Polska czerwona księga zwierząt to rejestr zagrożonych gatunków zwierząt na terenie Polski. Została stworzona na wzór międzynarodowej Czerwonej księgi gatunków zagrożonych.

Polską czerwoną księgę zwierząt opracowuje Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie (dawniej Zakład Ochrony Przyrody i Zasobów Naturalnych PAN), przy współpracy z kilkudziesięcioma naukowcami z całej Polski.

Podstawowe informacje

Po raz pierwszy Polską czerwoną księgę zwierząt opracowano w 1992 roku. Najnowsze dwutomowe wydanie to:

• Tom I – Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce, red. Zbigniew Głowaciński, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 2001
• Tom II – Polska czerwona księga zwierząt. Bezkręgowce, red. Zbigniew Głowaciński & Janusz Nowacki, Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie oraz Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu, 2004. W tym wydaniu wymieniono 365 gatunków na (jak się ocenia) 33-47 tysięcy gatunków występujących w Polsce.

W 2002 roku Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie opublikował Czerwoną listę zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce, która jest uproszczoną formą czerwonej księgi, uwzględniając przy tym szerszą skalę zagrożeń.

Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce to lista gatunków zagrożonych wyginięciem na terenie Polski. W stosunku do Polskiej czerwonej księgi zwierząt zawiera większą liczbę gatunków, lecz ogranicza się do ewidencji gatunków o różnym stopniu zagrożenia (bez opisu i charakterystyki poszczególnych gatunków), z podaniem kategorii zagrożenia oraz ogólnego opisu sytuacji danej grupy gatunków (np. gromady czy rzędu). W polskiej edycji najwięcej uwagi poświęcono bezkręgowcom, a zwłaszcza stawonogom. Wersja opublikowana w roku 2002 została opracowana w Instytucie Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, pod redakcją Zbigniewa Głowacińskiego. Wydanie z 2002 roku zawiera 2769 gatunków.

dodatkowe informacje:
Elektroniczna wersja księgi na stronie Instytutu Ochrony Przyrody

Żubr

Kategorie zagrożenia gatunków w Polskiej czerwonej księdze zwierząt

EX – gatunki wymarłe (2 gatunki): tarpan, tur

EXP – gatunki zanikłe lub prawdopodobnie zanikłe w Polsce (kręgowce – 14 gatunków, bezkręgowce – 22 gatunki)
m.in. drop zwyczajny, jaszczurka zielona, jesiotr zachodni, karliczka zwyczajna, norka europejska, pustułeczka, sęp płowy, strepet, suseł moręgowany, brodawnica, mrówkolew drzewny, pazurecznik wielki

CR – gatunki skrajnie zagrożone (kręgowce – 22 gatunki, bezkręgowce – 67 gatunki)
m.in. bekasik, dzierzba rudogłowa, gadożer zwyczajny, głuszec zwyczajny, kozica tatrzańska, kraska, kulon zwyczajny, łosoś, modraszek gniady, niepylak apollo, orlik grubodzioby, orzełek włochaty, rybitwa czubata, rybitwa popielata, sokół wędrowny, świstun zwyczajny, wąż Eskulapa, żołędnica europejska, morświn zwyczajny

EN – gatunki bardzo wysokiego ryzyka, silnie zagrożone (kręgowce – 23 gatunki, bezkręgowce – 80 gatunków)
m.in. batalion, cietrzew zwyczajny, koza złotawa, minóg morski, nocek łydkowłosy, orzeł przedni, podgorzałka zwyczajna, suseł perełkowany, świstak tatrzański, troć jeziorowa, zając bielak, żółw błotny, żbik europejski, żubr europejski, modraszek orion, szczeżuja spłaszczona

VU – gatunki wysokiego ryzyka, narażone na wyginięcie (kręgowce – 15 gatunków, bezkręgowce – 54 gatunki)
m.in. gniewosz plamisty, minóg rzeczny, piekielnica, uszatka błotna, wodniczka, modraszek alkon, trajkotka czerwona, niepylak mnemozyna

NT – gatunki niższego ryzyka, ale bliskie zagrożenia (kręgowce – 30 gatunków, bezkręgowce – 14 gatunków)
m.in. piskorz, ryjówka średnia, ryś euroazjatycki, wilk szary, niedźwiedź brunatny

LC – gatunki na razie niezagrożone wymarciem, z różnych powodów wpisane do Czerwonej Księgi (kręgowce – 23 gatunki, bezkręgowce – 1)
m.in. mroczek posrebrzany, podkowiec duży, rzęsorek mniejszy, traszka karpacka.

Kozica tatrzańska

Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce

Polska czerwona księga zwierząt Kręgowce to pierwszy tom Polskiej czerwonej księgi zwierząt. Zawiera listę ginących gatunków zwierząt kręgowych występujących w Polsce, z dokładnym ich opisem i mapami rozmieszczenia. Określa także stopień zagrożenia poszczególnych gatunków, rzadkość ich występowania oraz stosowane i proponowane sposoby ochrony.

Księga powstała w Instytucie Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, w Pracowni Ochrony Gatunkowej, pod redakcją Zbigniewa Głowacińskiego. Przy jej tworzeniu współpracowało kilkudziesięciu naukowców z całego kraju. Została wydana w 2001 roku przez Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne w Warszawie. W 2022 roku w „Chrońmy Przyrodę Ojczystą” ukazał się artykuł Zbigniewa Głowacińskiego Czerwona lista kręgowców Polski – wersja uaktualniona (okres 1 i 2 dekady XXI w.)

Wykaz uwzględnionych gatunków

LC – (least concern) gatunki najmniejszej troski (22 gatunki)

1. bąk
2. bielik
3. czapla purpurowa
4. czeczotka
5. darniówka tatrzańska
6. hełmiatka
7. mewa mała
8. mroczek posrebrzany
9. morświn
10. nornik śnieżny (polnik śnieżny)
11. ohar
12. orlik krzykliwy
13. podkowiec duży
14. puszczyk mszarny
15. puszczyk uralski
16. rybitwa białowąsa
17. rzęsorek mniejszy
18. sóweczka
19. ślepowron
20. traszka karpacka
21. wąsatka

Jelonek rogacz

Polska czerwona księga zwierząt. Bezkręgowce

Polska czerwona księga zwierząt Bezkręgowce to drugi tom Polskiej czerwonej księgi zwierząt. Zawiera listę ginących gatunków zwierząt bezkręgowych występujących w Polsce, z dokładnym ich opisem i mapami rozmieszczenia. Określa także stopień zagrożenia poszczególnych gatunków, rzadkość ich występowania oraz stosowane i proponowane sposoby ochrony.

Przy tworzeniu księgi pracowało kilkudziesięciu naukowców z różnych ośrodków w Polsce. Całość prac prowadzili i koordynowali Zbigniew Głowaciński, z Instytutu Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, i Janusz Nowacki, z Akademii Rolniczej im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu. Publikacja ukazała się w 2004 roku.

Wykaz uwzględnionych gatunków

źródło: materiały prasowe
Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Polska czerwona księga zwierząt, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Polska czerwona księga zwierząt. Bezkręgowce, autorzy, licencja CC BY SA 3.0

Zagrożenia ekologiczne – dodatkowe informacje:

definicje, teorie, hipotezy, zjawiska:
antropocen, antropopresja, bezpieczeństwo ekologiczne, biologiczny potencjał Ziemi do regeneracji (biocapacity), bioremediacja, ekobójstwo (ekocyd), ekomodernizm, ekosystem sztuczny, ekoterroryzm, globalne zagrożenia ekologiczne, granice planetarne, hipoteza wypadających nitów (rivet popping), homogenocen, kapitalocen, katastrofy i klęski ekologiczne, katastrofy ekologiczne na świecie, klęski żywiołowe, masowe wymieranie, monokultura, komodyfikacja żywności (utowarowanie), plantacjocen, plastikoza, plastisfera (plastisphere), przeludnienie, stres cieplny, syndrom przesuwającego sią punktu odniesienia, szóste masowe wymieranie (szósta katastrofa), tragedia wspólnego pastwiska, utrata bioróżnorodności, wieczne chemikalia, Wielkie przyspieszenie, zielony anarchizm, zjawisko przedniej szyby

degradacja środowiska:
akwakultura, betonoza (betonowanie miast), choroby odzwierzęce, górnictwo morskie, hodowla zwierząt, koszenie trawników, melioracja, monokultura, niszczenie siedlisk, przełownie, przemysł wydobywczy, przyłów, rolnictwo, spadek liczebności owadów, turystyka masowa, wylesianie (deforestacja), wypalanie traw

ozon i ozonosfera (warstwa ozonowa):
dziura ozonowa, freon (CFC)

zanieczyszczenie środowiska:
azbest, beton, bisfenol A (BPA), eutrofizacja, farmaceutyki, handel emisjami zanieczyszczeń, kwaśny deszcz, mikroplastik, martwe strefy, nanoplastik, neonikotynoidy, niedopałki papierosów, odpady niebezpieczne, pestycydy, polichlorowane bifenyle (PCB), przemysł tekstylny (włókienniczy). sieci widma, sinice, składowiska odpadów (wysypiska śmieci), smog, sól drogowa, sztuczne ognie (fajerwerki, petardy), tworzywa sztuczne (plastik), Wielka Pacyficzna Plama Śmieci, wycieki ropy naftowej, zakwaszenie wód (rzek, jezior, mórz i oceanów), zanieczyszczenie gleby, zanieczyszczenie hałasem, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie światłem, zanieczyszczenie wody, związki per- i polyfluoroalkilowe (PFAS) – wieczne chemikalia

zmiany klimatu (kryzys klimatyczny):
blaknięcie (bielenie) raf koralowych, denializm klimatyczny (zaprzeczanie globalnemu ociepleniu), efekt cieplarniany, ekstremalne zjawiska, gazy cieplarniane, globalne ocieplenie, kryzys wodny, miejska wyspa ciepła (MWC), migracje gatunków, nawałnice, ocieplenie oceanu, wzrost poziomu mórz i oceanów, podtopienie, powódź, pożar lasu, przyducha, pustynnienie, susza, topnienie lodowców i lądolodów, topnienie lodu morskiego, trąba powietrzna, upał

klęski i katastrofy ekologiczne:
katastrofy jądrowe (nuklearne), katastrofy przemysłowe, największe katastrofy ekologiczne na świecie, największe katastrofy ekologiczne w Polsce, wycieki ropy naftowej

Czerwona księga gatunków zagrożonych, Czerwona Lista IUCN (The IUCN Red List):
gatunek wymarły (extinct EX), gatunek wymarły na wolności (extinct in the wild EW), gatunek krytycznie zagrożony (critically endangered CR), gatunek zagrożony (endangered EN), gatunek narażony gatunek wysokiego ryzyka (vulnerable VU), gatunek bliski zagrożenia (near threatened NT), gatunek najmniejszej troski (least concern LC)
Polska czerwona księga roślin, Polska czerwona księga zwierząt
gatunek inwazyjny (inwazyjny gatunek obcy IGO)

Poruszający i inspirujący do działania apel Davida Attenborough

Wiedza ekologiczna – dodatkowe informacje:
aforyzmy ekologiczne, biblioteka ekologa, biblioteka młodego ekologa, ekoprognoza, encyklopedia ekologiczna, hasła ekologiczne, hasztagi (hashtagi) ekologiczne, kalendarium wydarzeń ekologicznych, kalendarz ekologiczny, klęski i katastrofy ekologiczne, największe katastrofy ekologiczne na świecie, międzynarodowe organizacje ekologiczne, podcasty ekologiczne, poradniki ekologiczne, (nie) tęgie głowy czy też (nie) najtęższe umysły, znaki i oznaczenia ekologiczne

Dziękuję, że przeczytałaś/eś powyższe informacje do końca. Jeśli cenisz sobie zamieszczane przez portal treści zapraszam do wsparcia serwisu poprzez Patronite.

Możesz również wypić ze mną wirtualną kawę! Dorzucasz się w ten sposób do kosztów prowadzenia portalu, a co ważniejsze, dajesz mi sygnał do dalszego działania. Nad każdym artykułem pracuję zwykle do późna, więc dobra, mocna kawa wcale nie jest taka zła ;-)

Zapisz się na Newsletter i otrzymuj email z ekowiadomościami. Dodatkowo dostaniesz dostęp do specjalnego działu na stronie portalu, gdzie pojawiają się darmowe materiały do pobrania i wykorzystania. Poradniki i przewodniki, praktyczne zestawienia, podsumowania, wzory, karty prac, checklisty i ściągi. Wszystko czego potrzebujesz do skutecznej i zielonej rewolucji w twoim życiu. Zapisz się do Newslettera i zacznij zmieniać świat na lepsze.

Chcesz podzielić się ciekawym newsem lub zaproponować temat? Skontaktuj się pisząc maila na adres: informacje@wlaczoszczedzanie.pl

Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej portalu Włącz oszczędzanie