Czas czytania: 8 minut
Ostatnia aktualizacja:
Gatunek uznaje się za wymarły, gdy nie ma wątpliwości, że ostatni osobnik reprezentujący ten takson zginął. Gatunek klasyfikowany jest jako wymarły, gdy bezowocne okażą się jego poszukiwania prowadzone w całym historycznym zasięgu, we wszystkich znanych siedliskach danego gatunku, prowadzone przez odpowiedni czas ze względu na długość cyklu życiowego i wszystkich form życiowych.
Gatunek który wyginął wskutek procesów naturalnych lub wywołanych przez człowieka. Jest to jedna z kategorii klasyfikacji gatunków zagrożonych w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych, publikowanej przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody (IUCN).
Jeżeli gatunek wymarł w stanie dzikim, ale żyją jego przedstawiciele w niewoli, hodowli lub uprawie uznaje się taki gatunek za wymarły na wolności EW (extinct in the wild).
Kategoria zagrożenia (CKGZ)
EX – gatunek wymarły (extinct)
EW – gatunek wymarły na wolności (extinct in the wild)
CR – gatunek krytycznie zagrożony (critically endangered)
EN – gatunek zagrożony (endangered)
VU – gatunek narażony, gatunek wysokiego ryzyka (vulnerable)
NT – gatunek bliski zagrożenia (near threatened)
LC – gatunek najmniejszej troski (least concern)
Obecnie na Czerwonej Liście IUCN (The IUCN Red List) znajdują się 940 gatunki wymarłe EX. .
Spis treści
Podstawowe informacje
Jeżeli gatunek wymarł na określonym obszarze (państwa, regionu) wówczas zgodnie z kryteriami IUCN, gatunek taki ma na danym obszarze status regionalnie wymarłego RE (regionally extinct). Obecnie na Czerwonej Liście IUCN (The IUCN Red List) znajdują się 54 gatunki regionalnie wymarłe RE. .
Jeżeli gatunek wymarły był zawleczony lub wprowadzony na dany obszar wówczas zgodnie z kryteriami IUCN nie jest on umieszczany w Czerwonej Księdze (not applicable – NA).
W praktyce, wbrew kryteriom IUCN, kategoria EX stosowana jest nierzadko także w odniesieniu do gatunków wymarłych tylko w części ich zasięgu, w danym kraju lub regionie. Tak jest w przypadku Polskiej Czerwonej Księgi Roślin (PCKR), oraz Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt (PCKZ), w której gatunki wymarłe na terenie kraju oznaczono skrótem EXP (extinct in Poland).
dodatkowe informacje:
Czerwona księga gatunków zagrożonych, Czerwona Lista IUCN
Polska czerwona księga roślin
Polska czerwona księga zwierząt
The IUCN Red List – wyszukiwarka zagrożonych gatunków
Przykłady roślin i zwierząt wymarłych (EX)
Wilkowór tasmański
Wilkowór tasmański, wilk workowaty, wilk tasmański (Thylacinus cynocephalus) – wymarły gatunek ssaka z rodziny wilkoworowatych (Thylacinidae), największy drapieżny torbacz czasów współczesnych. Pierwotnie występował na terenach Australii i Nowej Gwinei, w czasach historycznych został wyparty wyłącznie do terenów Tasmanii, gdzie wyginął w XX wieku. Był ostatnim przedstawicielem rodzaju Thylacinus.
Po przybyciu Europejczyków na Tasmanię uznany za szkodnika i bardzo intensywnie tępiony. Ostatni osobnik na wolności widziany był w 1932 roku. Natomiast ostatni znany osobnik (samiec), nazywany Benjamin, padł w 1936 w zoo w Hobart. Od tego czasu (szczególnie od lat 80.) pewne niepotwierdzone ślady bytności zwierzęcia (takie jak zeznania świadków, niewyraźne tropy czy niewyraźne zdjęcia) dały asumpt teoriom, że odosobniona populacja przeżyła w niedostępnych, górskich rejonach Tasmanii jeszcze co najmniej do lat 60. XX wieku. Utworzenie na znacznych obszarach ścisłego rezerwatu, oraz liczne ekspedycje nie przyniosły jednak żadnego pewnego dowodu przetrwania wilkowora tasmańskiego. W 1986 roku uznany przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody za gatunek wymarły.
Gołąb wędrowny
Gołąb wędrowny (Ectopistes migratorius) to wymarły gatunek ptaka z rodziny gołębiowatych (Columbidae), zamieszkujący niegdyś Amerykę Północną. W momencie odkrycia Ameryki Północnej przez Europejczyków żyło prawdopodobnie 3 do 5 miliardów gołębi wędrownych. Możliwe, że stanowiły od 25 do 40% populacji wszystkich ptaków w Stanach Zjednoczonych.
Przyczyn wymarcia tego gatunku jest kilka. Jako główne uznaje się wycinkę lasów, przez co gołębie wędrowne utraciły źródło pożywienia, polowania na dużą skalę, oraz pomór rzekomy drobiu. Intensywne zabijanie ptaków rozpoczęło się w XIX wieku. Ze względu na kolonijny tryb życia ofiarą padało wiele ptaków naraz. Do metod polowań na gołębie wędrowne prócz odstrzału zalicza się łapanie ich w sieci, wypychanie młodych z gniazda kijami, zatrucia oparami palącej się siarki (ptaki z drzew spadały na ziemię). Spadek liczebności zaobserwowano w latach 60. XIX wieku, mimo tego nie zaprzestano polowań.
Przypuszcza się, że ostatni dziki osobnik został zastrzelony w roku 1900 w Ohio. W latach 1909–1912 American Ornithologists’ Union zaoferowało nagrodę w wysokości 1500 dolarów dla każdego, kto odnajdzie gniazdo lub kolonię gołębia wędrownego, jednak poszukiwania były bezskuteczne.
W 1914 roku w Cincinnati Zoo padł ostatni przedstawiciel gatunku, 29-letnia samica Martha (nazwana na cześć Marthy Dandridge Custis Washington).
Rośliny wymarłe:
- Acalypha wilderi
- Astragalus nitidiflorus
- Casearia tinifolia
- Chrysophyllum januariense
- Paschalococos disperta
- Pradosia argentea
- Pradosia glaziovii
- Pradosia mutisii
- Tephrosia kassasii
Gatunki wymarłe w Polskiej czerwonej księdze zwierząt Kręgowce
Gatunki wymarłe (extinct EX) (2)
Gatunki zanikłe lub prawdopodobnie zanikłe w Polsce (extinct in Poland EXP)
- drop
- jaszczurka zielona
- jesiotr zachodni
- karliczka
- kobczyk
- krzyżodziób sosnowy
- norka europejska
- nur czarnoszyi
- pardwa mszarna
- pustułeczka
- sęp płowy
- siewka złota
- strepet
- suseł moręgowany
Gatunki wymarłe w Polskiej czerwonej księdze zwierząt Bezkręgowce
Gatunki wymarłe (extinct EX)
- brodawnica
- mamrzyca rudobrzucha
- mrówkolew drzewny
- odródka długoogoniasta
- perłoródka rzeczna
- skrzelopływka bagienna
- świdrzyk śląski
- Adapsilia coarctata
- Aphaenogaster subterranea
- Ditylus laevis
- Eurycolpus flaveolus
- Sphenometopa fastuosa
Gatunki zanikłe lub prawdopodobnie zanikłe w Polsce (extinct in Poland EXP)
- obrostka murówka
- pawężnica chropawa
- pazurecznik wielki
- ponowczyk
- trętwisz
- ustylak
- wygłada ciemna
- wysmuklica podobna
- wytrzeszczka
- zadrzechnia fioletowa
Gatunki wymarłe w Polskiej czerwonej księdze roślin
Gatunki całkowicie wymarłe (extinct EX), lub wymarłe w naturze (extinct in wild EW)
- czosnek sztywny
- dereń szwedzki
- dichostylis Michela – odnaleziona ponownie w 2003 roku na Dolnym Śląsku
- goździk lśniący
- goździk łysy
- jezierza najcieńsza
- karmnik nadmorski
- kosaciec trawolistny EW – uprawiany w ogrodach
- koślaczek stożkowaty – odnaleziony w 2009 roku w Dolinie Odry
- lnicznik właściwy
- ludwigia błotna (płytek błotny)
- marsylia czterolistna
- muchotrzew trwały
- nerecznica Villara
- nasięźrzał wielolistny
- niezapominajka smukła
- obione szypułkowa
- oczeret amerykański
- pęczyna wodna
- pierwiosnka bezłodygowa EW – reintrodukowana w okolicach Łańcuchowa na Lubelszczyźnie
- pierwiosnka długokwiatowa
- pięciornik płonny – odnaleziony ponownie w 2008 roku na dwóch stanowiskach na Dolnym Śląsku
- podejźrzon lancetowaty
- przetacznik stokrotkowy – odnaleziony w 2009 roku w Karkonoszach
- rdestnica zabarwiona
- sasanka zwyczajna
- sit torfowy
- sitniczka drobna – gatunek odnaleziony w 2010 roku na kilku stanowiskach na Lubelszczyźnie
- sodówka nadmorska
- starzec cienisty EW – w 1993 roku jedyny osobnik został przeniesiony do ogrodu eksperymentalnego przy Tatrzańskiej Stacji Terenowej Instytutu Ochrony Przyrody PAN, gdzie po kilku latach udało się go rozmnożyć
- storczyk cuchnący – odnaleziony w 2003 roku w Dolinie Narwi i w 2006 roku w Kotlinie Sandomierskiej
- storczyk trójzębny – odnaleziony w 2012 roku w powiecie gryfińskim (woj. zachodniopomorskie)
- śmiałek szczeciniasty
- turzyca drobnozadziorkowa
- turzyca wyciągnięta
- uwroć wodna – odnaleziona w 2003 roku na Dolnym Śląsku
- warzucha polska EW – rośnie na stanowiskach zastępczych
- widliczka szwajcarska
źródło: materiały prasowe
Gatunek wymarły, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Wilkowór tasmański, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
⚠️ Zagrożenia ekologiczne – dodatkowe informacje:
definicje, teorie, hipotezy, zjawiska:
antropocen, antropopresja, bezpieczeństwo ekologiczne, biologiczny potencjał Ziemi do regeneracji (biocapacity), bioremediacja, ekobójstwo (ekocyd), ekomodernizm, ekosystem sztuczny, ekoterroryzm, globalne zagrożenia ekologiczne, granice planetarne, hipoteza wypadających nitów (rivet popping), homogenocen, kapitalocen, katastrofy i klęski ekologiczne, katastrofy ekologiczne na świecie, klęski żywiołowe, masowe wymieranie, monokultura, komodyfikacja żywności (utowarowanie), plantacjocen, plastikoza, plastisfera (plastisphere), przeludnienie, stres cieplny, syndrom przesuwającego sią punktu odniesienia, szóste masowe wymieranie (szósta katastrofa), tragedia wspólnego pastwiska, utrata bioróżnorodności, wieczne chemikalia, Wielkie przyspieszenie, zielony anarchizm, zjawisko przedniej szyby
degradacja środowiska:
akwakultura, betonoza (betonowanie miast), choroby odzwierzęce, górnictwo morskie, hodowla zwierząt, koszenie trawników, melioracja, monokultura, niszczenie siedlisk, przełownie, przemysł wydobywczy, przyłów, rolnictwo, spadek liczebności owadów, turystyka masowa, wylesianie (deforestacja), wypalanie traw
ozon i ozonosfera (warstwa ozonowa):
dziura ozonowa, freon (CFC)
zanieczyszczenie środowiska:
azbest, beton, bisfenol A (BPA), eutrofizacja, farmaceutyki, handel emisjami zanieczyszczeń, kwaśny deszcz, mikroplastik, martwe strefy, nanoplastik, neonikotynoidy, niedopałki papierosów, odpady niebezpieczne, pestycydy, polichlorowane bifenyle (PCB), przemysł tekstylny (włókienniczy). sieci widma, sinice, składowiska odpadów (wysypiska śmieci), smog, sól drogowa, sztuczne ognie (fajerwerki, petardy), tworzywa sztuczne (plastik), Wielka Pacyficzna Plama Śmieci, wycieki ropy naftowej, zakwaszenie wód (rzek, jezior, mórz i oceanów), zanieczyszczenie gleby, zanieczyszczenie hałasem, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie światłem, zanieczyszczenie wody, związki per- i polyfluoroalkilowe (PFAS) – wieczne chemikalia
zmiany klimatu (kryzys klimatyczny):
blaknięcie (bielenie) raf koralowych, denializm klimatyczny (zaprzeczanie globalnemu ociepleniu), efekt cieplarniany, ekstremalne zjawiska, gazy cieplarniane, globalne ocieplenie, kryzys wodny, miejska wyspa ciepła (MWC), migracje gatunków, nawałnice, ocieplenie oceanu, wzrost poziomu mórz i oceanów, podtopienie, powódź, pożar lasu, przyducha, pustynnienie, susza, topnienie lodowców i lądolodów, topnienie lodu morskiego, trąba powietrzna, upał
klęski i katastrofy ekologiczne:
katastrofy jądrowe (nuklearne), katastrofy przemysłowe, największe katastrofy ekologiczne na świecie, największe katastrofy ekologiczne w Polsce, wycieki ropy naftowej
Czerwona księga gatunków zagrożonych, Czerwona Lista IUCN (The IUCN Red List):
gatunek wymarły (extinct EX), gatunek wymarły na wolności (extinct in the wild EW), gatunek krytycznie zagrożony (critically endangered CR), gatunek zagrożony (endangered EN), gatunek narażony gatunek wysokiego ryzyka (vulnerable VU), gatunek bliski zagrożenia (near threatened NT), gatunek najmniejszej troski (least concern LC)
Polska czerwona księga roślin, Polska czerwona księga zwierząt
gatunek inwazyjny (inwazyjny gatunek obcy IGO)
Poruszający i inspirujący do działania apel Davida Attenborough
🧠 Wiedza ekologiczna – dodatkowe informacje:
aforyzmy ekologiczne, biblioteka ekologa, biblioteka młodego ekologa, ekoprognoza, encyklopedia ekologiczna, hasła ekologiczne, hasztagi (hashtagi) ekologiczne, kalendarium wydarzeń ekologicznych, kalendarz ekologiczny, klęski i katastrofy ekologiczne, największe katastrofy ekologiczne na świecie, międzynarodowe organizacje ekologiczne, podcasty ekologiczne, poradniki ekologiczne, (nie) tęgie głowy czy też (nie) najtęższe umysły, znaki i oznaczenia ekologiczne
🤝Dziękuję, że przeczytałaś/eś powyższe informacje do końca. Jeśli cenisz sobie zamieszczane przez portal treści zapraszam do wsparcia serwisu poprzez Patronite.
☕ Możesz również wypić ze mną wirtualną kawę! Dorzucasz się w ten sposób do kosztów prowadzenia portalu, a co ważniejsze, dajesz mi sygnał do dalszego działania. Nad każdym artykułem pracuję zwykle do późna, więc dobra, mocna kawa wcale nie jest taka zła ;-) 💪☕
Chcesz podzielić się ciekawym newsem lub zaproponować temat? Skontaktuj się pisząc maila na adres:
✉️ informacje@wlaczoszczedzanie.pl
🔍Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej portalu Włącz oszczędzanie