Ekobójstwo (ekocyd, ecocide)

Jako ludzkość stoimy nad krawędzią przepaści. Antropogeniczna emisja gazów cieplarniany prowadząca do zmian klimatu, degradacja siedliski i ekosystemów powodująca ubożenie bioróżnorodności, mają katastrofalne skutki nie tylko dla nas, ale wszystkich istot żyjących na błękitnej planecie. Żeby opóźnić globalną katastrofę ekologiczną, wraz z inicjatywami społecznymi, politycznymi, dyplomatycznymi i gospodarczymi, ważne jest wdrożenie międzynarodowego prawa dotyczącego ochrony środowiska i otaczającej nas przyrody, czemu służyć ma określenia ekobójstwo.

Jako przykłady ekobójstwa podaje się:

• wycieki ropy na oceanach
• wypalanie lasów deszczowych
• wiertnictwo głębinowe
• przemysłową hodowlę zwierząt
• działania polityczne mające na celu osiąganie korzyści z nadmiernej eksploatacji środowiska
• zanieczyszczenie środowiska

Ekocyd to słowo opisujące to co dzieje się z naszą planetą, czyli masowe niszczenie otaczającego nas naturalnego, żywego świata. Ekobójstwo dosłownie oznacza zabicie własnego domu. Obecnie w większości krajów nikt nie ponosi za to odpowiedzialności.

Podstawowe informacje

Pojęcie ekocide zostało po raz pierwszy sformułowane w 1970 roku, a użyte publicznie na Konferencji Sztokholmskiej ONZ w 1972 roku, przez szwedzkiego premiera Olofa Palme. W przemówieniu otwierającym konferencję nazywa on wojnę w Wietnamie ekobójstwem. Niestety przez wiele lat nie udało ustalić się prawnej definicji tego określenia. Poszczególne kraje jak np. Gruzja, Ukraina, Ekwador, Wietnam, skodyfikowały przestępstwo ekobójstwa w swoim prawie krajowym, brak było jednak regulacji międzynarodowych.

W czerwcu 2021 międzynarodowy Niezależny Panel Ekspertów ds. Prawnej Definicji Ekobójstwa powołany przez fundacje Stop Ecocide Foundation zdefiniował ekobójstwo jako bezprawne lub bezmyślne działania popełnione ze świadomością, że istnieje znaczne prawdopodobieństwo poważnej, oraz rozległej lub długotrwałej szkody dla środowiska naturalnego spowodowanej tymi działaniami.

Od tego momentu przybrały na sile działania mające na celu zakwalifikowanie ekobójstwa jako zbrodni i wprowadzenia go do jurysdykcji Międzynarodowego Trybunału Karnego, który na dzień dzisiejszy może ścigać tylko za cztery przestępstwa: ludobójstwo, zbrodnie przeciwko ludzkości, zbrodnie wojenne i agresję.

Wprowadzenie definicji ekobójstwo do prawa międzynarodowego dałoby możliwość ścigania osób odpowiedzialnych za niszczenie środowiska na globalną skalę. Pociągnęłoby również dalsze przemiany społeczne i kulturowe, gdyż największymi zbrodniarzami w myśl zasad wyznawanych przez zwolenników penalizacji ekobójstwa są wielkie korporacje, a więc twory prawne zarządzane przez pracowników.

Włączenie ekobójstwa do Statutu Rzymskiego mógłby zostać oparte na istniejącej zbrodni degradacji środowiska podczas konfliktów zbrojnych, odzwierciedlając jednocześnie fakt, że obecne najpoważniejsze szkody dla środowiska mają miejsce w czasie pokoju, co nie podlega obecnie jurysdykcji MTK. Zwiększyłoby też świadomość ekologiczną, ochronę środowiska i wsparło współpracę, oraz skuteczne ramy prawne dla ochrony życia na Ziemi.

Zasady naszego świata są prawami i można je zmienić. Przepisy mogą ograniczać lub umożliwiać. Ważne jest to, czemu służą. Wiele praw w naszym świecie służy własności – opierają się one na własności. Ale wyobraźcie sobie prawo, które ma wyższy autorytet moralny… prawo, które stawia ludzi i planetę na pierwszym miejscu. Wyobraźcie sobie prawo, które zaczyna się od „nie szkodzić”, które zatrzymuje tę niebezpieczną grę i zabiera nas w bezpieczne miejsce.

Polly Higgins, 2015

Kalendarium

• 1970 – pierwsze ukucie terminu ekobójstwo przez profesora Arthura W. Galstona na Konferencji na Temat Wojny i Odpowiedzialności Narodowej w Waszyngtonie
• 1972 – w przemówieniu otwierającym Konferencje Sztokholmską premier Szwecji Olof Palme nazywa wojnę w Wietnamie ekobójstwem
• 1973 – profesor Richard Falk w artykule opublikowanym przez Revue Belge de Droit International proponuje Międzynarodową Konwencję w Sprawie Zbrodni Ekobójstwa
• 1878 – Podkomisja ONZ ds. Zapobiegania Dyskryminacji i Ochrony Mniejszości proponuje dodanie słowa ekobójstwo do Konwencji o ludobójstwie
• 1985 – odrzuca się dodanie słowa ekobójstwo do Konwencji o ludobójstwie
• 1990 – Wietnam staje się pierwszym państwem, które skodyfikowało ekobójstwo w swoim prawie krajowym. Zgodnie z art. 278 Kodeksu karnego „Kto w czasie pokoju lub wojny dopuszcza się aktów unicestwienia masowej ludności na danym obszarze, niszcząc źródło jej utrzymania, podważając życie kulturalne i duchowe kraju, zakłócając spokój zakładanie społeczeństwa w celu jego podkopania, a także inne akty ludobójstwa lub ekobójstwa albo niszczenie środowiska naturalnego, podlega karze od dziesięciu do dwudziestu lat pozbawienia wolności, dożywotniego pozbawienia wolności albo karze śmierci”.
• 1991 – Komisja Prawa Międzynarodowego umieszcza artykuł 26: „umyślne i poważne niszczenie środowiska” w swoim projekcie Kodeksu zbrodni przeciwko pokojowi i bezpieczeństwu ludzkości. Projekt ten stanowi: „Kto umyślnie powoduje lub nakazuje spowodowanie rozległych, długotrwałych i poważnych szkód w środowisku naturalnym, podlega karze”.
• 1996 – Federacja Rosyjska uwzględnia w swoim prawie krajowym przestępstwo ekobójstwa. Artykuł 358 Kodeksu karnego stanowi: „Masowe niszczenie królestwa zwierząt lub roślin, skażenie atmosfery lub zasobów wodnych, a także dopuszczenie się innych działań mogących spowodować katastrofę ekologiczną, podlega karze pozbawienia wolności na czas 12 do 20 lat”.
• 1997 – Kazachstan kodyfikuje ekobójstwo w swoim prawie krajowym. Artykuł 161 Kodeksu karnego stanowi: „Masowe niszczenie świata roślin lub zwierząt, zatruwanie atmosfery, ziemi lub zasobów wodnych, a także popełnienie innych przestępstw, które spowodowały lub mogą spowodować katastrofę ekologiczną, podlegają karze pozbawienia wolności na okres od 10 do 15 lat”.
• 1997 – Republika Kirgiska kodyfikuje ekobójstwo w swoim prawie krajowym. Artykuł 374 Kodeksu karnego stanowi: „Masowe niszczenie królestwa zwierząt lub roślin, skażenie atmosfery lub zasobów wodnych, a także popełnienie innych działań mogących spowodować katastrofę ekologiczną, podlega karze pozbawienia wolności na czas 12 do 20 lat”.
• 1998 – na konferencji dyplomatycznej w Rzymie 120 państw przyjmuje Statut ustanawiający Międzynarodowy Trybunał Karny (Statut Rzymski). Statut odnosi się do szkód wyrządzonych środowisku naturalnemu jedynie w kontekście zbrodni wojennych.
• 1998 – Tadżykistan kodyfikuje ekobójstwo w swoim prawie krajowym. Artykuł 400 Kodeksu karnego stanowi: „Masowe niszczenie flory i fauny, zatruwanie atmosfery lub zasobów wodnych oraz dopuszczenie się innych działań mogących spowodować katastrofę ekologiczną, zagrożone jest karą pozbawienia wolności od 15 do 20 lat”.
• 1999 – Gruzja kodyfikuje przestępstwo ekobójstwo w swoim prawie krajowym. Artykuł 409 Kodeksu karnego stanowi: „Ekoobójstwo, czyli skażenie atmosfery, gleby, zasobów wodnych, masowe niszczenie flory i fauny lub jakiekolwiek inne działanie, które mogło doprowadzić do katastrofy ekologicznej – podlega karze pozbawienia wolności od lat dwunastu do dwadzieścia lat”. „Ten sam czyn popełniony podczas konfliktów zbrojnych – podlega karze pozbawienia wolności na okres od czternastu do dwudziestu lat albo dożywotniemu pozbawieniu wolności”.
• 1999 – Białoruś kodyfikuje przestępstwo ekobójstwo w swoim prawie krajowym. Ekobójstwo definiuje art. 131 Kodeksu karnego jako „masowe niszczenie fauny i flory, zanieczyszczenie atmosfery i zasobów wodnych oraz każdy inny czyn mogący spowodować katastrofę ekologiczną”.
• 2001 – Ukraina kodyfikuje przestępstwo ekobójstwo w swoim prawie krajowym. Artykuł 441 Kodeksu karnego stanowi: „Masowe niszczenie flory i fauny, zatruwanie zasobów powietrza lub wody, a także wszelkie inne działania mogące spowodować katastrofę ekologiczną, zagrożone są karą pozbawienia wolności od ośmiu do piętnastu lat”.
• 2002 – Mołdawia kodyfikuje przestępstwo ekobójstwo w swoim prawie krajowym. Artykuł 136 Kodeksu karnego stanowi: „Umyślne masowe niszczenie flory i fauny, zatruwanie atmosfery lub zasobów wodnych oraz popełnienie innych czynów, które mogą spowodować lub spowodowały katastrofę ekologiczną, podlega karze pozbawienia wolności od 10 do 15 lat”.
• 2002 – wejście w życie Statutu Rzymskiego: ludobójstwo, zbrodnie przeciw ludzkości, zbrodnie wojenne
• 2003 – Armenia kodyfikuje przestępstwo ekobójstwo w swoim prawie krajowym. Artykuł 394 tego Kodeksu karnego stanowi: „Masowe niszczenie flory lub fauny, zatruwanie środowiska, gleby lub zasobów wodnych, a także podejmowanie innych działań powodujących katastrofę ekologiczną zagrożone jest karą pozbawienia wolności od 10 do 15 lat”.
• 2013 – Prokurator Międzynarodowego Trybunału Karnego publikuje dokument w którym stwierdza się, że wpływ przestępstwa jest czynnikiem przy ocenie wagi przestępstwa oraz że: „Skutki przestępstw można oceniać między innymi w świetle cierpień ofiar i ich zwiększonej bezbronności; terror, który następnie został zaszczepiony, lub szkody społeczne, gospodarcze i środowiskowe wyrządzone dotkniętym społecznościom” (pkt 65).
• 2014 – w kodeksie karnym Ekwadoru pojawia się art. 245 „przestępstwa przeciwko środowisku i naturze lub Pacha Mama oraz przestępstwa przeciwko różnorodności biologicznej”.
• 2016 – Prokurator Międzynarodowego Trybunału Karnego publikuje dokument programowy dotyczący wyboru spraw i ustalania priorytetów. W artykule tym stwierdza się, że wpływ przestępstwa jest czynnikiem przy ocenie wagi przestępstwa oraz że: „Skutki przestępstw można oceniać między innymi w świetle zwiększonej bezbronności ofiar, wpojonego później terroru lub sytuacji społecznej, szkody gospodarcze i środowiskowe wyrządzone dotkniętym społecznościom. W tym kontekście Urząd poświęci szczególną uwagę ściganiu przestępstw wynikających ze Statutu Rzymskiego, które zostały popełnione w drodze lub które skutkują między innymi, niszczeniem środowiska, nielegalną eksploatacją zasobów naturalnych lub nielegalnym wywłaszczeniem gruntów” ( pkt 41).
• 2018 – wejście w życie IV Statutu Rzymskiego. Przestępstwo: zbrodnia agresji
• 2019 – Vanuatu i Malediwy wzywają do rozważenia dodania przestępstwa ekobójstwa do Statutu Rzymskiego na 18. Posiedzeniu Zgromadzenia Państw Stron MTK
• 2020 – Belgia wzywa do rozważenia dodania przestępstwa ekobójstwa do Statutu Rzymskiego na 19. posiedzeniu Zgromadzenia Państw Stron MTK
• 2021 – przyjęta francuska ustawa Climate & Resilience Act obejmuje ekobójstwo w dwóch kontekstach. Po pierwsze, jako „délit” na mocy prawa krajowego (art. 231-3), przewidującego karę do 10 lat pozbawienia wolności dla tych, którzy popełniają przestępstwa, które „powodują poważne i trwałe szkody dla zdrowia, flory, fauny lub jakości powietrza, gleby lub woda.” Po drugie, rząd jest zobowiązany, zgodnie z art. 296 nowej ustawy, do złożenia w ciągu roku parlamentowi sprawozdania dotyczącego „swoich działań na rzecz uznania ekobójstwa za przestępstwo, które może być sądzone przez międzynarodowe sądy karne”.
• 2021 – Niezależny Panel Ekspertów zwołany przez Fundację Stop Ecocide proponuje projekt zmiany Statutu Rzymskiego mający na celu ustaleniu prawnej definicji ekobójstwa i uwzględnienie w prawie międzynarodowym. Definicja staje się punktem wyjścia do dyskusji prawnych, akademickich i dyplomatycznych na całym świecie.
• 2023 – Instytut Prawa Europejskiego (ELI) publikuje Raport na temat ekobójstwa: modelowe zasady dyrektywy UE i decyzji Rady. Prawo czerpie inspirację z definicji opublikowanej przez Niezależny Panel Ekspertów, wprowadzając jednocześnie dostosowania do kontekstu Unii Europejskiej i niektórych względów prawnych istotnych dla prawa UE. Modelowe reguły uwzględniają próg lekkomyślności (dolus eventualis) w odniesieniu do wiedzy i intencji, obejmują przepis mający na celu rozwiązanie problemu związanego z oszustwami i korupcją przy wydawaniu zezwoleń, a także proponują „rozszerzyć uprawnienia Prokuratury Europejskiej, aby objąć przestępstwa związane z ekobójstwem dotykającym więcej niż jedno państwo członkowskie lub jedno lub więcej państw członkowskich oraz co najmniej jedno państwo trzecie”. W raporcie przedstawiono także kontekst rozwoju sytuacji wokół ekobójstwa na arenie międzynarodowej i rosnące poparcie dla jego kryminalizacji.

Klęski i katastrofy ekologiczne

Katastrofa ekologiczna to skrajna postać destrukcji środowiska przyrodniczego przez którą rozumie się załamanie równowagi dynamicznej ekosystemu wskutek uszkodzenia lub zniszczenia jego struktury bądź funkcji w takim zakresie, że uniemożliwione jest działanie naturalnych mechanizmów (regeneracje, samoczyszczenia, kompensacje). Katastrofa ekologiczna oznacza tak daleko posuniętą destrukcję środowiska, że podjęcie środków zaradczych jest niemożliwe lub nadzwyczaj utrudnione.

Klęsk i katastrofy ekologiczne antropogeniczne to najgorsze przykłady ekobójstwa człowieka na środowisku. Są najczęściej powodowane przez długotrwałe emisje szkodliwych dla środowiska substancji, oraz awarie w wyniku których następuje:

• emisja toksycznych, gazów i cieczy – katastrofy chemiczne
• emisja substancji radioaktywnych – katastrofy jądrowe
• zanieczyszczenie ekosystemów morskich odpadami toksycznymi i radioaktywnymi, oraz wyciekami ropy naftowej – w wyniku awarii tankowców, wież wydobywczych, działań wojennych
• wycinanie lasów na dużych obszarach

Zachodzące w bezpośrednim sąsiedztwie katastrof ekologicznych katastrofy środowiskowe, nawet te o zasięgu lokalnym, mogą wpływać na globalny stan zanieczyszczenia Ziemi. Nieposkromiona natura, oraz negatywne oddziaływanie człowieka, do jakiego dochodzi na terytorium jednego konkretnego państwa, może prowadzić do szkód w promieniu kilku tysięcy kilometrów.

dodatkowe informacje:
Klęski i katastrofy ekologiczne
Największe katastrofy ekologiczne na świcie

źródło: materiały prasowe
Ekobójstwo, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Ecocide Law, ecocidelaw.com
Stop Ecocide, stopecocide.earth

⚠️ Zagrożenia ekologiczne – dodatkowe informacje:

definicje, teorie, hipotezy, zjawiska:
antropocen, antropopresja, bezpieczeństwo ekologiczne, biologiczny potencjał Ziemi do regeneracji (biocapacity), bioremediacja, ekobójstwo (ekocyd), ekomodernizm, ekosystem sztuczny, ekoterroryzm, globalne zagrożenia ekologiczne, granice planetarne, hipoteza wypadających nitów (rivet popping), homogenocen, kapitalocen, katastrofy i klęski ekologiczne, katastrofy ekologiczne na świecie, klęski żywiołowe, masowe wymieranie, monokultura, komodyfikacja żywności (utowarowanie), plantacjocen, plastikoza, plastisfera (plastisphere), przeludnienie, stres cieplny, syndrom przesuwającego sią punktu odniesienia, szóste masowe wymieranie (szósta katastrofa), tragedia wspólnego pastwiska, utrata bioróżnorodności, wieczne chemikalia, Wielkie przyspieszenie, zielony anarchizm, zjawisko przedniej szyby

degradacja środowiska:
akwakultura, betonoza (betonowanie miast), choroby odzwierzęce, górnictwo morskie, hodowla zwierząt, koszenie trawników, melioracja, monokultura, niszczenie siedlisk, przełownie, przemysł wydobywczy, przyłów, rolnictwo, spadek liczebności owadów, turystyka masowa, wylesianie (deforestacja), wypalanie traw

ozon i ozonosfera (warstwa ozonowa):
dziura ozonowa, freon (CFC)

zanieczyszczenie środowiska:
azbest, beton, bisfenol A (BPA), eutrofizacja, farmaceutyki, handel emisjami zanieczyszczeń, kwaśny deszcz, mikroplastik, martwe strefy, nanoplastik, neonikotynoidy, niedopałki papierosów, odpady niebezpieczne, pestycydy, polichlorowane bifenyle (PCB), przemysł tekstylny (włókienniczy). sieci widma, sinice, składowiska odpadów (wysypiska śmieci), smog, sól drogowa, sztuczne ognie (fajerwerki, petardy), tworzywa sztuczne (plastik), Wielka Pacyficzna Plama Śmieci, wycieki ropy naftowej, zakwaszenie wód (rzek, jezior, mórz i oceanów), zanieczyszczenie gleby, zanieczyszczenie hałasem, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie światłem, zanieczyszczenie wody, związki per- i polyfluoroalkilowe (PFAS) – wieczne chemikalia

zmiany klimatu (kryzys klimatyczny):
blaknięcie (bielenie) raf koralowych, denializm klimatyczny (zaprzeczanie globalnemu ociepleniu), efekt cieplarniany, ekstremalne zjawiska, gazy cieplarniane, globalne ocieplenie, kryzys wodny, miejska wyspa ciepła (MWC), migracje gatunków, nawałnice, ocieplenie oceanu, wzrost poziomu mórz i oceanów, podtopienie, powódź, pożar lasu, przyducha, pustynnienie, susza, topnienie lodowców i lądolodów, topnienie lodu morskiego, trąba powietrzna, upał

klęski i katastrofy ekologiczne:
katastrofy jądrowe (nuklearne), katastrofy przemysłowe, największe katastrofy ekologiczne na świecie, największe katastrofy ekologiczne w Polsce, wycieki ropy naftowej

Czerwona księga gatunków zagrożonych, Czerwona Lista IUCN (The IUCN Red List):
gatunek wymarły (extinct EX), gatunek wymarły na wolności (extinct in the wild EW), gatunek krytycznie zagrożony (critically endangered CR), gatunek zagrożony (endangered EN), gatunek narażony gatunek wysokiego ryzyka (vulnerable VU), gatunek bliski zagrożenia (near threatened NT), gatunek najmniejszej troski (least concern LC)
Polska czerwona księga roślin, Polska czerwona księga zwierząt
gatunek inwazyjny (inwazyjny gatunek obcy IGO)

Poruszający i inspirujący do działania apel Davida Attenborough

🧠 Wiedza ekologiczna – dodatkowe informacje:
aforyzmy ekologiczne, biblioteka ekologa, biblioteka młodego ekologa, ekoprognoza, encyklopedia ekologiczna, hasła ekologiczne, hasztagi (hashtagi) ekologiczne, kalendarium wydarzeń ekologicznych, kalendarz ekologiczny, klęski i katastrofy ekologiczne, największe katastrofy ekologiczne na świecie, międzynarodowe organizacje ekologiczne, podcasty ekologiczne, poradniki ekologiczne, (nie) tęgie głowy czy też (nie) najtęższe umysły, znaki i oznaczenia ekologiczne

🤝Dziękuję, że przeczytałaś/eś powyższe informacje do końca. Jeśli cenisz sobie zamieszczane przez portal treści zapraszam do wsparcia serwisu poprzez Patronite.

☕ Możesz również wypić ze mną wirtualną kawę! Dorzucasz się w ten sposób do kosztów prowadzenia portalu, a co ważniejsze, dajesz mi sygnał do dalszego działania. Nad każdym artykułem pracuję zwykle do późna, więc dobra, mocna kawa wcale nie jest taka zła ;-) 💪☕

🔔 Zapisz się na Newsletter i otrzymuj email z ekowiadomościami. Dodatkowo dostaniesz dostęp do specjalnego działu na stronie portalu, gdzie pojawiają się darmowe materiały do pobrania i wykorzystania. Poradniki i przewodniki, praktyczne zestawienia, podsumowania, wzory, karty prac, checklisty i ściągi. Wszystko czego potrzebujesz do skutecznej i zielonej rewolucji w twoim życiu. Zapisz się do Newslettera i zacznij zmieniać świat na lepsze.

Chcesz podzielić się ciekawym newsem lub zaproponować temat? Skontaktuj się pisząc maila na adres:
✉️ informacje@wlaczoszczedzanie.pl

🔍Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej portalu Włącz oszczędzanie