Gatunek inwazyjny (inwazyjny gatunek obcy IGO)

Gatunki inwazyjne stanowią drugie, zaraz po niszczeniu siedlisk, największe zagrożenie dla światowej bioróżnorodności. Inwazyjne gatunki stanowią szczególny problem na obszarach chronionych, wypierając rodzime gatunki, dla ochrony których utworzono te obszary. W takim przypadku zachodzi konieczność usuwania intruzów.

Gatunki obce określa się też jako antropofity, gatunki nierodzime lub gatunki adwentywne. Wyróżnia się wśród nich archeofity, które zadomowiły się przed końcem XV wieku i kenofity, które zadomowiły się później

Wpływ gatunków inwazyjnych na bioróżnorodność

Zgodnie z definicją przyjętą przez Konwencję o Różnorodności Biologicznej (CBD), gatunki obce, które po introdukcji na nowy obszar wywierają negatywny wpływ na rodzime gatunki, siedliska lub ekosystemy, nazywane są inwazyjnymi gatunkami obcymi (często zalicza się do nich również takie gatunki obce, które stanowią zagrożenie dla zdrowia lub życia ludzi lub powodują straty gospodarcze).

Choć w powszechnej opinii inwazyjność gatunku ściśle wiąże się ze wzrostem liczebności jego populacji i ekspansją zasięgu, to należy pamiętać, że negatywny wpływ (czyli zgodnie z powyższą definicją – inwazyjność) mogą wykazywać również te gatunki, których liczebność jest stała, a nawet te, których liczebność spada. Ponadto inwazyjne mogą być nie tylko te gatunki obce, które tworzą wolnożyjące populacje, ale również takie, które nie rozmnażają się po introdukcji na danym obszarze np. żółw czerwonolicy Trachemys scripta elegans.

Inwazyjne gatunki obce oddziałują negatywnie na różnorodność biologiczną, w tym na zmniejszenie populacji lub eliminowanie gatunków rodzimych, poprzez konkurencję pokarmową, drapieżnictwo lub przekazywanie patogenów, oraz zakłócanie funkcjonowania ekosystemów. Od XVII wieku inwazyjne gatunki obce przyczyniły się do wyginięcia prawie 40% gatunków zwierząt, dla których przyczyna wyginięcia jest znana.

Problem inwazyjnych gatunków obcych stale narasta, głównie z powodu rozwoju globalnego handlu, transportu i turystyki, co może ułatwiać wprowadzanie i rozprzestrzenianie się gatunków obcych w środowisku. Jeżeli dla danego gatunku nowe środowisko jest wystarczająco podobne do rodzimego, gatunek ten może przetrwać i rozmnażać się. Nie napotykając naturalnych wrogów lub innych ograniczeń gatunek może stać się inwazyjny: zwiększać obszar swojego występowania i wypierać gatunki rodzime. Proces ten wpływa na wzrost kosztów społeczno-ekonomicznych, zdrowotnych i ekologicznych na całym świecie.

Inwazyjne gatunki obce zwiększają biedę i stanowią zagrożenie dla rozwoju, poprzez swój wpływ na różne dziedziny gospodarki, jak: rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo, ale też na ekosystemy naturalne, które stanowią istotną podstawę wyżywienia w krajach rozwijających się. Szkody te zwiększają się na skutek zmian klimatu, zanieczyszczenia środowiska, utraty siedlisk i przekształceń środowiska przez człowieka.

Roczne szkody w środowisku spowodowane przez gatunki obce w Stanach Zjednoczonych, Brazylii, Południowej Afryce, Wielkiej Brytanii, Indiach oraz Australii oceniane są na ok. 100 miliardów dolarów amerykańskich.

Zajęcie się tym problemem jest sprawą pilną, nie tylko ze względu na rosnące koszty, ale również ze względu na często nieodwracalny wpływ na środowisko. Sławne są przypadki zawleczonych do Australii królików, trującej ropuchy agi (która zadomowiła się w Oceanii i na Karaibach), agresywnych afrykańskich pszczół terroryzujących Amerykę Południową, szczurów i kotów ogałacających z ptaków wyspy Pacyfiku czy amazońskiego hiacyntu wodnego, który zarasta zbiorniki wodne całej strefy tropikalnej.

Szczególnie zagrożone gatunkami inwazyjnymi są wyspy i obszary nabrzeżne – prawdopodobnie ze względu na obecność portów, gdzie intruzi trafiają wraz z ładunkiem. Najwięcej gatunków inwazyjnych pojawiło się na Hawajach, Wyspie Północnej, Nowej Zelandii oraz indonezyjskich Małych Wyspach Sundajskich (należą do nich między innymi Bali, Komodo i Lombok). Najmniej obcych gatunków zasiedliło obszary o surowym klimacie – takie jak Antarktyda, Grenlandia, Islandia, Nepal. Wśród obszarów położonych na stałym lądzie najbardziej w obce gatunki obfituje Floryda, gdzie rozprzestrzeniły się inwazyjne mrówki i gady, takie jak pyton birmański.

Przykładowe gatunki IGO w Polsce:

W 2018 opublikowana została lista 66 inwazyjnych gatunków zwierząt i roślin uznanych za stanowiące największe zagrożenie dla bioróżnorodności i ekosystemów w Europie. Wybrano je spośród 329 uznawanych za groźne. Na czele listy znalazły się:

• Channa argus – ryba z rodziny żmijogłowowatych (Channidae),
• Limnoperna fortunei – małż z rodziny omułkowatych (Mytilidae)
• Orconectes rusticus – rak z rodziny Cambaridae
• Plotosus lineatus – sumik węgorzowaty
• Codium parvulum – zielenica z rzędu Bryopsidales
• Crepidula onyx – ślimak z rodziny Calyptraeidae
• Mytilopsis sallei – małż z rodziny racicznicowatych (Dreissenidae)
• Sciurus niger – wiewiórka czarna

Rozprzestrzenianie się gatunków obcych

Gatunki obce mogą przemieszczać się różnymi środkami transportu wodnego, lądowego lub powietrznego, przenosząc się wraz z pojazdem lub jego ładunkiem do różnych zakątków kuli ziemskiej.

Jednym z najbardziej rozpowszechnionych sposobów przemieszczania się morskich gatunków obcych są wody balastowe statków, oraz zanieczyszczone zewnętrzne części ich kadłubów. Próbka wody pobrana z wód balastowych zawiera przeciętnie kilkaset żywych gatunków.

Gatunki obce przedostają się do środowiska również poprzez zamierzone lub przypadkowe wypuszczenie do środowiska zwierząt i roślin hodowanych w domu lub w przydomowych ogródkach. Gady, płazy, ryby akwariowe, oraz rośliny wyrzucane do stawów lub spuszczane do kanalizacji łatwo przedostają się do ekosystemów wodnych.

Oprócz nieświadomego transportu gatunków obcych przez osoby podróżujące, często turyści przywożą pamiątki w formie egzotycznych roślin i zwierząt, lub świeże owoce i warzywa wraz z mikroorganizmami i owadami.

Wiele obcych organizmów transportowanych jest wraz z drewnem lub produktami z drewna. Szereg gatunków wykorzystywanych w leśnictwie i rolnictwie świadomie zostało sprowadzonych przez człowieka w celu zwiększenia produkcji i konkurencyjności na rynku (np. dąb czerwony, lucerna siewna) lub zostało posadzonych jako rośliny ozdobne w ogrodach i parkach (np. klon jesionolistny, nawłoć kanadyjska).

Inwazyjnymi gatunkami obcymi mogą stać się też organizmy sprowadzane w celu walki ze szkodnikami lub organizmy towarzyszące gatunkom hodowanym w formie akwakultury.

dodatkowe informacje:
Gatunki Obce w Polsce, iop.krakow.pl, strona Instytutu Ochrony Przyrody PAN zawiera m.in. bazę danych o gatunkach obcych w Polsce.
The North European and Baltic Network on Invasive Alien Species (NOBANIS), nobanis.org, strona zawiera m.in. bazę danych inwazyjnych gatunków obcych w Europie Północnej i rejonie Morza Bałtyckiego.
Konwencja o ochronie różnorodności biologicznej a inwazyjne gatunki obce, cbd.int
Dyrektywa Siedliskowa a inwazyjne gatunki obce, ec.europa.eu, na stronie znajdują się informacje nt. działań Komisji Europejskiej w sprawie inwazyjnych gatunków obcych.

Podstawowe definicje

Gatunek introdukowany

Introdukcja (łac. introductio – wprowadzenie, wstęp) to wprowadzenie nierodzimego gatunku lub niższego taksonu pochodzącego z innego geograficznie regionu, jako nowego elementu danej biocenozy. W rolnictwie jest to celowe wprowadzenie przez człowieka na teren uprawy chronionej organizmów pożytecznych.

Rodzaje introdukcji

Introdukcja może być efektem celowego działania (zamierzona) lub przypadku (niezamierzona). Gatunki mogą być introdukowane np. w celu biologicznego zwalczenia szkodników roślin, albo jako źródło pożywienia dla ludzi. Przykładami świadomie wprowadzonych obcych gatunków mogą być kozy na Guadalupe i króliki w Australii. Do gatunków zawleczonych należą najczęściej organizmy wodne przenoszone w wodach balastowych statków oraz gryzonie (zwłaszcza szczury).

W botanice wyróżnia się introdukcję bezpośrednią polegającą na tym, że gatunek przywieziony z innego kontynentu da się uprawiać pod warunkiem zachowania tych samych warunków klimatycznych, oraz introdukcję pośrednią, wymagającą wykonania prac hodowlanych np. krzyżowania przywiezionych gatunków z gatunkami uprawianymi na danym terenie.

Skutki introdukcji

Introdukcja ma zwykle negatywny wpływ na środowisko. W jej wyniku zostają przełamane przez człowieka naturalne bariery izolujące gatunki. W nowym środowisku introdukowany gatunek nie ma wrogów naturalnych, co może prowadzić do nadmiernego wzrostu jego liczebności, zakłócenia równowagi w biocenozie, a przez to zagrozić gatunkom rodzimym. Wprowadzenie gatunków obcych często prowadzi do wyginięcia gatunków rodzimych.

Negatywnym przykładem introdukcji jest np.

• sprowadzenie przez człowieka na kontynent Australii królika, wróbla oraz opuncji,
• sprowadzenie do Polski barszczu Sosnowskiego – który miał być uprawiany na paszę, a okazał się bardzo szkodliwy dla ludzi i zwierząt

Pozytywnym przykładem introdukcji jest wprowadzanie żółwi olbrzymich z atolu Aldabra na Ile aux Aigrettes, gdzie miały zastąpić w roznoszeniu owoców hebanowców wytępione przez człowieka rodzime żółwie i scynki Leiolopisma mauritiana. Eksperyment uznano za udany. Zaproponowano by wymarłe mastodonty w Stanach Zjednoczonych zastąpić słoniami.

Gatunek zawleczony

Gatunek zawleczony to gatunek napływowy roślin lub zwierząt, pochodzący z innego obszaru geograficznego, który przypadkowo dostał się na dany teren i rozprzestrzenił się w środowisku naturalnym.

Zawleczenie gatunków roślin i zwierząt może następować np. wraz z transportem żywności. Tak została zawleczona do Europy stonka ziemniaczana i wiele innych roślin i zwierząt.

Szczury europejskie zostały przypadkowo zawleczone na inne kontynenty i liczne wyspy przez statki, na których były dawniej stałymi, nieproszonymi gośćmi.

Stosunkowo często dochodzi do zawleczenia gatunków roślin i zwierząt wodnych wraz z wodami balastowymi statków. Niektóre rośliny i zwierzęta przybyły do nas przyczepione do kadłubów statków.

Czasami gatunki obce, sprowadzone do celów hodowlanych, ogrodów botanicznych, jako przydomowe rośliny ozdobne, akwaryjne itp., przypadkowo wydostaną się do naturalnego środowiska, jak np. moczarka kanadyjska. Zawlekaniu gatunków na obce tereny sprzyja zwiększony tranzyt ludzi i towarów oraz wojny.

Skutki zawleczenia obcych gatunków są trudne do przewidzenia. Niejednokrotnie obce gatunki, jeżeli zdołają się aklimatyzować do warunków miejscowego środowiska, wypierają rodzime gatunki roślin i zwierząt, wywierają więc niekorzystny wpływ na rodzimą faunę i florę. Mogą nawet doprowadzić do wymarcia miejscowych gatunków. Większa ekspansywność gatunków obcych może być spowodowana np. tym, że w danym środowisku nie mają one jeszcze naturalnych wrogów – drapieżników i pasożytów, które ograniczałyby ich liczebność.

Antropochoria

Antropochoria, hemerochoria to jeden ze sposobów rozprzestrzeniania diaspor roślin, w którym to oddziaływanie człowieka powoduje ich transport.

Diaspora (gr. dia „przez, na wskroś”, sporos „nasiono”)
Twór służący do rozprzestrzeniania rośliny lub grzyba. Diasporą może być zarówno cały organizm, jak i jego część zdolna do wyrośnięcia w nowy organizm. Diaspory dzielą się na generatywne i wegetatywne. Do pierwszych należą nasiona, owoce i owocostany, do diaspor wegetatywnych należą: fragmenty plechy, bulwy i bulwki, kłącze, turiony, rozmnóżki, zarodniki.

Analogicznie jak to jest w przypadku nasion, wyróżnia się diaspory rozprzestrzeniające się samoczynnie (autochoryczne), jak i rozsiewane biernie (allochoryczne). Jeśli udział człowieka sprowadza się do transportu diaspor w sposób typowy dla zwierząt, zwykle nie wyodrębnia się tego sposobu ich rozprzestrzeniania od zoochorii.

Zoochoria, zwierzęcosiewność
Rozprzestrzenianie diaspor roślinnych (nasion, zarodników, rozmnóżek) przez zwierzęta. Diaspory mogą być przenoszone na zewnątrz zwierzęcia, mogą być zjadane i następnie wydalane lub też są przez zwierzęta ukrywane jako zapas żywności i w miejscu ukrycia rozpoczynają swój wzrost. Rośliny rozsiewające się przez zoochorię mają szczególne przystosowania do takiego sposobu rozsiewania, np. nasiona zaopatrzone w haczyki przyczepiające je do sierści zwierząt, specjalne ciałka zachęcające (tzw. elajosomy) mrówki do zabierania nasion, albo jadalne części owocu.

Za antropochorię uważane są te sposoby rozprzestrzeniania diaspor, które są specyficzne dla człowieka i jego cywilizacji. Rozprzestrzenianie to może odbywać się świadomie (za wiedzą i wolą człowieka) lub nieświadomie.

Wyróżnia się następujące rodzaje antropochorii:

• Etolochoria – świadome rozprzestrzenianie roślin uprawnych. Nierzadko prowadzi do rozprzestrzenienia roślin daleko poza ich zasięg pierwotny. W wyniku hodowli roślin uzyskano odmiany uprawne, których rozprzestrzenianie możliwe jest tylko albo głównie za przyczyną człowieka np. odmiany bezpestkowe, o nierozpadających się owocach lub owocostanach.
• Speirochoria – rozprzestrzenianie się diaspor chwastów towarzyszących uprawom. Dotyczy to roślin, których cykl życiowy i budowa owoców lub nasion ułatwia ich zbiór wspólnie z materiałem siewnym roślin uprawianych.
• Agochoria – rozprzestrzenianie diaspor z rozmaitymi towarami i innymi dobrami np. paszami, produktami spożywczymi, ziemią ogrodową, materiałami drzewnymi.

Rośliny rozprzestrzeniane w wyniku antropochorii nazywane są antropofitami. Rośliny wprowadzone celowo na jakiś obszar przez człowieka są gatunkami introdukowanymi. Rośliny zawleczone nieświadomie przez człowieka są gatunkami zawleczonymi.

Antropofit

Antropofit (z gr. ἄνθρωπος ánthrōpos – człowiek, φυτόν phytón – roślina) to gatunek lub inny takson roślin obcego pochodzenia na danym terenie (przybysz, gatunek alochtoniczny).

Antropofity występują zarówno na siedliskach wtórnych, sztucznych, powstałych w wyniku działalności człowieka, jak i na siedliskach półnaturalnych i naturalnych. Stopień zadomowienia się antropofitu może zmieniać się w czasie (zadomawianie się), np. gatunek zadomowiony początkowo na siedliskach antropogenicznych może z czasem przenikać do siedlisk półnaturalnych i naturalnych.

Klasyfikacja względem sposobu napływu

• gatunki introdukowane – wprowadzone celowo przez człowieka
  • relikty dawnych upraw – rośliny niegdyś uprawiane, a obecnie występują tylko jako zdziczałe. Należą tu takie gatunki, jak np. rezeda żółtawa, owies szorstki. Czasami podejmowana jest próba powtórnego wprowadzenia ich do uprawy.
  • rośliny użytkowe obcego pochodzenia, jak np. kukurydza zwyczajna, magnolia gwiaździsta, psianka ziemniak. Stanowią one znaczną część gatunków roślin uprawnych, o ogromnym znaczeniu gospodarczym.
• gatunki zawleczone – gatunki napływowe, dostały się na dany teren na skutek niecelowych działań człowieka

Klasyfikacja geograficzno-historyczna

• metafity – trwale zadomowione we florze
  • archeofity – gatunki zawleczone w czasach przedhistorycznych lub wczesnohistorycznych (do 1500 roku), obecnie utrzymujące się tylko na wtórnych siedliskach. Należą do nich liczne chwasty znane nam z wykopalisk archeologicznych, np. jasnota biała, chaber bławatek.
    • gatunki zawleczone
    • gatunki powstałe pod wpływem działalności człowieka
    • gatunki, które zdołały przetrwać wyłącznie na siedliskach antropogenicznych
  • kenofity – gatunki zawleczone po 1500 roku
    • epekofity – zadomowione na siedliskach synantropijnych (ruderalnych i segetalnych), np. bieluń dziędzierzawa, żółtlica drobnokwiatowa.
    • agriofity – zadomowione na siedliskach naturalnych i półnaturalnych.
      • hemiagriofity – zadomowione na siedliskach półnaturalnych
      • holoagriofity – zadomowione na siedliskach naturalnych
• diafity – nie zadomowione trwale. Diafity zwykle nie mają szans na przejście całego cyklu rozwojowego w naszym klimacie i w krótkim czasie zanikają. Niektórym jednak, czy to w wyniku skrzyżowania z rodzimymi gatunkami czy też w wyniku jakichś przemian ewolucyjnych udaje się czasami trwale zaaklimatyzować.
  • efemerofity – gatunki przejściowo zawlekane (przybłędy), np. bodziszek syberyjski, zapłonka żółta
  • ergazjofigofity – przejściowo dziczejące z uprawy, np. gorczyca sarepska.

Według badań Barbary Tokarskiej-Guzik we florze Polski w 2005 roku było 1017 gatunków antropofitów, z czego 460 stanowiły metafity, 511 diafity i 46 gatunki o nieokreślonym statusie. Wśród metafitów było 160 gatunków archeofitów i 300 gatunków kenofitów. (Barbara Tokarska-Guzik. The estabilishment and spread of alien plant species (kenophytes) i nthe flora of Poland. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Katowice, 2005)

Archofit

Archeofit (z gr. ἀρχή początek, φυτόν roślina) to gatunek rośliny obcego pochodzenia (antropofit), który przybył na dany obszar z innych rejonów geograficznych w czasach wczesnohistorycznych lub przedhistorycznych i występuje najczęściej w siedliskach synantropijnych. Za datę graniczną przyjmuje się zwykle początek ery nowożytnej (przełom XV/XVI wieku) lub konkretnie rok 1500 lub 1492 – odkrycie Ameryki, które zapoczątkowało wymianę gatunków między Starym Światem (Europa, Azja, Afryka) i Nowym Światem.

Pochodzenie archeofitów

Do archeofitów należą np. liczne gatunki chwastów, których nasiona znaleziono w wykopaliskach archeologicznych. Zostały one przypadkowo przez ludzi zawleczone, albo też rozprzestrzeniły się samorzutnie za pomocą wiatru (anemochoria) czy zwierząt (zoochoria).. Część taksonów archeofitów ma pochodzenie antropogeniczne (archaeophyta anthropogena).

Większość archeofitów występujących w florze Polski pochodzi z basenu Morza Śródziemnego. Zwykle rozprzestrzeniały się wraz z roślinami uprawnymi, a niektórym z nich udało się aklimatyzować w naturalnych siedliskach. Obecnie, w wyniku wprowadzenia skutecznych metod zwalczania chwastów, tym gatunkom, które występują wyłącznie na polach uprawnych (np. kąkol polny, miłek letni) grozi całkowite wyginięcie.

Podział archeofitów

• gatunki zawleczone (archaeophyta adventiva)
• gatunki powstałe pod wpływem działalności człowieka (archaeophyta anthropogena)
• gatunki, które zdołały przetrwać wyłącznie na siedliskach antropogenicznych (archaeophyta resistentia)

Archeofity we florze Polski

Według badań B. Tokarskiej-Guzik we florze Polski w 2005 roku było 160 gatunków archeofitów.

Lista archeofitów Polski według L. Rutkowskiego (Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Wyd. Naukowe PWN, 2006)

1. bodziszek gołębi (Geranium columbinum)
2. bodziszek kosmaty (Geranium molle)
3. bodziszek porozcinany (Geranium dissectum)
4. bylica piołun (Artemisia absinthium)
5. chaber bławatek (Centaurea cyanus)
6. chrząstkowiec większy (Polycnemum majus)
7. chwastnica jednostronna, kurze proso (Echinochloa crus-galli, syn. Panicum crus-galli)
8. cykoria podróżnik (Cichorium intybus)
9. czarnuszka polna (Nigella arvensis)
10. czechrzyca grzebieniowata, trybulka grzebieniowata (Scandix pectin-veneris)
11. czosnek wężowy (Allium scorodoprasum)
12. czyściec polny (Stachys arvensis)
13. czyściec roczny (Stachys annua)
14. dymnica drobnokwiatowa (Fumaria vaillantii)
15. dymnica pospolita (Fumaria officinalis)
16. dymnica różowa (Fumaria schleicheri)
17. dziki bez hebd (Sambucus ebulus)
18. farbownik polny (Anchusa arvensis)
19. gorczyca polna (Sinapis arvensis)
20. groszek bulwiasty (Lathyrus tuberosus)
21. grusza pospolita (Pyrus communis)
22. iglica pospolita (Erodium cicutarium)
23. jaskier polny (Ranunculus arvensis)
24. jasnota biała (Lamium album)
25. jasnota różowa (Lamium amplexicaule)
26. jęczmień płonny (Hordeum murinum)
27. kanianka lnowa (Cuscuta epilinum)
28. kapusta czarna, gorczyca czarna (Brassica nigra)
29. kapusta polna, rzepa, rzepik (Brassica campestris)
30. kąkol polny (Agrostemma githago)
31. kiksja oszczepowata (Kickxia elatine)
32. kiksja zgiętoostrogowa (Kickxia spuria)
33. kokornak powojowaty (Aristolochia clematitis)
34. komosa kalinolistna (Chenopodium opulifolium)
35. komosa mierzliwa (Chenopodium vulvaria)
36. komosa murowa (Chenopodium murale)
37. komosa strzałkowata (Chenopodium bonus-henricus)
38. komosa zielona (Chenopodium suecicum, syn. Ch. viride)
39. krowiziół zbożowy (Vaccaria hispanica, syn. V. pyramidata)
40. kurzyślad polny (Anagallis arvensis)
41. lepczyca rozesłana (Aperugo procumbens)
42. lepnica francuska (Silene gallica)
43. lepnica nocna, bniec dwudzielny (Silene noctiflora)
44. lepnik zwyczajny (Lappula squarosa)
45. lnica polna (Linaria arvensis)
46. lnicznik siewny (Camelina sativa)
47. lnicznik właściwy (Camelina alyssum)
48. lulek czarny (Hyoscyamus niger)
49. łoboda gwiazdkowata (Atriplex rosea)
50. łoboda połyskująca (Atriplex nitens)
51. mak piaskowy (Papaver argemone)
52. mak polny (Papaver rhoeas)
53. mak wątpliwy (Papaver dubium)
54. maruna bezwonna (Matricaria perforata, syn: M. indora, Tripleurospermum perforata)
55. mierznica czarna (Ballota nigra)
56. miłek letni (Adonis aestivalis)
57. miłek szkarłatny (Adonis flammea)
58. miotła zbożowa (Apera spica-venti)
59. mlecz zwyczajny, mlecz warzywny (Sonchus oleraceus)
60. naradka wydłużona (Androsace elongata)
61. nawrot polny (Lithospermum arvensis, syn. Buglossoides arvensis)
62. nostrzyk biały (Melilotus alba)
63. nostrzyk żółty (Melilotus officinalis)
64. ostróżeczka polna (Consolida regalis)
65. ośmiał mniejszy (Cerinthe minor)
66. owies głuchy (Avena fatua)
67. owies szorstki (Avena strigosa)
68. ożędka groniasta (Neslia paniculata)
69. palusznik krwawy (Digitaria sanguinalis, syn. Panicum sanguinale)
70. palusznik nitkowaty (Digitaria ischaemum, syn. Panicum lineare)
71. parietaria lekarska (Parietaria officinalis)
72. pasternak zwyczajny (Pastinaca sativa)
73. pieprzyca gruzowa (Lepidium rudrale)
74. pieprzyca polna (Lepidium campestre)
75. pokrzywa żegawka (Urtica urens)
76. popłoch pospolity (Onopordum acanthium)
77. portulaka pospolita (Portulaca oleracea)
78. poziewnik wąskolistny (Galeopsis angustifolia)
79. przetacznik ćmy (Veronica opaca)
80. przetacznik lśniący (Veronica polita)
81. przetacznik polny (Veronica arvensis)
82. przetacznik rolny (Veronica agrestis)
83. przetacznik trójlistkowy (Veronica triphyllos)
84. przewiercień okrągłolistny (Bupleurum rotundifolium)
85. przytulia fałszywa (Galium spurium)
86. przytulia trójrożna (Galium tricornatum, syn. G. tricorne)
87. psianka czarna (Solanum nirum)
88. pszenica płaskurka (Triticum spelta)
89. pszonacznik wschodni (Conringia orientalis)
90. rdestówka powojowata (Fallopia convolvulus)
91. rezeda żółta (Reseda lutea) – na południu
92. roszponka bruzdkowana (Valerianella rimosa)
93. roszponka warzywna (Valerianella locusta syn. V. olitoria)
94. roszponka ząbkowana (Valerianella dentata)
95. rumian polny (Anthemis arvensis)
96. rumianek pospolity (Chamomilla recutita, syn. Matricaria chamomilla)
97. rzodkiew świrzepa (Raphanus raphanistrum)
98. sałata kompasowa (Lactuca serriola)
99. skrytek drobnoowockowy (Aphanes microcarpa)
100. skrytek polny (Aphanes arvensis)
101. smagliczka kielichowata (Alyssum alyssoides, syn. A. calycinum), na północy
102. sporek polny (Spergula arvensis)
103. stokłosa dachowa (Bromus tectorum)
104. stokłosa płonna (Bromus sterilis)
105. stokłosa polna (Bromus arvensis)
106. stokłosa żytnia (Bromus secalinus)
107. stulicha psia (Descurainia sophia)
108. stulisz lekarski (Sisymbrium officinale)
109. szafirek miękkolistny (Muscari comosum)
110. szczeć sukiennicza (Dipsacus fullonum, syn. D. silvestris)
111. szczwół plamisty (Conium maculatum)
112. szparag lekarski (Asparagus officinalis)
113. ślaz drobnokwiatowy (Malva pusilla)
114. ślaz zaniedbany (Malva neglecta)
115. ślaz zygmarek (Malva alcea)
116. tasznik pospolity (Capsella bursa-pastoris)
117. tobołki polne (Thlaspi arvense)
118. werbena pospolita (Verbena officinalis)
119. wilczomlecz drobny (Euphorbia exigua)
120. wilczomlecz obrotny (Euphorbia helioscopia)
121. wilczomlecz ogrodowy (Euphorbia peplus)
122. wilczomlecz sierpowaty (Euphorbia falcata)
123. wilczomlecz szerokolistny (Euphorbia platyphyllos)
124. wilczypieprz roczny (Thymelaea passerina)
125. włośnica okółkowa (Setaria verticillata)
126. włośnica sina (Setaria pumila, syn. S. glauca)
127. włośnica zielona (Setaria viridis)
128. włośnica zwodnicza (Setaria decipiens, syn. S. ambigua)
129. włóczydło polne (Caucalis platycarpos, syn. C. daucoides)
130. wyczyniec polny (Alopecurus myosuroides)
131. wyka drobnokwiatowa (Vicia hirsuta)
132. wyka siewna (Vicia sativa)
133. wyżlin polny (Misopates orontium, syn. Antirrhinum orontium)
134. złocień polny (Chrysanthemum segetum)
135. żmijowiec zwyczajny (Echium vulgare)
136. życica lnowa (Lolium remotum)
137. życica roczna (Lolium temulentum)

Kenofit

Kenofit lub neofit (gr. καινός nowy, νέος nowy, φυτόν roślina) to gatunek roślin obcego pochodzenia (antropofit), nienależący do flory rodzimej, który zadomowił się w ostatnich czasach.

Za graniczną datę przyjmuje się wyprawę Krzysztofa Kolumba do Ameryki (1492), co zapoczątkowało migrację gatunków na niespotykaną dawniej skalę.

Podział kenofitów

Ze względu na rodzaj siedlisk, w których rośliny te występują, prof. Jan Kornaś wyróżnił 3 grupy kenofitów:

• epekofity – zadomowione na siedliskach silnie przekształconych przez człowieka (siedliska ruderalne i segetalne)
• hemiagriofity – zadomowione na siedliskach półnaturalnych
• holoagriofity – zadomowione na siedliskach naturalnych

Kenofity we florze Polski

Według badań B. Tokarskiej-Guzik we florze Polski w 2005 roku było 300 gatunków kenofitów.

Wykaz kenofitów według L. Rutkowskiego (Klucz do oznaczania roślin naczyniowych polski niżowej. Wyd. Naukowe PWN, 2006)

1. ambrozja bylicolistna (Ambrosia artemisifolia)
2. ambrozja zachodnia (Ambrosia psilostachya = A. coronopifolia)
3. aster drobnokwiatowy (Aster tradescantii)
4. aster lancetowaty (Aster lanceolatus = A. simplex)
5. aster nowoangielski (Aster novae-angliae)
6. barszcz mantegazyjski (Heracleum mantegazzianum)
7. barszcz Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi Manden.)
8. bieluń dziędzierzawa (Datura stramonium)
9. bodziszek pirenejski (Geranium pyrenaicum)
10. bodziszek syberyjski (Geranium sibiricum ssp. sibiricum)
11. bylica austriacka (Artemisia austriaca)
12. bylica boże drzewko (Artemisia abrotanum)
13. bylica estragon (Artemisia dracunculus)
14. bylica roczna (Artemisia annua)
15. cebulica syberyjska (Scilla sibirica = S. cernua)
16. chaber drobnogłówkowy (Centaurea diffusa)
17. chrzan pospolity (Armoracia rusticana = A. lapanthifolia)
18. cymbalaria murowa lnica murowa (Cymbalaria muralis = Linaria cymbalaria)
19. czeremcha amerykańska (Padus serotina)
20. czosnek kulisty (Allium rotundum)
21. czyściec roczny (Stachys annua)
22. dwurząd murowy (Diplotaxis muralis)
23. dwurząd wąskolistny (Diplotaxis tenuifolia)
24. dziki bez hebd (Sambucus ebulus)
25. dzwonek rapunkuł (Campanula rapunculus)
26. głóg szypułkowy głóg szkarłatny (Crataegus pedicellata = C. coccinea)
27. gorysz miarz (Peucedanum ostruthium)
28. goździcznik skalnicowy (Petrorhagia saxifraga = Tunica saxifragia)
29. goździcznik wycięty (Petrorhagia velutina = Tunica velutina)
30. groszek kosmatostrąkowy (Lathyrus hirsutus)
31. iwa rzepieniolistna (Iva xanthifolia)
32. kanianka amerykańska (Cuscuta gronovii)
33. kapusta chrzanolistna (Brassica elongata)
34. kielisznik nadobny (Calystegia silvestris = Convolvulus dahurica)
35. kiślina nocnicowata, ostrobarw rzepieniolistny (Oxybaphus nyctagineus)
36. klon jesionolistny (Acer negundo)
37. kokorycz żółta (Corydalis lutea)
38. kolcolist zachodni (Ulex europaeus)
39. kolcowój szkarłatny (Lycium barbarum = L. halimifolium)
40. kolczurka klapowana (Echinocystis lobata)
41. kollomia wielkokwiatowa (Collomia grandiflora)
42. komosa ciernista (Chenopodium aristatum)
43. komosa śmierdząca (Chenopodium schraderanum)
44. koniczyna odstająca (Trifolium patens)
45. konopie dzikie (Cannabis ruderalis = C. sativa ssp. spontanea)
46. kosaciec ogrodowy, kosaciec niemiecki (Iris germanica)
47. kroplik piżmowy (Mimulus moschatus)
48. kroplik żółty (Mimulus guttatus)
49. krowiziół zbożowy (Vaccaria hispanica = V. pyramidata)
50. krwawnik kowniatkolistny (Achillea crithmifolia)
51. krwiściąg mniejszy (Sanguisorba minor)
52. len austriacki (Linum austriacum)
53. len trwały (Linum perenne)
54. lepnica dwudzielna (Silene dichotoma)
55. lepnica smukła (Silene conica)
56. lepnik zwyczajny (Lappula squarosa)
57. lilia bulwkowa (Lillium bulbiferum)
58. liliowiec rdzawy (Hemerocallis fulva)
59. lnica kreskowana (Linaria repens = L. striata)
60. lucerna sierpowata (Medicago falcata)
61. łoboda połyskująca, łoboda błyszcząca (Atriplex nitens) – na północy Polski
62. łoboda szara (Atriplex tatarica)
63. łubin trwały (Lupinus polyphyllus)
64. malina pachnąca (Rubus odoratus)
65. marchewnik wonny (Myrrhis odorata)
66. marzymięta orzęsiona (Elshotzia ciliata = E. patrini)
67. miechunka rozdęta (Physalis alkekengi)
68. mięta zielona (Mentha spicata)
69. miłka drobna (Eragrostis minor)
70. miłka owłosiona (Eragrostis pilosa)
71. moczarka kanadyjska (Elodea canadensis)
72. naparstnica purpurowa (Digitalis purpurea)
73. nawłoć kanadyjska (Solidago canadensis)
74. nawłoć późna, nawłoć olbrzymia (Solidago gigantea = S. serotina)
75. nawłoć wąskolistna (Solidago graminifolia)
76. niecierpek himalajski (Impatiens gradulifera)
77. nostrzyk wołżański (Melilotus wolgica)
78. oman śląski (Inula radiata)
79. oman wielki (Inula helenium)
80. oman zwodniczy (Inula connata)
81. parietaria pensylwańska (Parietaria pensylvanica)
82. pieprzyca gęstokwiatowa (Lepidium densiflorum)
83. pieprzyca wirginijska (Lepidium virginicum)
84. pieprzycznik przydrożny (Cardaria draba = Lepidium draba)
85. pięciornik pośredni (Potentilla intermedia)
86. połonicznik kosmaty, połonicznik gładki (Herniaria hirsuta)
87. porzeczka agrest (Ribes uva-crispa = R. grossularia)
88. powojnik pnący (Clematis vitalba)
89. poziewnik wąskolistny (Galeopsis angustifolia)
90. przegorzan kulisty (Echinops sphaerocephalus)
91. przegorzan węgierski (Echinops exaltatus = E. commutatus)
92. przestęp biały (Bryonia alba)
93. przestęp dwupienny (Bryonia cretica ssp. dioica)
94. przetacznik nitkowaty (Veronica filiformis)
95. przetacznik perski (Veronica persica)
96. przymiotno białe (Erigeron annuus)
97. przymiotno kanadyjskie (Erigeron canadensis)
98. psianka kosmata (Solanum luteum)
99. psianka skrzydlata (Solanum alatum)
100. pszeniec brodaty (Melampyrum barbatum)
101. pszonak sztywny (Erysimum marschallianum)
102. rdestowiec ostrokończysty (Reynoutria cuspidatum)
103. rdestowiec sachaliński (Reynoutria sachalinensis)
104. rezeda żółta (Reseda lutea) – na północy
105. rezeda żółtawa (Reseda luteola)
106. robinia akacjowa, grochodrzew (Robinia pseudoacacia)
107. rojniczek pospolity (Jovibarba sobolifera = Sempervivum soboliferum)
108. roszponka ostrogrzbiecista (Valerianella carinata)
109. rozchodnik biały (Sedum album)
110. rozchodnik kaukaski (Sedum spurium)
111. róża czerwonawa (Rosa glauca = R. rubrifolia)
112. róża gęstokolczasta (Rosa pimpinellifolia = R. spinosissima)
113. róża girlandowa (Rosa majalis = R. cinnamomea)
114. róża igiełkowata (Rosa acicularis)
115. róża jabłkowa (Rosa villosa = R. pomifera)
116. róża pomarszczona (Rosa rugosa)
117. róża rosyjska (Rosa gorinkensis)
118. rudbekia naga (Rudbeckia laciniata)
119. rudbekia owłosiona (Rudbeckia hirta)
120. rukiewnik wschodni (Bunias orientalis)
121. rukwiślad francuski (Erucastrum gallicum)
122. rumianek bezpromieniowy (Chamomilla suaveolens = Matricaria discoidea = M. matricarioides)
123. rutwica lekarska (Galega officinalis)
124. rzepień kolczasty, rzepień ciernisty (Xanthium spinosum)
125. rzepień pospolity (Xanthium strumarium)
126. sałata tatarska (Lactuca tatarica)
127. serdecznik pospolity (Leonurus cardiaca)
128. sit chudy (Juncus tenuis = J. macer)
129. słonecznik bulwiasty, topinambur (Helianthus tuberosus)
130. smagliczka drobna (Alyssum turkestanicum = A. desertorum)
131. smotrawa okazała (Telekia speciosa)
132. solanka ruska (Salsola kali)
133. sparceta siewna (Onobrychis vicifolia)
134. starzec wiosenny (Senecio vernalis)
135. stokłosa japońska (Bromus japonicus = B. patulus)
136. stokłosa łódkowata (Bromus carinatus)
137. stulisz Loesela (Sisymbrium loeselii)
138. stulisz pannoński (Sisymbrium altissimum)
139. stulisz sztywny (Sisymbrium strictissimum) – kenofit lokalny
140. suchotraw roczny (Sclerochloa dura)
141. szafirek drobnokwiatowy (Muscari botryoides)
142. szarłat biały (Amaranthus albus)
143. szarłat komosowaty (Amaranthus blitoides)
144. szarłat szorstki (Amaranthus retroflexus)
145. szarłat tępolistny, szarłat siny (Amaranthus ascendens = A. blitum),
146. szarłat zielony (Amaranthus chlorostachys)
147. szczaw omszony (Rumex confertus)
148. szczaw żółty (Rumex patientia)
149. szczawik Dillena (Oxalis dillenii = O. stricta)
150. szczawik rożkowaty (Oxalis corniculata)
151. szczawik żółty (Oxalis europaea = O. stricta = O. fontana)
152. szczypiorek (Allium schoenoprasum)
153. szczyr roczny (Mercurialis annua)
154. śledzionka skalna (Ceterach officinarum)
155. śliwa lubaszka (Prunus institia = P. domestica)
156. śniedek baldaszkowy (Ornithogalum umbellatum)
157. śniedek zwisły (Ornithogalum nutans)
158. świdośliwa kłosowa (Amelanchier spicata)
159. tarczyca wyniosła (Scutellaria altissima)
160. tatarak zwyczajny (Acorus calamus)
161. tawuła bawolina (Spiraea salicifolia)
162. tojeść kropkowana (Lysimachia punctata)
163. tomka oścista (Anthoxanthum aristatum = A. puelii)
164. trędownik wiosenny (Scrophularia vernalis)
165. trojeść amerykańska (Asclepias syriaca)
166. tulipan dziki (Tulipa sylvestris)
167. uczep amerykański (Bidens frondosa = B. melanocarpa)
168. urzet barwierski (Isatis tinctoria)
169. wiciokrzew przewiercień (Lonicera caprifolium)
170. wieczornik damski (Hesperis matronalis)
171. wierzba ostrolistna (Salix acutifolia)
172. wierzbownica gruczołowata (Epilobium adenocaulon = E. ciliatum)
173. wiesiołek czerwonokielichowy (Oenothera glazioviana = Oe. lamarkiana = Oe. erythrosepala)
174. wiesiołek drobnokwiatowy (Oenothera parvifloras)
175. wiesiołek dziwny (Oenothera paradoxa = Oe. salicifolia x subterminalis)
176. wiesiołek mylący (Oenothera fallax = Oe. biennis x glazioviana)
177. wiesiołek nyski (Oenothera victorini = Oe. nissensis)
178. wiesiołek ostrolistny (Oenothera acutifolia)
179. wiesiołek pachnący (Oenothera sauveolens)
180. wiesiołek piaskowy (Oenothera oakesiana)
181. wiesiołek późnokwitnący (Oenothera pynocarpa = Oe. chicagiensis)
182. wiesiołek Rennera (Oenothera canovirens = Oe. renneri)
183. wiesiołek Royfrasera (Oenothera royfraseri = Oe. turoviensis)
184. wiesiołek śląski (Oenothera subterminalis = Oe.silesiaca)
185. wiesiołek środkowoniemiecki (Oenothera jueterbogensis)
186. wiesiołek Tacika (Oenothera tacikii = Oe. rubricaulis x sauveolens)
187. wiesiołek wierzbolistny (Oenothera salicifolia = Oe. depressa = Oe. hungarica = Oe. strigosa = Oe. bauri)
188. wiesiołek wydmowy (Oenothera ammophila)
189. winobluszcz zaroślowy (Parthenocissus inserta)
190. wronóg grzebieniasty (Coronopus squamatus = C. procumbens = C. ruelii)
191. wrotycz maruna, złocień zwyczajny (Tanacetum parthenium = Chrysanthemum parthenium)
192. wrzosowiec hyzopolistny (Corispermum hyssopifolium)
193. wyka brudnożółta (Vicia grandiflora)
194. wyka pstra (Vicia dasycarpa)
195. wyka siewna (Vicia sativa)
196. zaraza gałęzista (Orobanche ramosa)
197. ziemniaczka sercowata (Thladiantha dubia)
198. żarnowiec miotlasty (Cytisus scoparius = Sarothamnus scoparius)
199. żółtlica drobnokwiatowa (Galinsoga parviflora)
200. żółtlica włochata, żółtlica owłosiona (Galinsoga ciliata)
201. życica wielokwiatowa (Lolium multiflorum)

źródło: materiały prasowe
Antropochoria, autorzy,
Antropofit, autorzy,
Archeofit, autorzy,
Diaspora (botanika), autorzy
Endochoria, autorzy,
Gatunek obcy, autorzy
Gatunek zawleczony, autorzy
Introdukcja, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Kenofit, autorzy,
Międzynarodowy Dzień Różnorodności Biologicznej, gdos.gov.pl
Zoochoria, autorzy

⚠️ Zagrożenia ekologiczne – dodatkowe informacje:

definicje, teorie, hipotezy, zjawiska:
antropocen, antropopresja, bezpieczeństwo ekologiczne, biologiczny potencjał Ziemi do regeneracji (biocapacity), bioremediacja, ekobójstwo (ekocyd), ekomodernizm, ekosystem sztuczny, ekoterroryzm, globalne zagrożenia ekologiczne, granice planetarne, hipoteza wypadających nitów (rivet popping), homogenocen, kapitalocen, katastrofy i klęski ekologiczne, katastrofy ekologiczne na świecie, klęski żywiołowe, masowe wymieranie, monokultura, komodyfikacja żywności (utowarowanie), plantacjocen, plastikoza, plastisfera (plastisphere), przeludnienie, stres cieplny, syndrom przesuwającego sią punktu odniesienia, szóste masowe wymieranie (szósta katastrofa), tragedia wspólnego pastwiska, utrata bioróżnorodności, wieczne chemikalia, Wielkie przyspieszenie, zielony anarchizm, zjawisko przedniej szyby

degradacja środowiska:
akwakultura, betonoza (betonowanie miast), choroby odzwierzęce, górnictwo morskie, hodowla zwierząt, koszenie trawników, melioracja, monokultura, niszczenie siedlisk, przełownie, przemysł wydobywczy, przyłów, rolnictwo, spadek liczebności owadów, turystyka masowa, wylesianie (deforestacja), wypalanie traw

ozon i ozonosfera (warstwa ozonowa):
dziura ozonowa, freon (CFC)

zanieczyszczenie środowiska:
azbest, beton, bisfenol A (BPA), eutrofizacja, farmaceutyki, handel emisjami zanieczyszczeń, kwaśny deszcz, mikroplastik, martwe strefy, nanoplastik, neonikotynoidy, niedopałki papierosów, odpady niebezpieczne, pestycydy, polichlorowane bifenyle (PCB), przemysł tekstylny (włókienniczy). sieci widma, sinice, składowiska odpadów (wysypiska śmieci), smog, sól drogowa, sztuczne ognie (fajerwerki, petardy), tworzywa sztuczne (plastik), Wielka Pacyficzna Plama Śmieci, wycieki ropy naftowej, zakwaszenie wód (rzek, jezior, mórz i oceanów), zanieczyszczenie gleby, zanieczyszczenie hałasem, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie światłem, zanieczyszczenie wody, związki per- i polyfluoroalkilowe (PFAS) – wieczne chemikalia

zmiany klimatu (kryzys klimatyczny):
blaknięcie (bielenie) raf koralowych, denializm klimatyczny (zaprzeczanie globalnemu ociepleniu), efekt cieplarniany, ekstremalne zjawiska, gazy cieplarniane, globalne ocieplenie, kryzys wodny, miejska wyspa ciepła (MWC), migracje gatunków, nawałnice, ocieplenie oceanu, wzrost poziomu mórz i oceanów, podtopienie, powódź, pożar lasu, przyducha, pustynnienie, susza, topnienie lodowców i lądolodów, topnienie lodu morskiego, trąba powietrzna, upał

klęski i katastrofy ekologiczne:
katastrofy jądrowe (nuklearne), katastrofy przemysłowe, największe katastrofy ekologiczne na świecie, największe katastrofy ekologiczne w Polsce, wycieki ropy naftowej

Czerwona księga gatunków zagrożonych, Czerwona Lista IUCN (The IUCN Red List):
gatunek wymarły (extinct EX), gatunek wymarły na wolności (extinct in the wild EW), gatunek krytycznie zagrożony (critically endangered CR), gatunek zagrożony (endangered EN), gatunek narażony gatunek wysokiego ryzyka (vulnerable VU), gatunek bliski zagrożenia (near threatened NT), gatunek najmniejszej troski (least concern LC)
Polska czerwona księga roślin, Polska czerwona księga zwierząt
gatunek inwazyjny (inwazyjny gatunek obcy IGO)

Poruszający i inspirujący do działania apel Davida Attenborough

🌍 Ekologia, przyroda, środowisko – dodatkowe informacje:
agrocenoza, agroleśnictwo, atmosfera, biocenoza, biodegradacja, biofilia, biofobia, biologia, biom, bioróżnorodność, biosfera, biotop, błękitna planeta Ziemia, czwarta przyroda, drzewa, ekologia, ekoaktywizm, ekologizm, ekopolityka, ekosystem, ekozofia, eukarionty, ewolucja, fauna, fitocenoza, flora, gatunek, geosfera, habitat, hydrosfera, kalendarz ekologiczny, kalendarium wydarzeń ekologicznych, klimaks, koszenie trawników, krajobraz, las pierwotny, litosfera, łąka, mała retencja, martwe drewno, miedza, mikroorganizm, mokradło, natura, obszary siedliskowe, ochrona bierna, ochrona czynna, ochrona przyrody, ochrona środowiska, oczyszczanie ścieków, organizm, pastwisko, park ciemnego nieba, pedosfera, populacja, powłoka ziemska, prawa zwierząt, przyroda, reintrodukcja, renaturalizacja, rekultywacja, renaturyzacja, restytucja, retencja, rewilding (zdziczanie, zadziczanie), rewitalizacja, rolnictwo ekologiczne, rolnictwo ekstensywne, rolnictwo regeneratywne, sieć troficzna, siedlisko, sozoligia, stanowisko, starodrzew, struktura ekosystemu, sukcesja, środowisko: przyrodnicze (naturalne), antropogeniczne, sztuczne, zdegradowane, torfowisko, trzeci krajobraz, turystyka ekologiczna, woda, wszechświat, zadrzewienia śródpolne, zasoby naturalne, Ziemia, zoocenoza, życie

🌱 formy ochrony przyrody w Polsce:
Obszar Natura 2000, obszar chronionego krajobrazu, ochrona gatunkowa roślin zwierząt i grzybów, park krajobrazowy, park narodowy, pomnik przyrody, rezerwat przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo–krajobrazowe

ekologiczne idee:
filozofia Leave No Trace, kodeks (dekalog) podróżnika, głęboka ekologia, Hipoteza Gai, Wildlife Selfie Code

konwencje, traktaty, konferencje, święta:
Agenda 21
Dyrektywy ws. jakości powietrza (AAQD)
Rozporządzenie UE przeciwko wylesianiu European Union Deforestation Regulation (EUDR)
Konwencją Helsińską HELCOM (Komisja Ochrony Środowiska Morskiego Bałtyku)
Konwencja Jamajska (Konwencja Narodów Zjednoczonych o Prawie Morza)
Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk – Konwencja Berneńska
Konwencja Londyńska (Konwencja o zapobieganiu zanieczyszczeniu mórz przez zatapianie odpadów i innych substancji)
Konwencja MARPOL (Międzynarodowa Konwencja o Zapobieganiu Zanieczyszczaniu Morza Przez Statki)
Konwencją Narodów Zjednoczonych o Prawie Morza (United Nations Convention on the Law of the Sea, UNCLOS)
Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt – Konwencja Bońska CMS
Konwencja o różnorodności biologicznej CBD
Konwencja Ramsarska
Konferencja i deklaracja Sztokholmska ONZ
Konwencja Waszyngtońska CITIES
Konwencja Wiedeńska w Sprawie Ochrony Warstwy Ozonowej
Konwencja w Sprawie Ochrony i Lista Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody IUCN
Nature Restoration Law
Porozumienie o ochronie populacji europejskich nietoperzy EUROBATS
Porozumienie o ochronie małych waleni Bałtyku Północno-Wschodniego Atlantyku Morza Irlandzkiego i Morza Północnego ASCOBANS
Porozumienie Paryskie
Protokół z Kioto
Protokół z Montrealu (Protokół Montrealski)
Ramowa dyrektywa wodna
Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w Sprawie Zmian Klimatu UNFCCC
Strategia Różnorodności Biologicznej w UE do 2030
Szczyt Ziemi 1992 (Earth Summit 1992)
Szczyt Ziemi 2002 (The World Summit on Sustainable Development)
Światowy Dzień Środowiska
Traktat o przestrzeni kosmicznej (Outer Space Treaty)

🧠 Wiedza ekologiczna – dodatkowe informacje:
aforyzmy ekologiczne, biblioteka ekologa, biblioteka młodego ekologa, ekoprognoza, encyklopedia ekologiczna, hasła ekologiczne, hasztagi (hashtagi) ekologiczne, kalendarium wydarzeń ekologicznych, kalendarz ekologiczny, klęski i katastrofy ekologiczne, największe katastrofy ekologiczne na świecie, międzynarodowe organizacje ekologiczne, podcasty ekologiczne, poradniki ekologiczne, (nie) tęgie głowy czy też (nie) najtęższe umysły, znaki i oznaczenia ekologiczne

🤝Dziękuję, że przeczytałaś/eś powyższe informacje do końca. Jeśli cenisz sobie zamieszczane przez portal treści zapraszam do wsparcia serwisu poprzez Patronite.

☕ Możesz również wypić ze mną wirtualną kawę! Dorzucasz się w ten sposób do kosztów prowadzenia portalu, a co ważniejsze, dajesz mi sygnał do dalszego działania. Nad każdym artykułem pracuję zwykle do późna, więc dobra, mocna kawa wcale nie jest taka zła ;-) 💪☕

🔔 Zapisz się na Newsletter i otrzymuj email z ekowiadomościami. Dodatkowo dostaniesz dostęp do specjalnego działu na stronie portalu, gdzie pojawiają się darmowe materiały do pobrania i wykorzystania. Poradniki i przewodniki, praktyczne zestawienia, podsumowania, wzory, karty prac, checklisty i ściągi. Wszystko czego potrzebujesz do skutecznej i zielonej rewolucji w twoim życiu. Zapisz się do Newslettera i zacznij zmieniać świat na lepsze.

Chcesz podzielić się ciekawym newsem lub zaproponować temat? Skontaktuj się pisząc maila na adres:
✉️ informacje@wlaczoszczedzanie.pl

🔍Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej portalu Włącz oszczędzanie