Olej palmowy

Olej palmowy jest wykorzystywany głównie w produktach spożywczych do produkcji margaryny, słodyczy, chipsów, żywności dla niemowląt, mydła, kosmetyków, świec, smarów, czy w produkcji biopaliw. Zawiera go ok. 50% produktów znajdujących się na sklepowych półkach. W dużej mierze zastąpił wykorzystywany wcześniej, w środkach higieny, tłuszcz zwierzęcy.

Plantacje oleju palmowego są nawet czterokrotnie bardziej wydajne niż uprawy innych roślin oleistych. Przekłada się to na niską cenę, a to główna zaleta i przyczyna jego sukcesu. Obecnie jego światowa produkcja przekracza 70 mln ton rocznie (dane za 2018 rok), ale według prognoz agendy ONZ ds. Wyżywienia i Rolnictwa, do 2050 roku popyt na ten surowiec może się potroić.

Według raportu WWF z 2019 roku do Polski co roku sprowadza się 248 tys. ton oleju palmowego w postaci surowca i kolejne 188 tys. ton w różnych produktach – w chemii i kosmetykach, żywności oraz paszach. Jedynie 2% jest wykorzystywanych w biopaliwach, a 15 % jest przeznaczane na ciastka, lody i czekolady.

Kontrowersje związane z produkcją oleju palmowego dotyczą jego negatywnego wpływu na środowisko. Przede wszystkim wylesiania pod olbrzymie plantacje palmy oleistej, niszczenia cennych ekosystemów, utraty różnorodności biologicznej lasów tropikalnych, emisji dużych ilości dwutlenku węgla, zaburzenia stosunków wodnych, lokalnych i globalnych.

Podstawowe informacje

Olej palmowy to olej roślinny o właściwościach takich jak smalec czy łój wołowy. Podobnie jak wszystkie tłuszcze, składa się z estrów glicerolu i kwasów tłuszczowych. Charakteryzuje się wysoką zawartością nasyconych kwasów tłuszczowych (ok. 45%), zwłaszcza 16-węglowego kwasu palmitynowego, Drugim głównym składnikiem jest jednonienasycony kwas oleinowy. Nierafinowany olej palmowy zawiera tokotrienol (jeden z kongenerów witaminy E).

Z pestek owoców wytłacza się olej o jeszcze wyższym udziale nasyconych kwasów tłuszczowych stosowany głównie w kosmetyce. Tłuszcz palmowy może znajdować się bowiem nie tylko w gotowych daniach lub półproduktach, ale także w środkach czystości, kosmetykach i środkach do pielęgnacji ciała.

Czerwony olej palmowy jest bogaty w karoteny: α-karoten, β-karoten i likopen, które nadają mu charakterystyczny ciemnoczerwony kolor.

Specjaliści podkreślają, że ze względu na rosnącą liczbę ludności tylko olej palmowy ma potencjał do sprostania coraz wyższemu zapotrzebowaniu producentów i konsumentów. Tam gdzie nie jest to wymagane producenci żywności niechętnie podają w składzie obecność oleju palmowego, bo wielu konsumentów ma świadomość, że jest on związany z chorobami układu krążenia i problemami środowiskowymi. Z tego samego powodu, nawet wytwórcy, którzy stosują przyjazne dla środowiska certyfikowane uprawy, nie umieszczają tych informacji na produktach, lub ukrywają je pod różnymi oznaczeniami.

Olej palmowy składzie danego produktu kryje się pod następującymi oznaczeniami:

• alkohol cetylowy, alkohol oleilowy, alkohol stearylowy
• emulgator E471
• kwas palmitynowy
• miristynian izipropylu
• octan tokoferolu
• oktyldodekanol
• oleinian sorbitolu
• palmitynian askorbiolu, palmitynian etyloheksylu
• stearynian glicerolu, stearynian sorbitolu
• tłuszcze CBE i CBS

Wpływ oleju palmowego na zdrowie

Olej palmowy używany jest najczęściej do smażenia co powoduje jego stopniowe utlenianie się. Produkty utleniania oleju, oraz innych tłuszczów uznawane są za szkodliwe dla zdrowia.

W 2016 roku Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności wydał raport, w którym stwierdzono, że olej palmowy (i inne tłuszcze palmowe) zawiera najwyższe wśród tłuszczów roślinnych stężenia szkodliwych, potencjalnie rakotwórczych chloropochodnych. Powstają one w procesie produkcji tłuszczu, zwłaszcza rafinacji oleju prowadzonej w temperaturze powyżej 200 °C.

Nasycone kwasy tłuszczowe, spożywane w nadmiarze, podwyższają poziom cholesterolu LDL (złego cholesterolu), przyczyniają się do zaburzeń lipidowych, większego zagrożenia miażdżycą, oraz chorobami sercowo-naczyniowymi. Przypisuje im się też generowanie procesów zapalnych, a te mogą leżeć u podłoża rozwoju nowotworów. Dodatkowo kwas palmitynowy powoduje zaburzenia składu mikrobioty i zaburzenia w odczuwaniu sytości.

Wpływ produkcji oleju palmowego na środowisko

Wpływ oleju palmowego na środowisko jest jednoznacznie negatywny. Ekspansja plantacji palmy olejowej powoduje wycinanie wielkich połaci lasów, przekształcanie torfowisk i mokradeł, wzrost emisji gazów cieplarnianych, takich jak dwutlenku węgla, metan, podtlenek azotu, zwiększenie ryzyka pożarów i powodzi. Ponadto, ścieki powstające przy produkcji oleju powodują eutrofizację i zakwaszanie, zawierają związki toksyczne, które zanieczyszczają ekosystemy wodne i lądowe, oraz uwalniają gazy cieplarniane.

Wylesianie i emisje gazów cieplarnianych

Emisja dwutlenku węgla powodowana wylesieniami jest tak wysoka, że zajmuje drugą pozycję na świecie, zaraz po emisji sektora energetycznego. Kolejnym znaczącym źródłem emisji dwutlenku węgla do atmosfery jest wypalanie torfowisk. Pod tym względem przoduje Indonezja, która odpowiada za 90% takich emisji.

Torf zbudowany jest w większości ze szczątków roślin, a w momencie gdy wysycha staje się łatwopalny. Gdy płonie las, do powietrza trafia węgiel gromadzony przez rośliny przez dziesiątki czy setki lat. Kiedy płoną torfowiska, z dymem może pójść nawet kilka tysięcy lat pracy roślin, które ten ekosystem tworzyły. To zaś, ile torfowiska spłonie, zależy m.in. od poziomu lustra wody – torfowiska bowiem płoną w głąb. Jeśli poziom wody gruntowej jest niski, a suchy torf zacznie się tlić, wówczas bardzo trudno jest go gasić. Palić się może miesiącami, do czasu, kiedy nadejdzie deszcz lub kiedy ogień dotrze do poziomu wody gruntowej lub mineralnego podłoża.

Największym problemem dla środowiska jest etap zakładania nowych plantacji palmy olejowej. Najczęściej odbywa się to kosztem lasów deszczowych i mokradeł. Potencjalnie, plantacje mogą być zakładane na terenach użytkowanych rolniczo, w miejsce innych plantacji, czy po prostu na tak zwanych nieużytkach (terenach niezagospodarowanych), ale dostępność takich miejsc jest ograniczona. Aby więc sprostać rosnącemu zapotrzebowaniu na olej palmowy, większość plantacji zakładane jest w miejscu gdzie uprzednio był las. Zakładanie plantacji w miejscu wyciętego lasu wiąże się z dodatkowymi korzyściami: jest tam żyzna niezdegradowana gleba, a ponadto pieniądze ze sprzedaży drewna pokrywają koszty założenia plantacji.

Wraz z ekspansją plantacji palmy olejowej w szybkim tempie ubywa lasów w Indonezji i Malezji. Obecnie ponad 85% oleju palmowego używanego globalnie jest produkowane w właśnie w tych krajach.

Utrata bioróżnorodności

Zmniejszanie powierzchni lasów naturalnych jest przyczyną zmniejszenia bioróżnorodności. Stanowi zagrożenie wyginięcia dla wielu rzadkich gatunków roślin i zwierząt, takich jak orangutan, pantera mglista, tygrys sumatrzański i słoń indyjski.

Według Global Forest Watch tylko w 2020 roku, w wyniku świadomych podpaleń i wycinki pod niecertyfikowane uprawy palm oleistych, zniknęło 4,2 mln ha lasów deszczowych, które stanowią siedlisko dla połowy wszystkich organizmów żywych występujących na Ziemi.

Z pozoru może się wydawać, że uprawy nie różnią się tak bardzo od lasu – w końcu zastępuje się go tropikalnymi palmami. Jednak tzw. monokultury – czyli systemy wieloletniej uprawy jednego gatunku na danym obszarze – są fatalne w skutkach dla różnorodności biologicznej. Nie są w stanie zastąpić naturalnego lasu jako siedliska dla innych roślin i zwierząt.

Zaburzenie światowego obiegu wody

Wycinanie lasów deszczowych związane m.in. z produkcją oleju palmowego wpływa na światowy obieg wody w przyrodzie. Palma olejowa jest uprawiana w wąskim pasie lasów tropikalnych w okolicach równika. Lasy deszczowe pobierają wodę, odparowują do atmosfery, która następnie wędruje z prądami atmosferycznymi i spada w postaci deszczu czy śniegu w miejscach, gdzie jest niższa temperatura. W ten sposób prawidłowo funkcjonujące lasy tropikalne napędzają obieg wody i opady w odległych miejscach, w Stanach Zjednoczonych, Indiach czy Chinach. Jeżeli wycinamy lasy pod uprawy oleju palmowego, cały ten obieg zostaje zaburzony.

Wyzysk lokalnej ludności

Uprawa oleju palmowego wiąże się nie tylko z niszczeniem przyrody, ale też łamaniem praw człowieka. Amnesty International opisuje, że uprawy oleju palmowego w dużej mierze kontrolowane przez wielkie firmy, łamią prawa pracownicze i prawa człowieka. Robotnicy zarabiają głodowe stawki za ciężką pracę. Badająca przypadki przestępstw i naruszeń związanych ze środowiskiem organizacja Environmental Investigation Agency pisze o wykorzystywaniu dzieci do pracy, przemocy i gwałtach na plantacjach.

Naruszane są prawa rdzennej ludności, m.in. przez wysiedlenia i niszczenie środowiska naturalnego. Powstają konflikty związane z własnością gruntów i ograniczaniem dostępu do zasobów środowiska lokalnej ludności, która tradycyjnie wykorzystuje produkty leśne w swym codziennym życiu. Ponadto lokalne społeczności ponoszą koszty środowiskowe związane z zanieczyszczeniem wody, gleby i powietrza, podczas gdy zyski czerpią wielkie przedsiębiorstwa.

Z drugiej strony kraje przodujące w produkcji oleju palmowego przekonują, że to dla nich droga do wyciągania ludzi z biedy. To też ogromny wpływ do ich budżetów i najważniejszy towar eksportowy Indonezji.

Bojkot oleju palmowego

Produkcja oleju palmowego generuje olbrzymie problemy społeczne i środowiskowe. Mimo to, jak wskazuje WWF, jego bojkot nie ma sensu, ponieważ obecnie tego surowca nie da się zastąpić innym bez generowania jeszcze większych szkód środowiskowych.

Palma olejowa jest najbardziej wydajną rośliną olejową na świecie, a olej palmowy stanowi ok. 40% wszystkich olejów roślinnych, które obecnie wykorzystujemy. Gdyby z niego zrezygnować, należałoby ogromne ilości oleju stosowanego w przemyśle czymś zastąpić, zapewne mieszaniną innych olejów roślinnych. Wiązałoby się to z rozszerzeniem powierzchni upraw,

W przypadku zamienników takich jak olej słonecznikowy czy rzepakowy powierzchnia pod ich uprawy musiałaby wzrosnąć czterokrotnie, co powodowałoby jeszcze większą destrukcję ekosystemów. Bojkot doprowadziłby więc do przeniesienia problemu środowiskowego w inne miejsce, a nie jego rozwiązania.

Należy również zwrócić uwagę na fakt, że palmy olejowe wymagają mniej sztucznych nawozów i pestycydów w porównaniu do kokosów czy innych roślin uprawianych na olej. Nie bez znaczenia jest też czynnik społeczny. W krajach, w których produkowany jest olej palmowy, miliony rolników pracują w sektorze przetwarzania tego surowca, co znacząco wpływa na ograniczenie skali ubóstwa.

Dlatego WWF nie popiera bojkotu oleju palmowego i uważa, że zamiana jednego oleju na drugi nie rozwiązuje problemów a jedynie przesuwa je w inne regiony. Według WWF, zamiast bojkotować, konsumenci mogą świadomie wybierać produkty zawierające taki olej palmowy, który pochodzi w 100% z certyfikowanych, zrównoważonych upraw. Rekomenduje też zmniejszenie konsumpcji olejów w ogóle, co zmniejszyłoby zapotrzebowanie. Należy wprowadzać dobre praktyki związane z zakładaniem i eksploatowaniem istniejących plantacji palmy olejowej m.in sformułowane w dokumentach organizacji Roundtable on Sustainable Palm Oil RSPO (Okrągłego Stołu dla Zrównoważonej Produkcji Oleju Palmowego).

W celu promowania produktów zawierających olej palmowy który pochodzi ze zrównoważonej produkcji powstał Certyfikat RSPO SCCS. Plantacje, które go otrzymują, zapewniają poszanowanie praw ludzi zamieszkujących tereny upraw, które nie mogą być zakładane na terenach o wysokiej różnorodności biologicznej. Plantatorzy są zobowiązani do prowadzenia monitoringu i identyfikacji występowania chronionych gatunków roślin i zwierząt. Nie wolno im wypalać powierzchni czy stosować oprysków lotniczych. Certyfikacja, której podlegają zarówno plantacje jak i przedsiębiorstwa korzystające z oleju palmowego, pozwala wspierać produkcję która nie prowadzi do wyzysku i dalszej degradacji środowiska.

Odmiennego zdania odnośnie wykorzystywania oleju palmowego są osoby stojące za hasłem Nie jem palmowego – chronię orangutany. Inicjatywa Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu podkreśla, że rosnącego zapotrzebowania na olej palmowy nie będzie się dało zaspokoić bez zakładania nowych plantacji na obszarach lasów deszczowych. Choć plantacje z certyfikatami ograniczają negatywne skutki dla środowiska naturalnego, to nie eliminują ich zupełnie. Certyfikat RSPO nie zawsze skutecznie monitoruje zasady dotyczące zrównoważonych i odpowiedzialnych upraw.

Dlatego, robiąc codzienne zakupy, warto rozważyć wybieranie produktów niezawierających w swoim składzie oleju palmowego. W ten sposób możemy nie tylko chronić swoje zdrowie, ale także nie przyczyniamy się do niszczenia lasów tropikalnych – wskazują organizatorzy akcji „Nie jem palmowego – chronię orangutany”.

Alternatywa dla oleju palmowego

Olej palmowy może być zastępowany przez wiele innych, jak: jatrofa, jojoba, kokosowy, masło shea, rzepakowy, słonecznikowy, sojowy, wosk pszczeli.

Największe firmy biotechnologiczne pracują nad stworzeniem syntetycznej alternatywy dla oleju palmowego który pod względem chemicznym mógłby przypominać naturalny. Pomysł polega na wykorzystaniu procesu fermentacji, podczas którego karmi się drożdże cukrami, a gdy urosną, są w stanie wytwarzać olej, który następnie można wytłoczyć.

Obecnie problem stanowią wysokie koszty produkcji oleju syntetycznego i niechęć konsumentów do spożywania produktów modyfikowanych genetycznie. Zapewne jednak taki olej będzie można zastosować w przypadku produktów niespożywczych np. płyn do mycia naczyń, czy składnik kosmetyków.

Monokultura i utowarowanie jedzenia

Światowy system żywnościowy opiera się na zjawiskach, które mają negatywny wpływ na środowisko i lokalne społeczeństwa. Chodzi tutaj o m.in. komodyfikacja jedzenia i monoklutury.

Komodyfikacja (utowarowanie) żywności polega na traktowaniu jedzenia jak towaru i źródła zysku. Często właścicielami ziem, upraw, hodowli zwierząt, nie są rolnicy, lecz gigantyczne przedsiębiorstwa, międzynarodowe fundusze inwestycyjne, czy banki. Utowarowanie żywności powoduje, że bardziej opłaca się kupić produkt z drugiego końca świata, wyprodukowany w sposób przemysłowy i przez to tańszy, niż u lokalnego wytwórcy czy rolnika. Przynosi to negatywne skutki nie tylko dla środowiska naturalnego ale i naszego zdrowia. Spożywamy przez to wysoko przetworzone, pełne sztucznych dodatków i substancji konserwujących śmieciowe jedzenie, które wywołuje epidemię otyłości, zaś w innych częściach świata wpędza ludzi w głód i ubóstwo.

Kolejnym problemem związanym z światowym systemem dystrybucji żywności są gigantyczne monokultury, czyli gospodarstwa uprawiające tylko jeden rodzaj rośliny. Przykładem są właśnie plantacje palmy olejowej w Malezji i Indonezji. Jednak na tej samej zasadzie uprawia się np. trzcinę cukrową, ryż soję, zboża, bawełnę i drzewa, posadzone tylko w celach produkcji surowca. Monokultura pozwala na początku zintensyfikować zbiory, znormalizować uprawy i powiększyć zyski. Wieloletnia uprawa, na tym samym obszarze, roślin jednego gatunku powoduje szybkie wyjałowienie gleby, co wiąże się z stosowaniem coraz większej ilości nawozów i środków chemicznych, niszczeniem bioróżnorodności i środowiska. Jedocześnie nieopanowanie zarazy czy choroby roślin, może oznaczać spustoszenie gigantycznej uprawy.

Takie podejście zapewnia krótkoterminowe zyski dla niewielkiej grupy ludzi, jednak długoterminowe, negatywne koszty dla środowiska naturalnego i lokalnych społeczności. Przemysłowy model produkcji żywność to jeden z powodów coraz szybszych zmian klimatu, utrata bioróżnorodności i masowego wymieranie rzadkich gatunków roślin i zwierząt. To już nie jest przyszłość, lecz teraźniejszość naszego życia. Niszczenie środowiska to podcinanie gałęzi, na której siedzimy, ponieważ w skutki kryzysu klimatycznego i środowiskowego ostro uderzą w każdego z nas.

źródło: materiały prasowe
Monokultura, autorzy, licencja CC By SA 3.0
Nie jem palmowego, chronię orangutany
Olej palmowy, autorzy, licencja CC By SA 3.0
Tradycyjne potrawy świąteczne możliwe bez oleju palmowego
Według WWF bojkot oleju palmowego nie ma sensu

🛒 Świadomy konsument – dodatkowe informacje:
ekologiczne i zrównoważone święta, black friday, Clean label, cyber monday, cyfrowy paszport produktu (Digital Product Passport, DPP), cykl życia produktu (Life Cycle Assesment, LCA), data przydatności do spożycia, data ważności, degrowth, domowe (naturalne) środki czystości, dyrektywa Cyfrowa, Dyrektywa Omnibus, dyrektywa PPWD (Packaging and Packaging Waste Directive), dyrektywa Towarowa, dyrektywa Single-Use Plastics, ekoprojekt, ekoprojektowanie (ecodesign), etykiety energetyczne, garderoba kapsułowa (capsule gardrobe), greenwashing (ekościema, ekomanipulacja, zielone kłamstwo), ekonomia subskrypcji, fast fashion (szybka, śmieciowa moda), fast homeware, gospodarka obiegu zamkniętego (GOZ), kosmetyki naturalne (ekokosmetyki), lęk przed wypadnięciem z obiegu (Fear of missing out, FOMO), marnowanie żywności, Nutri-Score (5-Colour Nutrition Label, 5-CNL) pięciokolorowa etykieta żywieniowa, olej palmowy, odpowiedzialna konsumpcja, pakiet odpadowy, Prawo Do Naprawy (#RightToRepair), produkt bio, produkt ekologiczny (eko), produkt naturalny, recykling, redesign, rozszerzona odpowiedzialność producenta (ROP), ekonomia współdzielenia (sharing economy), slow fashion, społeczna lodówka, strategia Od pola do stołu, system kaucyjny, transport ekologiczny, turystyka ekologiczna, upcykling, uwalnianie książek (bookcrosing), zdrowa żywność, zrównoważona moda, zrównoważone rybołówstwo, żywność alternatywna, żywność drukowana, żywność ekologiczna

ślad ekologiczny (ecological footprint), ślad środowiskowy (environmental footprint), ślad węglowy (carbon footprint), ślad wodny (water footprint)
air-commerce, downsizing, overpackaging

Jak każdego dnia dbać o środowisko naturalne:
na wakacjach, na zakupach, w podróży, ograniczenie zużycia papieru
oszczędzanie energii elektrycznej (oszczędzanie prądu): tryb czuwania Stand-by
energooszczędne oświetlenie: świetlówka kompaktowa (energooszczędna), żarówka LED
oszczędzanie gazu, oszczędzanie wody: perlator
energooszczędna wentylacja, energooszczędne ogrzewanie
energooszczędne urządzenia: czajnik elektryczny, komputer, lodówka i zamrażarka, odkurzacz, okap kuchenny, piekarnik, płyta grzejna, pojemnościowy podgrzewacz do wody, pralka, telewizor, zmywarka
segregacja odpadów
znaki i oznaczenia ekologiczne

Ekologiczny styl życia:
dieta planetarna, fleksitarianizm, foodsharing, freganizm, jadłodzielnia, Lifestyles of Health and Sustainability (LOHAS), Less Waste, lodówka społeczna, roślinne zamienniki mięsa i produktów pochodzenia zwierzęcego, Repair Cafe, Slow fashion, Slow life, weganizm, wegetarianizm,
Zero Waste
zasada 3R, zasada 5R, zasada 8R: Rethink (Przemyśl swoją relację ze środowiskiem), Refuse (Odmawiaj), Reduce (Unikaj), Reuse (Użyj ponownie), Rehome (Znajdź nowy dom), Repair (Naprawiaj), Recycle (Utylizuj, Recyklinguj, Oddaj do odzysku), Rot (kompostuj)

⚠️ Zagrożenia ekologiczne – dodatkowe informacje:

definicje, teorie, hipotezy, zjawiska:
antropocen, antropopresja, bezpieczeństwo ekologiczne, biologiczny potencjał Ziemi do regeneracji (biocapacity), bioremediacja, ekobójstwo (ekocyd), ekomodernizm, ekosystem sztuczny, ekoterroryzm, globalne zagrożenia ekologiczne, granice planetarne, hipoteza wypadających nitów (rivet popping), homogenocen, kapitalocen, katastrofy i klęski ekologiczne, katastrofy ekologiczne na świecie, klęski żywiołowe, masowe wymieranie, monokultura, komodyfikacja żywności (utowarowanie), plantacjocen, plastikoza, plastisfera (plastisphere), przeludnienie, stres cieplny, syndrom przesuwającego sią punktu odniesienia, szóste masowe wymieranie (szósta katastrofa), tragedia wspólnego pastwiska, utrata bioróżnorodności, wieczne chemikalia, Wielkie przyspieszenie, zielony anarchizm, zjawisko przedniej szyby

degradacja środowiska:
akwakultura, betonoza (betonowanie miast), choroby odzwierzęce, górnictwo morskie, hodowla zwierząt, koszenie trawników, melioracja, monokultura, niszczenie siedlisk, przełownie, przemysł wydobywczy, przyłów, rolnictwo, spadek liczebności owadów, turystyka masowa, wylesianie (deforestacja), wypalanie traw

ozon i ozonosfera (warstwa ozonowa):
dziura ozonowa, freon (CFC)

zanieczyszczenie środowiska:
azbest, beton, bisfenol A (BPA), eutrofizacja, farmaceutyki, handel emisjami zanieczyszczeń, kwaśny deszcz, mikroplastik, martwe strefy, nanoplastik, neonikotynoidy, niedopałki papierosów, odpady niebezpieczne, pestycydy, polichlorowane bifenyle (PCB), przemysł tekstylny (włókienniczy). sieci widma, sinice, składowiska odpadów (wysypiska śmieci), smog, sól drogowa, sztuczne ognie (fajerwerki, petardy), tworzywa sztuczne (plastik), Wielka Pacyficzna Plama Śmieci, wycieki ropy naftowej, zakwaszenie wód (rzek, jezior, mórz i oceanów), zanieczyszczenie gleby, zanieczyszczenie hałasem, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie światłem, zanieczyszczenie wody, związki per- i polyfluoroalkilowe (PFAS) – wieczne chemikalia

zmiany klimatu (kryzys klimatyczny):
blaknięcie (bielenie) raf koralowych, denializm klimatyczny (zaprzeczanie globalnemu ociepleniu), efekt cieplarniany, ekstremalne zjawiska, gazy cieplarniane, globalne ocieplenie, kryzys wodny, miejska wyspa ciepła (MWC), migracje gatunków, nawałnice, ocieplenie oceanu, wzrost poziomu mórz i oceanów, podtopienie, powódź, pożar lasu, przyducha, pustynnienie, susza, topnienie lodowców i lądolodów, topnienie lodu morskiego, trąba powietrzna, upał

klęski i katastrofy ekologiczne:
katastrofy jądrowe (nuklearne), katastrofy przemysłowe, największe katastrofy ekologiczne na świecie, największe katastrofy ekologiczne w Polsce, wycieki ropy naftowej

Czerwona księga gatunków zagrożonych, Czerwona Lista IUCN (The IUCN Red List):
gatunek wymarły (extinct EX), gatunek wymarły na wolności (extinct in the wild EW), gatunek krytycznie zagrożony (critically endangered CR), gatunek zagrożony (endangered EN), gatunek narażony gatunek wysokiego ryzyka (vulnerable VU), gatunek bliski zagrożenia (near threatened NT), gatunek najmniejszej troski (least concern LC)
Polska czerwona księga roślin, Polska czerwona księga zwierząt
gatunek inwazyjny (inwazyjny gatunek obcy IGO)

Poruszający i inspirujący do działania apel Davida Attenborough

🧠 Wiedza ekologiczna – dodatkowe informacje:
aforyzmy ekologiczne, biblioteka ekologa, biblioteka młodego ekologa, ekoprognoza, encyklopedia ekologiczna, hasła ekologiczne, hasztagi (hashtagi) ekologiczne, kalendarium wydarzeń ekologicznych, kalendarz ekologiczny, klęski i katastrofy ekologiczne, największe katastrofy ekologiczne na świecie, międzynarodowe organizacje ekologiczne, podcasty ekologiczne, poradniki ekologiczne, (nie) tęgie głowy czy też (nie) najtęższe umysły, znaki i oznaczenia ekologiczne

🤝Dziękuję, że przeczytałaś/eś powyższe informacje do końca. Jeśli cenisz sobie zamieszczane przez portal treści zapraszam do wsparcia serwisu poprzez Patronite.

☕ Możesz również wypić ze mną wirtualną kawę! Dorzucasz się w ten sposób do kosztów prowadzenia portalu, a co ważniejsze, dajesz mi sygnał do dalszego działania. Nad każdym artykułem pracuję zwykle do późna, więc dobra, mocna kawa wcale nie jest taka zła ;-) 💪☕

🔔 Zapisz się na Newsletter i otrzymuj email z ekowiadomościami. Dodatkowo dostaniesz dostęp do specjalnego działu na stronie portalu, gdzie pojawiają się darmowe materiały do pobrania i wykorzystania. Poradniki i przewodniki, praktyczne zestawienia, podsumowania, wzory, karty prac, checklisty i ściągi. Wszystko czego potrzebujesz do skutecznej i zielonej rewolucji w twoim życiu. Zapisz się do Newslettera i zacznij zmieniać świat na lepsze.

Chcesz podzielić się ciekawym newsem lub zaproponować temat? Skontaktuj się pisząc maila na adres:
✉️ informacje@wlaczoszczedzanie.pl

🔍Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej portalu Włącz oszczędzanie