Angkor – upadek państwa Khmerów i największego miasta świata

Angkor to współczesna nazwa stosowana dla istniejącego w okresie od 802 do 1432 roku Imperium Angkoru lub Imperium Państwa Khmerów. Nazwą tą określa się również zabytkowy kompleks miejski pozostały po dawnej stolicy Imperium Khmerskiego. We współczesnym języku khmerskim angkor oznacza „stolicę” albo „święte miasto”

Imperium Khmerskie uważane jest za kontynuację Funanu (I wiek p.n.e. – VI wiek n.e.) i późniejszego królestwa Czenli (VII – VIII wiek), wcześniejszych państw istniejących na terenie Indochin w rejonie dolnego biegu Mekongu, i jest oficjalnie uznawane za państwo, z którego ukonstytuowało się dzisiejsze Królestwo Kambodży.

Kompleks zabytków Angkor tworzy duża liczba kamiennych budowli (miasta, zespoły świątynne, współczesny park archeologiczny), oraz tereny leśne i zbiorniki wodne, obejmujące obszar ponad 400 km², położony na północ od jeziora Tonle Sap, kilka kilometrów od Siem Reap w Kambodży.

Uczeni sporządzili listę domniemanych przyczyn upadku Angkoru, obejmującą najazdy i wojny, zmianę wierzeń religijnych, zwrot ku handlowi morskiemu, oraz katastrofę ekologiczną.

Podstawowe informacje

Nowe metody badań oparte o zdjęcia lotnicze, laserową technologię mapowania LiDaR (Light Detection and Ranging), zdjęcia satelitarne, oraz wykopaliska, sugerują, że nadmierny rozwój miasta mógł wywołać lokalną katastrofę ekologiczną, która doprowadziła do upadku Angkoru. Cywilizacja Khmerów nauczyła się poskramiać przyrodę, sezonowe susze i powodzie, a potem upadła, gdy przestała panować nad wodą, najważniejszym ze swoich zasobów.

Angkor stał się prawdziwą potęgą dzięki rozbudowanemu systemowi kanałów i zbiorników, który pozwalał gromadzić wodę w miesiącach suchych i pozbywać się jej nadmiaru w sezonie deszczowym. Możliwość odpowiedniego gospodarowania wodą zapewniała królestwu Khmerów rozwój rolnictwa, rekordowych zbiorów ryżu, a co za tym idzie dobrobyt i rozrost imperium.

Według naukowców cały obszar Angkoru został sztucznie stworzony przez człowieka. Przez stulecia niewolnicy i robotnicy zbudowali setki kilometrów kanałów, grobli, tam i zbiorników (tzw. baray). Wykorzystując naturalne różnice nachylenia terenu, system ten przejmował wodę z rzek i kierował ją do sztucznie stworzonych zbiorników. W letnie miesiące monsunowe kanały przelewowe odprowadzały nadmiar wody. Po ustaniu opadów w porze suchej, kanały rozprowadzały zmagazynowaną wodę, a cały system stabilizował wody powierzchniowe i gruntowe.

Dzięki systemowi irygacyjnemu w okolicach Angkor ryż zbierano nawet cztery razy w roku (w pozostałej części Azji robiono to tylko raz), powiększano zbiory i unikano głodu. Kanały tworzyły też wygodną sieć komunikacyjną, dawały możliwość kierowania przepływem wody i ochrony przed powodziami. Khmerowie mogli więc wejść na wyższy poziom cywilizacyjny, a przejawem tego była budowa wzbudzających zachwyt świątyń.

Upadek największego miasta świata

Według najnowszych badań gdy w latach 1300-1850 roku Europę dotknęła mała epoka lodowa, również Azja Południowo-wschodnia doświadczyła klimatycznych zaburzeń związanych z zakłóceniem rytmu monsunów. Do tego okresu każdej wiosny monsun wiejący znad Pacyfiku i Oceanu Indyjskiego regularnie przynosił nad kontynent azjatycki obfite opady deszczu. Od tych niezawodnych dostaw wody zależał los żyjących tam ludzi. Gdy klimatyczna pompa uległa awarii region dotknęły przedłużające się susze, przerywane gwałtownymi ulewami, które mogły zrujnować system wodny. Naukowcy podejrzewają również, że system zaczął być tak rozległy i skomplikowany, że sami Khmerowie przestali nad nim umiejętnie panować.

Rozrastające się przez kilkaset lat miasto potrzebowało coraz więcej pól, dlatego rolnicy zajmowali nowe tereny, wycinając okoliczne lasy. Miasta konstruowano z drewna, bo kamień i cegły były zarezerwowane dla budowli sakralnych. Niekontrolowane wylesianie doprowadziło do erozji i wyjałowienia gleby. Wymywana przez obfite opady gleba zamulała kanały. Zbiorniki zamieniały się w bagno, a następnie wysychały.

Coraz dłuższe pory suche przeplatane potężnymi powodziami doprowadziły w końcu do klęski głodu, wojen o pożywienie i upadek imperium.

Angkor – świątynie pośród dżungli

Gdy w 1861 roku podróżnik i odkrywca Henri Mouhot po miesiącach wycieńczającej wędrówki dotarł do Angkoru, zastał tylko kamienne świątynie zagubione w dżungli, w którą przekształciło się największe niegdyś miasto świata. Swoje odkrycie obszernie opisał w dzienniku, bogato ilustrując ten opis szkicami imponujących, porośniętych roślinnością świątyń o niespotykanej architekturze.

Niestety Henri Mouhot nigdy się nie dowiedział, co tak naprawdę odkrył. Kilka miesięcy później zmarł w dżungli na malarię. Jego dzienniki zostały jednak zachowane, przewiezione do Europy i opublikowane. Dzięki niemu cały świat usłyszał wówczas o Imperium Angkoru. Jednej z największych średniowiecznych potęg, której stolica była największym miastem świata, jakie stworzył człowiek przed rewolucją przemysłową.

źródło: materiały prasowe
Angkor, autorzy, licencja CC BY SA 4.0

⚠️ Zagrożenia ekologiczne – dodatkowe informacje:

definicje, teorie, hipotezy, zjawiska:
antropocen, antropopresja, bezpieczeństwo ekologiczne, biologiczny potencjał Ziemi do regeneracji (biocapacity), bioremediacja, ekobójstwo (ekocyd), ekomodernizm, ekosystem sztuczny, ekoterroryzm, globalne zagrożenia ekologiczne, granice planetarne, hipoteza wypadających nitów (rivet popping), homogenocen, kapitalocen, katastrofy i klęski ekologiczne, katastrofy ekologiczne na świecie, klęski żywiołowe, masowe wymieranie, monokultura, komodyfikacja żywności (utowarowanie), plantacjocen, plastikoza, plastisfera (plastisphere), przeludnienie, stres cieplny, syndrom przesuwającego sią punktu odniesienia, szóste masowe wymieranie (szósta katastrofa), tragedia wspólnego pastwiska, utrata bioróżnorodności, wieczne chemikalia, Wielkie przyspieszenie, zielony anarchizm, zjawisko przedniej szyby

degradacja środowiska:
akwakultura, betonoza (betonowanie miast), choroby odzwierzęce, górnictwo morskie, hodowla zwierząt, koszenie trawników, melioracja, monokultura, niszczenie siedlisk, przełownie, przemysł wydobywczy, przyłów, rolnictwo, spadek liczebności owadów, turystyka masowa, wylesianie (deforestacja), wypalanie traw

ozon i ozonosfera (warstwa ozonowa):
dziura ozonowa, freon (CFC)

zanieczyszczenie środowiska:
azbest, beton, bisfenol A (BPA), eutrofizacja, farmaceutyki, handel emisjami zanieczyszczeń, kwaśny deszcz, mikroplastik, martwe strefy, nanoplastik, neonikotynoidy, niedopałki papierosów, odpady niebezpieczne, pestycydy, polichlorowane bifenyle (PCB), przemysł tekstylny (włókienniczy). sieci widma, sinice, składowiska odpadów (wysypiska śmieci), smog, sól drogowa, sztuczne ognie (fajerwerki, petardy), tworzywa sztuczne (plastik), Wielka Pacyficzna Plama Śmieci, wycieki ropy naftowej, zakwaszenie wód (rzek, jezior, mórz i oceanów), zanieczyszczenie gleby, zanieczyszczenie hałasem, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie światłem, zanieczyszczenie wody, związki per- i polyfluoroalkilowe (PFAS) – wieczne chemikalia

zmiany klimatu (kryzys klimatyczny):
blaknięcie (bielenie) raf koralowych, denializm klimatyczny (zaprzeczanie globalnemu ociepleniu), efekt cieplarniany, ekstremalne zjawiska, gazy cieplarniane, globalne ocieplenie, kryzys wodny, miejska wyspa ciepła (MWC), migracje gatunków, nawałnice, ocieplenie oceanu, wzrost poziomu mórz i oceanów, podtopienie, powódź, pożar lasu, przyducha, pustynnienie, susza, topnienie lodowców i lądolodów, topnienie lodu morskiego, trąba powietrzna, upał

klęski i katastrofy ekologiczne:
katastrofy jądrowe (nuklearne), katastrofy przemysłowe, największe katastrofy ekologiczne na świecie, największe katastrofy ekologiczne w Polsce, wycieki ropy naftowej

Czerwona księga gatunków zagrożonych, Czerwona Lista IUCN (The IUCN Red List):
gatunek wymarły (extinct EX), gatunek wymarły na wolności (extinct in the wild EW), gatunek krytycznie zagrożony (critically endangered CR), gatunek zagrożony (endangered EN), gatunek narażony gatunek wysokiego ryzyka (vulnerable VU), gatunek bliski zagrożenia (near threatened NT), gatunek najmniejszej troski (least concern LC)
Polska czerwona księga roślin, Polska czerwona księga zwierząt
gatunek inwazyjny (inwazyjny gatunek obcy IGO)

Poruszający i inspirujący do działania apel Davida Attenborough

🧠 Wiedza ekologiczna – dodatkowe informacje:
aforyzmy ekologiczne, biblioteka ekologa, biblioteka młodego ekologa, ekoprognoza, encyklopedia ekologiczna, hasła ekologiczne, hasztagi (hashtagi) ekologiczne, kalendarium wydarzeń ekologicznych, kalendarz ekologiczny, klęski i katastrofy ekologiczne, największe katastrofy ekologiczne na świecie, międzynarodowe organizacje ekologiczne, podcasty ekologiczne, poradniki ekologiczne, (nie) tęgie głowy czy też (nie) najtęższe umysły, znaki i oznaczenia ekologiczne

🤝Dziękuję, że przeczytałaś/eś powyższe informacje do końca. Jeśli cenisz sobie zamieszczane przez portal treści zapraszam do wsparcia serwisu poprzez Patronite.

☕ Możesz również wypić ze mną wirtualną kawę! Dorzucasz się w ten sposób do kosztów prowadzenia portalu, a co ważniejsze, dajesz mi sygnał do dalszego działania. Nad każdym artykułem pracuję zwykle do późna, więc dobra, mocna kawa wcale nie jest taka zła ;-) 💪☕

🔔 Zapisz się na Newsletter i otrzymuj email z ekowiadomościami. Dodatkowo dostaniesz dostęp do specjalnego działu na stronie portalu, gdzie pojawiają się darmowe materiały do pobrania i wykorzystania. Poradniki i przewodniki, praktyczne zestawienia, podsumowania, wzory, karty prac, checklisty i ściągi. Wszystko czego potrzebujesz do skutecznej i zielonej rewolucji w twoim życiu. Zapisz się do Newslettera i zacznij zmieniać świat na lepsze.

Chcesz podzielić się ciekawym newsem lub zaproponować temat? Skontaktuj się pisząc maila na adres:
✉️ informacje@wlaczoszczedzanie.pl

🔍Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej portalu Włącz oszczędzanie