Degradacja środowiska

Środowisko to termin określający miejsce bytowania określonych grup roślin i zwierząt. Zapewnia ono niezbędne do życia czynniki takie jak powietrze, woda, gleba, pokarm i schronienie. Przez miliony lat wiele roślin i zwierząt przystosowało się w taki sposób, aby mogły przetrwać w konkretnym naturalnym środowisku.

Świat można podzielić na wiele różnych środowisk. Jedno środowisko zmoże zamieszkiwać tysiące gatunków roślin i zwierząt. Łącznie tworzą one ogromną sieć życia zwaną ekosystemem. Wszystkie rośliny i zwierzęta danego ekosystemu są uzależnione od siebie nawzajem jak i od swego środowiska. Mikroby, rośliny, ssaki, mieszkańcy gleby i oceanu, wszyscy są włączeni w obieg energii i pokarmu ze słońca, wody powietrza i ziemi. Ten ogólny system wymiany wykorzystuje bardzo różne mechanizmy transportu, od prądów morskich do zmian klimatycznych i wiatru. Od zwierzęcych wędrówek po procesy karmienia, wzrostu i gnicia.

Dzisiejszy świat boryka się z problemami środowiskowymi spowodowanymi działalnością człowieka i ich wpływem na planetę.

Wszyscy żyjemy na Ziemi która jest systemem naczyń połączonych i mamy wpływ bezpośredni i pośredni na siebie nawzajem: zwierzęta rośliny, ludzi. Zmiany środowiska naturalnego uświadamiają nam, że nie chodzi o jeden ekosystem, chodzi o całą biosferę. Korzystamy z dóbr biosfery, które działają w skomplikowanych procesach współzależności, tego co żywe, z tym co martwe. Razem z miliardami organizmów współtworzymy warunki do życia.

Obecnie to ludzie zakłócają równowagę na której opierają się wszystkie siły rządzące atmosferą, geosferą i biosferą. To człowiek powoduje nadmierną emisję gazów cieplarnianych i zmiany klimatu. To homo sapiens produkuje coraz więcej plastiku. To my zanieczyszczamy wodę, glebę i powietrze. Nasze miasta rozwijają się szybciej niż kiedykolwiek wcześniej, a działalność przyczynia się do degradacji środowiska naturalnego który nas otacza. Ponieważ populacja ludzka ma wzrosnąć do prawie 10 miliardów ludzi do 2050 roku, presja na planetę z naszej strony będzie jeszcze większa.

Natura jest kluczowym sojusznikiem w walce o czystą i funkcjonującą w zrównoważony sposób Błękitną Planetę. Za każdym razem, gdy przeciwdziałamy degradacji przyrody i odtwarzamy środowisko naturalne pomagamy przywrócić równowagę na naszej planecie.

Ziemska biosfera

Przestrzeń, w której występują organizmy żywe planety nazywa się biosferą. Biosfera dzieli się na biomy, czyli obszary wyróżniające się szatą roślinną tworzącą charakterystyczne formacje roślinne, oraz swoistą fauną. Decydujący wpływ na charakter i zróżnicowanie biomów ma klimat i dlatego biomy tworzą pasy w zależności od szerokości geograficznej, których układ jest modyfikowany przez lokalne warunki orograficzne i klimatyczne. Ziemskie biomy leżące w Arktyce i Antarktydzie są względnie ubogie w życie roślinne i zwierzęce, podczas gdy biomy najbogatsze w formy życia leżą w strefie równikowej.

Biosfera stanowi sumę wszystkich ziemskich ekosystemów. W skład ekosystemów wchodzą wszystkie organizmy żywe znajdujące się na danym obszarze (biocenoza) i wszystkie elementy nieożywione (biotop) danego obszaru. Biocenozę tworzą populacje, czyli wszystkie osobniki określonego gatunku żyjące w danym środowisku i wzajemnie na siebie wpływające.

Na jeszcze mniejszym poziomie organizacji żywej materii jest organizm – istota, której poszczególne części i struktury tworzą zharmonizowaną całość, wykazującą wszelkie cechy życia. Bardziej złożone organizmy składają się z narządów (które mogą tworzyć układy narządów). Narządy z kolei składają się z tkanek. Podstawową jednostką życia, obecną we wszystkich ziemskich organizmach jest komórka, zdolna do przemiany materii i rozmnażania.

Przez biosferę przepływają także informacje. Rozród powoduje przekazanie kodu genetycznego do następnych pokoleń i stwarza nowe. W całej strefie życia obserwujemy przemiany i zróżnicowanie, specjalizacje i zadziwiające przykłady wzajemnej zależności.

Obecnie nasza błękitna, żywa planeta, Ziemia, znajduje się w krytycznym momencie ewolucji. Jeden z jej gatunków, my czyli homo sapiens, zagraża zakłóceniem i wyczerpaniem systemów podtrzymujących jej życie.

Środowisko życia fauny i flory

Środowisko to ogół elementów nieożywionych i ożywionych, zarówno naturalnych, jak i powstałych w wyniku działalności człowieka, występujących na określonym obszarze, oraz ich wzajemne powiązania, oddziaływania i zależności. Jest to pojęcie podrzędne w stosunku do przyrody, obejmującej również elementy ożywione.

Środowisko geograficzne to otoczenie fizyczne (nieorganiczne) i biotyczne (organiczne), w którym żyje społeczeństwo ludzkie. Stanowi przekształcone środowisko przyrodnicze, oraz elementy antropogeniczne (infrastruktura osadnicza, przemysłowa, rolna i in.).

Jedno środowisko można odróżnić od drugiego takimi czynnikami jak m.in. suma opadów, temperatura, roślinność, pochodzenie i typ gleb, oraz lokalną faunę.

Z uwagi na stopień przekształcenia środowisko dzieli się na:

• środowisko przyrodnicze (naturalne) – całokształt ożywionych i nieożywionych składników przyrody, ściśle ze sobą powiązanych, otaczających organizmy żywe. Jedną z zasadniczych właściwości środowiska przyrodniczego jest równowaga naturalna, która zachodzi, gdy odpływ i dopływ energii i materii w przyrodzie są zrównoważone. Środowisko przyrodnicze znajduje się w ciągłej interakcji z człowiekiem.
  W jego ramach można wyróżnić następujące elementy:
  • budowa geologiczna
  • rzeźba terenu
  • klimat
  • stosunki wodne
  • gleba
  • organizmy żywe
• środowisko antropogeniczne – środowisko przekształcone wskutek działalności człowieka (antropopresja). Jest to system krajobrazów gospodarczych. Wytworzony przez świadomą, globalną działalność człowieka w wyniku coraz nowocześniejszych technologii przetwarzających elementy środowiska przyrodniczego dla własnych potrzeb. Zasięg środowiska antropogenicznego zależy od liczby ludności na Ziemi, a także od zaawansowania myśli technicznej (np. rewolucja przemysłowa). Przykłady: aglomeracja miejska, obszary przemysłowe, górnicze, agrocenozy.
• środowisko sztuczne
• środowisko zdegradowane

Podział środowiska naturalnego:

• tereny podmokłe
• tereny trawiaste
• wilgotne lasy równikowe
• pustynie
• lasy strefy umiarkowanej
• góry
• regiony polarne

Dewastacja przyrody przez Homo sapiens

Kilka milionów lat temu afrykańska małpa człekokształtna wykształciła dwunożność i zdolność chodzenia w pozycji wyprostowanej. Dalsza ewolucja jednego z gatunków z rodziny człowiekowatych faworyzowała zdolność korzystania z narzędzi i komunikację, które stymulowały rozwój mózgu. Ostatecznie powstał człowiek współczesny (rozumny) Homo sapiens. Wytworzenie własnej kultury, rozwój rolnictwa i postęp technologiczny pozwoliły człowiekowi w krótkim czasie wpływać na Ziemię w większym stopniu niż inne gatunki, co zapewniło mu status dominującego gatunku na Ziemi.

Około 10 tys. lat temu dokonała się rewolucja neolityczna. Jej podstawą było powstanie rolnictwa i hodowli. Gdziekolwiek przyswojono sobie uprawę roli i hodowlę bydła, wywierały one głęboki wpływ na życie ludzkie. Zwiększone i stabilne zaopatrzenie w żywność doprowadziło do znacznego podwyższenia gęstości zaludnienia, oraz dało początek urbanizacji. Narodziny wszelkich cywilizacji i wyższej kultury związane z uprawą roli i hodowlą rozpoczęło proces dewastacji środowiska m.in. deforestacji, pustynnienia, zasalania urodzajnych ziem.

Od XVIII wieku zasadniczym elementem gospodarki staje się gwałtownie rozwijający się przemysł. Jego podstawą są paliwa kopalne i surowce metaliczne. Następuje ogromny wzrost ludności świata w wyniku rozwoju gospodarki, medycyny i higieny. Z roku na rok pojawia się coraz więcej katastrof ekologicznych.

Od połowy XX wieku działalność człowieka w przyrodzie ma charakter globalny, a nasze oddziaływania sięgają całej kuli ziemskiej.

W XXI wieku zasoby naturalne skorupy ziemskiej i umiejętność ich przetworzenia zapewniają przetrwanie populacji ludzkiej, a ponad 8 mld ludzi zamieszkujących Ziemię jest zależna od jej biosfery i minerałów. Część geologów zaczyna określać ten okres mianem antropocenu czyli nowej epoki w historii Ziemi. Według naukowców jest ona zdominowana poprzez działania człowieka, a nie przez aktywność geologiczną. Aktywność ludzi jest tak intensywna, a skutki rozległe, że mówiąc o kształcie naszej planety, nie sposób pominąć wpływu ludzi.

Mówi się powszechnie o globalnym kryzysie ekologicznym jako pojęciu zbiorowym dla wszystkich niekorzystnych dla człowieka zagrożeń i dewastacji środowiska. Obecny stan biosfery ekologowie określają jako fazę degeneracji ekosystemów tak zaawansowaną, poza którą nie będą one zdolne do regeneracji. Po raz pierwszy w dziejach grozi człowiekowi katastrofa ekologiczna o globalnym charakterze.

Granice planetarne to pojęcie dotyczące procesów systemu Ziemi (globalny ekosystem) i granic których przekroczenie może wywołać nagłą, nieliniową i nieodwracalną zmianę środowiska w skali kontynentalnej lub globalnej np. punkty krytyczne w ziemskim systemie klimatycznym. Granice planetarne określają niejako granice planetarnego pola gry dla ludzkości, jeśli chcemy uniknąć poważnych antropogenicznych zmian środowiskowych w skali globalnej. Mówią jak bardzo możemy eksploatować Ziemię, żeby być bezpiecznymi.

We wrześniu 2023 roku zespół naukowców po raz pierwszy oszacował ilościowo wszystkie dziewięć procesów regulujących stabilność i odporność układu ziemskiego. Są to: zmiany klimatu, spadek bioróżnorodności, zaburzenie obiegu azotu i fosforu, wylesianie, degradacja ekosystemów, zakwaszenie oceanów, zużycie zasobów słodkiej wody, niszczenie warstwy ozonowej, zanieczyszczenia chemiczne, zanieczyszczenie atmosfery aerozolami. Sześć z nich, w tym degradacja ekosystemów, zostało już przekroczonych. Drastyczne zmiany niekoniecznie nastąpią z dnia na dzień, ale łącznie granice wyznaczają krytyczny próg zwiększający ryzyko dla ludzi i ekosystemów, których jesteśmy częścią.

Czy wiesz, że…
Bez liczącej 4,5 miliarda lat Matki Ziemi nie moglibyśmy istnieć. Urodziliśmy się na jej powierzchni i tu spędzamy całe swoje życie. Jest tak wielka, że wydaje nam się całym światem. Ziemia jest jedynym znanym miejscem we Wszechświecie, w którym występuje życie. Obecnie nie ma innego miejsca, nie ma planety B gdzie nasz gatunek mógłby wyemigrować. Pośród całego ogromu wszechświata, Ziemia pozostaje jedynym naszym domem.

Ginące środowiska

Na całym świcie działalność ludzka uszkadza i niszczy naturalne środowiska. Zniszczenia te rozciągają się od mroźnej Arktyki na północy po afrykańskie sawanny na południu, od australijskiej Wielkiej Rafy Koralowej na wschodzie, po kostarykańskie tereny podmokłe na zachodzie.

Ponieważ liczba ludności świata szybko rośnie, wynosząc obecnie ok. 8 miliardów. ogromne obszary środowisk naturalnych są przekształcane w pola uprawne, tereny mieszkalne i przemysłowe.

• lasy są wycinane i wypalane – zagrożone są rośliny i zwierzęta wilgotnego lasu równikowego
• powstaje coraz więcej pól uprawnych
• środowiska naturalne przecinane są drogami, liniami klejowymi i ogrodzeniami
• rzeki przegradzane są tamami
• rafy koralowe są niszczone wskutek antropopresji
• tereny przemysłowe i miasta zanieczyszczają wokół glebę, wodę, powietrze
• wyciekająca ropa z uszkodzonych wież wiertniczych i tankowców zanieczyszcza środowisko
• poważne szkody powodują kopalnie odkrywkowe

Deforestacja – niszczenie lasów

Lasy pokrywają 30,7% powierzchni Ziemi. Zapewniają nie tylko bezpieczeństwo żywnościowe i schronienie dla różnych form życia, ale odgrywają również kluczową rolę w zwalczaniu zmian klimatycznych i ochronie bioróżnorodności. Lasy stanowią główne źródło utrzymania dla 1,6 miliarda ludzi, w tym 70 milionów ludności rdzennej. Lasy zamieszkuje ponad 80% wszystkich gatunków zwierząt, roślin i owadów żyjących na lądzie.

Drzewa produkują tlen, pochłaniają i neutralizują działanie substancji toksycznych, takich jak dwutlenek węgla, dwutlenek siarki i metale ciężkie, regulują cykl wodny, ochraniają glebę na której rosną, stanowią siedliska niezliczonej liczby gatunków i ekosystemów, a lasy są najlepszym naturalnym filtrem atmosfery.

Wylesianie, deforestacja, wycięcie, to proces zmniejszania udziału terenów leśnych w ogólnej powierzchni danego obszaru, zazwyczaj wskutek antropopresji (np. nadmierne wykorzystanie gospodarcze lasów, zanieczyszczenie środowiska). Po wylesieniu nie ma już drzew chroniących glebę przed wymyciem przez deszcz lub wywiewaniem przez wiatr. Efektem tego jest daleko posunięta erozja gleby, długotrwałe susze i pustynnienie, częste powodzie, osunięć ziemi i lawiny błotne w dolinach znajdujących się poniżej wylesionych terenów.

W XXI w. co roku tracimy 13 milionów hektarów lasów, a degradacja środowiska doprowadza do pustynnienia obszarów o powierzchni 3,6 miliarda hektarów. Lasy są zagospodarowywane przede wszystkim pod tereny rolne i pastwiska. Na skutek globalnych zmian klimatu i antropopresji częściej zdarzają się pożary lasów, które pogłębiają zjawisko deforestacji.

Główną przyczyną masowej wycinki drzew jest m.in.:

• przemysłowa hodowla zwierząt – hodowla bydła do produkcji wołowiny, wraz z uprawą soi na paszę dla zwierząt jest najczęstszą przyczyną wylesiania Amazonii
• przemysł wydobywczy – wydobywanie miedzi, rud żelaza i złota tak samo jak wiercenia ropy naftowej, wszystkie te czynniki przyczyniają się do wylesiania, a także powodują dodatkowe szkody w wyniku skażenia gruntów i systemów rzecznych
• produkcja oleju palmowego i drewna – to główne przyczyny wylesiania w Indonezji i Malezji

dodatkowe informacje:
Wylesianie
Grunty orne
Grunty rolne
Pole (rolnictwo)
Rolnictwo

Intensyfikacja rolnictwa – nadmierna uprawa roli

W początkowym etapie wpływ rolnictwa na środowisko naturalne był niewielki. Sprowadzał się do wypalania i wycinania lasów w celu uzyskiwania nowych terenów pod uprawy. Z biegiem czasu zasięg i degradacja ekosystemów zwiększała się. Obecnie rolnictwo wpływa głównie negatywnie na środowisko.

Wysoki poziom chemizacji rolnictwa sprzyja masowemu wymieraniu owadów zapylających, degradacji gleby i powoduje wzrost zanieczyszczenia powietrza i wody, co w konsekwencji prowadzi do eutrofizacji zbiorników wodnych. Za eutrofizację odpowiedzialny jest przede wszystkim fosfor i azot, które wraz z ściekami i nawozami spływają z pól i rzekami dostaje się do jezior, mórz i oceanów. Zaburza to cykl biogochemiczny i naturalny obieg tych pierwiastków w przyrodzie.

Rozwój gospodarstw rolnych o dużej powierzchni, źle prowadzona melioracji i deforestacja, prowadzą do zaburzenia funkcjonowania naturalnych ekosystemów i zmniejszenia bioróżnorodności. W konsekwencji istnieje większe ryzyko powodzi. Uprawy monokulturowe wsparte długotrwałym wykorzystywaniem środków ochrony roślin, naruszają równowagę biologiczną gleby, powodując jej degradację i jałowienie.

dodatkowe informacje:
Monokultura
Owady zapylajace

Pustynnienie – rozprzestrzeniające się pustynie

Pustynie pochłaniają prawie 6 mln hektarów ziemi rocznie w 60 krajach, zamieszkanych przez około miliard ludzi. Najbardziej dotknięte procesem pustynnienia są kraje rozwijające się, ale zagrożone są także kraje uprzemysłowione, gdzie intensywne stosowanie pestycydów, nawozów, oraz intensywna melioracja prowadzą do wypłukania gleby.

Główną przyczyną pustynnienia jest degradacja gleby poprzez wycinanie lasów, degradacja drzew na sawannie, zaorywanie stepów, nadmierny wypas bydła, zmiana kierunku biegu rzek, górnictwo, porzucanie tradycyjnych technik uprawy na rzecz rolnictwa towarowego.

Pustynia Błędowska, największy w Polsce obszar lotnych piasków (około 33 km²), leżący na pograniczu Wyżyny Śląskiej i Wyżyny Olkuskiej, jest efektem działalności człowieka, między innymi w wyniku wycinki dużej ilości drzew pod budowę szybów kopalnianych.

dodatkowe informacje:
Pustynnienie

Znikające mokradła i torfowiska

Mokradłami nazywane są tereny bagien, błot i torfowisk lub zbiorniki wodne, zarówno naturalne jak i sztuczne, stałe i okresowe, o wodach stojących lub płynących, słodkich, słonawych lub słonych (łącznie z wodami morskimi, których głębokość podczas odpływu nie przekracza 6 m).

Obszary wodno-błotne są magazynami wody, stanowią naturalne filtry i rezerwuary wody. Mokradła pełnią też funkcję nawadniającą i nawilżającą sąsiadujące z nimi obszary.. Mokradła są centrum bioróżnorodności. Wiele gatunków roślin i zwierząt występuje tylko w tym środowisku np. żółw błotny, płazy, czy ryby.

Dawniej w Europie mokradła zajmowały znaczne obszary. W wyniku działalności człowieka w ostatnich stuleciach uległy osuszeniu i odwodnieniu:

• w wyniku przekształcania naturalnych mokradeł w pastwiska – od XIII w.
• zmienianiu podmokłych łąk w pola orne – od XIV w.
• wprowadzaniu odwadniających melioracji na masową skalę – od. XIX w.
• gospodarczego użytkowania torfu

Od 1970 roku ponad 35% mokradeł świata uległo degradacji, a tempo ich zanikania postępuje coraz szybciej. Badania prowadzone w krajach Unii Europejskiej wykazują, że jest to grupa siedlisk przyrodniczych, które mają się najgorzej spośród wszystkich innych typów występujących w Europie. Obecnie zdegradowanych jest nawet 80% wszystkich terenów bagiennych.

Obszary mokradłowe, szczególnie torfowiska, są ogromnym magazynem węgla w środowisku. Kiedy ulegają degradacji i osuszaniu, intensywnie emitują dwutlenek węgla i gazy cieplarniane, co negatywnie wpływa na klimat. Kiedy jednak torfowisko jest odtwarzane, to emisja gazów zatrzymuje się, a po dziesięcioleciach przywracania tego ekosystemu, mokradła zaczynają wiązać węgiel z atmosfery i przytrzymują go przez tysiące lat.

• mokradła zanikają trzy razy szybciej niż lasy
  • są najbardziej zagrożonym ekosystemem na Ziemi
  • od 1700 roku zanikło ponad 80% wszystkich mokradeł
  • tempo zanikania mokradeł wzrasta
  • od 1970 roku, na całym świecie ubyło co najmniej 35% mokradeł
• działalność człowieka przyczyną degradacji mokradeł
  • mokradła są osuszane i zabudowywane na potrzeby rolnictwa i budownictwa miejskiego
  • zanieczyszczenie wody, nadmierne połowy ryb, oraz inwazyjne gatunki szkodzę ekosystemom zależnym od wód
• gatunkom wodno-błotnym grozi wyginięcie
  • co trzeciemu gatunkowi słodkowodnemu, oraz 25% wszystkich gatunków wodno-błotnych grozi wyginięcie z powodu zanikania terenów podmokłych.
  • w ciągu ostatnich 50 lat zanikło 81% śródlądowych gatunków wodno-błotnych, oraz 36% gatunków przybrzeżnych i morskich

dodatkowe informacje:
Mokradło
Torfowisko

Degradacja raf koralowych

Rafy koralowe zwane dżunglą oceanu, leżą najczęściej u wybrzeży w strefie szelfu kontynentalnego, ale bywają również samotne, na przykład w kształcie atolu. Zajmują jedynie 0,1% dna morskiego, ale w różnym stopniu zależy od nich ok. 25% wszystkich morskich gatunków, z których wiele stanowi podstawowe źródło pokarmu dla wielu społeczności ludzkich.

Rafy zbudowane są ze strzępek milionów maleńkich zwierzątek zwanych polipami korali, które do rozwoju potrzebują czystej wody i nasłonecznienia.

Rafy koralowe chronią linię brzegową przed niszczącą działalnością fal. Stanowią naturalne falochrony, silnie tłumiące energię i redukujące wysokość zwłaszcza fal sztormowych. Są również przedmiotem turystyki. Według naukowców od raf zależne jest, pośrednio lub bezpośrednio, ok. 500 milionów ludzi, a rafy generują dochody dla światowej gospodarki rzędu 30 mld USD.

Żyjące na rafach zwierzęta i niektóre gatunki korali, są surowcem do produkcji antybiotyków i leków przeciwrakowych.

Rafy koralowe są zagrożone działalnością ludzi. Do najważniejszych zagrożeń zalicza się przede wszystkim ocieplenie klimatu powodujące blaknięcie koralowców, a także przełowienie, zanieczyszczenie wody i zakwaszenie oceanów. Szkody w środowisku raf koralowych powodują też inne zmiany i zjawiska w środowisku, takie jak huragany czy gwałtowne zwiększenie populacji rozgwiazd żerujących na koralowcach.

Degradacja i erozja gleby na lądzie, nanosy z wylesionych stoków górskich, dewastacja lasów namorzynowych na wybrzeżu, powoduje coraz większe zamulenie wód przybrzeżnych, a następnie obumieranie polipów. Wycieki ropy naftowej, zanieczyszczenie wody ściekami komunalnymi i przemysłowymi, pogłębianie dna szlaków morskich, to kolejne zagrożenia dla raf koralowych. Rafy koralowe są również niszczone podczas nieostrożnego nurkowania, wydobywania korali na pamiątki, oraz głuszenia ryb materiałami wybuchowymi.

Wszystko to sprawia, że 50% raf koralowych na świecie zostało już bezpowrotnie zniszczonych. Szacuje się, że do 2050 roku pozostanie ich jedynie 10%, jeśli nie zostaną podjęte szeroko zakrojone działania zapobiegawcze.

Te zagrożenia można by zmniejszyć wprowadzając ściślejszy nadzór, jednak w tym celu należałoby otoczyć rafy koralowe ochroną prawną. Jak dotychczas, jedynie połowa krajów, u wybrzeży których znajdują się rafy koralowe, uznała je za rezerwaty przyrody.

dodatkowe informacje:
Blaknięcie raf koralowych
Rafy koralowe

Zanik bioróżnorodności – fauna i flora w niebezpieczeństwie

Utrata różnorodności biologicznej wyraża się poprzez utratę siedlisk, wymieranie gatunków, zmniejszanie zróżnicowania genowego w populacjach. Całe ekosystemy wraz z tworzącymi je gatunkami zanikają, zanim nadążamy je zbadać. Obecnie utrata bioróżnorodności jest już tak szybka, że epokę w której żyjemy nazwano szóstym wielkim wymieraniem gatunków.

Różnorodności biologicznej zagrażają przede wszystkim dwa czynniki: fragmentacja i degradacja ekosystemów. Fragmentacja to pokawałkowanie ogromnych niegdyś dzikich obszarów naturalnych, na coraz mniejsze i bardziej izolowane wysepki dzikiej przyrody zanurzone w przestrzeni znacznie przekształconej.

Degradacja ekosystemów to wszystko to, co pogarsza ich stan i kondycję. Fizyczne niszczenie składników przyrodniczych, fauny, flory, gleb, a także zanieczyszczenia, hałas, zmiany klimatu wiążące się z zakłóceniem procesów przyrodniczych i niepożądaną zmianą składu gatunkowego, w tym presja gatunków inwazyjnych czy patogenów i inne elementy presji człowieka.

Czy wiesz, że…
W tej granicy planetarnej odbijają się wszystkie efekty naszych działań. Wymieranie gatunków przyspiesza z powodu wylesiania, które postępuje, bo potrzebujemy coraz więcej gruntów pod uprawy. Ale winne są także zmiany klimatu, bo zwierzęta i rośliny nie nadążają z adaptacją do zmieniających się temperatur, nadużywanie nawozów sztucznych i zakwaszenie oceanów.

dodatkowe informacje:
Bioróżnorodność
Utrata różnorodności biologicznej
Masowe wymieranie
Szóste masowe wymieranie
Granice planetarne

Działalność wydobywcza

Przemysł wydobywczy to dział przemysłu zajmujący się wydobywaniem surowców mineralnych i ich wstępnym przygotowaniem do zastosowania przez różne działy przemysłu przetwórczego lub do bezpośredniego ich wykorzystania. Od wydobywania złota, poprzez ropę naftową, gaz ziemny i węgiel, aż do usuwania wierzchołków gór, wszelkiego rodzaju górnictwo notuje olbrzymią degradację środowiska i poważne skażenie wody i gleby.

Każda działalność wydobywcza wywiera niekorzystny wpływ na środowisko naturalne. Najważniejsze skutki to:

• zajmowanie obszaru – najczęściej użytków rolnych pod budowę kopalni i dróg dojazdowych
• zmiany rzeźby terenu – najsilniej widoczne w przypadku kopalni odkrywkowych. Z powierzchni odkrywki zdzierana jest roślinność i pokrywa glebowa, a w miarę wydobycia kopaliny powstaje rozległe i głębokie zagłębienie terenowe. Na obszarach rozwoju górnictwa pojawiają się deformacje terenu, zapadliska, osuwiska. Zniszczeniu może ulec okoliczna zabudowa, oraz infrastruktura techniczna.
• hałas i zanieczyszczenie powietrza – jako efekt wydobycia i kruszenia materiału skalnego. Zanieczyszczenie powietrza wiąże się też z maszynami górniczymi i pojazdami wywożącymi urobek. Hałdy kopalniane mogą być źródłem zanieczyszczeń pyłowych
• zmiana stosunków wodnych – odwodnienie odkrywek, chodników i szybów kopalni powoduje powstanie lejów depresyjnych, czyli obszarów z obniżonym zwierciadłem wód podziemnych. Powstanie leja depresyjnego może spowodować wysychanie lub zmniejszenie wydajności studni, zanik wilgociolubnych zbiorowisk roślinnych, przesuszenie gleby i spadek plonów.
• zanieczyszczenie wód – wody kopalniane i hałd górniczych mogą zanieczyszczać wody powierzchniowe. Wody z kopalni węgla kamiennego i brunatnego mają obniżone pH (są kwaśniejsze od wód powierzchniowych), podwyższoną zawartość związków żelaza i siarczanów. Są też często znacznie zasolone. Niektóre metody pozyskiwania metali mogą silnie zanieczyszczać wody powierzchniowe (np. metoda amalgatowa stosowana jeszcze w Amazonii w pozyskiwaniu złota ze złóż aluwialnych/rzecznych powoduje zniszczenie życia w rzekach przez związki rtęci). Toksyczne skutki wydobycia ropy i gazu metodą szczelinowania kumulują się w środowisku i są obszernie udokumentowane.
• wycieki ropy – wydobycie i transport ropy naftowej może powodować niszczenie ekosystemu zarówno lądowego, jak i morskiego. Termin ten najczęściej odnosi się do wycieków ropy naftowej do wód oceanicznych, mające poważne skutki środowiskowe i katastrofalnie zanieczyszczających środowisko naturalne. Usuwanie skutków wycieku ropy może trwać miesiące a nawet lata.

dodatkowe informacje:
Przemysł wydobywczy
Wycieki ropy naftowej

Ochrona środowiska

Żeby chronić środowisko naturalne należy zapobiegać jego dalszej degradacji, próbować odtwarzać zniszczone ekosystemy, podejmować wszelkie działania które zaowocują powrotem dzikich zwierząt do ich naturalnego środowiska.

Ochrona środowiska to całokształt działań zmierzających do naprawienia wyrządzonych szkód lub zapobiegających wyrządzeniu szkód fizycznemu otoczeniu lub zasobom naturalnym, jak też działania zmierzające do zmniejszenia ryzyka wystąpienia takich szkód, bądź zachęcające do efektywnego wykorzystywania zasobów naturalnych, w tym środki służące oszczędzaniu energii, wody i stosowania odnawialnych źródeł energii.

Kilka metod które mogą być stosowane w celu ochrony zagrożonych środowisk:

• należy zaprzestać wylesiania – przede wszystkim wilgotnych lasów równikowych
• utworzyć i odtworzyć więcej naturalnych lasów
• zalesiać nieużytki, zdegradowane i zurbanizowane tereny
• chronić i użytkować gleby w bardziej tradycyjny, naturalny sposób – rolnictwo ekologiczne
• obniżyć i lepiej kontrolować ilość zanieczyszczeń wprowadzanych do środowiska
• utworzyć nowe i zwiększyć powierzchnię istniejących parków narodowych i rezerwatów przyrody – umożliwiając ochronę gatunków których naturalne środowiska są w zaniku
• stworzyć korytarze ekologiczne – umożliwiające zwierzętom przemieszczenie się pomiędzy izolowanymi od siebie terenami
• wdrażać agroleśnictwo – metodę stosującą uprawę roślin pomiędzy drzewami. Drzewa pomagają w utrzymaniu żyzności gleby i chronią ją przed erozją.
• sadzić pasy ochronne z drzew – zadrzewienia śródpolne mogą przyczynić się do podniesienia wydajności upraw. Chronią one także glebę przed erozją i zatrzymują w niej wodę.
• chronić i odbudowywać tereny podmokłe – wiele roślin związanych z tym środowiskiem np. hiacynt wodny działa jak rodzaj filtru, usuwając z wody szkodliwe substancje takie jak ołów i nikiel

dodatkowe informacje:
ochrona środowiska

Ochrona przyrody na świecie

Ochrona przyrody to ogół działań zmierzających do zachowania w niezmienionym lub optymalnym stanie przyrody ożywionej i nieożywionej, a także krajobrazu. Głównym celem ochrony przyrody jest utrzymanie stabilności ekosystemów i procesów ekologicznych, oraz zachowanie różnorodności biologicznej.

Rozwój wiedzy przyrodniczej w XIX wieku przyczynił się do powstania idei parku narodowego. Pierwszym takim obiektem był Park Narodowy Yellowstone powołany ustawą amerykańskiego Kongresu w 1872 roku. W 1887 roku powołano Park Narodowy Banff w Kanadzie, a w 1894 roku w Nowej Zelandii Park Narodowy Tongariro.

W 1948 roku powstała Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (International Union for Conservation of Nature, IUCN), pierwsza światowa organizacja skupiona na problemach środowiska naturalnego. Obecnie organizacja skupia ponad 1400 agencji rządowych i organizacji pozarządowych, oraz około 15 tys. ekspertów i naukowców ze 160 krajów. Misją IUCN jest wpływanie, zachęcanie i pomaganie społeczeństwom całego świata w dziele ochrony integralności i różnorodności przyrody, oraz osiągnięcie sprawiedliwego i ekologicznie zrównoważonego korzystania z zasobów naturalnych.

Kategorie ochrony przyrody Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) służą jako globalny standard przy definiowaniu form ochrony przyrody, które mogą się znacząco różnić w systemach prawnych poszczególnych państw.

Kategoria I
Kategoria II – Park narodowy (National park)
Kategoria III – Pomnik przyrody (Natural monument)
Kategoria IV – Obszar ochrony gatunkowej/siedliskowej (Habitat/Species management area)
Kategoria V – Obszar chronionego krajobrazu (Protected landscape/seascape)
Kategoria VI – Obszar czynnej ochrony zasobów przyrodniczych (Managed resource protected area)

dodatkowe informacje:
Międzynarodowe organizacje ekologiczne
Polskie fundacje, stowarzyszenia i organizacje ekologiczne
Urzędy państwowe, instytucje, ministerstwa, fundusze, inspektoraty, agencje oraz placówki naukowe zajmujące się ochroną środowiska naturalnego

Formy ochrony przyrody w Polsce

Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku ustanowiła dziesięć form ochrony przyrody w Polsce. Poza ochroną gatunkową roślin, zwierząt i grzybów są to parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, użytki ekologiczne, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne i zespoły przyrodniczo-krajobrazowe.

Formy ochrony przyrody tworzą duży i zróżnicowany zespół środków pozwalających realizować ochronę przyrody, powstały w efekcie rozwoju naukowych podstaw ochrony przyrody i jej wieloletniej praktyki.

dodatkowe informacje:
Formy ochrony przyrody

źródło: materiały prasowe
Degradacja ekosystemów, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Rafy koralowe, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Środowisko, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Środowisko antropogeniczne, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Środowisko geograficzne, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Środowisko przyrodnicze, autorzy, licencja CC BY SA 4.0

Zagrożenia ekologiczne – dodatkowe informacje:

definicje, teorie, hipotezy, zjawiska:
antropocen, antropopresja, bezpieczeństwo ekologiczne, biologiczny potencjał Ziemi do regeneracji (biocapacity), bioremediacja, ekobójstwo (ekocyd), ekomodernizm, ekosystem sztuczny, ekoterroryzm, globalne zagrożenia ekologiczne, granice planetarne, hipoteza wypadających nitów (rivet popping), homogenocen, kapitalocen, katastrofy i klęski ekologiczne, katastrofy ekologiczne na świecie, klęski żywiołowe, masowe wymieranie, monokultura, komodyfikacja żywności (utowarowanie), plantacjocen, plastikoza, plastisfera (plastisphere), przeludnienie, syndrom przesuwającego sią punktu odniesienia, szóste masowe wymieranie (szósta katastrofa), tragedia wspólnego pastwiska, utrata bioróżnorodności, Wielkie przyspieszenie, zielony anarchizm, zjawisko przedniej szyby

degradacja środowiska:
akwakultura, betonoza (betonowanie miast), choroby odzwierzęce, górnictwo morskie, hodowla zwierząt, melioracja, monokultura, niszczenie siedlisk, przełownie, przemysł wydobywczy, przyłów, rolnictwo, spadek liczebności owadów, turystyka masowa, wylesianie (deforestacja), wypalanie traw

ozon i ozonosfera (warstwa ozonowa):
dziura ozonowa, freon (CFC)

zanieczyszczenie środowiska:
azbest, beton, bisfenol A (BPA), eutrofizacja, farmaceutyki, handel emisjami zanieczyszczeń, kwaśny deszcz, mikroplastik, martwe strefy, nanoplastik, neonikotynoidy, niedopałki papierosów, odpady niebezpieczne, pestycydy, polichlorowane bifenyle (PCB), przemysł tekstylny (włókienniczy). sieci widma, sinice, składowiska odpadów (wysypiska śmieci), smog, sól drogowa, sztuczne ognie (fajerwerki, petardy), tworzywa sztuczne (plastik), Wielka Pacyficzna Plama Śmieci, wycieki ropy naftowej, zakwaszenie wód (rzek, jezior, mórz i oceanów), zanieczyszczenie gleby, zanieczyszczenie hałasem, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie światłem, zanieczyszczenie wody, związki per- i polyfluoroalkilowe (PFAS) – wieczne chemikalia

zmiany klimatu (kryzys klimatyczny):
blaknięcie (bielenie) raf koralowych, denializm klimatyczny (zaprzeczanie globalnemu ociepleniu), efekt cieplarniany, ekstremalne zjawiska, gazy cieplarniane, globalne ocieplenie, kryzys wodny, miejska wyspa ciepła (MWC), migracje gatunków, nawałnice, ocieplenie oceanu, wzrost poziomu mórz i oceanów, podtopienie, powódź, pożar lasu, przyducha, pustynnienie, susza, topnienie lodowców i lądolodów, topnienie lodu morskiego, trąba powietrzna, upał

klęski i katastrofy ekologiczne:
katastrofy jądrowe (nuklearne), katastrofy przemysłowe, największe katastrofy ekologiczne na świecie, największe katastrofy ekologiczne w Polsce, wycieki ropy naftowej

Czerwona księga gatunków zagrożonych, Czerwona Lista IUCN (The IUCN Red List):
gatunek wymarły (extinct EX), gatunek wymarły na wolności (extinct in the wild EW), gatunek krytycznie zagrożony (critically endangered CR), gatunek zagrożony (endangered EN), gatunek narażony gatunek wysokiego ryzyka (vulnerable VU), gatunek bliski zagrożenia (near threatened NT), gatunek najmniejszej troski (least concern LC)
Polska czerwona księga roślin, Polska czerwona księga zwierząt
gatunek inwazyjny (inwazyjny gatunek obcy IGO)

Poruszający i inspirujący do działania apel Davida Attenborough

Wiedza ekologiczna – dodatkowe informacje:
aforyzmy ekologiczne, biblioteka ekologa, biblioteka młodego ekologa, ekoprognoza, encyklopedia ekologiczna, hasła ekologiczne, hasztagi (hashtagi) ekologiczne, kalendarium wydarzeń ekologicznych, kalendarz ekologiczny, klęski i katastrofy ekologiczne, największe katastrofy ekologiczne na świecie, międzynarodowe organizacje ekologiczne, podcasty ekologiczne, poradniki ekologiczne, (nie) tęgie głowy czy też (nie) najtęższe umysły, znaki i oznaczenia ekologiczne

Dziękuję, że przeczytałaś/eś powyższe informacje do końca. Jeśli cenisz sobie zamieszczane przez portal treści zapraszam do wsparcia serwisu poprzez Patronite.

Możesz również wypić ze mną wirtualną kawę! Dorzucasz się w ten sposób do kosztów prowadzenia portalu, a co ważniejsze, dajesz mi sygnał do dalszego działania. Nad każdym artykułem pracuję zwykle do późna, więc dobra, mocna kawa wcale nie jest taka zła ;-)

Zapisz się na Newsletter i otrzymuj email z ekowiadomościami. Dodatkowo dostaniesz dostęp do specjalnego działu na stronie portalu, gdzie pojawiają się darmowe materiały do pobrania i wykorzystania. Poradniki i przewodniki, praktyczne zestawienia, podsumowania, wzory, karty prac, checklisty i ściągi. Wszystko czego potrzebujesz do skutecznej i zielonej rewolucji w twoim życiu. Zapisz się do Newslettera i zacznij zmieniać świat na lepsze.

Chcesz podzielić się ciekawym newsem lub zaproponować temat? Skontaktuj się pisząc maila na adres: informacje@wlaczoszczedzanie.pl

Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej portalu Włącz oszczędzanie