Czerwona księga gatunków zagrożonych, Czerwona Lista IUCN (The IUCN Red List)

Czerwona księga gatunków zagrożonych to publikowana przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody (IUCN) lista zagrożonych wyginięciem gatunków organizmów. Lista ukazała się po raz pierwszy w 1963 roku.

Na chwile obecną Czerwona Lista IUCN zawiera spis 150 300 gatunków. Ponad 142 600 gatunków jest dobrze udokumentowanych, wraz z dodatkowymi informacjami na temat ekologii, wielkości populacji, zagrożeń, działań ochronnych i wykorzystania. Istnieją również ponad 123 600 gatunki wraz z mapami rozmieszczenia.

Dane przechowywane na Czerwonej Liście IUCN obejmują zarówno niezagrożone, jak i zagrożone gatunki, a niektóre grupy taksonomiczne zostały całkowicie lub prawie całkowicie ocenione, w tym ssaki, ptaki, płazy, kraby słodkowodne, koralowce, rekiny i płaszczki, graniki, wargacze, homary, drzewa iglaste i sagowce.

W podobny sposób, jak barometr mierzy ciśnienie atmosferyczne, aby pomóc przygotować się na niekorzystne warunki pogodowe, Czerwona Lista IUCN mierzy presje działające na dane gatunki i informuje o sposobach ich ochronny, aby przeciwdziałać wyginięciu. Z tego powodu Czerwona Lista IUCN jest często nazywana Barometrem Życia .

Podstawowe informacje

Czerwona księga gatunków zagrożonych jest wskaźnikiem światowej różnorodności biologicznej. Gromadzi dane na temat zagrożonych gatunków fauny i flory, dostarcza informacji o ich zasięgu, wielkości populacji, siedliskach, ekologii, użytkowaniu, handlu, zagrożeniach. Wskazuje na działania które mają kluczowe znaczenie dla ochrony środowiska naturalnego, bioróżnorodności, żeby chronić zagrożony gatunek przed wymarciem i całkowitym wyginięciem.

Czerwona lista IUCN pomaga kształtować politykę ochrony środowiska danego państwa i regionu. Korzystają z niej agencje rządowe, departamenty ds. dzikiej przyrody, polskie i międzynarodowe organizacje ekologiczne, organizacje pozarządowe (NGO), szkoły, uczelnie wyższe i biznes.

Informacje gromadzone na Czerwonej liście IUCN są grupowane w kategoriach określających stopień zagrożenia wyginięciem danego gatunku i chociaż daje aktualny obraz stanu gatunków, nie należy jej traktować jako pełnej oceny światowej różnorodności biologicznej. Oceny ryzyka zagrożenia wyginięciem obejmują obecnie ok. 7% opisanych gatunków na świecie.

Obecnie w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych znajduje się ponad 150 300 gatunków, z czego ponad 42 100 gatunków jest zagrożonych wyginięciem, w tym 41% płazów, 37% rekinów i płaszczek, 36% koralowców budujących rafy, 34% drzew iglastych, 27% ssaków i 13% ptaków.

W miarę jak każdego roku coraz więcej gatunków umieszczanych jest na Czerwonej Liście IUCN zapewnia ona coraz lepszą wiedzę dotyczącą postępów w osiąganiu celów w zakresie różnorodności biologicznej, określonych w Konwencji o różnorodności biologicznej (CBD), a także celów zrównoważonego rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (SDG), w szczególności celu 15.

Zobacz stronę statystyki podsumowujące, aby zapoznać się z proporcjami zagrożonych gatunków w każdej z ocenionych kategorii.

Kategorie zagrożenia gatunków

Zagrożenia oszacowane i rozpoznane

Wymarłe (Extinct, EX)

EX wymarłe (extinct), oznaczane znakiem † to kategoria która dotyczy gatunków, dla których wiadomo, że wymarły wszystkie osobniki do nich należące w skali globalnej.

Gatunki wymarłe w skali regionalnej lub poszczególnych państw zalicza się do kategorii RE – regionalnie wymarłych (regionally extinct).

Wymarłe na wolności (Extinct in the wild, EW)

EW wymarłe na wolności (extinct in the wild) to wymarłe w stanie dzikim. Pojedyncze okazy, czy nawet populacje mogą żyć jeszcze w hodowlach i ogrodach zoologicznych.

Krytycznie zagrożone (Critically endangered, CR)

CR krytycznie zagrożone (critically endangered) to najbardziej zagrożone wymarciem gatunki.

Zagrożone (Endangered, EN)

EN zagrożone (endangered) to gatunki którym przypisuje się wysokie ryzyko wymarcia w niedalekiej przyszłości.

Narażone (Vulnerable, VU)

VU narażone (vulnerable) to gatunki które mogą wymrzeć stosunkowo niedługo, choć nie tak szybko jak zagrożone.

Bliskie zagrożenia (Near threatened, NT)

NT bliskie zagrożenia (near threatened) to gatunki bliskie zaliczenia do poprzedniej kategorii, ale jeszcze się do niej niekwalifikujące.

Najmniejszej troski (least concern, LC)

LC najmniejszej troski (least concern) to gatunki niespełniające kryteriów kwalifikujących do którejś z kategorii zagrożenia lub bliskiego zagrożenia. Należą tu gatunki pospolite, szeroko rozprzestrzenione.

Zagrożenia oszacowane i niedostatecznie rozpoznane

Gatunki o nieokreślonym stopniu zagrożenia (Data deficient, DD)

DD (data deficient) to gatunki o nieokreślonym stopniu zagrożenia, wymagające dokładniejszych danych. IUCN odradza liberalne stosowanie tej kategorii. W przypadku braku informacji o gatunku zaleca się odniesienie kryteriów oceny zagrożenia do zajmowanych przezeń siedlisk. Do czasu ustalenia statusu gatunków tej grupy nie należy ich traktować jako niezagrożonych.

Zagrożenia nieoszacowane według kryteriów IUCN

NE (not evaluated) to gatunki niepoddane jeszcze ocenie.

W latach 1994–2001 stosowane były również kategorie:

• LR/nt (lower risk / near threatened – niższego ryzyka / bliskie zagrożenia) – odpowiednik NT
• LR/lc (lower risk / least concern – niższego ryzyka / najmniejszej troski) – odpowiednik LC
• LR/cd (lower risk / conservation dependent – niższego ryzyka / uzależniony od zabiegów ochronnych) – obecnie niestosowana.

W przypadku czerwonych list tworzonych dla gatunków występujących regionalnie lub w skali poszczególnych państw występuje dodatkowo (przynajmniej na etapie tworzenia list) kategoria NA (not applicable), obejmująca taksony obce dla danego obszaru lub pojawiające się na nim przejściowo.

Liczby gatunków zagrożonych wyginięciem w klasyfikacji IUCN

Rośliny

Czerwona księga gatunków zagrożonych obejmuje ponad 62 600 gatunków roślin, co stanowi około 15% znanych na świecie roślin. 

IUCN realizuje szereg projektów ochrony roślin, w tym m.in.

• Plants for People – inicjatywa która koncentruje się na ocenie gatunków roślin w każdej z następujących grup:
  • rośliny spokrewnione z dziko rosnącymi roślinami
  • rośliny lecznicze
  • drzewa drewniane
  • palmy
• Global Tree Assessment  – inicjatywa która ma na celu ocenę stanu ochrony wszystkich znanych gatunków drzew

Gatunki słodkowodne

Królestwo słodkowodne to niezwykle bogate środowisko w którym żyje ponad 10% wszystkich znanych gatunków i 30% kręgowców, mimo że zajmuje mniej niż 1% powierzchni Ziemi. Znajdują się w nim siedliska i gatunki o dużej wartości dla lokalnych społeczności pod względem zapewniania środków do życia i usług. Obecnie ta kraina stoi w obliczu niespotykanego poziomu zagrożenia, a populacje słodkowodne spadają szybciej niż w jakimkolwiek innym biomie.

Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody stara się podnosić świadomości na temat znaczenia i trudnej sytuacji gatunków słodkowodnych, oraz zwiększeniem ich reprezentacji na Czerwonej Liście IUCN, poprzez ocenę następujących grup taksonomicznych słodkowodnych:

• dziesięcionogi – kraby, raki, krewetki
• ryby
• mięczaki
• odonaty – ważki
• wybranych roślin wodnych

Gatunki morskie

Środowisko mórz i oceanów jest nadal słabo uwzględnione w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych. Obejmuje mniej niż 15% ocenianych gatunków. Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody zidentyfikowała priorytetowe grupy taksonomiczne ryb morskich, bezkręgowców, roślin (namorzyny i trawy morskie), oraz makroalg (wodorosty). Jeśli powyższe grupy zostaną dodane do Czerwonej Listy IUCN liczba gatunków morskich wzrośnie na niej ponad sześciokrotnie. 

Gady

Niszczenie gruntów na całym świecie spowodowane działalnością człowieka i postępujące zmiany klimatu, rozszerza powstawanie terenów suchych i półpustynnych, które ulegają coraz większej degradacji. W 2022 roku zakończono pierwszą kompleksową ocenę wszystkich gatunków gadów. Czerwona księga gatunków zagrożonych obejmuje teraz ocenę wszystkich kręgowców lądowych. 

Bezkręgowce

Szacuje się, że około 97% wszystkich gatunków zwierząt na Ziemi to bezkręgowce. Tworzą zatem największą grupę taksonomiczna w królestwie zwierząt, ale stanowią obecnie tylko 31% wszystkich ocenionych zwierząt na Czerwonej Liście IUCN. Żeby poprawić reprezentację tej grupy IUCN nadał priorytet ocenie określonych grup taksonomicznych, w tym kompleksową ocenę trzmieli, motyli monarchy, motyli paziowatych, skorupiaków słodkowodnych, ważek, robaków aksamitnych, małży olbrzymich, uchowców, jeżowców i wybranych rodzin pająków, skorpiony i koniki polne.

Grzyby

Chociaż grzyby są jedną z najbardziej zróżnicowanych biologicznie grup na świecie, są one również najbardziej niedostatecznie reprezentowanymi taksonami na Czerwonej Liście IUCN, z mniej niż 650 obecnie opublikowanymi ocenami gatunków. 

Grzyby są istotnymi składnikami ekosystemów, są niezbędne do recyklingu składników odżywczych i przynoszą wiele korzyści życiu ludzkiemu. Aby poprawić reprezentację grzybów na Czerwonej Liście IUCN koncentruje się obecnie na ocenie szeregu grup grzybów, w tym wybranych grup porostów, grzybów, rdzy, głowni, trufli, chytridów, śluzowców i mączniaków. 

dodatkowe informacje:
Polska czerwona księga roślin
Polska czerwona księga zwierząt
Czerwona lista roślin i grzybów Polski
The IUCN Red Lis

źródło: materiały prasowe
Czerwona księga gatunków zagrożonych, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
The IUCN Red Lis, iucnredlist.org

⚠️ Zagrożenia ekologiczne – dodatkowe informacje:

definicje, teorie, hipotezy, zjawiska:
antropocen, antropopresja, bezpieczeństwo ekologiczne, biologiczny potencjał Ziemi do regeneracji (biocapacity), bioremediacja, ekobójstwo (ekocyd), ekomodernizm, ekosystem sztuczny, ekoterroryzm, globalne zagrożenia ekologiczne, granice planetarne, hipoteza wypadających nitów (rivet popping), homogenocen, kapitalocen, katastrofy i klęski ekologiczne, katastrofy ekologiczne na świecie, klęski żywiołowe, masowe wymieranie, monokultura, komodyfikacja żywności (utowarowanie), plantacjocen, plastikoza, plastisfera (plastisphere), przeludnienie, stres cieplny, syndrom przesuwającego sią punktu odniesienia, szóste masowe wymieranie (szósta katastrofa), tragedia wspólnego pastwiska, utrata bioróżnorodności, wieczne chemikalia, Wielkie przyspieszenie, zielony anarchizm, zjawisko przedniej szyby

degradacja środowiska:
akwakultura, betonoza (betonowanie miast), choroby odzwierzęce, górnictwo morskie, hodowla zwierząt, koszenie trawników, melioracja, monokultura, niszczenie siedlisk, przełownie, przemysł wydobywczy, przyłów, rolnictwo, spadek liczebności owadów, turystyka masowa, wylesianie (deforestacja), wypalanie traw

ozon i ozonosfera (warstwa ozonowa):
dziura ozonowa, freon (CFC)

zanieczyszczenie środowiska:
azbest, beton, bisfenol A (BPA), eutrofizacja, farmaceutyki, handel emisjami zanieczyszczeń, kwaśny deszcz, mikroplastik, martwe strefy, nanoplastik, neonikotynoidy, niedopałki papierosów, odpady niebezpieczne, pestycydy, polichlorowane bifenyle (PCB), przemysł tekstylny (włókienniczy). sieci widma, sinice, składowiska odpadów (wysypiska śmieci), smog, sól drogowa, sztuczne ognie (fajerwerki, petardy), tworzywa sztuczne (plastik), Wielka Pacyficzna Plama Śmieci, wycieki ropy naftowej, zakwaszenie wód (rzek, jezior, mórz i oceanów), zanieczyszczenie gleby, zanieczyszczenie hałasem, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie światłem, zanieczyszczenie wody, związki per- i polyfluoroalkilowe (PFAS) – wieczne chemikalia

zmiany klimatu (kryzys klimatyczny):
blaknięcie (bielenie) raf koralowych, denializm klimatyczny (zaprzeczanie globalnemu ociepleniu), efekt cieplarniany, ekstremalne zjawiska, gazy cieplarniane, globalne ocieplenie, kryzys wodny, miejska wyspa ciepła (MWC), migracje gatunków, nawałnice, ocieplenie oceanu, wzrost poziomu mórz i oceanów, podtopienie, powódź, pożar lasu, przyducha, pustynnienie, susza, topnienie lodowców i lądolodów, topnienie lodu morskiego, trąba powietrzna, upał

klęski i katastrofy ekologiczne:
katastrofy jądrowe (nuklearne), katastrofy przemysłowe, największe katastrofy ekologiczne na świecie, największe katastrofy ekologiczne w Polsce, wycieki ropy naftowej

Czerwona księga gatunków zagrożonych, Czerwona Lista IUCN (The IUCN Red List):
gatunek wymarły (extinct EX), gatunek wymarły na wolności (extinct in the wild EW), gatunek krytycznie zagrożony (critically endangered CR), gatunek zagrożony (endangered EN), gatunek narażony gatunek wysokiego ryzyka (vulnerable VU), gatunek bliski zagrożenia (near threatened NT), gatunek najmniejszej troski (least concern LC)
Polska czerwona księga roślin, Polska czerwona księga zwierząt
gatunek inwazyjny (inwazyjny gatunek obcy IGO)

Poruszający i inspirujący do działania apel Davida Attenborough

🧠 Wiedza ekologiczna – dodatkowe informacje:
aforyzmy ekologiczne, biblioteka ekologa, biblioteka młodego ekologa, ekoprognoza, encyklopedia ekologiczna, hasła ekologiczne, hasztagi (hashtagi) ekologiczne, kalendarium wydarzeń ekologicznych, kalendarz ekologiczny, klęski i katastrofy ekologiczne, największe katastrofy ekologiczne na świecie, międzynarodowe organizacje ekologiczne, podcasty ekologiczne, poradniki ekologiczne, (nie) tęgie głowy czy też (nie) najtęższe umysły, znaki i oznaczenia ekologiczne

🤝Dziękuję, że przeczytałaś/eś powyższe informacje do końca. Jeśli cenisz sobie zamieszczane przez portal treści zapraszam do wsparcia serwisu poprzez Patronite.

📩 Zapisz się na newsletter i otrzymuj ekowiadomości prosto na swoją skrzynkę!
Subskrypcja daje Ci także dostęp do specjalnego działu na portalu 🌐, gdzie znajdziesz darmowe materiały do pobrania: 📘 poradniki, 📋 przewodniki, 📂 praktyczne zestawienia, ✏️ wzory, 📄 karty pracy, ✅ checklisty i ściągi. Wszystko, czego potrzebujesz, aby skutecznie wprowadzać ekologiczne zmiany w swoim życiu 🌱.

☕ Możesz również wypić ze mną wirtualną kawę! Dorzucasz się w ten sposób do kosztów prowadzenia portalu, a co ważniejsze, dajesz mi sygnał do dalszego działania. Nad każdym artykułem pracuję zwykle do późna, więc…..

Chcesz podzielić się ciekawym newsem lub zaproponować temat? Skontaktuj się pisząc maila na adres:
✉️ informacje@wlaczoszczedzanie.pl

🔍Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej portalu Włącz oszczędzanie