Ochrona przyrody

Działania na rzecz ochrony przyrody podejmowano od najdawniejszych czasów. Znane jest rozporządzenie z 1100 roku p.n.e. w Chinach, dotyczące zachowania cenniejszych drzew, niektórych lasów i polepszenia gospodarki leśnej. W starożytności kult drzew i lasów był szeroko rozpowszechniony. Z tej przyczyny zwycięskie wojska, chcąc zadać bolesny cios, wycinały drzewa w pokonanych miastach. Rzymianin Cyceron pisał: niszczenie lasów jest najgorszym wrogiem dobrobytu społeczeństwa.

W XIX wieku do rozpropagowania idei ochrony przyrody przyczynił się niemiecki przyrodnik Aleksander von Humboldt, który wprowadził pojęcie pomnik przyrody.

Podstawowe informacje

Wraz z coraz większym wykorzystaniem zasobów przyrody, oraz powiększaniem się wiedzy przyrodniczej pojawiały się różne motywy ochrony przyrody.

Motyw religijny

Według wielu pierwotnych wierzeń drzewa, jaskinie i inne osobliwości przyrody były siedzibą bogów i duchów, stąd otaczano je kultem religijnym. Dzięki temu stawały się one symbolem, którego zniszczenie wiązało się ze ściągnięciem na siebie potępienia i przekleństwa. Tak było np. z polami gejzerowymi na terenie Parku Narodowego Yellowstone. Indianie uważali wybuchy gorącej wody i pary wodnej za przejaw gniewu złych duchów i stąd otaczali te miejsca kultem i ochroną.

Motyw kulturowy, historyczny

Niektóre miejsca otaczano ochroną, ponieważ wiązały się z wydarzeniami lub postaciami upamiętnionymi w historii i kulturze narodowej danego kraju, np. Wodogrzmoty Mickiewicza (Tatry), Dąb Jagiełły (Puszcza Białowieska), Lipy Czarnoleskie.

Motyw ekonomiczny

Pewne gatunki chronione były z przyczyn ekonomicznych. Jako przykład mogą posłużyć regalia, czyli charakterystyczne dla wczesnego średniowiecza, dziedziny gospodarki zastrzeżone dla panującego:

• zarządzenie ochrony cisa – z drzewa tego wyrabiano łuki i kusze, nadmierne ich wycinanie i wywóz za granicę mogło grozić osłabieniem siły militarnej kraju
• zabronienie polowań na jelenie, dziki, konie leśne i łososie wydane przez króla Jagiełłę,
• zabronienie odłowu bobrów wydany Bolesława Chrobrego

Motyw estetyczny

Pewne elementy środowiska chroniono ze względu na ich piękno. Przykładem jest:

• prawo ochrony ptaków śpiewających w Szwajcarii z 1353 roku
• zakaz zabijania skowronków wydany w Norymberdze w XV wieku
• zakaz niszczenia kwiatów wiosennych w okresie Świąt Wielkanocnych wydany w XVII wieku w księstwie Műnster

Do rozwoju motywacji estetycznej przyczynił się np. modny we Francji w XVIII wieku „kult natury”, zainicjowany przez Jana Jakuba Rousseau.

Motyw patriotyczny

Miłość do Ojczyzny mieści w sobie nieodzownie miłość ojczystej Ziemi – pisał Jan Gwalbert Pawlikowski. Hasło to zainspirowało w Polsce ruchy krajoznawstwa głoszące potrzebę ochrony przyrody.

Motyw społeczny i rekreacyjny

Żeby podziwiać przyrodę i móc odpocząć.

Motyw przyrodniczy i naukowy

Żeby badać i zachować gatunki dla przyszłych pokoleń, oraz tworzyć leki.

Ochrona przyrody w Polsce

Ochrona przyrody w Polsce to system prawny, formy ochrony, oraz działania z zakresu ochrony przyrody realizowane na terenie Polski.

Historia ochrony przyrody

W Polsce działania mające na celu ochronę przyrody mają długą, wywodzącą się ze średniowiecza tradycję, jednak przemyślane i planowe działania oparte na naukowych podstawach podjęto na szerszą skalę dopiero w XX wieku.

Pierwsze ograniczenia prawne, dziś interpretowane jako przepisy chroniące przyrodę, pojawiły się już na początku istnienia państwa polskiego. Początkowo miały one znaczenie praktyczne – umożliwiały zachowanie na potrzeby królów i innych możnowładców cennych zasobów środowiska przyrodniczego, w tym przede wszystkim grubej zwierzyny łownej. Na przestrzeni wieków następowała ewolucja w kierunku prowadzenia ochrony z pobudek konserwatorskich, estetycznych, historycznych i naukowych.

• w XI wieku Bolesław I Chrobry ograniczył polowania na bobry
• najstarszym polskim dokumentem dotyczącym ograniczenia niekontrolowanego wykorzystania zasobów naturalnych jest Statut Wiślicki (1347) wprowadzający kary za wyrąb dębów, oraz drzew owocowych w cudzych lasach
• za panowania Władysława Jagiełły wprowadzono ograniczenia w wyrębie i eksporcie drewna cisowego, oraz ustanowiono okres ochronny dla zwierzyny łownej trwający od 23 kwietnia do końca żniw
• w 1523 roku Zygmunt Stary unormował prawnie ochronę tura, żubra, bobra, sokoła wędrownego i łabędzi
• w 1578 roku Stefan Batory wydał dekret wprowadzający podczas tarła okresy ochronne dla ryb, oraz zakazujący stosowania do ich połowu pewnych typów narzędzi, w tym sieci o zbyt drobnych oczkach
• po zakończeniu I wojny światowej, w 1919 roku została powołana Państwowa Tymczasowa Komisja Ochrony Przyrody przy Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.
• Państwowa Tymczasowa Komisja Ochrony Przyrody w 1926 roku została przekształcona w Państwową Radę Ochrony Przyrody. Na stanowisko przedstawiciela ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego ds. ochrony przyrody został wybrany profesor Władysław Szafer.
• w 1928 roku powstała, z inicjatywy Państwowej Rady Ochrony Przyrody, Liga Ochrony Przyrody
• po zakończeniu I wojny światowej w Polsce było 39 rezerwatów przyrody (1469 ha powierzchni)
• w okresie międzywojennym w wyniku działań Państwowej Rady Ochrony Przyrody, oraz jej współpracowników, uchwalono pierwszą w Polsce ustawę o ochronie przyrody (1934), utworzono 4500 pomników przyrody i 180 rezerwatów.
• do 1939 roku powołano sześć obszarów chronionych nazywanych parkami narodowymi – Białowieski (1932), Pieniński (1932), Wielkopolski, Babiogórski i Tatrzański oraz Park Narodowy w Czarnohorze w Karpatach Wschodnich. Jednak ze względu na małą powierzchnię i brak odpowiedniej administracji, nie odpowiadały dzisiejszej definicji parku narodowego.
• w okresie PRL-u problemy ochrony przyrody wyszły poza gabinety specjalistów i dotarły do wszystkich obywateli. Wielki w tym udział miała Liga Ochrony Przyrody wraz ze swym miesięcznikiem „Przyroda Polska”. Sprzymierzeńcem stały się Lasy Państwowe. Powołano łącznie 23 parki narodowe, ponad 100 parków krajobrazowych oraz znacznie zwiększono liczbę rezerwatów i pomników przyrody.

Cele ochrony przyrody

Zgodnie z obowiązującą aktualnie Ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody celem ochrony przyrody w Polsce jest:

• utrzymanie stabilności ekosystemów i trwałości procesów ekologicznych
• zachowanie różnorodności biologicznej, w tym zapewnienie ciągłości istnienia wszystkich gatunków roślin, zwierząt i grzybów wraz z ich siedliskami
• ochrona walorów krajobrazowych, zadrzewień, oraz zieleni w miastach i wsiach
• utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych, a także pozostałych zasobów, tworów i składników przyrody
• zachowanie dziedzictw geologicznego i paleontologicznego
• kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody poprzez działalność edukacyjną, informacyjną i promocyjną

Podstawy prawne

Niektóre akty prawne regulujące ochronę przyrody w Polsce t:o

• Ustawa z dnia 10 marca 1934 roku o ochronie przyrody
• Rozporządzenie Ministra Oświaty z dnia 21 kwietnia 1947 roku wydane w porozumieniu z Ministrami: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych o rejestrach tworów przyrody, uznanych za podlegające ochronie
• Ustawa z dnia 7 kwietnia 1949 roku o ochronie przyrody
• Ustawa z dnia 16 października 1991 roku o ochronie przyrody
• Ustawa z dnia 6 lipca 2001 roku o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju
• Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody

Część zapisów wyżej wymienionych ustaw i rozporządzeń wynika z podpisanych przez Polskę porozumień międzynarodowych, oraz dwóch dyrektyw Unii Europejskiej, definiujących działanie programu Natura 2000.

Formy ochrony przyrody w Polsce

Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku ustanowiła dziesięć form ochrony przyrody w Polsce. Poza ochroną gatunkową roślin, zwierząt i grzybów są to parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, użytki ekologiczne, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne i zespoły przyrodniczo-krajobrazowe.

Formy ochrony przyrody tworzą duży i zróżnicowany zespół środków pozwalających realizować ochronę przyrody, powstały w efekcie rozwoju naukowych podstaw ochrony przyrody i jej wieloletniej praktyki.

dodatkowe informacje:
Formy ochrony przyrody

Ochrona przyrody na świecie

Rozwój wiedzy przyrodniczej w XIX wieku przyczynił się do powstania idei parku narodowego. Pierwszym takim obiektem był Park Narodowy Yellowstone powołany ustawą amerykańskiego Kongresu w 1872 roku. W 1887 roku powołano Park Narodowy Banff w Kanadzie, a w 1894 roku w Nowej Zelandii Park Narodowy Tongariro.

W 1948 roku powstała Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (International Union for Conservation of Nature, IUCN), pierwsza światowa organizacja skupiona na problemach środowiska naturalnego. Obecnie organizacja skupia ponad 1400 agencji rządowych i organizacji pozarządowych, oraz około 15 tys. ekspertów i naukowców ze 160 krajów. Misją IUCN jest wpływanie, zachęcanie i pomaganie społeczeństwom całego świata w dziele ochrony integralności i różnorodności przyrody, oraz osiągnięcie sprawiedliwego i ekologicznie zrównoważonego korzystania z zasobów naturalnych.

Kategorie ochrony przyrody Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) służą jako globalny standard przy definiowaniu form ochrony przyrody, które mogą się znacząco różnić w systemach prawnych poszczególnych państw.

Kategoria I
Kategoria II – Park narodowy (National park)
Kategoria III – Pomnik przyrody (Natural monument)
Kategoria IV – Obszar ochrony gatunkowej/siedliskowej (Habitat/Species management area)
Kategoria V – Obszar chronionego krajobrazu (Protected landscape/seascape)
Kategoria VI – Obszar czynnej ochrony zasobów przyrodniczych (Managed resource protected area)

dodatkowe informacje:
Międzynarodowe organizacje ekologiczne
Polskie fundacje, stowarzyszenia i organizacje ekologiczne
Urzędy państwowe, instytucje, ministerstwa, fundusze, inspektoraty, agencje oraz placówki naukowe zajmujące się ochroną środowiska naturalnego

źródło: materiały prasowe
Ochrona przyrody, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Ochrona przyrody w Polsce, autorzy, licencja CC BY SA 3.0

Ekologia, przyroda, środowisko – dodatkowe informacje:
agrocenoza, agroleśnictwo, atmosfera, biocenoza, biodegradacja, biofilia, biofobia, biologia, biom, bioróżnorodność, biosfera, biotop, błękitna planeta Ziemia, czwarta przyroda, drzewa, ekologia, ekoaktywizm, ekologizm, ekopolityka, ekosystem, ekozofia, eukarionty, ewolucja, fauna, fitocenoza, flora, gatunek, geosfera, habitat, hydrosfera, kalendarz ekologiczny, kalendarium wydarzeń ekologicznych, klimaks, koszenie trawników, krajobraz, las pierwotny, litosfera, łąka, mała retencja, martwe drewno, miedza, mikroorganizm, mokradło, natura, obszary siedliskowe, ochrona bierna, ochrona czynna, ochrona przyrody, ochrona środowiska, oczyszczanie ścieków, organizm, pastwisko, park ciemnego nieba, pedosfera, populacja, powłoka ziemska, prawa zwierząt, przyroda, reintrodukcja, renaturalizacja, rekultywacja, renaturyzacja, restytucja, retencja, rewilding (zdziczanie, zadziczanie), rewitalizacja, rolnictwo ekologiczne, rolnictwo ekstensywne, rolnictwo regeneratywne, sieć troficzna, siedlisko, sozoligia, stanowisko, starodrzew, struktura ekosystemu, sukcesja, środowisko: przyrodnicze (naturalne), antropogeniczne, sztuczne, zdegradowane, torfowisko, trzeci krajobraz, turystyka ekologiczna, woda, wszechświat, zadrzewienia śródpolne, zasoby naturalne, Ziemia, zoocenoza, życie

formy ochrony przyrody w Polsce:
Obszar Natura 2000, obszar chronionego krajobrazu, ochrona gatunkowa roślin zwierząt i grzybów, park krajobrazowy, park narodowy, pomnik przyrody, rezerwat przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo–krajobrazowe

ekologiczne idee:
filozofia Leave No Trace, kodeks (dekalog) podróżnika, głęboka ekologia, Hipoteza Gai, Wildlife Selfie Code

konwencje, traktaty, konferencje, święta:
Agenda 21
Dyrektywy ws. jakości powietrza (AAQD)
Konwencją Helsińską HELCOM (Komisja Ochrony Środowiska Morskiego Bałtyku)
Konwencja Jamajska (Konwencja Narodów Zjednoczonych o Prawie Morza)
Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk – Konwencja Berneńska
Konwencja Londyńska (Konwencja o zapobieganiu zanieczyszczeniu mórz przez zatapianie odpadów i innych substancji)
Konwencja MARPOL (Międzynarodowa Konwencja o Zapobieganiu Zanieczyszczaniu Morza Przez Statki)
Konwencją Narodów Zjednoczonych o Prawie Morza (United Nations Convention on the Law of the Sea, UNCLOS)
Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt – Konwencja Bońska CMS
Konwencja o różnorodności biologicznej CBD
Konwencja Ramsarska
Konferencja i deklaracja Sztokholmska ONZ
Konwencja Waszyngtońska CITIES
Konwencja Wiedeńska w Sprawie Ochrony Warstwy Ozonowej
Konwencja w Sprawie Ochrony i Lista Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody IUCN
Nature Restoration Law
Porozumienie o ochronie populacji europejskich nietoperzy EUROBATS
Porozumienie o ochronie małych waleni Bałtyku Północno-Wschodniego Atlantyku Morza Irlandzkiego i Morza Północnego ASCOBANS
Porozumienie Paryskie
Protokół z Kioto
Protokół z Montrealu (Protokół Montrealski)
Ramowa dyrektywa wodna
Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w Sprawie Zmian Klimatu UNFCCC
Strategia Różnorodności Biologicznej w UE do 2030
Szczyt Ziemi 1992 (Earth Summit 1992)
Szczyt Ziemi 2002 (The World Summit on Sustainable Development)
Światowy Dzień Środowiska
Traktat o przestrzeni kosmicznej (Outer Space Treaty)

Wiedza ekologiczna – dodatkowe informacje:
aforyzmy ekologiczne, biblioteka ekologa, biblioteka młodego ekologa, ekoprognoza, encyklopedia ekologiczna, hasła ekologiczne, hasztagi (hashtagi) ekologiczne, kalendarium wydarzeń ekologicznych, kalendarz ekologiczny, klęski i katastrofy ekologiczne, największe katastrofy ekologiczne na świecie, międzynarodowe organizacje ekologiczne, podcasty ekologiczne, poradniki ekologiczne, (nie) tęgie głowy czy też (nie) najtęższe umysły, znaki i oznaczenia ekologiczne

Dziękuję, że przeczytałaś/eś powyższe informacje do końca. Jeśli cenisz sobie zamieszczane przez portal treści zapraszam do wsparcia serwisu poprzez Patronite.

Możesz również wypić ze mną wirtualną kawę! Dorzucasz się w ten sposób do kosztów prowadzenia portalu, a co ważniejsze, dajesz mi sygnał do dalszego działania. Nad każdym artykułem pracuję zwykle do późna, więc dobra, mocna kawa wcale nie jest taka zła ;-)

Zapisz się na Newsletter i otrzymuj email z ekowiadomościami. Dodatkowo dostaniesz dostęp do specjalnego działu na stronie portalu, gdzie pojawiają się darmowe materiały do pobrania i wykorzystania. Poradniki i przewodniki, praktyczne zestawienia, podsumowania, wzory, karty prac, checklisty i ściągi. Wszystko czego potrzebujesz do skutecznej i zielonej rewolucji w twoim życiu. Zapisz się do Newslettera i zacznij zmieniać świat na lepsze.

Chcesz podzielić się ciekawym newsem lub zaproponować temat? Skontaktuj się pisząc maila na adres: informacje@wlaczoszczedzanie.pl

Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej portalu Włącz oszczędzanie