Antropopresja

Intensywną eksploatację zasobów przyrody i związaną z nią degradację środowiska przyrodniczego datuje się od XIX w., a obecnie zagraża niemal wszystkim ekosystemom na Ziemi. Przyczyną tego zjawiska jest eksplozja demograficzna i postępujący rozwój cywilizacyjny. Wskutek antropopresji większość ekosystemów naturalnych uległa częściowemu lub całkowitemu przeobrażeniu w ekosystemy sztuczne (antropogeniczne) o specyficznej strukturze i funkcjonowaniu.

Antropopresja może być scharakteryzowana poprzez różne skale intensywności i zasięgu przestrzennego, co ma najczęściej aspekt negatywny np.: hałas, zanieczyszczenie powietrza i wody, wylesianie, nadmierny wypas zwierząt

Czy wiesz, że…
Obecnie spośród sfer Ziemi, atmosfery, hydrosfery, litosfery i biosfery, wyodrębniła się antroposfera, obejmująca tę część środowiska przyrodniczego, w której zaznacza się działalność człowieka np. obszary zurbanizowane. Jej granice wyznacza zasięg antropopresji. Aktualnie w badaniach naukowych badany jest wpływ przekształceń środowiska przyrodniczego dokonywanych przez człowieka również na tę sferę. Antroposfera jest też czasem nazywana noosferą – sferą rozumu

Podstawowe informacje

Antropopresja może mieć różny zasięg przestrzenny i czasowy, oraz różną trwałość. Wszystkie jej formy powodują skutki lokalne w otaczającej przestrzeni. Zasięg oddziaływania niektórych z nich może być jednak znacznie większy – regionalny, kontynentalny, a nawet globalny.

Zmiany stanu środowiska zachodzące wskutek działalności gospodarczej człowieka mogą być krótkotrwałe i długotrwałe, odwracalne i nieodwracalne. Zależy to od nasilenia antropopresji, czasu jej trwania, odporności środowiska i technologicznych możliwości niwelowania negatywnego oddziaływania.

Czy wiesz, że…
Formalnie wciąż żyjemy w okresie czwartorzędu i epoce holocenu. Rozpoczęła się ona 11,7 tys. lat temu, gdy lodowce zaczęły się cofać, a świat ogrzewać. Jednak działania człowieka w dużym stopniu przyczyniły się do zmian geologicznych na Ziemi i według naukowców powinno to zostać uwzględnione w tabeli stratygraficznej. Jest to schemat, który obrazuje przebieg historii Ziemi na podstawie następstwa różnych procesów i warstw skalnych. Według części badaczy obecnie żyjemy w nowej epoce historii Ziemi Antropocenie, czyli epoce człowieka. Jest ona zdominowana poprzez ludzkie działania, a nie przez aktywność geologiczną. Obecnie aktywność człowieka jest tak duża a skutki rozległe, że mówiąc o kształcie naszej planety, nie sposób pominąć wpływu Homo sapiens na otaczającą przyrodę.
Epokę tę może wyznaczać m.in. zanik bioróżnorodności (nazywany szóstym masowym wymieraniem), zmiany klimatyczne, wzrost poziomu mórz i oceanów, topnienie lodowców i lądolodów, ekstremalne zjawiska pogodowe, wylesianie, degradacja środowiska, zmiany na powierzchni planety przekształcanej w procesie urbanizacji, rozwoju rolnictwa i przemysłu, oraz zanieczyszczenie środowiska (np. smog, dziura ozonowa, kwaśne deszcze).

dodatkowe informacje:
Antropocen – epoka człowieka
Ekobójstwo
Granice planetarne
Globalne zagrożenia ekologiczne

Stopnie przekształcenia środowiska

Biorąc pod uwagę stopień antropogenicznego przekształcenia środowiska, można wyróżnić:

• środowisko pierwotne – często identyfikowane z pozbawionym antropopresji obszarem anekumeny, kształtowane przez procesy naturalne, o niezachwianej przez człowieka równowadze, wykazujące zdolność samoregulacji
• środowisko naturalne – występujące na obszarach sporadycznej, ekstensywnej działalności ludzkiej, niezawierające znaczących elementów przestrzennych wprowadzonych przez człowieka i w znacznym stopniu zachowujące zdolność samoregulacji
• środowisko kulturowe – pozostające pod wpływem gospodarki rolniczej o zróżnicowanej intensywności. Ten typ środowiska ma zachwianą zdolność samoregulacji i wymaga ochrony, która pozwoli na utrzymanie równowagi lub jej ukształtowanie na nowym jakościowo poziomie.
• środowisko zdewastowane – właściwe dla obszarów silnego uprzemysłowienia i urbanizacji; charakteryzuje się zniszczeniem (dewastacją) naturalnego układu warunków i brakiem niektórych składników środowiska, przez co wymaga złożonych działań rekultywacyjnych.

W przypadku dwóch ostatnich typów intensywna i różnorodna antropopresja prowadzi do degradacji środowiska. Polega ona na zmianie cech i procesów zachodzących w środowisku w stosunku do stanu naturalnego bądź pierwotnego. Przejawem degradacji może być m.in. zanieczyszczenie środowiska (powietrza, wody, gleby, światłem, hałasem) zmiana klimatu (kryzys klimatyczny), obiegu wody, właściwości gruntu czy żyzności gleb, a także zubożenie składu gatunkowego biocenoz i aktywności biologicznej ekosystemów (różnorodności biologicznej, bioróżnorodności).

Czy wiesz, że…
Anekumena to obszar na kuli ziemskiej trwale i całkowicie niezamieszkany przez człowieka i niewykorzystywany gospodarczo, w przeciwieństwie do ekumeny, czyli terenów stale zamieszkanych i subekumeny – terenów zamieszkanych czasowo. Do anekumeny można zaliczyć np. obszary pustynne, obszary polarne oraz szczytowe partie wysokich pasm górskich.

Efektem tych procesów jest obniżenie odporności, homeostazy (zdolności utrzymywania względnie stałych parametrów) i produktywności ekosystemu, a w konsekwencji jego zniszczenie, czyli dewastacja. Zmianom ulegają przede wszystkim te elementy ekosystemu, które bezpośrednio poddane są różnym formom antropopresji. Jednak z faktu, że środowisko przyrodnicze jest systemem komponentów powiązanych przepływami materii i energii, wynika, iż każda antropogeniczna ingerencja w system środowiska wywołuje również szereg skutków pośrednich także w tych komponentach, które nie są poddane bezpośredniej presji.

Czy wiesz, że…
Homogenocen to bardziej szczegółowy termin używany do określenia epoki człowieka, w której w coraz szybszym tempie maleje różnorodność biologiczna, a ekosystemy na całym świecie wydają się coraz bardziej do siebie podobne, głównie ze względu na obce gatunki inwazyjne wprowadzone do środowiska celowo (uprawy, zwierzęta gospodarskie) lub przypadkowo. Wynika to z globalizmu i faktu, że obecnie przenoszenie gatunków z jednego regionu świata do innego, w żadnym momencie historii Ziemi nie było tak łatwe.

Czynniki antropopresji, czyli czynniki antropogeniczne

Czynnik antropopresji to konkretna dająca się zidentyfikować czynność, która będzie powodowała zauważalne skutki w środowisku. Czynniki antropopresji mogą być:

• organizacyjne – bezpośrednio prowadzą do zmiany biocenozy np. odstrzał zwierząt, nasadzenia roślin, introdukcja gatunków
• mechaniczne – bezpośrednio prowadzą do zmiany biotopu np. prace ziemne zmieniające ukształtowanie terenu, strukturę i właściwości gleby
• fizyczne i chemiczne – pośrednio wpływają na parametry biotopu lub biocenozy np. hałas, zanieczyszczenia chemikaliami

Czynniki antropopresji zwykle występują w różnych zestawieniach, czasem pojedynczo. Patrząc na czas działania czynników antropopresji możne je podzielić na jednorazowe, powtarzające się cyklicznie, acykliczne, ciągłe.

Czy wiesz, że…
Presja na środowisko przyrodnicze rozmaitych form działalności gospodarczej w wielu przypadkach ma zbliżony charakter, różni się natomiast intensywnością. Dodatkowo oddziaływania poszczególnych źródeł nakładają się na siebie, czego efektem jest ich skumulowany wpływ na środowisko przyrodnicze. Widać to wyraźnie na obszarach miejsko‑przemysłowych, gdzie np. zanieczyszczenia powietrza, wody, gleby są efektem wpływu różnych źródeł – przemysłu, transportu i gospodarki komunalnej.

Przemysł

Czynniki antropopresji związane z przemysłem:

• emisja zanieczyszczeń powietrza – powstających wskutek przemysłowych procesów technologicznych m.in.:
  • pył PM10, PM2,5
  • tlenek węgla CO
  • dwutlenek węgla CO2
  • tlenek siarki SO2
  • dwutlenek azotu NO2
  • węglowodory – benzo(a)piren
  • metan CH4
  • freony CFC
  • podtlenek azotu N2O
• produkcja ścieków o różnorodnym składzie chemicznym i zróżnicowanych cechach fizycznych – zależnych od procesów produkcyjnych m.in:
  • organiczne i nieorganiczne związki chemiczne
  • jony metali ciężkich
  • substancje promieniotwórcze
  • węglowodory
  • biocydy
• produkcja i składowanie odpadów przemysłowych – szkodliwych dla środowiska, zawierających m.in.:
  • metale ciężkie
  • dioksyny
  • węglowodory
  • substancje radioaktywne
  • wiele innych substancji organicznych i nieorganicznych
• emisja ciepła powstającego wskutek procesów technologicznych
• wydobycie surowców mineralnych metodą powierzchniową lub głębinową – przemysł wydobywczy

Wymienione czynniki antropopresji przemysłowych wpływają niekorzystnie na stan środowiska przyrodniczego w skali lokalnej, regionalnej i globalnej.

Do głównych zagrożeń wywołanych oddziaływaniem przemysłu należy zaliczyć:

• zjawisko spadku stężenia ozonu O3 (zubożenia warstwy ozonowej) w stratosferze – zwane powszechnie dziurą ozonową. Występujące głównie na obszarach podbiegunowych, zachodzące pod wpływem przedostających się do atmosfery związków chloru, zwłaszcza freonów i halonów.
• globalne ocieplenie i związane z tym zmiany klimatu (kryzys klimatyczny) – będące wynikiem emisji gazów cieplarnianych i powstania efektu szklarniowego (cieplarnianego) polegającego na podwyższeniu temperatury powierzchni Ziemi wskutek absorpcji długofalowego promieniowania ziemskiego przez gazy cieplarniane (głównie dwutlenek węgla, metan, tlenki azotu, ozon, freony i in.).
  Konsekwencją tego zjawiska jest m.in.:
  • topnienie lodowców i lądolodów
  • topnienie lodu morskiego
  • wzrost poziomu mórz i oceanów
  • ocieplenie oceanu
  • zakwaszenie wód
  • zaburzenie cyrkulacji termohalinowej
  • ekstremalne zjawiska pogodowe
• zmianę przebiegu przyrodniczych procesów – obiegu materii, przepływu energii, procesów geodynamicznych, procesów glebotwórczych, cyrkulacji powietrza, obiegu wody, sukcesji roślinności
• lokalne zanieczyszczenie powietrza, gleb, wód oraz roślinności – wywołane akumulacją substancji chemicznych pochodzących ze źródeł przemysłowych
• powstanie miejskich wyspy ciepła – związanych z nią zmian klimatu lokalnego na obszarze rozwoju zakładów przemysłowych produkujących dużą ilość sztucznego ciepła
• kwaśne opady (deszcze) – związane z występowaniem w powietrzu dużych stężeń zanieczyszczeń gazowych, zwłaszcza dwutlenku siarki, prowadzące do uszkodzenia roślinności i wyjałowienia gleb ze składników pokarmowych
• zanieczyszczenie i zmianę cech fizycznych wód powierzchniowych, podziemnych i morskich wskutek zrzutu ścieków, wód chłodniczych, wylewisk i wycieków z nieszczelnych instalacji – stwarzające zagrożenie dla wodnych organizmów i ograniczające gospodarcze wykorzystanie wód
• zanieczyszczenie powietrza i środowiska wodno‑gruntowego substancjami chemicznymi, organicznymi i nieorganicznymi – zawartymi w odpadach i substancjach poprzemysłowych
• obniżenie zasobów wodnych – wskutek nadmiernego poboru wód do celów przemysłowych
• zmianę struktury gruntu i jego osiadanie na skutek powierzchniowej i podziemnej eksploatacji surowców mineralnych
• powstanie sztucznych form rzeźby – wyrobisk, wykopów, nasypów, hałd, zwałowisk itp., związane z odkrywkową i głębinową eksploatacją surowców, prowadzące do ukształtowania krajobrazu poeksploatacyjnego
• całkowite zniszczenie roślinności i gleb w miejscach eksploatacji surowców
• zmianę warunków wodnych obszaru eksploatacji górniczej w związku z koniecznością odwodnienia – powstanie leja depresji, obniżenie poziomu wód podziemnych i zmniejszenie gruntowego zasilania rzek itp.

Transport

Czynniki antropopresji związane z transportem:

• emisja substancji pyłowych i gazowych powstających wskutek spalania paliw w silnikach samochodowych – m.in. dwutlenek azotu (NO2), węglowodory – benzo(a)piren, pył PM10, PM2,5, tlenek CO, dwutlenek węgla CO2, metale ciężkie
• wycieki paliwa (ropy) i transportowanych ładunków ze środków transportu lądowego i morskiego – np. węglowodory, pestycydy, substancje chemiczne, oleje, smary, produkty ropopochodne
• odpady poeksploatacyjne ze środków transportu – zawierające potencjalnie toksyczne substancje chemiczne organiczne i nieorganiczne
• pylenie z nawierzchni drogowych
• emisja promieniowania elektromagnetycznego
• emisja hałasu, drgań, światła
• uszczelnienie podłoża przez nawierzchnie asfaltowe i betonowe
• powstanie sztucznych form rzeźby w celu prowadzenia tras komunikacyjnych – nasypów, wykopów

Zmiany środowiska związane z transportem współwystępują na ogół z zagrożeniami generowanymi przez inne formy działalności antropogenicznej, przede wszystkim z przemysłem i urbanizacją.

Do głównych zagrożeń wywołanych oddziaływaniem transportu lądowego i morskiego należy zaliczyć:

• zanieczyszczenie powietrza, gleb, wód powierzchniowych, podziemnych i morskich oraz roślinności – wywołane akumulacją substancji chemicznych pochodzących z pylenia z nawierzchni drogowych, spalania paliw, wycieków i wylewisk olejów, smarów, paliw i ładunków ze środków transportu lądowego i morskiego oraz obiektów infrastruktury np. stacje benzynowe
• zanieczyszczenie środowiska wodno‑gruntowego – substancjami chemicznymi, organicznymi i nieorganicznymi, zawartymi w odpadach i substancjach poeksploatacyjnych ze środków transportu
• zajmowanie i niszczenie cennych przyrodniczo obszarów wskutek prowadzenia tras komunikacyjnych – lasów, terenów chronionych,
• fragmentacja ostoi przyrodniczych
• przerywanie korytarzy migracyjnych
• wzrost poziomu hałasu, pojawienie się drgań i zanieczyszczenia światłem – stwarzających dyskomfort i wpływających negatywnie na warunki życia zwierząt lądowych i morskich oraz człowieka;
• zmiana struktury gatunkowej i różnorodności biologicznej ekosystemów sąsiadujących z trasami komunikacyjnymi – pojawienie się gatunków lepiej dostosowanych do zmienionych warunków;
• prawdopodobieństwo wystąpienia niekorzystnych zmian zdrowotnych u ludzi i zwierząt na obszarach promieniowania elektromagnetycznego – w sąsiedztwie linii przesyłowych energii elektrycznej i stacji bazowych telefonii komórkowej

dodatkowe informacje:
Transport ekologiczny

Urbanizacja

Czynniki antropopresji związane z urbanizacją:

• niska emisja zanieczyszczeń pyłowych i gazowych powstających wskutek procesów bytowych (np. ogrzewanie domów) – m.in. pył PM10, PM2,5, tlenek węgla CO, dwutlenek węgla CO2, tlenek siarki SO2, dwutlenek azotu NO2, węglowodory – benzo(a)piren
• produkcja odpadów komunalnych organicznych – resztki żywności, wydaliny biologiczne
• produkcja odpadów nieorganicznych – plastik, szkło, metale, produkty paleniskowe
• produkcja szarej i czarnej wody
• infrastruktura wodno‑kanalizacyjna zmieniająca obieg wody na obszarze miast
• pobór wody do celów komunalnych
• emisja ciepła ze źródeł komunalnych – indywidualne paleniska, kotłownie itp.
• ekspansja zabudowy i infrastruktury oraz związane z nią uszczelnienie podłoża – przez nawierzchnie asfaltowe, betonowe, płyty chodnikowe;
• likwidacja mniejszych cieków, zbiorników wodnych, osuszanie obszarów podmokłych – torfowisk, mokradeł i bagien
• niwelacja części naturalnych form rzeźby – powstanie form sztucznych np. wykopy, nasypy itp.
• zniszczenie i degradacja gleb – ograniczenie ich występowania do terenów zieleni miejskiej;
• zanieczyszczenie środowiska hałasem
• zanieczyszczenie światłem

Zagrożenia występujące na terenie zurbanizowanym dotyczą wszystkich komponentów środowiska przyrodniczego i polegają na ograniczeniu i deformacji wszystkich przyrodniczych procesów – obiegu materii, przepływu energii, procesów geodynamicznych, procesów glebotwórczych, cyrkulacji powietrza, obiegu wody, rozwoju roślinności i in.

Do najważniejszych zagrożeń występujących na obszarach zurbanizowanych należą:

• zanieczyszczenie powietrza, gleb, roślinności, wód produktami emisji niskiej
• występowanie zjawiska smogu – będącego mieszaniną substancji pochodzących z emisji niskiej
• powstanie miejskiej wyspy ciepła i zmiany klimatu lokalnego na obszarze miasta – wzrost opadów i temperatury powietrza, spadek prędkości wiatru itp.
• zanieczyszczenie gleb i wód (powierzchniowych i podziemnych) ściekami bytowymi
• zanieczyszczenie powietrza i środowiska wodno‑gruntowego substancjami biologicznymi i chemicznymi zawartymi w składowanych odpadach komunalnych;
• zmiana procesów obiegu wody – przyspieszenie odpływu siecią kanalizacyjną, ograniczenie retencji na skutek uszczelnienia podłoża
• występowanie powodzi błyskawicznych wskutek uszczelnienia gruntu
• zmiana właściwości siedlisk naturalnych – pojawienie się siedlisk antropogenicznych
• degradacja pośrednia i bezpośrednia organizmów roślinnych i zwierzęcych – zanikanie przedstawicieli niektórych rodzajów i rodzin o małej odporności na zagrożenia środowiska miejskiego
• występowanie gatunków synantropijnych roślin (roślinność ruderalna, kalcyfilna, nitrofilna, termofilna, halofilna) i zwierząt – spośród których część może stwarzać zagrożenie chorobowe np. szczury

Czy wiesz, że…
Gatunek synantropijny to gatunek zwierzęcia lub rośliny, który przystosował się do życia w środowisku silnie przekształconym przez człowieka, związanym z miejscem zamieszkania człowieka lub z jego działalnością. Do zwierząt synantropijnych zalicza się wszelkie domowe owady biegające (np. prusaki), ektopasożyty (pluskwy, pchły), ptaki (bociany, oknówka zwyczajna, kos zwyczajny, gołąb grzywacz) i ssaki (myszy, szczury, łasice).

Rolnictwo

Czynniki antropopresji związane z rolnictwem:

• wylesianie – deforestacja w celu pozyskiwania terenów uprawowych
• zabiegi agrotechniczne – orka, nawadnianie gleb, melioracje odwadniające i nawadniające
• zabiegi agrochemiczne – nawożenie mineralne i organiczne, stosowanie środków ochrony roślin
• zmiana tradycyjnego systemu upraw i hodowli
• zmiana struktury użytkowania gruntów
• przemysłowa hodowla zwierząt – związana z tym emisja gazów cieplarnianych: amoniak, podtlenek azotu
• intensywna, wielkoobszarowa, monokulturowa uprawa
• stosowanie nowoczesnych odmian gatunków uprawnych – preferowanie gatunków o wysokiej wydajności, będących często gatunkami obcymi inwazyjnymi
• likwidacja gatunków uważanych za niepożądane – np. chwastów polnych
• stosowanie organizmów modyfikowanych genetycznie (GMO)

Wpływ rolnictwa na środowisko jest trudny do określenia, ponieważ nakłada się na inne formy antropopresji skutkującej zanieczyszczeniem gleby, zmianami warunków wodnych czy też zmianami różnorodności biologicznej ekosystemów uprawowych.

Do najważniejszych zagrożeń środowiska występujących pod wpływem rolnictwa należą:

• zanieczyszczenie atmosfery gazami cieplarnianymi powstającymi przy wypalaniu lasów w celu przejęcia ich pod uprawę rolniczą – szacuje się, że wycinanie i wypalanie lasów tropikalnych jest odpowiedzialne za ok. 10‑15% światowej emisji gazów cieplarnianych
• zanieczyszczenie gleb substancjami nawozowymi i środkami ochrony roślin
• zakwaszenie gleby i jej wyjałowienie ze składników pokarmowych i próchnicy – w warunkach braku stosowania płodozmianu
• zmiany cech fizycznych gleby wskutek intensywnej mechanizacji rolnictwa
• nasilenie się procesów erozji wodnej i wietrznej skutkujące zmniejszeniem się zawartości próchnicy i obniżającej żyzność gleb
• zmiana warunków wodnych gleby przyczyniająca się do ich zasolenia (nawadnianie w strefie klimatu suchego) i większej podatności na erozję wietrzną (melioracje odwadniające)
• zmniejszenie retencji wody w gruncie wskutek wylesiania, usuwania śródpolnych zadrzewień i zakrzewień – czego efektem w zależności od strefy klimatycznej może być pustynnienie lub stepowienie;
• eutrofizacja wód powierzchniowych i podziemnych oraz wód morskich w rejonie ujść rzek – związana z przenikaniem do nich substancji biogennych (np. azotanów i fosforanów) stosowanych w uprawie
• niszczenie i fragmentacja naturalnych siedlisk – zmniejszanie się liczebności populacji zwierząt przez likwidowanie ich naturalnych siedlisk, przerywanie korytarzy ekologicznych w warunkach intensywnej, wielkoobszarowej uprawy ziemi
• obniżenie różnorodności biologicznej – związane z preferowaniem gatunków uprawnych o wysokiej wydajności i niszczeniem gatunków nieużytecznych
• inwazja gatunków obcych – wypieranie naturalnych gatunków roślinnych i zwierzęcych przez gatunki inwazyjne
• zmodyfikowane genetycznie gatunki inwazyjne –
• wprowadzanie do obiegu toksyn i białek wytwarzanych przez rośliny zmodyfikowane genetycznie – powodujących zachwianie biogeochemicznej równowagi ekosystemu
• niekontrolowane rozmnażanie się organizmów zmodyfikowanych genetycznie

Gospodarka leśna

Czynniki antropopresji związane z leśnictwem:

• nadmierna eksploatacja drzewostanów – w celu pozyskiwania surowca drzewnego
• zalesianie gatunkami obcymi inwazyjnymi
• zakładanie monokulturowych plantacji leśnych
• stosowanie intensywnych metod wyrębu – deforestacji
• prowadzenie wyrębu na terenach nachylonych, podatnych na erozję
• stosowanie biocydów do zwalczania szkodników

Gospodarka leśna nie wiąże się bezpośrednio ze znaczącym ubytkiem powierzchni lasów, a nawet powoduje jej zwiększenie, może przyczyniać się jednak do niekorzystnych zmian zachodzących w środowisku leśnym.

Do najważniejszych zagrożeń związanych z gospodarką leśną należy zaliczyć:

• zmiany struktury gatunkowej drzewostanu – obniżenie się różnorodności biologicznej
• wypieranie naturalnych gatunków roślinnych i zwierzęcych przez gatunki inwazyjne
• większą podatność drzewostanów monokulturowych (plantacyjnych) na występowanie szkodników i chorób infekcyjnych
• niszczenie drzewostanu i runa leśnego oraz zagęszczanie gleby przez stosowane metody wyrębu
• zmniejszanie się liczebności populacji zwierząt – przez likwidowanie ich naturalnych siedlisk
• intensyfikację procesów erozji i ruchów masowych na obszarach wyrębu
• zmniejszenie się retencji wodnej oraz zwiększenie intensywności spływu powierzchniowego – w konsekwencji wzrost zagrożenia powodziowego;
• zanieczyszczenie gleb i roślin biocydami – wykorzystywanymi do zwalczania szkodników

Rybołówstwo

Czynniki antropopresji związane z rybołówstwem:

• nadmierna eksploatacja łowisk – przełowienie
• pozbywanie się martwego przyłowu
• przemysłowa hodowla ryb – głównie w akwakulturach
• trałowanie denne
• wzrost nielegalnych, rabunkowych połowów
• wycieki ropy naftowej – olejów, smarów, substancji ropopochodnych ze statków, platform instalacji przemysłowych
• porzucanie sieci i innych odpadów stałych – sieci widma
• zrzut wód balastowych

Czy wiesz, że…
Przyłów to wszystkie zwierzęta niestanowiące celu, a złapane podczas odłowów lub połowów konkretnych gatunków użytkowych. Zwierzęta oddychające powietrzem atmosferycznym toną po wciągnięciu je przez sieci pod wodę, a oddychające skrzelami giną, gdy są zbyt długo przetrzymywane poza wodą. Z tego powodu oprócz ryb w przyłowach morskich giną m.in. małe wieloryby, delfiny, foki, żółwie, ptaki morskie.

dodatkowe informacje:
Przyłów (bycatch)

Wpływ rybołówstwa na stan wód morskich i oceanicznych z każdym rokiem zwiększa się, czego przyczyną jest wzrastająca konsumpcja ryb i owoców morza. Główne zagrożenia związane są z obniżeniem lub zmianami różnorodności biologicznej akwenów morskich i oceanicznych, oraz zanieczyszczeniem ich wód.

Do najważniejszych zagrożeń środowiska związanych z rybołówstwem należą:

• przełowienie łowisk – związana z tym zmniejszająca się populacja ryb o znaczeniu konsumpcyjnym
• spadek liczebności populacji gatunków niekonsumpcyjnych – wchodzących w skład przyłowu stanowiącego nawet 80% zawartości sieci
• zmiana różnorodności genetycznej wskutek krzyżowania się osobników hodowlanych z akwakultur, z dzikimi tego samego gatunku
• niszczenie dna morskiego i nieużytkowych populacji organizmów przydennych wskutek trałowania
• zanieczyszczenie wód – olejami, smarami, substancjami ropopochodnymi, biologicznymi składnikami wód balastowych ze statków rybackich
• zanieczyszczenie wód substancjami chemicznymi – np. antybiotykami, środkami przeciwzapalnymi stosowanymi w akwakulturach
• zanieczyszczenie wód odpadami stałymi – plastik, mikroplastik, sieci widma

Czy wiesz, że…
Sieci widma to stare sieci rybackie lub ich fragmenty zalegające w morzu, zagubione przez rybaków podczas sztormów, na skutek zaczepów o wraki statków, ich porzucone części czy inne zatopione w morzu przedmioty. Dryfujące sieci są poważnym problemem dla morskiej przyrody. Wykonane z grubego, ale lekkiego materiału przypominającego nylon stanowią śmiertelną, często niewidzialną pułapkę dla zwierząt morskich. Przez lata unosząc się w wodzie łapią ryby, ptaki i ssaki morskie, w końcu lądują na brzegach, gdzie stanowią poważne niebezpieczeństwo dla zwierząt i ptaków

dodatkowe informacje:
Sieci widma (ghost nets)

dodatkowe informacje:
Zrównoważony połów

Turystyka

Czynniki antropopresji związane z turystyką:

• wydeptywanie runa leśnego i roślinności łąkowej
• niszczenie drzewostanu i martwego drewna – wycinanie, okorowywanie
• zawlekanie gatunków obcych – nasion, zwierząt domowych
• emisja zanieczyszczeń powietrza z obiektów turystycznych – np. domów wczasowych – pył PM10, PM2,5, tlenek węgla CO, dwutlenek węgla CO2, tlenek siarki SO2, dwutlenek azotu NO2, węglowodory – benzo(a)piren
• produkcja odpadów bytowych, organicznych i nieorganicznych – np. resztki jedzenia, wydaliny, opakowania z plastiku
• produkcja ścieków w obiektach turystycznych
• wycieki olejów, smarów, substancji ropopochodnych z łodzi motorowych
• palenie ognisk poza wyznaczonymi miejscami
• poruszanie się poza wyznaczonymi szlakami
• zaśmiecanie
• płoszenie zwierząt
• hałas
• zanieczyszczenie światłem

Zagrożenia środowiska przyrodniczego związane z turystyką mają różne oblicza. W przypadku ośrodków turystycznych ich wpływ jest zbliżony do oddziaływania obszarów zurbanizowanych i transportu. Szczególnie duże jest oddziaływanie turystyki na obszary leśne i ekosystemy wodne będące atrakcją turystyczną.

Do najważniejszych zagrożeń związanych z turystyką należą:

• zanieczyszczanie i zmiana właściwości fizycznych warstwy powierzchniowej gleby
• inicjowanie erozji
• zmniejszenie powierzchni asymilującej wskutek łamania pędów roślin
• ograniczanie terytoriów zwierząt
• niszczenie drobnych gatunków bezkręgowców w glebie
• zmiany różnorodności biologicznej – poprzez eliminowanie gatunków rodzimych i ekspansję gatunków obcych
• stopniowy zanik ekosystemów naturalnych i powstawanie zbiorowisk wtórnych – ruderalnych i segetalnych
• stwarzanie ryzyka pożarowego
• niszczenie brzegów jezior, rzek, nadmorskiego pasa wydmowego i porastającej je roślinności
• chemiczne zanieczyszczenie wód powierzchniowych i wód morskich

dodatkowe informacje:
Turystyka ekologiczna
Turystyka zrównoważona

Zapobieganie antropopresji

Aby zapobiegać negatywnemu wpływowi człowieka na środowisko stosuje się różne formy ochrony środowiska i ochrony przyrody.

Ochrona środowiska to całokształt działań zmierzających do naprawienia wyrządzonych szkód lub zapobiegających wyrządzeniu szkód fizycznemu otoczeniu lub zasobom naturalnym, jak też działania zmierzające do zmniejszenia ryzyka wystąpienia takich szkód, bądź zachęcające do efektywnego wykorzystywania zasobów naturalnych, w tym środki służące oszczędzaniu energii, wody i stosowania odnawialnych źródeł energii.

Sposoby ochrony środowiska:

• racjonalne kształtowanie środowiska i gospodarowanie zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju
• przeciwdziałanie zanieczyszczeniom środowiska, powietrza, wody, gleby
• utrzymywanie i przywracanie elementów przyrodniczych do stanu właściwego
• recykling, segregowanie odpadów w celu ich ponownego użycia

dodatkowe informacje:
Ochrona środowiska

Ochrona przyrody to ogół działań zmierzających do zachowania w niezmienionym lub optymalnym stanie przyrody ożywionej i nieożywionej, a także krajobrazu.

Głównym celem ochrony przyrody w Polsce jest:

• utrzymanie stabilności ekosystemów i trwałości procesów ekologicznych
• zachowanie, w tym zapewnienie ciągłości istnienia wszystkich gatunków roślin, zwierząt i grzybów wraz z ich siedliskami
• ochrona walorów krajobrazowych, zadrzewień, oraz zieleni w miastach i wsiach
• utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych, a także pozostałych zasobów, tworów i składników przyrody
• zachowanie dziedzictw geologicznego i paleontologicznego
• kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody poprzez działalność edukacyjną, informacyjną i promocyjną

Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku ustanowiła dziesięć form ochrony przyrody w Polsce. Poza ochroną gatunkową roślin, zwierząt i grzybów są to parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, użytki ekologiczne, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne i zespoły przyrodniczo-krajobrazowe.

dodatkowe informacje:
Formy ochrony przyrody
Ochrona przyrody

Czy wiesz, że…
Wpływ działalności gospodarczej na środowisko zwykle jest oceniany negatywnie. Tymczasem pewne jej formy mogą oddziaływać pozytywnie. Należą do nich działania związane m.in. z rekultywacją terenów zdegradowanych i zdewastowanych przywracające im produktywność biologiczną, pozwalającą na użytkowanie rolnicze, leśne lub rekreacyjne.

źródło: materiały prasowe
Antroposfera, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Antropopresja, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Gatunek obcy, gatunek alochtoniczny, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Gatunek rodzimy, gatunek autochtoniczny, spontaneofit, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Gatunek synantropijny, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Synurbizacja, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Wpływ różnych form działalności gospodarczej na środowisko, zpe.gov.pl

Zagrożenia ekologiczne – dodatkowe informacje:

definicje, teorie, hipotezy, zjawiska:
antropocen, antropopresja, bezpieczeństwo ekologiczne, biologiczny potencjał Ziemi do regeneracji (biocapacity), bioremediacja, ekobójstwo (ekocyd), ekomodernizm, ekosystem sztuczny, ekoterroryzm, globalne zagrożenia ekologiczne, granice planetarne, hipoteza wypadających nitów (rivet popping), homogenocen, kapitalocen, katastrofy i klęski ekologiczne, katastrofy ekologiczne na świecie, klęski żywiołowe, masowe wymieranie, monokultura, komodyfikacja żywności (utowarowanie), plantacjocen, plastikoza, plastisfera (plastisphere), przeludnienie, stres cieplny, syndrom przesuwającego sią punktu odniesienia, szóste masowe wymieranie (szósta katastrofa), tragedia wspólnego pastwiska, utrata bioróżnorodności, Wielkie przyspieszenie, zielony anarchizm, zjawisko przedniej szyby

degradacja środowiska:
akwakultura, betonoza (betonowanie miast), choroby odzwierzęce, górnictwo morskie, hodowla zwierząt, melioracja, monokultura, niszczenie siedlisk, przełownie, przemysł wydobywczy, przyłów, rolnictwo, spadek liczebności owadów, turystyka masowa, wylesianie (deforestacja), wypalanie traw

ozon i ozonosfera (warstwa ozonowa):
dziura ozonowa, freon (CFC)

zanieczyszczenie środowiska:
azbest, beton, bisfenol A (BPA), eutrofizacja, farmaceutyki, handel emisjami zanieczyszczeń, kwaśny deszcz, mikroplastik, martwe strefy, nanoplastik, neonikotynoidy, niedopałki papierosów, odpady niebezpieczne, pestycydy, polichlorowane bifenyle (PCB), przemysł tekstylny (włókienniczy). sieci widma, sinice, składowiska odpadów (wysypiska śmieci), smog, sól drogowa, sztuczne ognie (fajerwerki, petardy), tworzywa sztuczne (plastik), Wielka Pacyficzna Plama Śmieci, wycieki ropy naftowej, zakwaszenie wód (rzek, jezior, mórz i oceanów), zanieczyszczenie gleby, zanieczyszczenie hałasem, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie światłem, zanieczyszczenie wody, związki per- i polyfluoroalkilowe (PFAS) – wieczne chemikalia

zmiany klimatu (kryzys klimatyczny):
blaknięcie (bielenie) raf koralowych, denializm klimatyczny (zaprzeczanie globalnemu ociepleniu), efekt cieplarniany, ekstremalne zjawiska, gazy cieplarniane, globalne ocieplenie, kryzys wodny, miejska wyspa ciepła (MWC), migracje gatunków, nawałnice, ocieplenie oceanu, wzrost poziomu mórz i oceanów, podtopienie, powódź, pożar lasu, przyducha, pustynnienie, susza, topnienie lodowców i lądolodów, topnienie lodu morskiego, trąba powietrzna, upał

klęski i katastrofy ekologiczne:
katastrofy jądrowe (nuklearne), katastrofy przemysłowe, największe katastrofy ekologiczne na świecie, największe katastrofy ekologiczne w Polsce, wycieki ropy naftowej

Czerwona księga gatunków zagrożonych, Czerwona Lista IUCN (The IUCN Red List):
gatunek wymarły (extinct EX), gatunek wymarły na wolności (extinct in the wild EW), gatunek krytycznie zagrożony (critically endangered CR), gatunek zagrożony (endangered EN), gatunek narażony gatunek wysokiego ryzyka (vulnerable VU), gatunek bliski zagrożenia (near threatened NT), gatunek najmniejszej troski (least concern LC)
Polska czerwona księga roślin, Polska czerwona księga zwierząt
gatunek inwazyjny (inwazyjny gatunek obcy IGO)

Poruszający i inspirujący do działania apel Davida Attenborough

Wiedza ekologiczna – dodatkowe informacje:
aforyzmy ekologiczne, biblioteka ekologa, biblioteka młodego ekologa, ekoprognoza, encyklopedia ekologiczna, hasła ekologiczne, hasztagi (hashtagi) ekologiczne, kalendarium wydarzeń ekologicznych, kalendarz ekologiczny, klęski i katastrofy ekologiczne, największe katastrofy ekologiczne na świecie, międzynarodowe organizacje ekologiczne, podcasty ekologiczne, poradniki ekologiczne, (nie) tęgie głowy czy też (nie) najtęższe umysły, znaki i oznaczenia ekologiczne

Dziękuję, że przeczytałaś/eś powyższe informacje do końca. Jeśli cenisz sobie zamieszczane przez portal treści zapraszam do wsparcia serwisu poprzez Patronite.

Możesz również wypić ze mną wirtualną kawę! Dorzucasz się w ten sposób do kosztów prowadzenia portalu, a co ważniejsze, dajesz mi sygnał do dalszego działania. Nad każdym artykułem pracuję zwykle do późna, więc dobra, mocna kawa wcale nie jest taka zła ;-)

Zapisz się na Newsletter i otrzymuj email z ekowiadomościami. Dodatkowo dostaniesz dostęp do specjalnego działu na stronie portalu, gdzie pojawiają się darmowe materiały do pobrania i wykorzystania. Poradniki i przewodniki, praktyczne zestawienia, podsumowania, wzory, karty prac, checklisty i ściągi. Wszystko czego potrzebujesz do skutecznej i zielonej rewolucji w twoim życiu. Zapisz się do Newslettera i zacznij zmieniać świat na lepsze.

Chcesz podzielić się ciekawym newsem lub zaproponować temat? Skontaktuj się pisząc maila na adres: informacje@wlaczoszczedzanie.pl

Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej portalu Włącz oszczędzanie