Tworzywa sztuczne potrzebują wielu lat, by całkiem zniknąć ze środowiska, ale to jedne z szybciej niszczejących materiałów w obiektach dziedzictwa kultury – tłumaczą naukowcy zajmujący się degradacją i ochroną dzieł sztuki. Czy tworzywa sztuczne niszczeją szybko, czy powoli? To kwestia perspektywy. Nie ulega jednak wątpliwości, że degradacja jest wpisana w naturę plastiku – mówią dr inż. Sonia Bujok i prof. Łukasz Bratasz z grupy Badań nad Dziedzictwem Kultury Instytutu Katalizy i Fizykochemii Powierzchni im. Jerzego Habera PAN.
Rozwój syntetycznych polimerów stanowi jedno z największych osiągnięć technologicznych i przemysłowych XX wieku. Dzięki ogromnej różnorodności form, kolorów i faktur, łatwości formowania, łączenia z innymi materiałami i modyfikowania, plastiki przebojem wdarły się do pracowni twórców malarstwa, rzeźby i architektury, wzbogacając ich możliwości ekspresji, komunikacji i komentowania rzeczywistości. Kolejną sprawą jest to, że w XX wieku syntetyczne polimery stanowiły symbol postępu i nowoczesności, dlatego z chęcią zaczęli z nich korzystać artyści, którzy starali się zerwać ze sztuką tradycyjną.
ocenia dr inż. Sonia Bujok.
I tak wiele obiektów Marcela Duchampa jest wykonanych z octanu celulozy. Nicki de Saint Phalle czy Maurizio Cattelan wykonywali swoje rzeźby z żywicy poliuretanowej. Manekiny do scenografii „Umarłej klasy” Tadeusza Kantora oraz obiekty Josepha Beuysa wykonane są ze zmiękczonego poli(chlorku winylu), a elementy sztandarów Władysława Hasiora zawierają chyba wszystkie możliwe rodzaje tworzyw sztucznych. Z kolei „Obóz koncentracyjny” z lat 90. XX w. Zbigniewa Libery został stworzony z klocków LEGO, które wykonane są z tworzywa ABS. „Plastik” zdominował również wzornictwo artystyczne i użytkowe i stosowany jest we współczesnej sztuce.
Tworzywa sztuczne to materiały, które są znane od niespełna 100 lat, dlatego dziedzina nauki im poświęcona jest relatywnie młoda. Pierwsze technologie wielkotonażowego wytwarzania najpowszechniejszych materiałów polimerowych opracowano ok. 80 lat temu i właśnie wtedy trafiły one również do pracowni artystów. Choć technologia wytwarzania tworzyw sztucznych była oparta na badaniach naukowych, to ówczesne rozwiązania były niedopracowane z perspektywy dzisiejszej wiedzy.
mówi dr Bujok
Zaledwie po kilku dekadach od czasu, gdy plastik trafił na warsztat artystów, konserwatorzy stanęli w obliczu nowego problemu: okazało się, że wytwarzane przemysłowo syntetyczne polimery mają ograniczoną trwałość i ulegają szybkiemu procesowi starzenia. Pojawiła się więc groźba nieodwracalnej utraty części materialnego dziedzictwa kulturowego XX i XXI wieku.
W latach 80. w muzeach zaczęto podejmować działania na rzecz ochrony obiektów z tworzyw sztucznych. Wtedy bowiem zaczęły się pojawiać zauważalne skutki degradacji.
Okazało się, że po stosunkowo długim okresie utajonym, w którym zmiany parametrów użytkowych materiałów były niemal niezauważalne, następował gwałtowny postęp degradacji, prowadzący do całkowitej destrukcji mechanicznej materiałów.
opowiada prof. Bratasz.
Problem degradacji celuloidu zauważyły najwcześniej muzea i archiwa przechowujące taśmy filmowe. Przed rokiem 1980 zagadnienie degradacji taśm filmowych było właściwie nieznane, a dwadzieścia lat później stało się głównym problemem archiwów na całym świecie.
W latach 90. ubiegłego wieku z kolei stało się jasne, że szybka degradacja dotyczy wszystkich rodzajów tworzyw sztucznych.
Z grupą naukowców badaliśmy rysunki do filmu 'Królewna Śnieżka’ wykonane na celuloidowej folii animacyjnej. Chcieliśmy rozwiązać problemy przechowywania takich obiektów np. w bibliotece Walta Disneya, gdzie jest 65 milionów takich folii. Na tych celuloidowych ilustracjach już widać powstające uszkodzenia – deformacje i odspajanie warstwy malarskiej.
Prof. Bratasz opowiada
Zbiór obiektów polimerowych w kolekcjach muzealnych z roku na rok wzrasta, a zagadnienie właściwego ich przechowywania, ochrony i konserwacji stało się palącym, wciąż nierozwiązanym problemem i wyzwaniem, szczególnie dla muzeów gromadzących sztukę nowoczesną i współczesną.
dodaje dr Bujok
Waga problemu jest dla większości osób nieintuicyjna. A to choćby dlatego, że rozpowszechniony jest obraz plastikowych odpadów, które przez setki lat pozostają w środowisku naturalnym. Jednak to wcale nie znaczy, że przez całe dekady tworzywa sztuczne nie podlegają żadnym zmianom.
Degradacja tworzyw sztucznych jest procesem złożonym, który w kontekście dzieł sztuki należy traktować jako następujące po sobie etapy – począwszy od deformacji oraz przebarwień obiektów, poprzez spękania czy wykwity na powierzchni. Te procesy zachodzą w ciągu dekad. Natomiast degradacja chemiczna – rozumiana jako rozkład tworzyw do prostych związków organicznych – jest procesem znacznie wolniejszym.
tłumaczy dr Bujok
Gdybym miał doradzać instytucjom czy prywatnym kolekcjonerom w sprawie zakupu dzieł sztuki wykonanych z elastycznych polimerów, gum, pianki poliuretanowej, celuloidu, to na pewno brałbym pod uwagę, że takie obiekty szybko się niszczą. A ich użyteczny czas życia jest znacznie krótszy niż obiektów wykonanych w technikach tradycyjnych.
komentuje Prof. Bratasz
Jeśli chodzi o ochronę zbiorów z syntetycznych polimerów, to jednymi z najbardziej problematycznych są obiekty ze zmiękczonych tworzyw sztucznych, które z czasem pokrywają się warstwą substancji zmiękczającej, czyli plastyfikatorem. Dr Bujok tłumaczy, że obiekty te jednocześnie stają się bardziej sztywne i kruche.
W kontekście konserwacji zmiękczonych tworzyw sztucznych coraz częściej zwraca się również uwagę na toksyczność stosowanych w przeszłości plastyfikatorów.
zwraca uwagę dr Bujok
Generalnie wiemy, jak chronić obiekty wykonane z tworzyw sztucznych – aby spowolnić ich degradację, należy je przechowywać w chłodnych warunkach, tak jak to się robi w archiwach filmowych. Problem polega na tym, że jest to działanie bardzo kosztowne – także pod kątem wpływu na środowisko naturalne. Dlatego celem naszych badań jest opracowanie takich rozwiązań, które będą łączyły ochronę dzieł sztuki z syntetycznych polimerów z dbałością o środowisko naturalne.
mówią naukowcy z IKiFP PAN
W ramach opracowanej przez polski zespół platformy www.herie.pl osoby zajmujące się ochroną zbiorów w muzeach mogą określić tempo degradacji dzieł sztuki wykonanych z tworzyw sztucznych w zależności od warunków ich przechowywania.
źródło: naukawpolsce.pap.pl, Ludwika Tomala
Zagrożenia ekologiczne – dodatkowe informacje:
definicje, teorie, hipotezy, zjawiska:
antropocen, antropopresja, bezpieczeństwo ekologiczne, biologiczny potencjał Ziemi do regeneracji (biocapacity), bioremediacja, ekobójstwo (ekocyd), ekomodernizm, ekosystem sztuczny, ekoterroryzm, globalne zagrożenia ekologiczne, granice planetarne, hipoteza wypadających nitów (rivet popping), homogenocen, kapitalocen, katastrofy i klęski ekologiczne, katastrofy ekologiczne na świecie, klęski żywiołowe, masowe wymieranie, monokultura, komodyfikacja żywności (utowarowanie), plantacjocen, plastikoza, plastisfera (plastisphere), przeludnienie, syndrom przesuwającego sią punktu odniesienia, szóste masowe wymieranie (szósta katastrofa), tragedia wspólnego pastwiska, utrata bioróżnorodności, Wielkie przyspieszenie, zielony anarchizm, zjawisko przedniej szyby
degradacja środowiska:
akwakultura, betonoza (betonowanie miast), choroby odzwierzęce, górnictwo morskie, hodowla zwierząt, melioracja, monokultura, niszczenie siedlisk, przełownie, przemysł wydobywczy, przyłów, rolnictwo, spadek liczebności owadów, turystyka masowa, wylesianie (deforestacja), wypalanie traw
ozon i ozonosfera (warstwa ozonowa):
dziura ozonowa, freon (CFC)
zanieczyszczenie środowiska:
azbest, beton, bisfenol A (BPA), eutrofizacja, farmaceutyki, handel emisjami zanieczyszczeń, kwaśny deszcz, mikroplastik, martwe strefy, nanoplastik, neonikotynoidy, niedopałki papierosów, odpady niebezpieczne, pestycydy, polichlorowane bifenyle (PCB), przemysł tekstylny (włókienniczy). sieci widma, sinice, składowiska odpadów (wysypiska śmieci), smog, sól drogowa, sztuczne ognie (fajerwerki, petardy), tworzywa sztuczne (plastik), Wielka Pacyficzna Plama Śmieci, wycieki ropy naftowej, zakwaszenie wód (rzek, jezior, mórz i oceanów), zanieczyszczenie gleby, zanieczyszczenie hałasem, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie światłem, zanieczyszczenie wody, związki per- i polyfluoroalkilowe (PFAS) – wieczne chemikalia
zmiany klimatu (kryzys klimatyczny):
blaknięcie (bielenie) raf koralowych, denializm klimatyczny (zaprzeczanie globalnemu ociepleniu), efekt cieplarniany, ekstremalne zjawiska, gazy cieplarniane, globalne ocieplenie, kryzys wodny, miejska wyspa ciepła (MWC), migracje gatunków, nawałnice, ocieplenie oceanu, wzrost poziomu mórz i oceanów, podtopienie, powódź, pożar lasu, przyducha, pustynnienie, susza, topnienie lodowców i lądolodów, topnienie lodu morskiego, trąba powietrzna, upał
klęski i katastrofy ekologiczne:
katastrofy jądrowe (nuklearne), katastrofy przemysłowe, największe katastrofy ekologiczne na świecie, największe katastrofy ekologiczne w Polsce, wycieki ropy naftowej
Czerwona księga gatunków zagrożonych, Czerwona Lista IUCN (The IUCN Red List):
gatunek wymarły (extinct EX), gatunek wymarły na wolności (extinct in the wild EW), gatunek krytycznie zagrożony (critically endangered CR), gatunek zagrożony (endangered EN), gatunek narażony gatunek wysokiego ryzyka (vulnerable VU), gatunek bliski zagrożenia (near threatened NT), gatunek najmniejszej troski (least concern LC)
Polska czerwona księga roślin, Polska czerwona księga zwierząt
gatunek inwazyjny (inwazyjny gatunek obcy IGO)
Poruszający i inspirujący do działania apel Davida Attenborough
Wiedza ekologiczna – dodatkowe informacje:
aforyzmy ekologiczne, biblioteka ekologa, biblioteka młodego ekologa, ekoprognoza, encyklopedia ekologiczna, hasła ekologiczne, hasztagi (hashtagi) ekologiczne, kalendarium wydarzeń ekologicznych, kalendarz ekologiczny, klęski i katastrofy ekologiczne, największe katastrofy ekologiczne na świecie, międzynarodowe organizacje ekologiczne, podcasty ekologiczne, poradniki ekologiczne, (nie) tęgie głowy czy też (nie) najtęższe umysły, znaki i oznaczenia ekologiczne
Dziękuję, że przeczytałaś/eś powyższe informacje do końca. Jeśli cenisz sobie zamieszczane przez portal treści zapraszam do wsparcia serwisu poprzez Patronite.
Możesz również wypić ze mną wirtualną kawę! Dorzucasz się w ten sposób do kosztów prowadzenia portalu, a co ważniejsze, dajesz mi sygnał do dalszego działania. Nad każdym artykułem pracuję zwykle do późna, więc dobra, mocna kawa wcale nie jest taka zła ;-)
Zapisz się na Newsletter i otrzymuj email z ekowiadomościami. Dodatkowo dostaniesz dostęp do specjalnego działu na stronie portalu, gdzie pojawiają się darmowe materiały do pobrania i wykorzystania. Poradniki i przewodniki, praktyczne zestawienia, podsumowania, wzory, karty prac, checklisty i ściągi. Wszystko czego potrzebujesz do skutecznej i zielonej rewolucji w twoim życiu. Zapisz się do Newslettera i zacznij zmieniać świat na lepsze.
Chcesz podzielić się ciekawym newsem lub zaproponować temat? Skontaktuj się pisząc maila na adres: informacje@wlaczoszczedzanie.pl
Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej portalu Włącz oszczędzanie
