Wybuch reaktora jądrowego w elektrowni atomowej w Czarnobylu

Wybuch i pożar czwartego bloku reaktora w Czarnobylu spowodował przedostanie się do atmosfery dużych ilości substancji radioaktywnych m.in. jodu, cezu i strontu. Powstała gigantyczna radioaktywna chmura okryła niemal całą Europę, co miało niekorzystny wpływ na ludzi i środowisko naturalne. Zwiększyła się liczba zachorowań na nowotwory tarczycy i białaczkę.

Polska z powodu niedużej odległości od miejsca awarii była szczególnie narażona na skażenie.

Podstawowe informacje

W nocy 26 kwietnia pracownicy elektrowni atomowej w Czarnobylu przeprowadzali doświadczenie, które miało polegać na stopniowym zmniejszaniu mocy reaktora. Z tego powodu wyłączone zostały prawie wszystkie automatyczne systemy zabezpieczeń. Niestety typ reaktora w Czarnobylu charakteryzował się małą stabilnością podczas pracy z niewielką mocą. Reakcje w nim przebiegające zaczęły wymykać się spod kontroli, a wyłączone systemy zabezpieczeń nie mogły zadziałać w sytuacji awaryjnej.

O godzinie 1:23 reakcja zachodząca w reaktorze wymknęła się spod kontroli. Ilość wytwarzanej energii była tak duża, że zaczęły palić się elementy konstrukcyjne reaktora. Dały o sobie znać wady konstrukcyjne. Wewnątrz reaktora znajdowało się 1500 ton łatwo palnego grafitu, który wywołał pożar i wybuch chemiczny.

Skutki katastrofy

Skutki jakie spowodował wybuch reaktora w Czarnobylu to przede wszystkim dostanie się do atmosfery olbrzymiej ilości izotopów promieniotwórczych. Uwolniona aktywność pierwiastków przekroczył 1000 Bq, co było na szczęście tylko niewielką częścią aktywności reaktora (4%). Substancje nielotne (np. pluton, cyrkon, cer, niob itp.) zostały uwolnione w 3% swej całkowitej aktywności w reaktorze, substancje lotne (np. jod, cez, tellur) odparowały w ilości od 20% do 60% swej zawartości w reaktorze, a gazy szlachetne (np. ksenon i krypton) uwolnione zostały w 100%.

Prądy termiczne wywołane pożarem i wybuchem wyniosły skażenia na wysokość ok. 2 kilometrów, skąd rozchodziły się zgodnie z kierunkiem przepływu mas powietrza.

Gazy i pyły o większej średnicy cząsteczek opadały stosunkowo szybko i w niedużej odległości od miejsca wybuchu, natomiast mniejsze, drobne, mikronowe aerozole tygodniami utrzymywały się w atmosferze, podtrzymywane przez wiatry, przez co mogły wędrować na znaczne odległości.

Proporcje pomiędzy poszczególnymi izotopami promieniotwórczymi w opadzie radioaktywnym zmieniały się z odległością od reaktora, gdyż duże aerozole zawierały głównie substancje nielotne, a drobne były kondensatami substancji lotnych. Proporcje te zmieniały się też w kolejnych dniach, co wynikało ze zmian temperatury pożaru. Łatwo mierzalne skażenia zaraz po wybuchu widoczne było w całej Europie, a ślady skażeń promieniotwórczymi pierwiastkami wykryto praktycznie na całej półkuli północnej.

Na terytoria białoruskie spadło ok. 70% opadu radioaktywnego, a skażeniu uległo 23% kraju, głównie południowo-wschodnich terenów rolniczych.

Usuwanie skutków katastrofy

Po początkowym szoku, chaosie i dezorganizacji przystąpiono do akcji gaszenia pożaru i zabezpieczania miejsca katastrofy jądrowej. W akcji tej uczestniczyło ponad 600 tys. osób, z czego większość stanowili żołnierze.

W listopadzie 1986 roku, w pół roku po wybuchu, zakończono zabezpieczanie reaktora, które polegało na stworzeniu improwizowanej osłony resztek reaktora tzw. sarkofagu, czyli warstwy ochronnej, zbudowanej z setek ton betonu wylewanych bezpośrednio na zgliszcza po wybuchu.

Bezpośrednio w okresie katastrofy w wyniku napromieniowania 237 osób zachorowało na chorobę popromienną, z czego zmarło 31 osób.

W ciągu następnych dziesięciu lat zmarło kolejne 14 osób, ale oficjalnie winą za ich śmierć nie obarcza się nadmierne napromieniowanie, gdyż bezpośrednimi przyczynami ich zgonów były choroby taki jak zapalenia płuc, zawały mięśnia sercowego.

Od końca kwietnia do połowy sierpnia 1986 roku z terenów w bezpośrednim sąsiedztwie elektrowni ewakuowano ponad 116 tysięcy mieszkańców. W kolejnych miesiącach powstało też miasto Sławutycz. To w nim zamieszkało kilkadziesiąt tysięcy uciekinierów z Czarnobyla i jego okolic, głównie z Prypeci leżącej zaledwie 4 km od elektrowni.

Szacuje się, że zasadniczą dawkę promieniowania przekraczającą 100 mSv, poprzez radioaktywny jod-131, otrzymało ok. 200 tys. osób mieszkających w rejonach najbliżej położonych. To właśnie skażenie środowiska naturalnego i żywności jodem-131 uwarunkowało rozwój nowotworów tarczycy, które światowa organizacja zdrowia uznaje za bezpośredni skutek katastrofy czarnobylskiej. Po otrzymaniu takiej dawki, w zależności od odporności organizmu skutki widoczne są natychmiast lub maksymalnie do 14 lat po napromienieniu. Kolejnym przejawem napromienienia były nowotwory, w populacji pojawiały się różnego rodzaju zaburzenia w rozwoju, rodziły się dzieci nieprawidłowo rozwinięte. Oprócz nowotworów na Białorusi, choroby tarczycy dotyczyły również krajów ościennych, w tym w niewielkim stopniu Polski.

Według danych ministerstwa środowiska w Mińsku obszar skażenia kraju zmniejszył się z 23% w 1986 roku do 17-18% w 2016 roku. Wskaźnikiem referencyjnym jest izotop radioaktywnego cezu-137, którego czas połowicznego rozpadu nieznacznie przekracza 30 lat. Najwyższe poziomy skażenia wciąż notuje się w obwodach homelskim i mohylewskim. W strefie skażenia cezem znajdują się również stront-90 i pluton, choć jest ich znacznie mniej.

Obecnie na obszarach skażonych żyje około miliona ludzi. Podejmowane są odpowiednie działania, funkcjonują odpowiednie systemy ochrony przed radiacją, przy czym w strefach, gdzie panuje bardzo wysoki poziom skażenia radioaktywnego, ludzie nie mieszkają. Władze Białorusi, w położonej na granicy z Ukrainą strefie zamkniętej, stworzyli Poleski Państwowy Rezerwat Radiacyjno-Ekologiczny w którym prowadzą monitoring świata zwierzęcego i roślinnego.

Sprawa katastrofy jądrowej w Czarnobylu budzi emocje z powodu utrzymywaniem jej przez kilka dni w tajemnicy przed ludnością cywilną. Utrudnienia i przekłamania w przepływie informacji, późniejsze rozpad ZSRR, w znacznym stopniu uniemożliwiły ocenę sytuacji sanitarnej, przebadanie mieszkańców rejonu, przeprowadzenie badań nad zachorowalnością na nowotwory, statystyczną analizę strat i szkód spowodowanych wybuchem.

Budowa nowego sarkofagu nad 4 blokiem elektrowni atomowej w Czarnobylu

Pod koniec listopada 2016 roku na stary sarkofag nad zniszczonym czwartym reaktorem elektrowni, została nasunięta metalowa konstrukcja zwana arką, która ma chronić go przed wpływem warunków atmosferycznych, a także szerzeniem się substancji radioaktywnych. W jego wnętrzu natomiast rozpoczęto demontowanie reaktora przez roboty. Wszystkie cztery reaktory znikną do roku 2064.

Nowy sarkofag liczy 257 metrów szerokości, 162 metry długości i 108 metrów wysokości. Cała konstrukcja waży 36 tysięcy ton. Zabezpieczenie kosztowało 1,5 mld euro i powstało dzięki datkom ponad 40 państw. Nowe zabezpieczenie ma być eksploatowane przez następnych sto lat.

Według badań poziom promieniowania w strefie elektrowni atomowej w Czarnobylu spadł o połowę po nasunięciu nowej osłony na zniszczony reaktor.

Co dalej z terenem wokół elektrowni

Teren wokół elektrowni atomowej w Czarnobylu to miejsce tragedii i pamięci, ale też miejsce w którym można zobaczyć jak przezwyciężyć skutki katastrofy jądrowej. Na skażonym obszarze można dostrzec wpływ ludzkiego błędu i ludzki heroizm który go koryguje.

Mimo iż teren katastrofy jest obszarem niezamieszkałym przez ludzi, dla zwierząt stał się oazą spokoju niezakłócaną obecnością człowieka. Władze Ukrainy apelują wpisanie strefy na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, co wspomogłoby turystykę i pozyskanie funduszy.

Okazuje się, że turystyka w strefie Czarnobyla wzrosła dwukrotnie po pojawieniu się w 2019 roku mini serialu telewizyjnego „Czarnobyl”. W ruinach Prypeci, opuszczonego po katastrofie miasta, trwają kolejne prace nad zbudowaniem ścieżek ułatwiających poruszanie się po terenie.

Dodatkowo Ukraina zdecydowała się wykorzystać opuszczoną strefę jako miejsce magazynowania wypalonego paliwa z czterech pozostałych elektrowni w kraju.

Miejscowość Prypeć i jego okolice wiele lat po katastrofie elektrowni atomowej w Czarnobylu.

dodatkowe informacje:
Katastrofa w Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej
Reaktor w Czarnobylu był budowany z myślą o zastosowaniach wojskowych. Stąd źródło katastrofy
Skażenie w Czarnobylu było gigantyczne. Podobnie jak skala zaniedbań
Wybuch w Czarnobylu. Katastrofa nie tylko ekologiczna
Ukraina. Co dalej z Czarnobylem? 35 lat od wybuchu reaktora władze chcą „nowej narracji” dla miasta
Czarnobyl – mija 35 lat od katastrofy. Zaczęło się o godzinie 1:23. „Nie wiedzieliśmy, że to reaktor”
Atomowe słoneczniki, czyli dlaczego sadzi się te kwiaty po katastrofach nuklearnych
Sowiecki człowiek szedł tam gdzie psuł się niemiecki robot. Potem był niepotrzebny

źródło: materiały prasowe
IAEA Czarnobyl

⚠️ Zagrożenia ekologiczne – dodatkowe informacje:

definicje, teorie, hipotezy, zjawiska:
antropocen, antropopresja, bezpieczeństwo ekologiczne, biologiczny potencjał Ziemi do regeneracji (biocapacity), bioremediacja, ekobójstwo (ekocyd), ekomodernizm, ekosystem sztuczny, ekoterroryzm, globalne zagrożenia ekologiczne, granice planetarne, hipoteza wypadających nitów (rivet popping), homogenocen, kapitalocen, katastrofy i klęski ekologiczne, katastrofy ekologiczne na świecie, klęski żywiołowe, masowe wymieranie, monokultura, komodyfikacja żywności (utowarowanie), plantacjocen, plastikoza, plastisfera (plastisphere), przeludnienie, stres cieplny, syndrom przesuwającego sią punktu odniesienia, szóste masowe wymieranie (szósta katastrofa), tragedia wspólnego pastwiska, utrata bioróżnorodności, wieczne chemikalia, Wielkie przyspieszenie, zielony anarchizm, zjawisko przedniej szyby

degradacja środowiska:
akwakultura, betonoza (betonowanie miast), choroby odzwierzęce, górnictwo morskie, hodowla zwierząt, koszenie trawników, melioracja, monokultura, niszczenie siedlisk, przełownie, przemysł wydobywczy, przyłów, rolnictwo, spadek liczebności owadów, turystyka masowa, wylesianie (deforestacja), wypalanie traw

ozon i ozonosfera (warstwa ozonowa):
dziura ozonowa, freon (CFC)

zanieczyszczenie środowiska:
azbest, beton, bisfenol A (BPA), eutrofizacja, farmaceutyki, handel emisjami zanieczyszczeń, kwaśny deszcz, mikroplastik, martwe strefy, nanoplastik, neonikotynoidy, niedopałki papierosów, odpady niebezpieczne, pestycydy, polichlorowane bifenyle (PCB), przemysł tekstylny (włókienniczy). sieci widma, sinice, składowiska odpadów (wysypiska śmieci), smog, sól drogowa, sztuczne ognie (fajerwerki, petardy), tworzywa sztuczne (plastik), Wielka Pacyficzna Plama Śmieci, wycieki ropy naftowej, zakwaszenie wód (rzek, jezior, mórz i oceanów), zanieczyszczenie gleby, zanieczyszczenie hałasem, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie światłem, zanieczyszczenie wody, związki per- i polyfluoroalkilowe (PFAS) – wieczne chemikalia

zmiany klimatu (kryzys klimatyczny):
blaknięcie (bielenie) raf koralowych, denializm klimatyczny (zaprzeczanie globalnemu ociepleniu), efekt cieplarniany, ekstremalne zjawiska, gazy cieplarniane, globalne ocieplenie, kryzys wodny, miejska wyspa ciepła (MWC), migracje gatunków, nawałnice, ocieplenie oceanu, wzrost poziomu mórz i oceanów, podtopienie, powódź, pożar lasu, przyducha, pustynnienie, susza, topnienie lodowców i lądolodów, topnienie lodu morskiego, trąba powietrzna, upał

klęski i katastrofy ekologiczne:
katastrofy jądrowe (nuklearne), katastrofy przemysłowe, największe katastrofy ekologiczne na świecie, największe katastrofy ekologiczne w Polsce, wycieki ropy naftowej

Czerwona księga gatunków zagrożonych, Czerwona Lista IUCN (The IUCN Red List):
gatunek wymarły (extinct EX), gatunek wymarły na wolności (extinct in the wild EW), gatunek krytycznie zagrożony (critically endangered CR), gatunek zagrożony (endangered EN), gatunek narażony gatunek wysokiego ryzyka (vulnerable VU), gatunek bliski zagrożenia (near threatened NT), gatunek najmniejszej troski (least concern LC)
Polska czerwona księga roślin, Polska czerwona księga zwierząt
gatunek inwazyjny (inwazyjny gatunek obcy IGO)

Poruszający i inspirujący do działania apel Davida Attenborough

🧠 Wiedza ekologiczna – dodatkowe informacje:
aforyzmy ekologiczne, biblioteka ekologa, biblioteka młodego ekologa, ekoprognoza, encyklopedia ekologiczna, hasła ekologiczne, hasztagi (hashtagi) ekologiczne, kalendarium wydarzeń ekologicznych, kalendarz ekologiczny, klęski i katastrofy ekologiczne, największe katastrofy ekologiczne na świecie, międzynarodowe organizacje ekologiczne, podcasty ekologiczne, poradniki ekologiczne, (nie) tęgie głowy czy też (nie) najtęższe umysły, znaki i oznaczenia ekologiczne

🤝Dziękuję, że przeczytałaś/eś powyższe informacje do końca. Jeśli cenisz sobie zamieszczane przez portal treści zapraszam do wsparcia serwisu poprzez Patronite.

☕ Możesz również wypić ze mną wirtualną kawę! Dorzucasz się w ten sposób do kosztów prowadzenia portalu, a co ważniejsze, dajesz mi sygnał do dalszego działania. Nad każdym artykułem pracuję zwykle do późna, więc dobra, mocna kawa wcale nie jest taka zła ;-) 💪☕

🔔 Zapisz się na Newsletter i otrzymuj email z ekowiadomościami. Dodatkowo dostaniesz dostęp do specjalnego działu na stronie portalu, gdzie pojawiają się darmowe materiały do pobrania i wykorzystania. Poradniki i przewodniki, praktyczne zestawienia, podsumowania, wzory, karty prac, checklisty i ściągi. Wszystko czego potrzebujesz do skutecznej i zielonej rewolucji w twoim życiu. Zapisz się do Newslettera i zacznij zmieniać świat na lepsze.

Chcesz podzielić się ciekawym newsem lub zaproponować temat? Skontaktuj się pisząc maila na adres:
✉️ informacje@wlaczoszczedzanie.pl

🔍Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej portalu Włącz oszczędzanie