Gatunek krytycznie zagrożony (critically endangered CR)

Jedna z kategorii w opublikowanej przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody (IUCN) klasyfikacji gatunków zagrożonych, przyjmowana powszechnie do stosowania w różnej rangi i różnego zasięgu Czerwonych Księgach Gatunków Zagrożonych i Listach.

Kategoria zagrożenia (CKGZ)
EX – gatunek wymarły (extinct)
EW – gatunek wymarły na wolności (extinct in the wild)
CR – gatunek krytycznie zagrożony (critically endangered)
EN – gatunek zagrożony (endangered)
VU – gatunek narażony, gatunek wysokiego ryzyka (vulnerable)
NT – gatunek bliski zagrożenia (near threatened)
LC – gatunek najmniejszej troski (least concern)

Obecnie na Czerwonej Liście IUCN (The IUCN Red List) znajdują się 9848 gatunki krytycznie zagrożone CR.

Podstawowe informacje

Gatunki mogą być zagrożone wyginięciem z przyczyn naturalnych lub z powodu działań człowieka. W celu ograniczania wymierania gatunków wiele krajów wprowadziło prawo chroniące zagrożone gatunki, zabraniające polowań i zajmowania ich siedlisk na inne cele.

Do podstawowych działań zmierzających do ochrony różnorodności biologicznej należy ewidencjonowanie gatunków zagrożonych. W tym celu tworzone są Czerwone Księgi lub Listy odnoszące się do regionów, państw, kontynentów i całego świata. Aktualizowana Czerwona księga gatunków zagrożonych na Ziemi (IUCN Red List) prowadzona jest przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody.

dodatkowe informacje:
Czerwona księga gatunków zagrożonych, Czerwona Lista IUCN
Polska czerwona księga roślin
Polska czerwona księga zwierząt
The IUCN Red List – wyszukiwarka zagrożonych gatunków

Kryteria kwalifikujące

Takson jest uznawany za krytycznie zagrożony, gdy można udokumentować, że spełniony jest jeden z podanych niżej kryteriów (oznaczonych od A do E):

A. Redukcja populacji w jednej z następujących form:

1. Stwierdzona, oszacowana, wywnioskowana lub przewidywana redukcja zasobów populacji o co najmniej 90% w ostatnich 10 latach lub trzech pokoleniach, w przypadku gdy przyczyny wymierania są znane i odwracalne i ustały.
2. Stwierdzona, oszacowana, wywnioskowana lub przewidywana redukcja zasobów populacji o co najmniej 80% w ostatnich 10 latach lub trzech pokoleniach, w sytuacji gdy redukcja ta lub jej przyczyny mogą trwać w dalszym ciągu, bądź mogą być nieznane lub nieodwracalne.
3. Przewidywana lub prognozowana redukcja o co najmniej 80% w następnych 10 latach lub trzech pokoleniach (maksymalnie do 100 lat) – przyjmuje się dłuższy z alternatywnych okresów.
4. Stwierdzona, oszacowana, wywnioskowana, przewidywana lub domniemana redukcja zasobów populacji o co najmniej 80% w następnych 10 latach lub trzech pokoleniach (maksymalnie do 100 lat) – przyjmuje się dłuższy z alternatywnych okresów. Wliczany czas musi zawierać okresy przyszłe i minione, a przyczyna wymierania i możliwości jej usunięcia są nieznane lub nieodwracalne.

B. Ograniczenie zasięgu lub areału występowania:

1. Szacowany zasięg geograficzny występowania mniejszy niż 100 km² przy jednoczesnym spełnianiu dwóch z trzech poniższych kryteriów:

a. zasięg silnie rozdrobniony lub gatunek znany jedynie z jednego stanowiska.
b. stwierdzono, przewiduje się lub domniemywa się zmniejszanie się zasięgu lub liczby stanowisk, pogarszanie się jakości siedlisk gatunku lub zmniejszanie zasobów populacji lub liczby okazów dorosłych.
c. występują znaczne fluktuacje zasięgu, lub liczby stanowisk, lub zasobów populacji, lub liczby okazów dorosłych.

lub:

2. Obszar zasiedlony przez gatunek mniejszy niż 10 km² przy jednoczesnym spełnianiu przynajmniej dwóch z trzech poniższych kryteriów:
a. zasięg silnie pofragmentowany lub gatunek znany jedynie z jednego stanowiska.
b. stwierdzono lub przewiduje się zmniejszanie zasięgu i liczby stanowisk, lub pogarszanie się jakości siedlisk gatunku, lub zmniejszanie zasobów populacji lub liczby okazów dorosłych.
c. występują znaczne fluktuacje zasięgu, liczby stanowisk, zasobów populacji i liczby okazów dorosłych,

lub

gdy zachodzą warunki opisane w obu powyższych punktach (B1 i B2 łącznie).

C. Populacja szacowana na mniej niż 250 dojrzałych osobników lub:

1. Szacuje się tempo spadku liczebności co najmniej o 25% w ciągu trzech lat lub jednego pokolenia (maksymalnie do 100 lat) – przyjmuje się dłuższy z alternatywnych okresów, lub
2. Obserwowany, wywnioskowany lub prognozowany postępujący spadek liczebności populacji i jednocześnie albo brak subpopulacji liczących ponad 50 dojrzałych osobników lub co najmniej 90% dojrzałych osobników tworzy jedną subpopulację.

D. Ogólne zasoby gatunku nie przekraczają 50 dojrzałych osobników.

E. Analizy wykazują prawdopodobieństwo wymarcia gatunku w naturze wynoszące co najmniej 50% w ciągu następnych 10 lat lub 5 generacji (jeśli ich czas trwania jest dłuższy, ale w perspektywie nie dłuższej niż 100 lat) – przyjmuje się dłuższy z alternatywnych okresów.

Przykłady roślin i zwierząt krytycznie zagrożony (CR)

Norka europejska

Norka europejska (Mustela lutreola) – gatunek ssaka z rodziny łasicowatych, dawniej spotykany w całej Europie. Poluje na małe ssaki, płazy, bezkręgowce i ptaki. Norka europejska została wytępiona w większej części Europy jeszcze przed sprowadzeniem wizona amerykańskiego, większego oraz sprawniejszego od niej drapieżnika.

Nieliczne osobniki żyją w pewnych regionach Hiszpanii, Francji, Rumunii. Na terenie Polski gatunek ten wyginął na początku XX wieku (ostatnio widziano norkę europejską na Warmii w 1926 roku). W Rosji norki europejskie nie przekraczają na wschód granicy Uralu. Obecnie nieliczne osobniki żyją jeszcze w innych krajach starego kontynentu. Norki europejskie żyją nad zarośniętymi zbiornikami wodnymi. W górach można je spotkać nawet na wysokości 1500 m.

źródło: materiały prasowe
Gatunek krytycznie zagrożony, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Norka europejska, autorzy, licencja CC BY SA 3.0

Zagrożenia ekologiczne – dodatkowe informacje:

definicje, teorie, hipotezy, zjawiska:
antropocen, bezpieczeństwo ekologiczne, biologiczny potencjał Ziemi do regeneracji (biocapacity), bioremediacja, ekobójstwo (ekocyd), ekomodernizm, ekoterroryzm, globalne zagrożenia ekologiczne, granice planetarne, hipoteza wypadających nitów (rivet popping), kapitalocen, katastrofy i klęski ekologiczne, katastrofy ekologiczne na świecie, klęski żywiołowe, masowe wymieranie, monokultura, komodyfikacja żywności (utowarowanie), plantacjocen, plastikoza, plastisfera (plastisphere), przeludnienie, syndrom przesuwającego sią punktu odniesienia, szóste masowe wymieranie (szósta katastrofa), tragedia wspólnego pastwiska, utrata bioróżnorodności, Wielkie przyspieszenie, zielony anarchizm, zjawisko przedniej szyby

degradacja środowiska:
akwakultura, betonoza (betonowanie miast), choroby odzwierzęce, górnictwo morskie, hodowla zwierząt, melioracja, monokultura, niszczenie siedlisk, przełownie, przemysł wydobywczy, przyłów, rolnictwo, spadek liczebności owadów, turystyka masowa, wylesianie (deforestacja), wypalanie traw

ozon i ozonosfera (warstwa ozonowa):
dziura ozonowa, freon (CFC)

zanieczyszczenie środowiska:
beton, bisfenol A (BPA), eutrofizacja, farmaceutyki, handel emisjami zanieczyszczeń, kwaśny deszcz, mikroplastik, martwe strefy, nanoplastik, neonikotynoidy, niedopałki papierosów, odpady niebezpieczne, pestycydy, polichlorowane bifenyle (PCB), przemysł tekstylny (włókienniczy). sieci widma, sinice, składowiska odpadów (wysypiska śmieci), smog, sól drogowa, sztuczne ognie (fajerwerki, petardy), tworzywa sztuczne (plastik), Wielka Pacyficzna Plama Śmieci, wycieki ropy naftowej, zakwaszenie wód (rzek, jezior, mórz i oceanów), zanieczyszczenie gleby, zanieczyszczenie hałasem, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie światłem, zanieczyszczenie wody, związki per- i polyfluoroalkilowe (PFAS) – wieczne chemikalia

zmiany klimatu (kryzys klimatyczny):
blaknięcie (bielenie) raf koralowych, denializm klimatyczny (zaprzeczanie globalnemu ociepleniu), efekt cieplarniany, ekstremalne zjawiska, gazy cieplarniane, globalne ocieplenie, kryzys wodny, miejska wyspa ciepła (MWC), migracje gatunków, nawałnice, ocieplenie oceanu, wzrost poziomu mórz i oceanów, podtopienie, powódź, pożar lasu, przyducha, pustynnienie, susza, topnienie lodowców i lądolodów, topnienie lodu morskiego, trąba powietrzna, upał

klęski i katastrofy ekologiczne:
katastrofy jądrowe (nuklearne), katastrofy przemysłowe, największe katastrofy ekologiczne na świecie, największe katastrofy ekologiczne w Polsce, wycieki ropy naftowej

Czerwona księga gatunków zagrożonych, Czerwona Lista IUCN (The IUCN Red List):
gatunek wymarły (extinct EX), gatunek wymarły na wolności (extinct in the wild EW), gatunek krytycznie zagrożony (critically endangered CR), gatunek zagrożony (endangered EN), gatunek narażony gatunek wysokiego ryzyka (vulnerable VU), gatunek bliski zagrożenia (near threatened NT), gatunek najmniejszej troski (least concern LC)
Polska czerwona księga roślin, Polska czerwona księga zwierząt
gatunek inwazyjny (inwazyjny gatunek obcy IGO)

Poruszający i inspirujący do działania apel Davida Attenborough

Wiedza ekologiczna – dodatkowe informacje:
aforyzmy ekologiczne, biblioteka ekologa, biblioteka młodego ekologa, ekoprognoza, encyklopedia ekologiczna, hasła ekologiczne, hasztagi (hashtagi) ekologiczne, kalendarium wydarzeń ekologicznych, kalendarz ekologiczny, klęski i katastrofy ekologiczne, największe katastrofy ekologiczne na świecie, międzynarodowe organizacje ekologiczne, podcasty ekologiczne, poradniki ekologiczne, (nie) tęgie głowy czy też (nie) najtęższe umysły, znaki i oznaczenia ekologiczne

Dziękuję, że przeczytałaś/eś powyższe informacje do końca. Jeśli cenisz sobie zamieszczane przez portal treści zapraszam do wsparcia serwisu poprzez Patronite.

Możesz również wypić ze mną wirtualną kawę! Dorzucasz się w ten sposób do kosztów prowadzenia portalu, a co ważniejsze, dajesz mi sygnał do dalszego działania. Nad każdym artykułem pracuję zwykle do późna, więc dobra, mocna kawa wcale nie jest taka zła ;-)

Zapisz się na Newsletter i otrzymuj email z ekowiadomościami. Dodatkowo dostaniesz dostęp do specjalnego działu na stronie portalu, gdzie pojawiają się darmowe materiały do pobrania i wykorzystania. Poradniki i przewodniki, praktyczne zestawienia, podsumowania, wzory, karty prac, checklisty i ściągi. Wszystko czego potrzebujesz do skutecznej i zielonej rewolucji w twoim życiu. Zapisz się do Newslettera i zacznij zmieniać świat na lepsze.

Chcesz podzielić się ciekawym newsem lub zaproponować temat? Skontaktuj się pisząc maila na adres: informacje@wlaczoszczedzanie.pl

Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej portalu Włącz oszczędzanie