Mokradło (Wetland)

Mokradło to pojęcie definiowane w wieloraki sposób, w związku z czym, w różnych ujęciach te same siedliska mogą być uznane za mokradło lub nie. Zazwyczaj znajduje się w obniżeniach terenu, w dolinach rzecznych, rynnach polodowcowych, rzadziej na stokach czy wzniesieniach.

Najpojemniejszą definicję tego pojęcia przyjęła Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i trafiła ona do Konwencji Ramsarskiej. Według niej mokradłami czyli obszarami wodno-błotnymi, nazywane są tereny bagien, błot i torfowisk lub zbiorniki wodne, zarówno naturalne jak i sztuczne, stałe i okresowe, o wodach stojących lub płynących, słodkich, słonawych lub słonych (łącznie z wodami morskimi, których głębokość podczas odpływu nie przekracza 6 m).

Mokradła oraz bagna, ze względu na niedostępność dla człowieka, stanowiły i stanowią ostoje dla dziko żyjących roślin i zwierząt. Lasy na terenach podmokłych czasami nazywane są uroczyskami czy matecznikami.

Podstawowe informacje

Kolejna z definicji mokradeł mówi, że są to obszary, na których poziom wody jest bliski poziomowi gruntu, a więc pokrywająca go roślinność przystosowana jest do częściowego zanurzenia. Poziom wody może być przy tym ponad powierzchnią gruntu albo poniżej niej.

Ponieważ może to obejmować tak odmienne siedliska, jak stałe jeziora i tylko okresowo, czy wręcz sporadycznie zalewane doliny, istnieją rozbieżności w rozumieniu tego pojęcia i nie ma jednej powszechnie przyjętej definicji. Dość powszechnie jednak przyjmuje się, że mokradłami są strefy przybrzeżne jezior i torfowiska niskie.

Niektórzy nie włączają do mokradeł siedlisk przybrzeżnych, torfowisk wysokich, łęgów, otwartych wód, podmokłych wrzosowisk, lasów namorzynowych czy siedlisk lądowych okresowo zalewanych.

Czasem za mokradła uważane są tylko obszary pokryte przez rośliny zielne, co wyłącza lasy bagienne, ale też tundrę, jak również lasy wodorostów.

Dawniej w Europie mokradła zajmowały znaczne obszary. W wyniku działalności człowieka w ostatnich stuleciach uległy osuszeniu i odwodnieniu:

• w wyniku przekształcania naturalnych mokradeł w pastwiska – od XIII w.
• zmienianiu podmokłych łąk w pola orne – od XIV w.
• wprowadzaniu odwadniających melioracji na masową skalę – od. XIX w.
• gospodarczego użytkowania torfu

W końcu XX w. w związku z nadwyżką żywnościową zmniejszyła się presja człowieka na tereny podmokłe. Wiele mokradeł zostało objętych ochroną, a niektóre tereny świadomie zaczęto renaturyzować.

W Stanach Zjednoczonych za mokradła (wetlands) uznaje się tereny przejściowe między systemami wodnymi i lądowymi, w których poziom wody zazwyczaj leży blisko powierzchni, względnie teren jest pokryty płytką warstwą wody. W Kanadzie za mokradła uznaje się obszary, w których gleba, zawsze lub najczęściej, jest nasycona wodą.

W ostatnim czasie próbuje się wprowadzić ujednoliconą terminologię z wykorzystaniem słów pochodzenia greckiego i łacińskiego, ze względu na dużą różnorodność mokradeł, ich lokalizacji w regionach i kontynentach oraz klasyfikacji i nazewnictwa:

• Terrud (od terrus – ziemia, udus – mokry) – termin zaproponowany dla mokradeł przez Hofstettera
• Hygroxira (gr. ygro – wilgoć, mokro, xira – miejsce występowania, lokalizacja, przestrzeń) – termin zaproponowany dla mokradeł w 2000 roku przez Hofstettera w „Universal wet-land lexicon” – siedliska, których stosunki wodne są pośrednie między siedliskami wodnymi i lądowymi.

Typy mokradeł

W zależności od sposobu zasilania wodą wyróżnia się podstawowe cztery typy mokradeł:

• torfowiska fluwiogeniczne – zasilane przez wody powierzchniowe, najczęściej rzeczne
• torfowiska soligeniczne – zasilana przez ruchliwe wody podziemne, napływające do siedliska z warstw wodonośnych obszarów przyległych
• torfowiska topogeniczne – zasilane przez wody tworzące podziemny zbiornik o płaskim lustrze, co wiąże się z niewielkim ruchem tych wód
• torfowiska ombrogeniczne – zasilane głównie przez wody opadowe bezpośrednio lub z niewielkiej zlewni własnej

Funkcje terenów błotno-bagiennych

Obszary wodno-błotne są magazynami wody, stanowią naturalne filtry i rezerwuary wody. Mokradła pełnią też funkcję nawadniającą i nawilżającą sąsiadujące z nimi obszary. Tereny podmokłe sprawiają, że wyższy jest poziom wód gruntowych, oraz więcej wody spada na ziemię pod postacią opadów.

Przykładowo bagna w Dolinie Biebrzy w okresach typowych wezbrań wiosennych gromadzą ilości wody porównywalne z największymi zbiornikami retencyjnymi w Polsce. Metr sześcienny torfu może zawierać nawet 900 litrów wody.

Należy pamiętać, że im więcej wody zostanie w środowisku i im później odprowadzi do morza, tym lepiej dla środowiska, roślin, zwierząt i człowieka. Notowane w ostatnich latach susze i niedobory wód stanowią coraz większy problem dla zaopatrzenia ludności, czy też systemu energetycznego w wodę.

Dodatkowo pozostawienie bagien i terenów podmokłych w ich naturalnym stanie oznacza oszczędności przy usuwaniu skutków powodzi, sięgające 40% całości pojawiających się wówczas kosztów.

Mokradła mają również ogromne znaczenie dla zrównoważonego rozwoju miast, pomagając m.in. w tworzeniu zielonej infrastruktury i ich adaptacji do zmian klimatycznych.

Mokradła są centrum bioróżnorodności. Wiele gatunków roślin i zwierząt występuje tylko w tym środowisku. Stanowią one bogate źródło pokarmu, dzięki czemu są idealnym miejscem rozwoju ikry i narybku, doskonałym żerowiskiem dla ptaków, miejscem życia i rozrodu dla owadów, gadów, płazów i ssaków.

• tylko 2,5% wody na Ziemi stanowię wody słodkie
  • większość z nich zmagazynowana jest w lodowcach i warstwach wodonośnych
  • mniej niż 1% nadaje się do użytku
  • 0,3% wody znajduje się na terenach podmokłych, takich jak rzeki czy jeziora
• mokradła magazynują więcej węgla niż lasy
  • torfowiska zajmuję 3% naszej planety, ale zgromadzone jest w nich około 30% całego węgla na lądzie.
  • przybrzeżne mokradła, takie jak lasy namorzynowe, pochłaniają i magazynuję węgiel do 55 razy szybciej niż tropikalne lasy deszczowe
• mokradła pomagają nam radzić sobie ze sztormami i powodziami – roślinność bagienna funkcjonuje jako bufor pomiędzy lądem a morzem chroniąc nabrzeżne tereny przed erozją i powodziami
  • 60% ludzkości mieszka i pracuje na obszarach przybrzeżnych
  • solniska, lasy namorzynowe, podmorskie łęki, oraz rafy koralowe chronię przybrzeżne społeczności przed ekstremalnymi warunkami pogodowymi
  • w głębi lądu, jeden hektar terenów podmokłych może wchłonąć do 14 milionów litrów wody pochodzącej z obszarów dotkniętych powodzią
• mokradła są źródłem utrzymania i pożywienia
  • ponad miliard ludzi utrzymuje się z rybołówstwa, akwakultury i turystyki
  • mokradła zapewniają ryż dla 3,5 miliarda ludzi

Rola mokradeł, z jednej strony dla ochrony różnorodności biologicznej, a z drugiej dla gospodarki człowieka, jest nieproporcjonalnie duża w stosunku zajmowanej powierzchni. Mokradła zajmują około 6% powierzchni Ziemi.

Zagrożenia ekologiczne mokradeł

Przez długie lata nie zdawano sobie sprawy, jak ważne funkcje w przyrodzie pełnią mokradła. Kilkadziesiąt lat temu uważano dzikie bagna za tereny nieprzydatne. Hydrotechnicy na całym świecie pracowali nad ich osuszaniem i przerabianiem na przydatne gospodarczo łąki, pastwiska, pola uprawne. Obecnie w skali całego świata stan mokradeł i torfowisk jest oceniany jako zły i stale się pogarszający.

Od 1970 roku ponad 35% mokradeł świata uległo degradacji, a tempo ich zanikania postępuje coraz szybciej. Badania prowadzone w krajach Unii Europejskiej wykazują, że jest to grupa siedlisk przyrodniczych, które mają się najgorzej spośród wszystkich innych typów występujących w Europie. Obecnie zdegradowanych jest nawet 80% wszystkich terenów bagiennych.

W Polsce torfowiska zajmują 3% powierzchni, natomiast wszystkie tereny mokradłowe pokrywają od 8 do 10% powierzchni kraju. Wliczają się w to torfowiska, ale też stawy, rzeki, jeziora, trzęsawiska, nadmorskie słonorośla, podmorskie łąki podwodne do głębokości 6 metrów.

Obszary mokradłowe, szczególnie torfowiska, są ogromnym magazynem węgla w środowisku. Kiedy ulegają degradacji i osuszaniu, intensywnie emitują dwutlenek węgla i gazy cieplarniane, co negatywnie wpływa na klimat. Kiedy jednak torfowisko jest odtwarzane, to emisja gazów zatrzymuje się, a po dziesięcioleciach przywracania tego ekosystemu, mokradła zaczynają wiązać węgiel z atmosfery i przytrzymują go przez tysiące lat.

Na dwanaście krytycznie zagrożonych gatunków ptaków w Polsce, sześć jest związanych ze środowiskami podmokłymi, m.in.: świstun, rożeniec, batalion, łęczak, rybitwa czubata. Kolejne trzy gatunki to ptaki, które korzystają z różnych typów siedlisk, ale swoje żerowiska mają na podmokłych łąkach podmokłych. Chodzi o gadożera, orlika grubodziobego i błotniaka zbożowego

Do kolejnych zagrożeń dla mokradeł należą inwazyjne gatunki obce, które wypierają gatunki rodzime, przez co zmniejsza się różnorodność biologiczna. Zagrożeniem jest także eksploatacja torfu.

• mokradła zanikają trzy razy szybciej niż lasy
  • są najbardziej zagrożonym ekosystemem na Ziemi
  • od 1700 roku zanikło ponad 80% wszystkich mokradeł
  • tempo zanikania mokradeł wzrasta
  • od 1970 roku, na całym świecie ubyło co najmniej 35% mokradeł
• działalność człowieka przyczyną degradacji mokradeł
  • mokradła są osuszane i zabudowywane na potrzeby rolnictwa i budownictwa miejskiego
  • zanieczyszczenie wody, nadmierne połowy ryb, oraz inwazyjne gatunki szkodzę ekosystemom zależnym od wód
• gatunkom wodno-błotnym grozi wyginięcie
  • co trzeciemu gatunkowi słodkowodnemu, oraz 25% wszystkich gatunków wodno-błotnych grozi wyginięcie z powodu zanikania terenów podmokłych.
  • w ciągu ostatnich 50 lat zanikło 81% śródlądowych gatunków wodno-błotnych oraz 36% gatunków przybrzeżnych i morskich

dodatkowe informacje:
Torfowisko

Jak chronić i odbudowywać tereny podmokłe

Zniszczyć mokradła można łatwo i szybko, ale odbudowa takiego ekosystemu trwa wiele lat. Odwrócenie fatalnej tendencji, poprzez odtwarzanie obszarów wodno-błotnych, jest coraz pilniejszą potrzebą, ze względu na konieczność zabezpieczania zasobów wodnych, ochronę cennych ekosystemów i adaptację do zmian klimatu. Bagna, a zwłaszcza torfowiska, są dzisiaj tak cenne, że rządy wielu państw przeznaczają olbrzymie środki na ich ponowne nawodnienie.

W 1971 roku podpisano Konwencję Ramsarską (Ramsar Convention on Wetlands), czyli pierwszy międzynarodowy dokument, który chroni obszary wodno-błotne mające znaczenie zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego. Głównym celem konwencji stała się ochrona i zrównoważone użytkowanie wszystkich mokradeł poprzez działania na szczeblu krajowym i lokalnym, oraz współpracę międzynarodową.

Ochroną terenów mokradłowych w Polsce zajmują się różne instytucje. Kompetencje są dzielone między resorty środowiska i klimatu, rolnictwa i infrastruktury.

Za wdrażanie w Polsce postanowień Konwencji Ramsarskiej odpowiedzialny jest Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska. Komitet Mokradłowy powołany w 2020 stał się grupą doradczą złożoną z ekspertów zajmujących się badaniem, ochroną i administrowaniem obszarami wodno-błotnymi na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym. Komitet stanowi także forum wymiany informacji i doświadczeń o stanie i zarządzaniu polskimi mokradłami.

Obecnie na listę Konwencji Ramsarskiej wpisane jest 19 obszarów przyrody chronionej. Położenie tych obszarów na tle innych form ochrony przyrody można sprawdzić na stronie Geoserwisu GDOŚ.

Ponadto cały czas rozbudowywana jest sieć kanalizacji i oczyszczalni ścieków w Polsce, co ma też wpływ na poprawę jakości wód w rzekach. Te działania prowadzone są przez samorządy, które wydają na to własne lub unijne środki.

Działania mające na celu zatrzymanie jak największej ilości wody na mokradłach podejmują m.in. regionalne dyrekcje ochrony środowiska. GDOŚ wraz z jedenastoma regionalnymi dyrekcjami ochrony środowiska realizuje projekt Ochrona siedlisk i gatunków terenów nieleśnych zależnych od wód.

dodatkowe informacje:
Konwencja Ramsarska – konwencja o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego

Dobre praktyki w zakresie odtwarzania mokradeł

Pełne odtworzenie usług ekosystemowych świadczonych przez naturalne tereny podmokłe może być czasochłonne, ale dzięki ich przywróceniu można zatrzymać wiele negatywnych skutków degradacji środowiska.

Udane projekty odtwarzania terenów podmokłych:

• dostarczają wielu korzyści – naturalne tereny podmokłe pełnią liczne funkcje. Należy przyjąć całościowe podejście do ich odtwarzania, zyskując tym samym wiele korzyści.
• wymagają opracowania planu odtwarzania – w naturalnym ekosystemie mokradłowym roślinność, dzikie zwierzęta i ich siedliska korzystają wzajemnie ze swoich zasobów. Należy dążyć do odtworzenia tego samowystarczalnego cyklu i monitorować efekty.
• angażują społeczeństwo – należy upewnić się, że mieszkańcy i lokalni przedsiębiorcy mają swój udział w procesie odtwarzania. Warto wyznaczyć im role w utrzymaniu odtworzonego obszaru, oraz zaangażować w projekt lokalną społeczność, w tym kobiety i młodzież.
• przeciwdziałają przyczynom degradacji – najpierw należy rozpoznać i ocenić, co doprowadziło do degradacji, a następnie ograniczyć czynniki, takie jak nadmierny pobór wody, zanieczyszczenia pochodzące z rolnictwa, przemysłu czy rozwoju zabudowy
• przywracają rodzimą florę i faunę – należy odtworzyć pierwotne warunki hydrologiczne oraz przywrócić rodzimą florę i faunę. Inwazyjne gatunki powinny zostać zwalczone.
• oczyszczają zdegradowane obszary – należy usunąć wszelkie zanieczyszczenia, śmieci i odpady, które zostały zgromadzone na mokradłach. Mokradła to nie miejsca na składowanie odpadów.
• dają możliwość ich wykorzystania przez społeczeństwo – należy stworzyć odpowiednią przestrzeń zapewniającą ludziom dostęp do obszaru podmokłego. Kolejnym krokiem powinno być zidentyfikowanie aktywności pożądanych i niepożądanych oraz wyznaczenie stref, w których dzika przyroda może swobodnie się rozwijać.

Korzyści płynące z odtworzenia mokradeł

Poprawnie odtworzone tereny podmokłe mogą spełniać wiele funkcji jakie pierwotnie pełniły naturalne mokradła.

Renaturyzowane tereny podmokłe:

• przywracają bioróżnorodność – 40% gatunków z całego świata żyje lub rozmnaża się na terenach podmokłych. Odtwarzanie mokradeł podtrzymuje działanie łańcucha pokarmowego, oraz kształtuje przestrzeń dla dzikiej przyrody.
• uzupełniają i filtrują zasoby wodne – mokradła stanowią naturalny filtr wody, usuwają zanieczyszczenia, oraz zasilają lokalne zasoby wodne. Tereny podmokłe między polami uprawnymi wychwytują substancje pokarmowe, nawozy, azotany i fosforany spływające z pól, oczyszczają wodę. przeciwdziałają eutrofizacji, zakwitowi sinic i powstawaniu martwych stref.
• magazynują węgiel organiczny – poszczególne typy mokradeł, a zwłaszcza torfowiska, lasy namorzynowe, obszary pływowe i podmorskie łąki pochłaniają węgiel z wyjątkową wydajnością.. Szuwary można kosić i wykorzystywać jako materiał budowlany i biomasę.
• łagodzą skutki powodzi i sztormów – odtworzone mokradła mogą działać jak gąbki, które pochłaniają nadmiar wody pochodzącej z opadów deszczu, oraz z terenów zalanych wskutek powodzi, łagodzą fale sztormowe, a także zapewniają ochronę społeczności przed ekstremalnymi warunkami pogodowymi.
• zwiększają dochody – tereny podmokłe dają możliwość zarobku w branży rybactwa i akwakultury, a także dostarczają dóbr, takich jak trzcina i trawy. Możliwości te często przynoszą korzyści lokalnym społecznościom.
• rozwijają ekoturystykę – odtworzone mokradła są magnesem przyciągającym turystów. To naturalna atrakcja, która oferuje odwiedzającym wiele możliwości.
• poprawiają samopoczucie – odtworzone tereny podmokłe zapewniają miejsce do odpoczynku i doświadczania przyrody oraz pozwalają cieszyć się poczuciem satysfakcji z ich odtworzenia

Podmioty pomocne w odtworzeniu terenów podmokłych

Przywrócenie terenów podmokłych wymaga poświęcenia. Idealny scenariusz zakłada, że wiele podmiotów powinno razem planować i pracować, aby zakończyć to złożone przedsięwzięcie sukcesem.

• #GenerationRestoration – entuzjastyczne osoby wspierają odtwarzanie mokradeł poprzez swoje wybory, opinie i działania, a także poprzez zaangażowanie w lokalne inicjatywy
• sektor publiczny – władze lokalne, regionalne i krajowe zazwyczaj umożliwiają i opracowują działania na rzecz odtwarzania mokradeł. Pomagają zebrać informacje od kluczowych interesariuszy, podejmują decyzje dotyczące rozwiązań kompromisowych, często prowadzą projekty i zarządzają nimi.
• fundatorzy – władze, instytucje finansowe, fundacje i osoby prywatne zapewniają fundusze niezbędne do realizacji projektów
• liderzy społeczności lokalnych – przedstawiciele społeczności lokalnych wiedzą, które usługi ekosystemowe są najważniejsze dla mieszkańców i dbają o to, by mogli oni zabrać głos w procesie konsultacji
• sektor prywatny – lokalne przedsiębiorstwa, rybacy i rolnicy często są zależni od jakości terenów podmokłych. Rekultywacja mokradeł może wpłynąć na poprawę ich sytuacji finansowej. Beneficjentami odtwarzania terenów podmokłych jest równie
• edukatorzy – nauczyciele i inne osoby mające wpływ na podnoszenie świadomości w zakresie korzyści płynących z odtwarzania mokradeł mogą pomóc rozwijać odpowiednie umiejętności lub pełnić funkcje doradcze, wspomagając przedstawicieli decydentów
• naukowcy i praktycy zajmujący się terenami podmokłymi – eksperci techniczni nieustannie przekazują wiedzę społeczności i liderom projektów. Gwarantują również, że proces odtwarzania mokradeł będzie bazować na innowacyjnych rozwiązaniach technologicznych oraz wynikach badań naukowych.

Nazwy miejscowości pochodzące od mokradeł

Nazwy miejscowości, które biorą się od mokradeł:

• bara – błoto, rzeka Barycz
• kał – błoto: Kalisz, Kaliszany, Kalisko, Kaliska, Kal, Męcikał
• kopanica, kopanice – rowy (odwadniające): Kopanica, Kopanki
• pałuki – nizina zarośnięta trawą: Pałuki, wieś w województwie mazowieckim
• biel, biele, bielawa – torfowisko, bagno, podmokłe łąki z mgłami nisko snującymi się o poranku lub wieczorem (czasami mech torfowiec nazywany bywa „bielawa”): Bielsk, Obielewo, Bielawa, Bielawy
• błoto: Świniebota, Kobylebłoto, Gęsiebłoto
• łęg – podmokła łąka, podmokły las: Łękna, Łegniszewo, Starołęka, Ostrołęka, Łąg
• olędry – osadnicy (pierwotnie z Niderlandów) osiedlani dla osuszania mokradeł: Olędry Ujskie, Olędry Wroczyńskie
• taplać się – brodzić w wodzie lub błocie: Taplary
• topić się: Topielec, Topikoń, Trzęsawiska
• bagno: Bagienna
• krążek na bagnie: Świdwin

Światowy Dzień Mokradeł

Od 1997 roku, 2 lutego, każdego roku dla upamiętnienia Konwencji Ramiarskiej o ochronie mokradeł obchodzony jest Światowy Dzień Mokradeł (World Wetland Day). Zasadniczym celem obchodów Dnia Mokradeł jest podnoszenie świadomości społecznej w zakresie roli ekologicznej i gospodarczej mokradeł, promocja działań, które doprowadzą do ich ochrony, odpowiedzialnego odtwarzania i użytkowania. Wydarzenie ma podkreślić znaczenie tych szczególnych obszarów w wymiarze globalnym i uświadomić jak ważną rolę mokradła pełnią w życiu codziennym

dodatkowe informacje:
Światowy Dzień Mokradeł

źródło: materiały prasowe
Ludzkość potrzebuje mokradeł, gov.pl, licencja CC BY NC ND 3.0
Mokradło, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Światowy Dzień Mokradeł
Światowy Dzień Mokradeł, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Światowy Dzień Mokradeł 2021, gov.pl, licencja CC BY NC ND 3.0
Światowy Dzień Mokradeł – publikacje i materiały promocyjne, gdos.gov.pl
Torfowisko
Konwencja Ramsarska

🌍 Ekologia, przyroda, środowisko – dodatkowe informacje:
agrocenoza, agroleśnictwo, atmosfera, biocenoza, biodegradacja, biofilia, biofobia, biologia, biom, bioróżnorodność, biosfera, biotop, błękitna planeta Ziemia, czwarta przyroda, drzewa, ekologia, ekoaktywizm, ekologizm, ekopolityka, ekosystem, ekozofia, eukarionty, ewolucja, fauna, fitocenoza, flora, gatunek, geosfera, habitat, hydrosfera, kalendarz ekologiczny, kalendarium wydarzeń ekologicznych, klimaks, koszenie trawników, krajobraz, las pierwotny, litosfera, łąka, mała retencja, martwe drewno, miedza, mikroorganizm, mokradło, natura, obszary siedliskowe, ochrona bierna, ochrona czynna, ochrona przyrody, ochrona środowiska, oczyszczanie ścieków, organizm, pastwisko, park ciemnego nieba, pedosfera, populacja, powłoka ziemska, prawa zwierząt, przyroda, reintrodukcja, renaturalizacja, rekultywacja, renaturyzacja, restytucja, retencja, rewilding (zdziczanie, zadziczanie), rewitalizacja, rolnictwo ekologiczne, rolnictwo ekstensywne, rolnictwo regeneratywne, sieć troficzna, siedlisko, sozoligia, stanowisko, starodrzew, struktura ekosystemu, sukcesja, środowisko: przyrodnicze (naturalne), antropogeniczne, sztuczne, zdegradowane, torfowisko, trzeci krajobraz, turystyka ekologiczna, woda, wszechświat, zadrzewienia śródpolne, zasoby naturalne, Ziemia, zoocenoza, życie

🌱 formy ochrony przyrody w Polsce:
Obszar Natura 2000, obszar chronionego krajobrazu, ochrona gatunkowa roślin zwierząt i grzybów, park krajobrazowy, park narodowy, pomnik przyrody, rezerwat przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo–krajobrazowe

ekologiczne idee:
filozofia Leave No Trace, kodeks (dekalog) podróżnika, głęboka ekologia, Hipoteza Gai, Wildlife Selfie Code

konwencje, traktaty, konferencje, święta:
Agenda 21
Dyrektywy ws. jakości powietrza (AAQD)
Rozporządzenie UE przeciwko wylesianiu European Union Deforestation Regulation (EUDR)
Konwencją Helsińską HELCOM (Komisja Ochrony Środowiska Morskiego Bałtyku)
Konwencja Jamajska (Konwencja Narodów Zjednoczonych o Prawie Morza)
Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk – Konwencja Berneńska
Konwencja Londyńska (Konwencja o zapobieganiu zanieczyszczeniu mórz przez zatapianie odpadów i innych substancji)
Konwencja MARPOL (Międzynarodowa Konwencja o Zapobieganiu Zanieczyszczaniu Morza Przez Statki)
Konwencją Narodów Zjednoczonych o Prawie Morza (United Nations Convention on the Law of the Sea, UNCLOS)
Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt – Konwencja Bońska CMS
Konwencja o różnorodności biologicznej CBD
Konwencja Ramsarska
Konferencja i deklaracja Sztokholmska ONZ
Konwencja Waszyngtońska CITIES
Konwencja Wiedeńska w Sprawie Ochrony Warstwy Ozonowej
Konwencja w Sprawie Ochrony i Lista Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody IUCN
Nature Restoration Law
Porozumienie o ochronie populacji europejskich nietoperzy EUROBATS
Porozumienie o ochronie małych waleni Bałtyku Północno-Wschodniego Atlantyku Morza Irlandzkiego i Morza Północnego ASCOBANS
Porozumienie Paryskie
Protokół z Kioto
Protokół z Montrealu (Protokół Montrealski)
Ramowa dyrektywa wodna
Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w Sprawie Zmian Klimatu UNFCCC
Strategia Różnorodności Biologicznej w UE do 2030
Szczyt Ziemi 1992 (Earth Summit 1992)
Szczyt Ziemi 2002 (The World Summit on Sustainable Development)
Światowy Dzień Środowiska
Traktat o przestrzeni kosmicznej (Outer Space Treaty)

🧠 Wiedza ekologiczna – dodatkowe informacje:
aforyzmy ekologiczne, biblioteka ekologa, biblioteka młodego ekologa, ekoprognoza, encyklopedia ekologiczna, hasła ekologiczne, hasztagi (hashtagi) ekologiczne, kalendarium wydarzeń ekologicznych, kalendarz ekologiczny, klęski i katastrofy ekologiczne, największe katastrofy ekologiczne na świecie, międzynarodowe organizacje ekologiczne, podcasty ekologiczne, poradniki ekologiczne, (nie) tęgie głowy czy też (nie) najtęższe umysły, znaki i oznaczenia ekologiczne

🤝Dziękuję, że przeczytałaś/eś powyższe informacje do końca. Jeśli cenisz sobie zamieszczane przez portal treści zapraszam do wsparcia serwisu poprzez Patronite.

☕ Możesz również wypić ze mną wirtualną kawę! Dorzucasz się w ten sposób do kosztów prowadzenia portalu, a co ważniejsze, dajesz mi sygnał do dalszego działania. Nad każdym artykułem pracuję zwykle do późna, więc dobra, mocna kawa wcale nie jest taka zła ;-) 💪☕

🔔 Zapisz się na Newsletter i otrzymuj email z ekowiadomościami. Dodatkowo dostaniesz dostęp do specjalnego działu na stronie portalu, gdzie pojawiają się darmowe materiały do pobrania i wykorzystania. Poradniki i przewodniki, praktyczne zestawienia, podsumowania, wzory, karty prac, checklisty i ściągi. Wszystko czego potrzebujesz do skutecznej i zielonej rewolucji w twoim życiu. Zapisz się do Newslettera i zacznij zmieniać świat na lepsze.

Chcesz podzielić się ciekawym newsem lub zaproponować temat? Skontaktuj się pisząc maila na adres:
✉️ informacje@wlaczoszczedzanie.pl

🔍Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej portalu Włącz oszczędzanie