Ślad wodny (water footprint)

Każdy z nas konsumuje zasoby które daje nam Ziemia. Często jednak nie zdajemy sobie sprawy z zależności występujących między naszym codziennym życiem, a światowymi zasobami naturalnymi. Po części wynika to z faktu, że dotychczas nie istniał prosty sposób pomiaru wykorzystywania zasobów ziemskich. Ślad wodny jest pierwszym narzędziem mierzącym, jak dużo powierzchni Ziemi i wody potrzeba do wytworzenia zasobów, które na co dzień konsumujemy.

W wielu miejscach na świecie występuje niedobór wody słodkiej, obniża się poziom wody w rzekach i zbiornikach podziemnych. Woda słodka przestała być zasobem odnawialnym, zużywamy jej więcej i szybciej, niż jest w stanie się odtworzyć. Rośnie ludzka populacja (przewiduje się 9 miliardów w 2050 roku), ale także jej apetyt na produkty odzwierzęce, których wytworzenie pochłania dużo więcej wody niż uprawa roślin przeznaczonych do spożycia.

Podstawowe informacje

Ślad wodny można obliczyć indywidualnie za pomocą określenia całkowitej ilości wody zużywanej przez daną osobę podczas codziennych czynności.

Na definicję składają się dwa rodzaje zużycia wody:

• bezpośrednie – w którym woda wykorzystywana jest na co dzień do picia, mycia, prania, gotowania czy podlewania ogrodu
• pośrednie – odnoszące się do zużycia wody podczas procesu produkcji, potrzebnej do wyprodukowania dóbr konsumenckich jak żywność, ubrania, sprzęt codziennego użytku. Zużycie wody pośrednie zwane również wodą wirtualną dotyczy zarówno wody użytej w kraju, jaki i po za jego granicami.

Im bardziej skomplikowany proces produkcji, tym większy ślad wodny.

Na pełny obraz śladu wodnego składa się:

• woda niebieska – niebieski ślad wodny to woda pobrana ze źródeł powierzchniowych, oraz podziemnych m.in. woda pochodząca z rzek, jezior, stawów, zbiorników podziemnych. Taka woda jest wykorzystywana przez rolnictwo np. do nawadniania, przemysł lub na użytek domowy.
• woda zielona – zielony ślad wodny to objętość wody deszczowej zgromadzonej w warstwie gleby na głębokości do 50 cm m.in. w strefie korzeniowej, która następnie wpływa bezpośrednio na produkcję rolną i leśnictwo. Jest ona szczególnie istotna w przypadku produktów rolnych.
• woda szara – szary ślad wodny to ilość wody potrzebna do asymilacji zanieczyszczeń. Do szarego śladu wodnego zaliczamy ścieki i punktowe zanieczyszczenia wód np. deszcz, który spadnie w mieście, zmyje ulice i trafi do kanalizacji, to już woda szara.

Ślad wodny umożliwia wyliczenie, jaka część udziału należy się każdemu z nas, a z jakiej w rzeczywistości korzystamy. Dzięki temu możliwe jest monitorowanie, czy podział dóbr środowiskowych jest na świecie sprawiedliwy.

Warto zaznaczyć, że ślad wodny może być określany nie tylko dla produktów, ale również dla procesów, konsumentów, ich grup, czy też miast, firm, itd. Może być mierzony w jednostce czasu lub w odniesieniu do całego procesu wytwarzania. Ślad wodny procesów wyraża się w ilości wody na jednostkę czasu (m³/rok), natomiast produktów w ilości wody na jednostkę masy produktu (m³/t lub l/kg).

Średnia wartość śladu wodnego przeciętnego gospodarstwa domowego w Polsce to od 350 do 400 litrów każdego dnia. W Etiopii taki ślad wodny wynosi 15 litrów.

Wyznaczanie ślad wodnego jest realizowane poprzez określenie zakresu badawczego, obliczenie wskaźnika, oraz zaproponowanie środków zaradczych. Wyliczenie śladu wodnego podejmowane jest na podstawie różnych przesłanek. Jedną z nich może być poznanie powiązań pomiędzy dostępnymi zasobami wodnymi i zrównoważonym ich wykorzystaniem na określonych obszarach. Wyznaczony ślad wodny może dostarczyć również informacji, w jakim stopniu ograniczone zasoby wody są przeznaczone na uprawy.

Ślad wodny stanowi wymierne i racjonalne podstawy do rozpoczęcia dyskusji nad strategią zwiększającą efektywność procesów produkcyjnych przy ograniczaniu zużycia zasobów wody i opracowania jej optymalnej dystrybucji. Zastosowanie wskaźnika śladu wodnego daje nowy i globalny wymiar podejścia do zarządzania wodą, oferuje krajom, oraz konkretnym firmom monitorowanie i lepsze zrozumienie ich zależności od zasobów wodnych. Zagadnienie śladu wodnego jest ważne ze względu na coraz większy koszt tego surowca – wody w produkcji rolno-spożywczej.

Obecnie ślad wodny stanowi jedynie uzupełnienie publikowanego przez ONZ wskaźnika rozwoju społecznego, ale zapewne już wkrótce stanie się indeksem równorzędnym. Wynika to z faktu, że w XXI wieku o stopniu rozwoju danego kraju nie świadczy jedynie sukces makroekonomiczny, ale również zrównoważony rozwój. Ślad wodny ukazuje także, jak konsumpcyjny styl życia jednostki wpływa na istnienie całej planety. Zależność tą można dostrzec w różnych dziedzinach życia.

Według Grace Water Footprint Calculator (WFC), dieta ma największy wpływ na to, jaki ślad wodny przypada na człowieka. To co jemy, dużo bardziej wpływa na gospodarowanie wodą w domu niż np. długie prysznice lub spłukiwanie toalety. To jakie produkty kupujemy na co dzień, ma wpływ na środowisko i życie ludzi na całym świecie.

Jak obliczyć ślad wodny?

Na stronie www.waterfootprint.org wyliczono wartość śladu wodnego dla wielu produktów codziennego użytku. Można również obliczyć swój indywidualny ślad wodny, a następnie podjąć kroki aby go zmniejszyć.

Można sprawdzić że produkcja (ślad wodny):

• 1 samochodu – 379000 litrów wody
• 1 kg surowej bawełny – 29000 litrów wody
• 1 kg czekolady – 17196 litrów wody
• 1 kg wołowiny – 15415 litrów wody
• 1 tona ropy – 15000 litrów wody
• 1 litr biopaliwa sojowego – 11400 litrów wody
• 1 kg orzechów – 9063 litrów wody
• 1 kg jagnięciny – 8763 litrów wody
• 1 para butów – 8547 litrów wody
• 1 jeans – 8000 litrów wody
• 1 kg wieprzowiny – 5988 litrów wody
• 1 kg masła – 5553 litrów wody
• 1 kg kurczaka – 4325 litrów wody
• 1 kg strączków – 4055 litrów wody
• 1 kg jajek – 3265 litrów wody
• 1 kg sera – 3178 litrów wody
• 1 kg ryżu – 2497 litrów wody
• 1 bawełniana koszulka – 2500 litrów wody
• 1 hamburgera – 2400 litrów wody
• 1 kg oleju – 2364 litrów wody
• 1 kg zbóż – 1644 litrów wody
• 1 pszennego chleba – 1608 litrów wody
• 1 kg pszenicy – 1331 litrów wody
• 1 kg kukurydzy – 1222 litrów wody
• 1 kg kawy – 1120 litrów wody
• 1 l mleka – 1020 litrów wody
• 1 kg owoców – 962 litrów wody
• 1 kg jabłek – 822 litrów wody
• 1 kg przecieru pomidorowego – 710 litrów wody
• 1 kg pomarańczy – 560 litrów wody
• 1 kg keczupu – 530 litrów wody
• 1 kg ogórków – 353 litrów wody
• 1 kg warzyw – 322 litrów wody
• 1 kg papieru – 250 litrów wody
• 1 szklanki mleka – 255 litrów wody
• 1 kg ziemniaków – 225 litrów wody
• 1 paczki chipsów – 185 litrów wody
• 1 kufla piwa – 170 litrów wody
• 1 szklanki soku pomarańczowego – 170 litrów wody
• 1 filiżanki kawy – 132 litrów wody
• 1 jabłka – 125 litrów wody
• 1 pomidora – 50 litrów wody
• 1 ziemniaka – 25 litrów wody

Aż jedną czwartą globalnych zasobów słodkiej wody wykorzystywanej na całym świecie zużywa się do produkcji mięsa i przetworów mlecznych. 43 razy więcej wody zużywa się do nawadniania upraw zbóż na paszę dla zwierząt niż do nawadniania pastwisk.

Ślad wodny żywności

Szacuje się, że rolnictwo, łącznie z gospodarką leśną, zajmuje 60% powierzchni Ziemi, a produkcja roślinna i zwierzęca wykorzystuje 70% dostępnej wody słodkiej, z czego 30% przypada na produkcję zwierzęcą.

Na globalny ślad wodny produkcji rolniczej składają się:

• ślad wodny roślin uprawnych – zboża i rośliny przerabiane później na paszę
• ślad wodny pastwisk – tereny zielone służące do wypasu
• ślad wodny zwierząt gospodarskich – na który składają się takie elementy jak:
  • pośredni ślad wodny paszy – woda zużyta do przerobienia zbóż i roślin strączkowych na paszę
  • bezpośredni ślad wodny zwierząt – woda wykorzystywana do pojenia oraz obsługi w okresie chowu zwierzęcia

Biorąc pod uwagę wszystkie potrzeby wodne rolnictwa, coraz częściej stosuje się bardziej zrównoważone metody uprawy, które starają się uwzględnić ochronę wód. To może sprawić, że gospodarstwa będą bardziej odporne na problemy związane z wodą, takie jak susza i konkurencja w zakresie zasobów wodnych.

Rolnictwo regeneracyjne, permakultura i rolnictwo ekologiczne dążą do wykorzystania zasobów w celu poprawy jakości i produktywności gleby, tak aby zatrzymywała ona wilgoć, minimalizując potrzebę dodatkowego nawadniania. Ostatnie postępy technologiczne w uprawach umożliwiają bardzo efektywny wzrost produkcji, minimalizując zużycie wody. Chociaż żadna aktualna metoda hodowli nie jest doskonała, mogą one współpracować w celu stworzenia lokalnych i regionalnych systemów żywnościowych, decydujących o wydajności i oszczędnym gospodarowaniu zasobami w rolnictwie.

Wysoki ślad wodny mięsa

Ślad wodny dla mięsa i produktów zwierzęcych (nabiał i jaja) jest wysoki, ponieważ pasza dla zwierząt hodowanych przemysłowo, składa się z produktów o wysokim śladzie wodnym niebieskim i zielonym, takich jak trawa, zboże, kukurydza i soja. Dodatkowo ilość wody potrzebnej do wyprodukowania kilograma mięsa będzie obejmować:

• wodę wypitą przez zwierzęta w okresie ich życia
• wodę potrzebną do wyprodukowania paszy, którą dane zwierzęta zjadły
• wodę zużytą do czyszczenia pomieszczeń w których zwierzęta były przechowywane
• wodę zużytą w rzeźniach

Krowy hodowane na mięso są na ogół zabijane w okolicy pierwszego roku życia. Bydło opasowe potrzebuje około 30-50 litrów wody dziennie, czyli w ciągu roku daje to ok. 15 tys. litrów wypitej wody. Po osiągnięciu oczekiwanej wagi, zwierzę trafia do łańcucha przetwórczego w którym następuje dalsze zużycie wody. W ubojni zużywa się 6 do 15 litrów wody na każdy kilogram mięsa, czyli kolejne kilka tysięcy litrów na całe zwierzę. Najwięcej wody w procesie hodowli zwierząt pochłania jednak produkcja paszy. Stanowi ona aż 98% całkowitego śladu wodnego produktów odzwierzęcych. Gdy wszystko się zsumuje otrzymujemy setki tysięcy litrów wody w przeliczeniu na jedno hodowane masowo zwierzę.

Wodę wykorzystuje się również przy myciu i obróbce surowca, oraz do takich procesów jak pasteryzacja (np. mleka), sterylizacja (np. jaja), chłodzenie (np. wszystkie porcje mięsa surowego), czyszczenie i dezynfekcja (np. ubojni), utylizacja odpadów powstałych na każdym z etapów produkcji.

Przemysłowy chów zwierząt jest również odpowiedzialny za zanieczyszczanie wody. Z tego sektora pochodzi ponad 30% związków azotu i fosforu w wodzie słodkiej m.in. pestycydy, antybiotyki i cynk.

Zwierzęta hodowane na pastwisku jedzą paszę, która w większym stopniu opiera się na wodzie deszczowej, czyli zielonym śladzie wodnym. Żeby zwierzęta karmione trawą dotarły do pożądanej wagi rynkowej, trwa to znacznie dłużej, zatem mięso z tych zwierząt będzie miało wyższy zielony ślad wodny, niż jego odpowiednik hodowany przemysłowo. Wartość niebieskiego śladu wodnego (zużyta woda gruntowa i powierzchniowa) będzie znacznie niższa. Hodowla zwierząt gospodarskich na pastwiskach nawadnianych przez opady deszczu jest zatem lepszym sposobem zarządzania zasobami wodnymi niż rolnictwo przemysłowe. Prawo powinno wspierać i subsydiować gospodarkę rolną, opartą na humanitarnych, zrównoważonych i bezpiecznych systemach produkcji żywności, a nie hodowlę przemysłową. Rozwój systemów produkcji zwierzęcej karmionych ziarnem przemysłowym powinien zostać odwrócony.

Chociaż większość produktów ma niższy ślad wodny niż mięso, niektóre produkty, takie jak orzechy, mogą mieć wysokie wymagania dotyczące nawadniania.

Koncepcja śladu wodnego miast

W odniesieniu do miasta ślad wodny rozumiany jest jako całkowita ilość wody słodkiej zużytej w granicach geograficznych miasta. W ramach projektu Ślad wodny miast został opracowany program, którego zadaniem jest obliczanie śladu wodnego dla dowolnego miasta oraz zaproponowanie działań, które pozwolą go zoptymalizować.

Program umożliwia:

• wprowadzanie danych – np. lokalizacja miasta z Google Map lub za pomocą współrzędnych GPS, struktura użytkowania terenu, warunki meteorologiczne, gospodarowanie wodą
• obliczenia – dobór współczynników infiltracji, spływu powierzchniowego i parowania, wykonanie bilansu wodnego dla miasta, wyznaczenie składników śladu wodnego
• prezentację wyników – w postaci numerycznej i graficznej z rozdziałem na niebieski, zielony i szary ślad wodny
• wskazanie dobrych praktyk dla analizowanego miasta – przykłady działań wpływających bezpośrednio na zmianę śladu wodnego

Po wprowadzeniu szczegółowych danych program umożliwia obliczenie wskaźnika śladu wodnego na trzech poziomach: dla miasta, dzielnicy i konkretnego budynku.

Kalkulator śladu wodnego miast: kalkulator.sladwodnymiast.pl

Co można zrobić, aby oszczędzać wodę i ograniczyć ślad wodny

Nikt nigdy nie osiągnie zerowego śladu wodnego, ponieważ należałby zaprzestać wszystkich aktywności, w tym jedzenia. Mimo to, wybory dotyczące tego, jak oszczędzać wodę w codziennym życiu mogą pomóc nam w jej racjonalnym użyciu.

dodatkowe informacje
Oszczędzanie wody

źródło: materiały prasowe

Świadomy konsument – dodatkowe informacje:
ekologiczne i zrównoważone święta, black friday, Clean label, cyber monday, cykl życia produktu (Life Cycle Assesment LCA), data przydatności do spożycia, data ważności, degrowth, domowe (naturalne) środki czystości, dyrektywa Cyfrowa, Dyrektywa Omnibus, dyrektywy PPWD (Packaging and Packaging Waste Directive). dyrektywa Towarowa, dyrektywa Single-Use Plastics, ekoprojekt, ekoprojektowanie (ecodesign), etykiety energetyczne, greenwashing (ekościema, ekomanipulacja, zielone kłamstwo), ekonomia subskrypcji, fast fashion (szybka, śmieciowa moda), gospodarka obiegu zamkniętego (GOZ), kosmetyki naturalne (ekokosmetyki), marnowanie żywności, Nutri-Score (5-Colour Nutrition Label, 5-CNL) pięciokolorowa etykieta żywieniowa, olej palmowy, odpowiedzialna konsumpcja, pakiet odpadowy, Prawo Do Naprawy (#RightToRepair), produkt bio, produkt ekologiczny (eko), produkt naturalny, recykling, redesign, rozszerzona odpowiedzialność producenta (ROP), ekonomia współdzielenia (sharing economy), slow fashion, społeczna lodówka, strategia Od pola do stołu, system kaucyjny, transport ekologiczny, turystyka ekologiczna, upcykling, uwalnianie książek (bookcrosing), zdrowa żywność, zrównoważona moda, zrównoważone rybołówstwo, żywność alternatywna, żywność drukowana, żywność ekologiczna

ślad ekologiczny (ecological footprint), ślad środowiskowy (environmental footprint), ślad węglowy (carbon footprint), ślad wodny (water footprint)
air-commerce, downsizing, overpackaging

Jak każdego dnia dbać o środowisko naturalne:
na wakacjach, na zakupach, w podróży, ograniczenie zużycia papieru
oszczędzanie energii elektrycznej (oszczędzanie prądu): tryb czuwania Stand-by
energooszczędne oświetlenie: świetlówka kompaktowa (energooszczędna), żarówka LED
oszczędzanie gazu, oszczędzanie wody: perlator
energooszczędna wentylacja, energooszczędne ogrzewanie
energooszczędne urządzenia: czajnik elektryczny, komputer, lodówka i zamrażarka, odkurzacz, okap kuchenny, piekarnik, płyta grzejna, pojemnościowy podgrzewacz do wody, pralka, telewizor, zmywarka
segregacja odpadów
znaki i oznaczenia ekologiczne

Ekologiczny styl życia:
dieta planetarna, freganizm, Lifestyles of Health and Sustainability (LOHAS), Less Waste, Roślinne zamienniki mięsa i produktów pochodzenia zwierzęcego, Repair Cafe, Slow fashion, Slow life, weganizm, wegetarianizm,
Zero Waste
zasada 3R, zasada 5R, zasada 8R: Rethink (Przemyśl swoją relację ze środowiskiem), Refuse (Odmawiaj), Reduce (Unikaj), Reuse (Użyj ponownie), Rehome (Znajdź nowy dom), Repair (Naprawiaj), Recycle (Utylizuj, Recyklinguj, Oddaj do odzysku), Rot (kompostuj)

Wiedza ekologiczna – dodatkowe informacje:
aforyzmy ekologiczne, biblioteka ekologa, biblioteka młodego ekologa, ekoprognoza, encyklopedia ekologiczna, hasła ekologiczne, hasztagi (hashtagi) ekologiczne, kalendarium wydarzeń ekologicznych, kalendarz ekologiczny, klęski i katastrofy ekologiczne, największe katastrofy ekologiczne na świecie, międzynarodowe organizacje ekologiczne, podcasty ekologiczne, poradniki ekologiczne, (nie) tęgie głowy czy też (nie) najtęższe umysły, znaki i oznaczenia ekologiczne

Dziękuję, że przeczytałaś/eś powyższe informacje do końca. Jeśli cenisz sobie zamieszczane przez portal treści zapraszam do wsparcia serwisu poprzez Patronite.

Możesz również wypić ze mną wirtualną kawę! Dorzucasz się w ten sposób do kosztów prowadzenia portalu, a co ważniejsze, dajesz mi sygnał do dalszego działania. Nad każdym artykułem pracuję zwykle do późna, więc dobra, mocna kawa wcale nie jest taka zła ;-)

Zapisz się na Newsletter i otrzymuj email z ekowiadomościami. Dodatkowo dostaniesz dostęp do specjalnego działu na stronie portalu, gdzie pojawiają się darmowe materiały do pobrania i wykorzystania. Poradniki i przewodniki, praktyczne zestawienia, podsumowania, wzory, karty prac, checklisty i ściągi. Wszystko czego potrzebujesz do skutecznej i zielonej rewolucji w twoim życiu. Zapisz się do Newslettera i zacznij zmieniać świat na lepsze.

Chcesz podzielić się ciekawym newsem lub zaproponować temat? Skontaktuj się pisząc maila na adres: informacje@wlaczoszczedzanie.pl

Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej portalu Włącz oszczędzanie