnego dowodu przetrwania wilkowora tasmańskiego. W 1986 roku uznany przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody za gatunek wymarły.

Gołąb wędrowny

Gołąb wędrowny (Ectopistes migratorius) to wymarły gatunek ptaka z rodziny gołębiowatych (Columbidae), zamieszkujący niegdyś Amerykę Północną. W momencie odkrycia Ameryki Północnej przez Europejczyków żyło prawdopodobnie 3 do 5 miliardów gołębi wędrownych. Możliwe, że stanowiły od 25 do 40% populacji wszystkich ptaków w Stanach Zjednoczonych.

Przyczyn wymarcia tego gatunku jest kilka. Jako główne uznaje się wycinkę lasów, przez co gołębie wędrowne utraciły źródło pożywienia, polowania na dużą skalę, oraz pomór rzekomy drobiu. Intensywne zabijanie ptaków rozpoczęło się w XIX wieku. Ze względu na kolonijny tryb życia ofiarą padało wiele ptaków naraz. Do metod polowań na gołębie wędrowne prócz odstrzału zalicza się łapanie ich w sieci, wypychanie młodych z gniazda kijami, zatrucia oparami palącej się siarki (ptaki z drzew spadały na ziemię). Spadek liczebności zaobserwowano w latach 60. XIX wieku, mimo tego nie zaprzestano polowań.

Przypuszcza się, że ostatni dziki osobnik został zastrzelony w roku 1900 w Ohio. W latach 1909–1912 American Ornithologists’ Union zaoferowało nagrodę w wysokości 1500 dolarów dla każdego, kto odnajdzie gniazdo lub kolonię gołębia wędrownego, jednak poszukiwania były bezskuteczne.

W 1914 roku w Cincinnati Zoo padł ostatni przedstawiciel gatunku, 29-letnia samica Martha (nazwana na cześć Marthy Dandridge Custis Washington).

Rośliny wymarłe:

• Acalypha wilderi
• Astragalus nitidiflorus
• Casearia tinifolia
• Chrysophyllum januariense
• Paschalococos disperta
• Pradosia argentea
• Pradosia glaziovii
• Pradosia mutisii
• Tephrosia kassasii

Gatunki wymarłe w Polskiej czerwonej księdze zwierząt Kręgowce

Gatunki wymarłe (extinct EX) (2)

1. tarpan
2. tur

Gatunki zanikłe lub prawdopodobnie zanikłe w Polsce (extinct in Poland EXP)

1. drop
2. jaszczurka zielona
3. jesiotr zachodni
4. karliczka
5. kobczyk
6. krzyżodziób sosnowy
7. norka europejska
8. nur czarnoszyi
9. pardwa mszarna
10. pustułeczka
11. sęp płowy
12. siewka złota
13. strepet
14. suseł moręgowany

Gatunki wymarłe w Polskiej czerwonej księdze zwierząt Bezkręgowce

Gatunki wymarłe (extinct EX)

1. brodawnica
2. mamrzyca rudobrzucha
3. mrówkolew drzewny
4. odródka długoogoniasta
5. perłoródka rzeczna
6. skrzelopływka bagienna
7. świdrzyk śląski
8. Adapsilia coarctata
9. Aphaenogaster subterranea
10. Ditylus laevis
11. Eurycolpus flaveolus
12. Sphenometopa fastuosa

Gatunki zanikłe lub prawdopodobnie zanikłe w Polsce (extinct in Poland EXP)

1. obrostka murówka
2. pawężnica chropawa
3. pazurecznik wielki
4. ponowczyk
5. trętwisz
6. ustylak
7. wygłada ciemna
8. wysmuklica podobna
9. wytrzeszczka
10. zadrzechnia fioletowa

Gatunki wymarłe w Polskiej czerwonej księdze roślin

Gatunki całkowicie wymarłe (extinct EX), lub wymarłe w naturze (extinct in wild EW)

1. czosnek sztywny
2. dereń szwedzki
3. dichostylis Michela – odnaleziona ponownie w 2003 roku na Dolnym Śląsku
4. goździk lśniący
5. goździk łysy
6. jezierza najcieńsza
7. karmnik nadmorski
8. kosaciec trawolistny EW – uprawiany w ogrodach
9. koślaczek stożkowaty – odnaleziony w 2009 roku w Dolinie Odry
10. lnicznik właściwy
11. ludwigia błotna (płytek błotny)
12. marsylia czterolistna
13. muchotrzew trwały
14. nerecznica Villara
15. nasięźrzał wielolistny
16. niezapominajka smukła
17. obione szypułkowa
18. oczeret amerykański
19. pęczyna wodna
20. pierwiosnka bezłodygowa EW – reintrodukowana w okolicach Łańcuchowa na Lubelszczyźnie
21. pierwiosnka długokwiatowa
22. pięciornik płonny – odnaleziony ponownie w 2008 roku na dwóch stanowiskach na Dolnym Śląsku
23. podejźrzon lancetowaty
24. przetacznik stokrotkowy – odnaleziony w 2009 roku w Karkonoszach
25. rdestnica zabarwiona
26. sasanka zwyczajna
27. sit torfowy
28. sitniczka drobna – gatunek odnaleziony w 2010 roku na kilku stanowiskach na Lubelszczyźnie
29. sodówka nadmorska
30. starzec cienisty EW – w 1993 roku jedyny osobnik został przeniesiony do ogrodu eksperymentalnego przy Tatrzańskiej Stacji Terenowej Instytutu Ochrony Przyrody PAN, gdzie po kilku latach udało się go rozmnożyć
31. storczyk cuchnący – odnaleziony w 2003 roku w Dolinie Narwi i w 2006 roku w Kotlinie Sandomierskiej
32. storczyk trójzębny – odnaleziony w 2012 roku w powiecie gryfińskim (woj. zachodniopomorskie)
33. śmiałek szczeciniasty
34. turzyca drobnozadziorkowa
35. turzyca wyciągnięta
36. uwroć wodna – odnaleziona w 2003 roku na Dolnym Śląsku
37. warzucha polska EW – rośnie na stanowiskach zastępczych
38. widliczka szwajcarska

źródło: materiały prasowe
Gatunek wymarły, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Wilkowór tasmański, autorzy, licencja CC BY SA 3.0

Zagrożenia ekologiczne – dodatkowe informacje:

definicje, teorie, hipotezy, zjawiska:
antropocen, antropopresja, bezpieczeństwo ekologiczne, biologiczny potencjał Ziemi do regeneracji (biocapacity), bioremediacja, ekobójstwo (ekocyd), ekomodernizm, ekosystem sztuczny, ekoterroryzm, globalne zagrożenia ekologiczne, granice planetarne, hipoteza wypadających nitów (rivet popping), homogenocen, kapitalocen, katastrofy i klęski ekologiczne, katastrofy ekologiczne na świecie, klęski żywiołowe, masowe wymieranie, monokultura, komodyfikacja żywności (utowarowanie), plantacjocen, plastikoza, plastisfera (plastisphere), przeludnienie, stres cieplny, syndrom przesuwającego sią punktu odniesienia, szóste masowe wymieranie (szósta katastrofa), tragedia wspólnego pastwiska, utrata bioróżnorodności, Wielkie przyspieszenie, zielony anarchizm, zjawisko przedniej szyby

degradacja środowiska:
akwakultura, betonoza (betonowanie miast), choroby odzwierzęce, górnictwo morskie, hodowla zwierząt, melioracja, monokultura, niszczenie siedlisk, przełownie, przemysł wydobywczy, przyłów, rolnictwo, spadek liczebności owadów, turystyka masowa, wylesianie (deforestacja), wypalanie traw

ozon i ozonosfera (warstwa ozonowa):
dziura ozonowa, freon (CFC)

zanieczyszczenie środowiska:
azbest, beton, bisfenol A (BPA), eutrofizacja, farmaceutyki, handel emisjami zanieczyszczeń, kwaśny deszcz, mikroplastik, martwe strefy, nanoplastik, neonikotynoidy, niedopałki papierosów, odpady niebezpieczne, pestycydy, polichlorowane bifenyle (PCB), przemysł tekstylny (włókienniczy). sieci widma, sinice, składowiska odpadów (wysypiska śmieci), smog, sól drogowa, sztuczne ognie (fajerwerki, petardy), tworzywa sztuczne (plastik), Wielka Pacyficzna Plama Śmieci, wycieki ropy naftowej, zakwaszenie wód (rzek, jezior, mórz i oceanów), zanieczyszczenie gleby, zanieczyszczenie hałasem, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie światłem, zanieczyszczenie wody, związki per- i polyfluoroalkilowe (PFAS) – wieczne chemikalia

zmiany klimatu (kryzys klimatyczny):
blaknięcie (bielenie) raf koralowych, denializm klimatyczny (zaprzeczanie globalnemu ociepleniu), efekt cieplarniany, ekstremalne zjawiska, gazy cieplarniane, globalne ocieplenie, kryzys wodny, miejska wyspa ciepła (MWC), migracje gatunków, nawałnice, ocieplenie oceanu, wzrost poziomu mórz i oceanów, podtopienie, powódź, pożar lasu, przyducha, pustynnienie, susza, topnienie lodowców i lądolodów, topnienie lodu morskiego, trąba powietrzna, upał

klęski i katastrofy ekologiczne:
katastrofy jądrowe (nuklearne), katastrofy przemysłowe, największe katastrofy ekologiczne na świecie, największe katastrofy ekologiczne w Polsce, wycieki ropy naftowej

Czerwona księga gatunków zagrożonych, Czerwona Lista IUCN (The IUCN Red List):
gatunek wymarły (extinct EX), gatunek wymarły na wolności (extinct in the wild EW), gatunek krytycznie zagrożony (critically endangered CR), gatunek zagrożony (endangered EN), gatunek narażony gatunek wysokiego ryzyka (vulnerable VU), gatunek bliski zagrożenia (near threatened NT), gatunek najmniejszej troski (least concern LC)
Polska czerwona księga roślin, Polska czerwona księga zwierząt
gatunek inwazyjny (inwazyjny gatunek obcy IGO)

Poruszający i inspirujący do działania apel Davida Attenborough

Wiedza ekologiczna – dodatkowe informacje:
aforyzmy ekologiczne, biblioteka ekologa, biblioteka młodego ekologa, ekoprognoza, encyklopedia ekologiczna, hasła ekologiczne, hasztagi (hashtagi) ekologiczne, kalendarium wydarzeń ekologicznych, kalendarz ekologiczny, klęski i katastrofy ekologiczne, największe katastrofy ekologiczne na świecie, międzynarodowe organizacje ekologiczne, podcasty ekologiczne, poradniki ekologiczne, (nie) tęgie głowy czy też (nie) najtęższe umysły, znaki i oznaczenia ekologiczne

Dziękuję, że przeczytałaś/eś powyższe informacje do końca. Jeśli cenisz sobie zamieszczane przez portal treści zapraszam do wsparcia serwisu poprzez Patronite.

Możesz również wypić ze mną wirtualną kawę! Dorzucasz się w ten sposób do kosztów prowadzenia portalu, a co ważniejsze, dajesz mi sygnał do dalszego działania. Nad każdym artykułem pracuję zwykle do późna, więc dobra, mocna kawa wcale nie jest taka zła ;-)

Zapisz się na Newsletter i otrzymuj email z ekowiadomościami. Dodatkowo dostaniesz dostęp do specjalnego działu na stronie portalu, gdzie pojawiają się darmowe materiały do pobrania i wykorzystania. Poradniki i przewodniki, praktyczne zestawienia, podsumowania, wzory, karty prac, checklisty i ściągi. Wszystko czego potrzebujesz do skutecznej i zielonej rewolucji w twoim życiu. Zapisz się do Newslettera i zacznij zmieniać świat na lepsze.

Chcesz podzielić się ciekawym newsem lub zaproponować temat? Skontaktuj się pisząc maila na adres: informacje@wlaczoszczedzanie.pl

Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej portalu Włącz oszczędzanie