Czas czytania: 13 minut
Ostatnia aktualizacja:
Freony były masowo stosowane jako ciecze chłodnicze w chłodziarkach, gaz nośny w aerozolowych kosmetykach, oraz do produkcji spienionych polimerów, aż do odkrycia, że są to substancje zubożające warstwę ozonową. W latach 90. XX wieku uznano je powszechnie za szkodliwe dla środowiska, ich produkcja i wykorzystanie zostały znacząco zredukowane.
Freony są nietoksyczne i niepalne. W temperaturze pokojowej i ciśnieniu atmosferycznym są gazami. W instalacjach chłodniczych freony występują w fazie ciekłej i gazowej. Freony łatwo ulatniają się do atmosfery z nieszczelnych instalacji, bez pozostawiania widocznych śladów wycieku, co powoduje, że nieszczelności takie trudno jest wykryć, o ile nie towarzyszy im wyciek oleju obecnego zazwyczaj w układzie. Freony cechuje długa żywotność. Raz wprowadzone do atmosfery mogą w niej pozostać ponad 130 lat.
Słowo freon jest zarejestrowanym znakiem handlowym należącym do koncernu DuPont.
Spis treści
Podstawowe informacje
Wynalazcą freonu był Thomas Midgley. Najpopularniejszym freonem stał się R-12, czyli dichlorodifluorometan, CCl2F2. Głównym następcą freonu R-12 jako cieczy chłodniczej stał się R-134a, czyli 1,1,1,2-tetrafluoroetan (Suva 134a; Solkane 134a; Genetron 134a). Freony to związki fluoru, chloru i węgla, R-134a jest fluorowanym węglowodorem zawierającym niepodstawione atomy wodoru (nie zawiera chloru). Jego wzór sumaryczny to CH2FCF3.
Niszczenie warstwy ozonowej
W latach 1970. opublikowano badania dowodzące, że emisja freonów do atmosfery powoduje niszczenie warstwy ozonowej w atmosferze. Temat zyskał na popularności w latach 80. i 90., kiedy obniżenie koncentracji ozonu nad Antarktydą, zwane dziurą ozonową, stało się oczywiste.
Aktualnie istnieje szereg badań, prowadzonych przez niezależne ośrodki naukowe, potwierdzających szkodliwość działania freonów i wskazujących na ich kumulację w atmosferze, ze względu na ich trwałość. Potencjał niszczenia ozonu (wskaźnik ODP – patrz niżej) dla freonu CFC-11 stał się podstawą skali, z wartością 1.
Sposób w jaki freony wpływają na eliminacje ozonu z atmosfery
Freony pod wpływem promieniowania ultrafioletowego ulegają fotolizie, w wyniku czego uwolnione zostają atomy chloru, który wchodzi w reakcję z ozonem, tworząc aktywny tlenek chloru(ClO) oraz dwuatomowy tlen (O2).
Cl + O3 → ClO + O2
Następnie reakcja 2 cząsteczek tlenku chloru prowadzi do powstania cząsteczki dwutlenku chloru (ClO2) i uwolnienia ponownie atomu chloru, który rozbija następną cząsteczkę ozonu.
2ClO → ClO2 + Cl
Ponadto dwutlenek chloru sam może się rozpaść na atom chloru i dwuatomową cząstkę tlenu.
ClO2 → Cl + O2
Reakcje te przebiegają do całkowitego wyczerpania ozonu lub eliminacji chloru z atmosfery w wyniku innych reakcji chemicznych.
3 tys. cząsteczek ozonu w górnych warstwach atmosfery może zostać zniszczonych przez jeden atom chloru
Chlorofluorowęglowodory są także istotnymi gazami cieplarnianymi. Potencjał tworzenia efektu cieplarnianego (wskaźnik GWP) niektórych substancji z tej grupy jest tysiące razy wyższy niż w przypadku dwutlenku węgla.
Kontrola użycia freonów
Ze względu na niekorzystne efekty dla warstwy ozonowej zostały opracowane regulacje prawne ograniczające użycie freonów, w tym także regulacje międzynarodowe, do których przystąpiła większość krajów świata: Konwencja Wiedeńska w sprawie ochrony warstwy ozonowej, a następnie Protokół Montrealski. Największe gospodarki świata zgodziły się na zamrożenie produkcji freonów na poziomie z roku 1986. Także w Polsce są to substancje kontrolowane, których wprowadzenie do obrotu wiąże się z opłatami (z wyjątkiem produkcji leków).
W 1992 roku podczas spotkania w Kopenhadze 162 państwa zgłosiły chęć ograniczenia wpływu freonu na atmosferę. Przyczyniła się do tego szeroka kampania środków masowego przekazu, ukazująca wpływ malejącej warstwy ozonowej na drastyczny wzrost zachorowań na raka skóry, choroby oczu, w tym prowadzącą do ślepoty zaćmę.
Dodatkowo 9 grudnia 1994 roku Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych ustaliło dzień 16 września Międzynarodowym Dniem Ochrony Warstwy Ozonowej (rezolucja 49/114) dla upamiętnienia rocznicy podpisania Protokołu Montrealskiego. Obchody tego dnia mają na celu propagowanie działań służących realizacji celów Protokołu Montrealskiego i jego aneksów w sprawie ochrony warstwy ozonowej.
CFC zostały zastąpione w chłodnictwie przez związki HCFC (częściowo halogenowane chlorofluorowęglowodowy), które mają znacznie niższy potencjał niszczenia ozonu. Jednak HCFC także są gazami cieplarnianymi.
W trosce o własne zdrowie konsumenci zaczęli wybierać dezodoranty z napisem Bezpieczny dla ozonu (pozbawiony FCKW).
dodatkowe informacje:
Bezpieczny dla ozonu (pozbawiony FCKW)
Konwencja Wiedeńska w sprawie ochrony warstwy ozonowej
Międzynarodowy Dzień Ochrony Warstwy Ozonowej
Protokół z Montrealu (Protokół Montrealski)
Potencjał niszczenia ozonu ODP
Potencjał niszczenia ozonu (Ozone Depletion Potential, ODP) to wskaźnik utworzony w celu ilościowej oceny wpływu poszczególnych substancji chemicznych na warstwę ozonową. Został odniesiony do freonu oznaczonego jako czynnik R11, którego skuteczność niszczenia molekuł ozonu przyjęto za wartość jednostkową (ODP=1).
Poszczególne wartości podanego wskaźnika dla wybranych substancji zubożających warstwę ozonową, zostały podane w Protokole Montrealskim, w załączniku E normy PN – EN 378-1, a także w Monitorze Polskim z 2004 roku nr 4 poz. 65 (dane z Protokołu Montrealskiego).
Potencjał niszczenia ozonu dla wyszczególnionych związków chemicznych
| Oznaczenia | Nazwa angielska | Nazwa polska | Potencjał niszczenia ozonu (ODP) | Potencjał tworzenia efektu cieplarnianego (GWP) | |
|---|---|---|---|---|---|
| R-11 | CFC-11 | trichlorofluoromethane | trichlorofluorometan | 1,0 | 4660 |
| R-12 | CFC-12 | dichlorodifluoromethane | dichlorodifluorometan | 0,82 | 10 200 |
| R-13 | CFC-13 | chlorotrifluoromethane | chlorotrifluorometan | 1,0 | 13 900 |
| R-22 | HCFC-22 | chlorodifluoromethane | chlorodifluorometan | 0,04 | 1760 |
| R-23 | HFC-23 | trifluoromethane | trifluorometan | <0,004 | 12 400 |
| R-113 | CFC-113 | trichlorotrifluoroethane | trichlorotrifluoroetan | 0,85 | 5820 |
| R-114 | CFC-114 | 1,2-dichloro-1,1,2,2-tetrafluoroethane | 1,2-dichloro-1,1,2,2-tetrafluoroetan | 0,58 | 8590 |
| R-115 | CFC-115 | 1-chloro-1,1,2,2,2-pentafluoroethane | 1-chloro-1,1,2,2,2-pentafluoroetan | 0,5 | 7670 |
| R-116 | PFC-116 | hexafluoroethane | heksafluoroetan | 0 | 11 100 |
| R-134a | HFC-134a | 1,1,1,2-tetrafluoroethane | 1,1,1,2-tetrafluoroetan | 0 | 1300 |
| R-227ea | HFC-227ea | 1,1,1,2,3,3,3-heptafluoropropane | 1,1,1,2,3,3,3-heptafluoropropan | 0 | 3350 |
| Oznaczenie według PN-90/M-04611 (ISO 817:1974) | Wzór chemiczny | Substancja | Potencjał niszczenia ozonu |
| Grupa I | |||
|---|---|---|---|
| R11 | CFCl3 | trichlorofluorometan (CFC-11) | 1,0 |
| R12 | CF2Cl2 | dichlorodifluorometan (CFC-12) | 1,0 |
| R113 | C2F3Cl3 | trichlorotrifluoroetan (CFC-113) | 0,8 |
| R114 | C2F4Cl2 | 1,2-dichloro-1,1,2,2-tetrafluoroetan (CFC-114) | 1,0 |
| R115 | C2F5Cl | 1-chloro-1,1,2,2,2-pentafluoroetan (CFC-115) | 0,6 |
| Grupa II | |||
| R12B1 | CF2BrCl | bromochlorodifluorometan (Halon-1211) | 3,0 |
| R13B1 | CF3Br | bromotrifluorometan (Halon-1301) | 10,0 |
| R114B2 | C2F4Br2 | dibromotetrafluoroetan (Halon-2402) | 6,0 |
| Oznaczenie według PN-90/M-04611 (ISO 817:1974) | Wzór chemiczny | Substancja | Potencjał niszczenia ozonu | |
| Grupa I | ||||
|---|---|---|---|---|
| R-13 | CF3Cl | chlorotrifluorometan (CFC-13) | 1,0 | |
| R-111 | C2FCl5 | pentachlorofluoroetan (CFC-111) | 1,0 | |
| R-112 | C2F2Cl4 | tetrachloro-1,2-difluoroetan (CFC-112) | 1,0 | |
| R-211 | C3FCl7 | heptachlorofluoropropan (CFC-211) | 1,0 | |
| R-212 | C3F2Cl6 | heksachlorodifluoropropan (CFC-212) | 1,0 | |
| R-213 | C3F3Cl5 | pentachlorotrifluoropropan (CFC-213) | 1,0 | |
| R-214 | C3F4Cl4 | tetrachlorotetrafluoropropan (CFC-214) | 1,0 | |
| R-215 | C3F5Cl3 | trichloropentafluoropropan (CFC-215) | 1,0 | |
| R-216 | C3F6Cl2 | 1,2-dichloro-1,11,2,2,3,3-heksafluoropropan (CFC-216) | 1,0 | |
| R-217 | C3F7Cl | 1-chloro-1,1,2,2,3,3,3-heptafluoropropan (CFC-217) | 1,0 | |
| Grupa II | ||||
| CCl4 | tetrachlorometan | 1,1 | ||
| Grupa III | ||||
| C2H3Cl3 | 1,1,1-trichloroetan | 0,1 | ||
| Oznaczenie według PN-90/M-04611 (ISO 817:1974) | Gupa związków | Substancja | Liczba izomerów | Potencjał niszczenia ozonu* |
| Grupa I | ||||
|---|---|---|---|---|
| R-21 | CHFCl2 | dichlorofluorometan (HCFC-21)** | 1 | 0,04 |
| R-22 | CHF2Cl | chlorodifluorometan (HCFC-22)** | 1 | 0,055 |
| R-31 | CH2FCl | chlorofluorometan (HCFC-31) | 1 | 0,02 |
| R-121 | C2HFCl4 | 1,1,2,2-tetrachloro-1-fluoroetan (HCFC-121) | 2 | 0,01-0,04 |
| R-122 | C2HF2Cl3 | 1,1,2-trichloro-2,2-difluoroetan (HCFC-122) | 3 | 0,02-0,08 |
| R-123 | C2HF3Cl2 | 2,2-dichloro-1,1,1-trifluoroetan (HCFC-123) | 3 | 0,02-0,06 |
| R-123 | CHCl2CF3 | (HCFC-123)** | – | 0,02 |
| R-124 | C2HF4Cl | chlorotetrafluoroetan (HCFC-124) | 2 | 0,02-0,04 |
| R-124 | CHFClCF3 | (HCFC-124)** | – | 0,022 |
| R-131 | C2H2FCl3 | 1,1,2-trichloro-2-fluoroetan (HCFC-131) | 3 | 0,007-0,05 |
| R-132 | C2H2F2Cl2 | dichlorodifluoroetan (HCFC-132) | 4 | 0,008-0,05 |
| R-133 | C2H2F3Cl | 1-chloro-1,2,2-trifluoroetan (HCFC-133) | 3 | 0,02-0,06 |
| R-141 | C2H3FCl2 | 1,2-dichloro-1-fluoroetan (HCFC-141) | 3 | 0,005-0,07 |
| R-141b | CH3CFCl2 | 1,1-dichloro-1-fluoroetan (HCFC-141b)** | – | 0,11 |
| R-142 | C2H3F2Cl | chlorodifluoroetan (HCFC-142) | 3 | 0,008-0,07 |
| R-142b | CH3CF2Cl | 1-chloro-1,1-difluoroetan (HCFC-142b)** | – | 0,065 |
| R-151 | C2H4FCl | chlorofluoroetan (HCFC-151) | 2 | 0,003-0,005 |
| R-221 | C3HFCl6 | heksachlorofluoropropan (HCFC-221) | 5 | 0,015-0,07 |
| R-222 | C3HF2Cl5 | pentachlorodifluoropropan (HCFC-222) | 9 | 0,01-0,09 |
| R-223 | C3HF3Cl4 | tetrachlorotrifluoropropan (HCFC-223) | 12 | 0,01-0,08 |
| R-224 | C3HF4Cl3 | trichlorotetrafluoropropan (HCFC-224) | 12 | 0,01-0,09 |
| R-225 | C3HF5Cl2 | dichloropentafluoropropan (HCFC-225) | 9 | 0,02-0,07 |
| R-225ca | CF3CF2CHCl2 | 3,3-dichloro-1,1,1,2,2-pentafluoropropan (HCFC-225ca)** | – | 0,025 |
| R-225cb | CF2ClCF2CHClF | 1,3-dichloro-1,1,2,2,3-pentafluoropropan (HCFC-225cb)** | – | 0,033 |
| R-226 | C3HF6Cl | chloroheksafluoropropan (HCFC-226) | 5 | 0,02-0,10 |
| R-231 | C3H2FCl5 | pentachlorofluoropropan (HCFC-231) | 9 | 0,05-0,09 |
| R-232 | C3H2F2Cl4 | tetrachlorodifluoropropan (HCFC-232) | 16 | 0,008-0,010 |
| R-233 | C3H2F3Cl3 | trichlorotrifluoropropan (HCFC-233) | 18 | 0,007-0,23 |
| R-234 | C3H2F4Cl2 | dichlorotetrafluoropropan (HCFC-234) | 16 | 0,01-0,28 |
| R-235 | C3H2F5Cl | chloropentafluoropropan (HCFC-235) | 9 | 0,03-0,52 |
| R-241 | C3H3FCl4 | tetrachlorofluoropropan (HCFC-241) | 12 | 0,004-0,09 |
| R-242 | C3H3F2Cl3 | trichlorodifluoropropan (HCFC-242) | 18 | 0,005-0,13 |
| R-243 | C3H3F3Cl2 | dichlorotrifluoropropan (HCFC-243) | 18 | 0,007-0,12 |
| R-244 | C3H3F4Cl | chlorotetrafluoropropan (HCFC-244) | 12 | 0,009-0,14 |
| R-251 | C3H4FCl3 | trichlorofluoropropan (HCFC-251) | 12 | 0,001-0,01 |
| R-252 | C3H4F2Cl2 | dichlorodifluoropropan(HCFC-252) | 16 | 0,005-0,04 |
| R-253 | C3H4F3Cl | chlorotrifluoropropan (HCFC-253) | 12 | 0,003-0,03 |
| R-261 | C3H5FCl2 | dichlorofluoropropan (HCFC-261) | 9 | 0,002-0,02 |
| R-262 | C3H5F2Cl | chlorodifluoropropan (HCFC-262) | 9 | 0,002-0,02 |
| R-271 | C3H6FCl | chlorofluoropropan (HCFC-271) | 5 | 0,001-0,03 |
| Grupa II | ||||
| CHFBr2 | dibromofluorometan | 1 | 1,00 | |
| CHF2Br | bromodifluorometan, HBFC-22B1 | 1 | 0,74 | |
| CH2FBr | bromofluorometan | 1 | 0,73 | |
| C2HFBr4 | tetrabromofluoroetan | 2 | 0,3-0,8 | |
| C2HF2Br3 | tribromodifluoroetan | 3 | 0,5-1,8 | |
| C2HF3Br2 | dibromotrifluoroetan | 3 | 0,4-1,6 | |
| C2HF4Br | bromotetrafluoroetan | 2 | 0,7-1,2 | |
| C2H2FBr3 | tribromofluoroetan | 3 | 0,1-1,1 | |
| C2H2F2Br2 | dibromodifluoroetan | 4 | 0,2-1,5 | |
| C2H2F3Br | bromotrifluoroetan | 3 | 0,7-1,6 | |
| C2H3FBr2 | dibromofluoroetan | 3 | 0,1-1,7 | |
| C2H3F2Br | bromodifluoroetan | 3 | 0,2-1,1 | |
| C2H4FBr | bromofluoroetan | 2 | 0,07-0,1 | |
| C3HFBr6 | heksabromofluoropropan | 5 | 0,3-1,5 | |
| C3HF2Br5 | pentabromodifluoropropan | 9 | 0,2-1,9 | |
| C3HF3Br4 | tetrabromotrifluoropropan | 12 | 0,3-1,8 | |
| C3HF4Br3 | tribromotetrafluoropropan | 12 | 0,5-2,2 | |
| C3HF5Br2 | dibromopentafluoropropan | 9 | 0,9-2,0 | |
| C3HF6Br | bromoheksafluoropropan | 5 | 0,7-3,3 | |
| C3H2FBr5 | pentabromofluoropropan | 9 | 0,1-1,9 | |
| C3H2F2Br4 | tetrabromodifluoropropan | 16 | 0,2-2,1 | |
| C3H2F3Br3 | tribromotrifluoropropan | 18 | 0,2-5,6 | |
| C3H2F4Br2 | dibromotetrafluoropropan | 16 | 0,3-7,5 | |
| C3H2F5Br | bromopentafluoropropan | 8 | 0,9-1,4 | |
| C3H3FBr4 | tetrabromofluoropropan | 12 | 0,08-1,9 | |
| C3H3F2Br3 | tribromodifluoropropan | 18 | 0,1-3,1 | |
| C3H3F3Br2 | dibromotrifluoropropan | 18 | 0,1-2,5 | |
| C3H3F4Br | bromotetrafluoropropan | 12 | 0,3-4,4 | |
| C3H4FBr3 | tribromofluoropropan | 12 | 0,03-0,3 | |
| C3H4F2Br2 | dibromodifluoropropan | 16 | 0,1-1,0 | |
| C3H4F3Br | bromotrifluoropropan | 12 | 0,07-0,8 | |
| C3H5FBr2 | dibromofluoropropan | 9 | 0,04-0,4 | |
| C3H5F2Br | bromodifluoropropan | 9 | 0,07-0,8 | |
| C3H6FBr | bromofluoropropan | 5 | 0,2-0,7 | |
| Oznaczenie według PN-90/M-04611 (ISO 817:1974) | Wzór chemiczny | Substancja | Potencjał niszczenia ozonu* |
| Grupa I | |||
|---|---|---|---|
| CH3Br | bromometan | 0,6 | |
(*) – Jeżeli podany jest zakres ODP, to:
- Dla celów Protokołu powinna być brana pod uwagę wartość najwyższa.
- Oznacza, że wartości graniczne są oparte na szacunkach i są mniej pewne.
- Dotyczy grupy izomerów.
- Wyższa wartość ODP dotyczy izomeru z najwyższą wartością ODP, niższa wartość ODP dotyczy izomeru z najniższą wartością ODP.
- Jeżeli podana jest jedna wartość ODP, oznacza to, że została obliczona na podstawie pomiarów laboratoryjnych.
(**) – Dotyczy najczęściej spotykanych w handlu substancji kontrolowanych.
Utylizacja zużytego sprzętu chłodniczego
Bardzo dużym zagrożeniem dla środowiska jest niewłaściwe przetwarzanie lodówek, chłodziarek czy klimatyzatorów. Szacuje się, że w Polsce tylko 30% zużytego sprzętu chłodniczego trafia do prawidłowego przetwarzania. Zdecydowana większość przetwarzana jest w prymitywny sposób. Nieprofesjonalny demontaż zużytego sprzętu chłodniczego jest źródłem poważnych zanieczyszczeń. Nieprawidłowe przetworzenie lodówki jest równoważne emisji CO2 z podróży samochodem osobowym na dystansie 10 tys. km. Dużo szkodliwego freonu znajduje się w starych lodówkach w izolacji z pianki poliuretanowej. Dlatego tak ważny jest proces recyklingu zużytego sprzętu chłodniczego.
dodatkowe informacje:
Elektroodpady (elektrośmieci) – postępowanie z elektroodpadami w Polsce
źródło: materiały prasowe
Freony, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Potencjał niszczenia ozonu, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
⚠️ Zagrożenia ekologiczne – dodatkowe informacje:
definicje, teorie, hipotezy, zjawiska:
antropocen, antropopresja, bezpieczeństwo ekologiczne, biologiczny potencjał Ziemi do regeneracji (biocapacity), bioremediacja, ekobójstwo (ekocyd), ekomodernizm, ekosystem sztuczny, ekoterroryzm, globalne zagrożenia ekologiczne, granice planetarne, hipoteza wypadających nitów (rivet popping), homogenocen, kapitalocen, katastrofy i klęski ekologiczne, katastrofy ekologiczne na świecie, klęski żywiołowe, masowe wymieranie, monokultura, komodyfikacja żywności (utowarowanie), plantacjocen, plastikoza, plastisfera (plastisphere), przeludnienie, stres cieplny, syndrom przesuwającego sią punktu odniesienia, szóste masowe wymieranie (szósta katastrofa), tragedia wspólnego pastwiska, utrata bioróżnorodności, wieczne chemikalia, Wielkie przyspieszenie, zielony anarchizm, zjawisko przedniej szyby
degradacja środowiska:
akwakultura, betonoza (betonowanie miast), choroby odzwierzęce, górnictwo morskie, hodowla zwierząt, koszenie trawników, melioracja, monokultura, niszczenie siedlisk, przełownie, przemysł wydobywczy, przyłów, rolnictwo, spadek liczebności owadów, turystyka masowa, wylesianie (deforestacja), wypalanie traw
ozon i ozonosfera (warstwa ozonowa):
dziura ozonowa, freon (CFC)
zanieczyszczenie środowiska:
azbest, beton, bisfenol A (BPA), eutrofizacja, farmaceutyki, handel emisjami zanieczyszczeń, kwaśny deszcz, mikroplastik, martwe strefy, nanoplastik, neonikotynoidy, niedopałki papierosów, odpady niebezpieczne, pestycydy, polichlorowane bifenyle (PCB), przemysł tekstylny (włókienniczy). sieci widma, sinice, składowiska odpadów (wysypiska śmieci), smog, sól drogowa, sztuczne ognie (fajerwerki, petardy), tworzywa sztuczne (plastik), Wielka Pacyficzna Plama Śmieci, wycieki ropy naftowej, zakwaszenie wód (rzek, jezior, mórz i oceanów), zanieczyszczenie gleby, zanieczyszczenie hałasem, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie światłem, zanieczyszczenie wody, związki per- i polyfluoroalkilowe (PFAS) – wieczne chemikalia
zmiany klimatu (kryzys klimatyczny):
blaknięcie (bielenie) raf koralowych, denializm klimatyczny (zaprzeczanie globalnemu ociepleniu), efekt cieplarniany, ekstremalne zjawiska, gazy cieplarniane, globalne ocieplenie, kryzys wodny, miejska wyspa ciepła (MWC), migracje gatunków, nawałnice, ocieplenie oceanu, wzrost poziomu mórz i oceanów, podtopienie, powódź, pożar lasu, przyducha, pustynnienie, susza, topnienie lodowców i lądolodów, topnienie lodu morskiego, trąba powietrzna, upał
klęski i katastrofy ekologiczne:
katastrofy jądrowe (nuklearne), katastrofy przemysłowe, największe katastrofy ekologiczne na świecie, największe katastrofy ekologiczne w Polsce, wycieki ropy naftowej
Czerwona księga gatunków zagrożonych, Czerwona Lista IUCN (The IUCN Red List):
gatunek wymarły (extinct EX), gatunek wymarły na wolności (extinct in the wild EW), gatunek krytycznie zagrożony (critically endangered CR), gatunek zagrożony (endangered EN), gatunek narażony gatunek wysokiego ryzyka (vulnerable VU), gatunek bliski zagrożenia (near threatened NT), gatunek najmniejszej troski (least concern LC)
Polska czerwona księga roślin, Polska czerwona księga zwierząt
gatunek inwazyjny (inwazyjny gatunek obcy IGO)
Poruszający i inspirujący do działania apel Davida Attenborough
🧠 Wiedza ekologiczna – dodatkowe informacje:
aforyzmy ekologiczne, biblioteka ekologa, biblioteka młodego ekologa, ekoprognoza, encyklopedia ekologiczna, hasła ekologiczne, hasztagi (hashtagi) ekologiczne, kalendarium wydarzeń ekologicznych, kalendarz ekologiczny, klęski i katastrofy ekologiczne, największe katastrofy ekologiczne na świecie, międzynarodowe organizacje ekologiczne, podcasty ekologiczne, poradniki ekologiczne, (nie) tęgie głowy czy też (nie) najtęższe umysły, znaki i oznaczenia ekologiczne
🤝Dziękuję, że przeczytałaś/eś powyższe informacje do końca. Jeśli cenisz sobie zamieszczane przez portal treści zapraszam do wsparcia serwisu poprzez Patronite.
☕ Możesz również wypić ze mną wirtualną kawę! Dorzucasz się w ten sposób do kosztów prowadzenia portalu, a co ważniejsze, dajesz mi sygnał do dalszego działania. Nad każdym artykułem pracuję zwykle do późna, więc dobra, mocna kawa wcale nie jest taka zła ;-) 💪☕
🔔 Zapisz się na Newsletter i otrzymuj email z ekowiadomościami. Dodatkowo dostaniesz dostęp do specjalnego działu na stronie portalu, gdzie pojawiają się darmowe materiały do pobrania i wykorzystania. Poradniki i przewodniki, praktyczne zestawienia, podsumowania, wzory, karty prac, checklisty i ściągi. Wszystko czego potrzebujesz do skutecznej i zielonej rewolucji w twoim życiu. Zapisz się do Newslettera i zacznij zmieniać świat na lepsze.
Chcesz podzielić się ciekawym newsem lub zaproponować temat? Skontaktuj się pisząc maila na adres:
✉️ informacje@wlaczoszczedzanie.pl
🔍Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej portalu Włącz oszczędzanie
