Podstawowe pojęcia związane z biologią, ekologią, przyrodą i środowiskiem

Alfabetyczne zestawienie najważniejszy pojąć i definicji związanych z biologią, ekologią, przyrodą i środowiskiem Ziemi.

Zestawienie jest uzupełniana wraz z rozwojem portalu Włącz oszczędzanie. Uważasz że jakaś definicja powinna się tu znaleźć? Pisz na adres informacje@wlaczoszczedzanie.pl

Agrocenoza

Agrocenoza (agrobiocenoza, biocenoza uprawna) to specyficzny typ biocenozy wytworzony na terenach użytkowanych rolniczo (pola, łąki, sady), charakteryzujący się z reguły znacznym uproszczeniem pod względem składu gatunkowego w porównaniu z biocenozą naturalną, oraz osłabionymi możliwościami samoregulacji, z czego wynika podatność na choroby i inwazje szkodników.

Anekumena

Anekumena (z stgr. ἀν- an- nie, bez + οἰκουμένη oikoumene – świat zaludniony) to obszar na kuli ziemskiej trwale i całkowicie niezamieszkany przez człowieka i niewykorzystywany gospodarczo, w przeciwieństwie do ekumeny, czyli terenów stale zamieszkanych i subekumeny – terenów zamieszkanych czasowo. Do anekumeny można zaliczyć np. obszary pustynne, obszary polarne oraz szczytowe partie wysokich pasm górskich.

Antropopresja

Antropopresja to ogół działań człowieka (planowych lub przypadkowych) mających pośredni lub bezpośredni wpływ na środowisko przyrodnicze, w tym bytujące w nim rośliny i zwierzęta. Zmiany w środowisku wywołują czynniki antropogeniczne powiązane z konkretną formą działalności gospodarczej.

Antropopresja może mieć różny zasięg przestrzenny i czasowy, oraz różną trwałość. Wszystkie jej formy powodują skutki lokalne w otaczającej przestrzeni. Zasięg oddziaływania niektórych z nich może być jednak znacznie większy – regionalny, kontynentalny, a nawet globalny.

dodatkowe informacje:
Antropopresja

Antroposfera

Antroposfera to sfera kuli ziemskiej (obręb biosfery) w której działa człowiek. Jest to zazwyczaj obszar poddany silnej antropopresji, ulega on poszerzeniu wraz z rozwojem cywilizacji. Antroposfera obejmuje m.in. obszary zurbanizowane. Aktualnie w badaniach naukowych badany jest wpływ przekształceń środowiska przyrodniczego dokonywanych przez człowieka również na tę sferę. Antroposfera jest też czasem nazywana noosferą – sferą rozumu

Atmosfera

Atmosfera to gazowa powłoka otaczająca ciało niebieskie o masie wystarczającej do utrzymywania warstwy gazów w wyniku działania grawitacji. Atmosfery znajdują się na planetach typu ziemskiego i największych księżycach planet.

Obecność atmosfery ma istotny wpływ na temperaturę powierzchni planety. Dzięki efektowi cieplarnianemu powierzchnia osiąga wyższą temperaturę, niż wynikałoby to tylko z nasłonecznienia, zmniejszają się także różnice temperatur między stroną dzienną i nocną. Atmosfera nie dopuszcza również do powierzchni części widma promieniowania elektromagnetycznego. W bardziej rozwiniętych atmosferach zachodzą złożone procesy, określane zbiorczo jako zjawiska atmosferyczne. Należą do nich procesy związane z obiegiem cieczy na powierzchni, zjawiska optyczne i wyładowania atmosferyczne.

Atmosfera Ziemi składa się z mieszaniny gazów zwanej powietrzem, której głównymi składnikami są azot (78,084% objętości powietrza), tlen (20,946%) i argon (0,934%). Ma ona złożoną budowę pionową, w której wyróżnia się szereg stref o zróżnicowanej temperaturze, składzie chemicznym i stopniu jonizacji cząsteczek. Mieszanie się powietrza powoduje, że między tymi strefami nie można wyznaczyć wyraźnych liniowych granic. W najniższej warstwie atmosfery Ziemi – troposferze – zachodzą wszystkie zjawiska pogodowe, oraz cały obieg wody w przyrodzie. Występuje w niej para wodna, która skraplając się, tworzy chmury.

Biocenoza

Biocenoza (gr. bios ‘życie’, koinós ‘wspólny’), zespół biotyczny, elementy ożywione, to zespół populacji organizmów roślinnych (fitocenoza), zwierzęcych (zoocenoza), oraz mikroorganizmów (mikrobiocenoza) danego środowiska abiotycznego (biotopu), należących do różnych gatunków, ale powiązanych ze sobą różnorodnymi czynnikami ekologicznymi i zależnościami pokarmowymi (sieci troficzne), tworzących całość, która pozostaje w stanie równowagi. Biocenoza, oraz biotop tworzą ekosystem. Biocenozy sąsiadujące ze sobą zwykle nie są od siebie sztywno odseparowane, lecz przenikają się wzajemnie. Niektóre biocenozy mogą również składać się z kilku pomniejszych biocenoz.

Biologia

Biologia (z gr. βίος, bios – życie; λόγος, logos – słowo, nauka) to nauka przyrodnicza badająca życie.

Wyodrębnienie się biologii jako samodzielnej nauki przyszło w XIX wieku. Wtedy też rozwinęła się myśl ewolucyjna, pojawiły się pierwsze modele wyjaśniające zmienność biosfery i główną przyczynę różnic międzypokoleniowych, czyli dobór naturalny (darwinizm). XIX stulecie to też początki genetyki oraz obalenie samorództwa. Wiek XX przyniósł rewolucję przez rozwój biologii molekularnej. W XXI wieku biologia bada życie na wszystkich poziomach organizacji, docieka jego pochodzenia i występowania poza Ziemią.

Z biegiem lat biologia zaczęła korzystać z osiągnięć kolejnych nauk, uważanych za bardziej podstawowe jak nauki o Ziemi, chemia, fizyka, nauki o Kosmosie, matematyka czy różne nauki techniczne jak informatyka. Wiąże się to z powstawaniem dziedzin interdyscyplinarnych jak biogeografia, biochemia, biofizyka, astrobiologia, biomatematyka czy bioinformatyka. Biologia jest również fundamentem nauk jak psychologia, medycyna czy biotechnologia z agronomią. Osiągnięcia biologii wywarły też wpływ na inne obszary kultury jak sztuka czy doktryny filozoficzno-religijne, np. przez zakwestionowanie różnych mitolog

Biom

Biom to rozległy obszar o określonym klimacie, charakterystycznej szacie roślinnej i szczególnym świecie zwierzęcym. Typ roślinności biomu jest charakterystyczny, choć skład gatunkowy może być różny w zależności od położenia geograficznego i historii flory. Podobnie rzecz się ma ze składem gatunkowym zwierząt. O zaliczeniu różnych obszarów do tego samego biomu decyduje podobieństwo fizjonomiczne, a nie pokrewieństwo zasiedlających je organizmów i ich zespołów (które to pokrewieństwo z kolei decyduje o wydzielaniu państw zoogeograficznych i fitogeograficznych). Większe biomy wyróżnia się na podstawie roślinności i dużych zwierząt, często ssaków.

Bioróżnorodność

Bioróżnorodność, różnorodność biologiczna (biodiversity) to zróżnicowanie życia na wszelkich poziomach jego organizacji. Obejmuje zróżnicowanie genów, gatunków, oraz ekosystemów. Bioróżnorodność jest często stosowanym określeniem dla sumy gatunków lub ekosystemów analizowanych lub porównywanych obszarów.

dodatkowe informacje:
Bioróżnorodność (biodiversity)

Biosfera

Biosfera to strefa kuli ziemskiej zamieszkana przez organizmy, w której odbywają się procesy ekologiczne. Obszary na których nie występuje życie nazywa się strefą abiotyczną.

Biosfera jest częścią powłoki ziemskiej, która obejmuje skorupę ziemską, a również powietrze, ląd i wodę. Z najobszerniejszego punktu widzenia geofizyki i ekologii, biosfera jest światowym systemem ekologicznym i obejmuje wszystkie istoty żywe (organizmy) i ich powiązania ze sobą i z litosferą (skorupą ziemską), hydrosferą (wodą) i atmosferą (powietrzem). Do dziś Ziemia jest jedyną znaną planetą, na której znajduje się życie. Szacuje się, że ziemska biosfera zaczęła się tworzyć (przez proces biogenezy) przynajmniej 3,5 miliarda lat temu.

• Biosfera obejmuje około:
• 4 km n.p.m. – atmosfera
• 11 000 m p.p.m. – hydrosfera
• 40 cm w głąb ziemi – litosfera

Biotop

Biotop (gr. βίος bíos „życie”, τόπος tópos „miejsce, region”) (elementy nieożywione) to środowisko życia biocenozy, środowiskowa część ekosystemu. Pierwotnie biotopem określano tylko abiotyczne elementy siedliska. Obecnie często rozumiany jest jako siedlisko nieożywione zmienione przez biocenozę. Biotop razem z biocenozą tworzy ekosystem. Zbliżonym terminem jest siedlisko (habitat), określane jako zespół czynników niezależnych od biocenozy.

Ekologia

Ekologia (gr. οἶκος (oíkos) ‘dom’ + λόγος (logos) ‘słowo, nauka’) to nauka o strukturze i funkcjonowaniu przyrody, zajmująca się badaniem oddziaływań pomiędzy organizmami a ich środowiskiem, oraz wzajemnie między tymi organizmami (czyli strukturą ekosystemów).

Ekologia zajmuje się badaniem powiązań między organizmami żywymi a środowiskiem abiotycznym (układy biologiczne istnieją w sieci powiązań między sobą i otaczającym je środowiskiem), opartych na różnego rodzaju interakcjach. Ekologia nie jest nauką obojętną wobec egzystencji przyrody i człowieka, dlatego często w potocznych dyskusjach utożsamiana jest z sozologią i filozofią. Ekologia najogólniej jest nauką o porządku i nieporządku w przyrodzie oraz o konsekwencjach wynikających z tego porządku i nieporządku dla istnienia biosfery i człowieka.

Ze względów zarówno filozoficznych, jak i utylitarnych pojęcie ekologia używane bywa w szerokim kontekście znaczeniowym.

Określenia ekologia, ekologiczny są często używane w języku potocznym w szerokim i czasem nieprecyzyjnym sensie znaczeniowym, nie zawsze związanym z ekologią jako nauką. Często odnoszą się do sozologii, tj. nauki o ochronie środowiska lub do ochrony środowiska jako takiej, a nawet do filozofii ekologicznej (ekozofia), działalności społecznej czy artystycznej.

dodatkowe informacje:
Ekologia

Ekosfera

Ekosfera (gr. oikos dom + sphaira kula), ekostrefa, strefa zamieszkiwalna (habitable zone) to strefa wokół gwiazdy, o kształcie zbliżonym do warstwy sferycznej, w której obrębie na wszystkich znajdujących się planetach mogą panować warunki fizyczne i chemiczne umożliwiające powstanie, utrzymanie i rozwój organizmów żywych, z których za najistotniejszy uważane jest istnienie ciekłej wody.

Pierwotnie określano ekostrefę Słońca jako pasmo pomiędzy orbitami Wenus i Marsa. Precyzyjniejsza definicja określa ją jako obszar, w którego paśmie temperatura powinna być zawarta między 203-353 K (-70 a +80 °C) oraz konieczna jest również obecność wody ciekłej na powierzchni i niezwiązanego tlenu w atmosferze. Na Ziemi znane są jednak organizmy beztlenowe, dla których tlen jest szkodliwy, a nawet zabójczy. Badania współczesnych naukowców poszerzyły konieczne warunki zaistnienia ekosfery o naturalną osłonę atmosferyczną chroniącą przed promieniowaniem elektromagnetycznym i korpuskularnym. Jednakże warunek ten nie jest brany pod uwagę jako kluczowy, gdyż nie ma zasadniczego znaczenia w wypadku występowania organizmów żywych pod powierzchnią gruntu lub organizmów ewolucyjnie dostosowanych do warunków promieniowania.

Ekosfera wokół gwiazdy nie obejmuje wszystkich miejsc, gdzie teoretycznie życie może się samoistnie rozwinąć. Istnienie ciekłej wody może być zapewnione nie tylko dzięki ciepłu pochodzącemu od gwiazdy, ale też dzięki aktywności geologicznej wnętrza planety. W zewnętrznej części Układu Słonecznego istnieją księżyce lodowe (np. Europa), które najprawdopodobniej posiadają pod lodową skorupą ocean, istniejący dzięki ciepłu pochodzącemu od sił pływowych. Taki ocean jest potencjalnym siedliskiem życia.

Ekosystem

Ekosystem (gr. oikos – dom, mieszkanie, gospodarstwo; gr. systēmatikós – zestawiony od sýstēma – zestawienie, połączenie od synistánai – zestawiać) to dynamiczny układ ekologiczny, na który składa się zespół organizmów (biocenoza) połączonych relacjami troficznymi (tworzących sieć troficzną), wraz ze środowiskiem przezeń zajmowanym, czyli biotopem, w którym zachodzi przepływ energii i obieg materii. W skrócie zatem ekosystem to biocenoza wraz z biotopem. Ekosystemy wyodrębniane są na podstawie istnienia silniejszych powiązań w ich obrębie niżeli między ich składowymi a otoczeniem (biologicznie ważne pierwiastki chemiczne krążą intensywniej w obrębie poszczególnych ekosystemów niż pomiędzy nimi).

Ekosystem jest terminem wieloznacznym. Określeniem ekosystem można nazwać dowolny układ ekologiczny z organizmami żywymi, od kolonii bakterii na pożywce poczynając, na całej biosferze kończąc.

Ekumena

Ekumena (z stgr. οἰκουμένη oikoumene – świat zaludniony) to obszary na kuli ziemskiej stale zamieszkane i wykorzystywane gospodarczo przez człowieka. Początkowo za ekumenę uważano tylko obszar znany ludności kręgu śródziemnomorskiego. Obszary nieznane uważane były błędnie za niezamieszkane i nazywano ją anekumeną. Od wielu wieków, zwłaszcza od epoki wielkich odkryć geograficznych, a także wraz z postępem technicznym, ekumena powiększa się kosztem anekumeny. Obecnie stałe osiedla ludzkie występują między 54° szerokości geograficznej południowej a 78° szerokości geograficznej północnej.

Eukarionty

Eukarionty, eukariota, eukarioty, organizmy eukariotyczne (Eukaryota, Eukarya), określane też jako jądrowce, jądrowe, organizmy jądrowe, karioty, kariota (Karyobionta) to organizmy zbudowane z komórek posiadających jądro komórkowe z chromosomami, co jest jednym z elementów odróżniających je od prokariontów. Jądro komórkowe odgraniczone jest od cytoplazmy podwójną błoną białkowo-lipidową.

Ewolucja biologiczna

Ewolucja biologiczna, ewolucja organiczna, to zmiany cech całych grup organizmów następujące z biegiem pokoleń. Procesy ewolucyjne powodują powstawanie bioróżnorodności na każdym poziomie organizacji biologicznej, w tym na poziomie gatunku, osobniczym i molekularnym. W połowie XIX stulecia Charles Darwin sformułował teorię naukową ewolucji poprzez dobór naturalny, a odkrycie opublikował w monografii O powstawaniu gatunków (1859).

Całe obecne życie na Ziemi pochodzi od wspólnego przodka. Ostatni uniwersalny wspólny przodek, czyli ostatni wspólny przodek wszystkich dzisiejszych organizmów żywych, żył około 3,5–3,8 miliarda lat temu, aczkolwiek w 2015 opisano szczątki mogące stanowić pozostałości życia sprzed 4,1 miliarda lat w skałach Australii Zachodniej.

Powtarzające się powstawanie nowych gatunków (specjacja), zmiany w obrębie gatunków (anageneza) i wymieranie gatunków w obrębie historii życia na Ziemi demonstrowane są przez zespół wspólnych cech morfologicznych i biochemicznych, w tym sekwencje DNA. Większe podobieństwo wspólnych cech obserwuje się u gatunków dzielących ze sobą późniejszego ostatniego wspólnego przodka, co może służyć rekonstrukcji biologicznego drzewa życia, bazującego na pokrewieństwie ewolucyjnym (filogenetyka), z wykorzystaniem zarówno gatunków współczesnych, jak i kopalnych. Zapis kopalny obrazuje progresję od wczesnego biogennego grafitu przez maty mikrobowe do skamieniałych organizmów wielokomórkowych. Istniejące wzorce bioróżnorodności wytworzyły się z udziałem specjacji i wymierań. Powyżej 99% wszystkich gatunków, jakie kiedykolwiek żyły na Ziemi, wyginęło. Obecnie Ziemię zamieszkują organizmy należące do 10–14 milionów gatunków, z których do tej pory opisano 1,2 miliona.

Ewolucja zachodząca poprzez dobór naturalny uwidacznia się w obserwacji, zgodnie z którą organizmy wydają na świat więcej potomstwa niż może przetrwać, w połączeniu z trzema faktami dotyczącymi populacji:

• osobniki różnią się cechami morfologicznymi, fizjologicznymi i zachowaniem – wariancja fenotypowa
• różne cechy wiążą się z różną zdolnością do przetrwania i reprodukcji – różne dostosowanie
• cechy mogą być przekazywane z pokolenia na pokolenia – dziedziczność dostosowania

W kolejnych pokoleniach członkowie danej populacji zastępowani są przez potomstwo rodziców lepiej zaadaptowanych do przetrwania i rozrodu w danym środowisku, w którym zachodzi dobór naturalny. W tej teleonomii chodzi o tworzenie i zachowywanie cech dostosowanych do funkcji, które wypełniają. Dobór naturalny stanowi jedyną znaną przyczynę powstawania adaptacji, ale nie jedyną przyczynę ewolucji. Inne, nieadaptacyjne procesy ewolucyjne obejmują mutacje, dryf genetyczny i przepływ genów na skutek migracji.

Fauna

Fauna (od łac. Faunus – bóg trzód i pasterzy) to ogólne określenie na wszystkie gatunki zwierząt na danym obszarze (np. fauna Polski) lub w danym środowisku (fauna sawannowa), a także okresie geologicznym np. fauna kambryjska. Badanie fauny pozostaje w gestii faunistyki, ale korzystają z niego również inne dziedziny biologii, np. ekologia i etologia, natomiast odkrycia faunistyki są systematyzowane przez systematykę. Fauna kopalna to skamieniałości zwierząt

Fitocenoza

Fitocenoza (biocenoza roślinna) to zbiorowisko roślinne wchodzące w skład określonej biocenozy i stanowiące w jej obrębie wyodrębniające się, niepowtarzalne zjawisko przyrodnicze. Fitocenoza jest podstawową jednostką roślinności. Jest bytem realnym w odróżnieniu od abstrakcyjnego zespołu roślinnego. Cechą wyróżniającą konkretną fitocenozę jest inna niż w sąsiedztwie kombinacja gatunków roślin zorganizowanych w zbiorowisko w podobnych warunkach ekologicznych, biogeograficznych i historycznych.

Flora

Flora (z łac. Flora – rzymska bogini kwiatów) to ogół gatunków roślin występujących na określonym obszarze i publikacje zawierające ich opracowanie. Ze względu na odniesienie czasowe wyróżnia się flory współczesne lub flory dawnych okresów geologicznych, zwane florami kopalnymi (np. flora trzeciorzędu). Zakres flory może być ograniczany także do określonego biotopu (np. flora górska) lub określonej formacji roślinnej (np. flora lasu deszczowego). Flora może być ogólna lub ograniczona do wybranej grupy taksonomicznej lub ekologicznej (np. flora chwastów, flora roślin naczyniowych, flora mchów). Określenie flora bakteryjna oznacza ogół bakterii żyjących w organizmie ludzkim (flora fizjologiczna człowieka) lub w określonym jego miejscu (np. flora bakteryjna jamy ustnej). Ogół grzybów występujących na danym obszarze określano dawniej mianem flory grzybów lub mikoflory, współcześnie stosowany jest termin mikobiota podkreślający brak pokrewieństwa grzybów i roślin.

Pojęcie flora utożsamiane jest czasem błędnie z pojęciem roślinność. Tymczasem roślinność oznacza ogół zbiorowisk roślinnych na określonym obszarze. Flora wraz z roślinnością składają się na szatę roślinną danego obszaru.

Gatunek

Gatunek to w biologii podstawowa jednostka taksonomiczna, jedna z kategorii systematycznych, oraz jednostka różnorodności biologicznej.

Ustalenie wyczerpującej definicji gatunku okazało się trudne. Próby takie są nadal podejmowane, ponieważ jest to pojęcie kluczowe dla praktyki badawczej naukowców i działań ruchu na rzecz ochrony przyrody. Gatunki są czymś stałym, jednak obecnie wiadomo, że procesy ewolucyjne powodują ich przemiany i stopniowe przechodzenie jednych gatunków w inne. Często gatunek definiuje się jako największą grupę organizmów, spośród której dwa osobniki są w stanie rozmnożyć się (zazwyczaj płciowo), wydając płodne potomstwo. Jest to definicja ogólnie trafna, jednak błędna w wielu szczególnych przypadkach. Przykładowo nie znajduje ona zastosowania dla mieszańców, w kompleksach gatunków złożonych z setek podobnych mikrogatunków, oraz gatunków pierścieniowych.

Gatunek obcy

Gatunek obcy to napływowy element flory lub fauny, czyli organizm pochodzący z innego ekosystemu lub obszaru geograficznego. Jeżeli został celowo sprowadzony do naturalnego środowiska przez ludzi, mówimy o introdukcji, jeżeli natomiast przypadkowo został przywleczony, np. wraz z ładunkiem żywności na okręcie, mówimy o zawleczeniu. Gatunki obce charakteryzuje często znaczna ekspansywność, która powoduje, że ich zasięg się powiększa. Dobrze znanym przykładem zwierzęcia allochtonicznego w Polsce jest pochodząca z Azji sierpówka, czyli synogarlica turecka.

Gatunki obce określa się też jako antropofity, gatunki nierodzime lub gatunki adwentywne. Wyróżnia się wśród nich archeofity, które zadomowiły się przed końcem XV wieku i kenofity, które zadomowiły się później

dodatkowe informacje:
Gatunek inwazyjny (inwazyjny gatunek obcy IGO)

Gatunek rodzimy

Gatunek rodzimy, gatunek autochtoniczny, spontaneofit to gatunek rodzimy dla danego ekosystemu, siedliska, biocenozy. Gatunki autochtoniczne stanowią o składzie faunistycznym i florystycznym danego obszaru geograficznego. Duży ich udział w składzie gatunkowym świadczy o tym, że flora czy fauna danego obszaru jest naturalnego pochodzenia.

Przeciwieństwem gatunków rodzimych są gatunki alochtoniczne, czyli gatunki obcego pochodzenia.

Przykładem gatunku rodzimego w Polsce może być rak rzeczny (Astacus astacus) (in. rak szlachetny) wypierany przez sprowadzonego do Europy w XIX wieku z Ameryki Północnej raka pręgowanego (Orconectes limosus).

Gatunek synantropijny

Gatunek synantropijny (gr. σύν syn – razem, ἄνθρωπος anthropos – człowiek) to gatunek zwierzęcia lub rośliny, który przystosował się do życia w środowisku silnie przekształconym przez człowieka, związanym z miejscem zamieszkania człowieka lub z jego działalnością. Synantropizacja może mieć charakter stały lub czasowy. Odmianą synantropizacji jest synurbizacja, termin wyróżniany głównie w zoologii.

Gatunki synantropijne mogą być pochodzenia miejscowego (gatunki autochtoniczne) lub obcego (gatunki alochtoniczne).

W zależności od stopnia synantropizacji wyróżniane są:

• synantropy właściwe – gatunki, których rozwój przebiega tylko w środowisku człowieka
• półsynantropy – organizmy bytujące w środowiskach zmienionych przez człowieka, ale występujące również w środowiskach naturalnych
• symbowile – gatunki związane ze zwierzętami hodowlanymi
• gatunki synantropizujące się – gatunki leśne, zasiedlające zieleń miejską.

Do zwierząt synantropijnych zalicza się wszelkie domowe owady biegające (np. prusaki), ektopasożyty (pluskwy, pchły), niektóre ptaki (bocian biały) i ssaki (myszy, szczury, łasice). Pospolitymi przykładami gatunków synantropijnych są te gatunki ptaków, które często wykorzystują miejskie budynki i drzewa w parkach do gniazdowania (np.: oknówka zwyczajna, kos zwyczajny, gołąb grzywacz). Wśród roślin najlepiej znanym gatunkiem synantropijnym są pokrzywy.

Geosfera

Geosfera to jedna z koncentrycznych warstw, wchodzących w skład kuli ziemskiej. Geosferami są: jądro Ziemi, płaszcz Ziemi
litosfera, w niej skorupa ziemska, a w niej pedosfera, oraz przenikające je: hydrosfera, biosfera i atmosfera. Geosfery dzielą się na cieńsze powłoki.

Przedmiotem badań geografii jest powłoka ziemska, krajobrazowa – przestrzeń, w której oddziałują na siebie litosfera, hydrosfera, atmosfera i biosfera wraz z tak aktywnym czynnikiem, jakim jest człowiek.

Habitat

Habitat (łac. habitat – mieszka), obrazowo określany jako adres ekologiczny, to kompleks specyficznych warunków środowiska życia określonych populacji organizmów:

• w szerokim rozumieniu – może oznaczać biotop lub siedlisko, a w szczególnych przypadkach – biom
• w wąskim znaczeniu – warunki lub miejsca, część biotopu, w której osobniki danego gatunku znajdują najdogodniejsze warunki życia, na przykład: dla dżdżownic – gleba, dla minowców (minowanie) – łodygi roślin i liście, dla hub – pnie drzew

Horyzont geograficzny

Horyzont geograficzny to termin określający granice obszarów kuli ziemskiej znanych danemu ludowi w danym okresie historycznym. Obszar taki, zamieszkany przez ludzi i przez nich wykorzystywany, nazywano ekumeną – w przeciwieństwie do nieznanej im i uważanej za niezamieszkaną anekumeny.

Hydrosfera

Hydrosfera (z gr. ὕδωρ hydōr „woda”, σφαῖρα sphaîra „kula”) to jedna z geosfer, ogół wód na Ziemi obejmujący wody podziemne i powierzchniowe: rzeki, jeziora, morza, oceany, lodowce i lądolody oraz bagna, a także woda zawarta w atmosferze i biosferze. Hydrosferę można podzielić na dwie części: oceanosferę i wody na lądach.

Hydrosfera nieodłącznie związana jest z ruchem wody pomiędzy nią a poszczególnymi środowiskami, jak: pedosfera, atmosfera, litosfera i biosfera wywoływany jest głównie przez energię promieniowania słonecznego i siłę grawitacji.

Jej zasoby wodne to około 1,4 mld km³. Corocznie przybywa około 0,3 km³ wody na skutek procesów naturalnych, takich jak gazowa synteza wody oraz wydzielanie wód juwenilnych. Rekompensowane jest to fotodysocjacją wody w górnych warstwach atmosfery, chemicznym wiązaniem wody w skałach oraz innymi procesami. Również człowiek wpływa na zmiany ilości wody w hydrosferze, m.in. w procesach chemicznych i technologicznych. Ważną rolę odgrywa również spalanie paliw kopalnianych, które wydziela rocznie około 5 km³ pary wodnej.

Hydrosferę w większości tworzą wody słone, bo aż ok. 97,5%. Woda słodka to nieco ponad 2,5%. 69% wody słodkiej skoncentrowane jest w lodowcach, stałej pokrywie śnieżnej i wiecznej zmarzlinie w Antarktyce i Arktyce oraz w wysokich partiach gór (zobacz: linia wiecznego śniegu). Pozostała część wód słodkich przypada na wody podziemne, część jezior, rzeki oraz bagna. Udział wód bezpośrednio wykorzystywanych przez człowieka to zaledwie 0,4% objętości wód słodkich.

Klimaks

Klimaks to końcowe, stabilne stadium rozwoju roślinności i gleby, osiągające równowagę produkcji, dekompozycji i liczby gatunków, zdolne do regeneracji po zaburzeniu.

W klasycznym modelu sukcesji, stadium klimaksu w szeregu sukcesyjnym jest ostateczną, czyli stabilną biocenozą. Jest układem samopodtrzymującym się i znajdującym się w stanie równowagi ze środowiskiem abiotycznym i biotycznym.

Krajobraz

Krajobraz to wieloznaczny termin stosowany w różnych dziedzinach nauki (geografia, ekologia, biologia, architektura, geochemia). Najogólniej za krajobraz uważa się ogół cech przyrodniczych i antropogenicznych wyróżniających określony teren, zespół typowych cech danego terenu. Według Dawida L. Armanda krajobraz jest synonimem terytorialnego (środowisko lądowe) lub akwatorialnego (środowisko wodne) kompleksu terytorialnego. Poza kontekstem fachowym słowo krajobraz jest używane w celu określenia formy widoku (np. krajobraz miejski, zimowy, malowniczy, zeszpecony).

W ekologii krajobraz może być zdefiniowany jako fizjocenoza, zbiór przestrzenny ekosystemów o zbliżonej strukturze zewnętrznej (ekosystemy leśne, łąkowe, wodne), które połączone są procesem obiegu materii i przepływu energii, a także oddziaływaniem antropogenicznym. Jednakże taka definicja nie odróżnia krajobrazu od ekosystemu. Dodatkowo w krajobrazie występują obok siebie różne ekosystemy, np. w lesie występują jeziora, rzeki, torfowiska, polany itd. W literaturze krajobraz stanowi przedmiot często nagradzanego opisu.

Litosfera

Litosfera, sklerosfera (z gr. λίθος líthos kamień lub σκληρός sklērós „twardy”, σφαῖρα sphaîra „kula”) to zewnętrzna sztywna powłoka Ziemi obejmująca skorupę ziemską i warstwę perydotytową zaliczaną do górnej części płaszcza ziemskiego. Termin litosfera bywa nieściśle stosowany jako zamiennik terminu skorupa ziemska. Litosfera jest pojęciem szerszym niż skorupa ziemska. Jest ściśle związana z biosferą oraz hydrosferą, a także atmosferą. Miąższość litosfery wynosi od ok. 10 do ponad 100 km, a jej temperatura w dolnej części dochodzi do 700 °C. Litosfera Ziemi podzielona jest na poruszające się względem siebie płyty, których ruch opisywany jest teorią tektoniki płyt.

Mikroorganizm

Mikroorganizm (gr. μικρός, mikrós ‘mały’, ὀργανισμός, organismós ‘organizm’), drobnoustrój, pot. mikrob to organizm widoczny jedynie pod mikroskopem. Pojęcie to nie jest zbyt precyzyjne, lecz z pewnością mikroorganizmami są organizmy jednokomórkowe (bakterie i pierwotniaki), oraz niezróżnicowane organizmy wielokomórkowe (niektóre grzyby i glony). Do grupy tej zaliczane są także wirusy, które nie są jednak organizmami żywymi. Niektóre z mikroorganizmów są chorobotwórcze (np. gronkowiec złocisty), inne natomiast potrafią być komensalne (korzystające z zasobów innego organizmu, lecz niewpływające na jego funkcjonowanie) lub nawet symbiotyczne (np. bakterie jelitowe).

Ze względu na wymagania tlenowe, drobnoustroje można podzielić na anaeroby (żyjące w atmosferze beztlenowej) oraz aeroby (żyjące w atmosferze tlenowej). Zespół mikroorganizmów zasiedlających dane środowisko (glebę, ciało człowieka) określany jest jako mikrobiom.

Organizm

Organizm to istota żywa charakteryzująca się procesami życiowymi (przede wszystkim przemianą materii), której części składowe tworzą funkcjonalną całość (indywiduum) zdolną do samodzielnego życia. Badaniem różnorodności organizmów i ich klasyfikowaniem zajmuje się systematyka organizmów. Szczątki organizmów wymarłych w odpowiednich warunkach tworzą skamieniałości. Zespół cech organizmu, na które wpływają czynniki środowiskowe i genotyp, nazywa się fenotypem.

Największy do tej pory odkryty organizm to grzyb opieńka ciemna – grzybnia jednego z osobników ma ok. 9 kilometrów kwadratowych. Organizmy rosnące klonalnie mogą osiągać olbrzymie rozmiary (poszczególne ramety trawy morskiej Posidonia oceanica są oddalone od siebie nawet o 15 km, zaś Posidonia australis – aż o 180 km) i żyć setki tysięcy, a nawet miliony lat.

Pedosfera

Pedosfera (z gr. πέδον pédon „gleba”, σφαῖρα sphaîra „kula”) to powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej, składająca się z części mineralnych i organicznych powstałych w wyniku oddziaływania czynników glebotwórczych, takich jak klimat, woda, drobnoustroje glebowe, rośliny, zwierzęta oraz działalność człowieka.

Gleba jest zbudowana z warstwy mineralnej, powstałej wskutek procesów wietrzenia skały macierzystej, oraz z warstwy organicznej, będącej efektem rozkładu organizmów roślinnych i zwierzęcych na powierzchni gleby oraz w jej wnętrzu.

Proces glebotwórczy zaczyna się z chwilą wkroczenia organizmów (głównie roślinności) na powierzchniową, wietrzejącą warstwę litosfery. Rozluźnione w wyniku wietrzenia skały stają się porowate i nabierają zdolności pochłaniania i zatrzymywania wody, oraz powietrza niezbędnego do życia roślin. Na przebieg procesu glebotwórczego mają wpływ różnorodne czynniki glebotwórcze, do których należą: klimat, wody, organizmy żywe, ukształtowanie powierzchni, rodzaj skały, działalność człowieka i czas oddziaływania na skały powyższych czynników.

Populacja

Populacja biologiczna (łac. populus – „lud, naród”) to grupa osobników jednego gatunku zamieszkujących dany obszar, współwystępujących w określonym czasie. Populacja składa się z organizmów (osobników), które mogą się krzyżować między sobą i może być podzielona na populacje lokalne (nazywane demami). Interakcje ekologiczne i rozrodcze między osobnikami w danej populacji są częstsze niż interakcje z osobnikami innych populacji tego samego gatunku. Populacja to również zespół organizmów jednego gatunku żyjących równocześnie w określonym środowisku i wzajemnie na siebie wpływających, zdolnych do wydawania płodnego potomstwa.

Powłoka ziemska

Powłoka ziemska to część powierzchni Ziemi wraz z przylegającymi warstwami o różnych stanach skupienia, ograniczona taką głębokością i wysokością, do jakiej może sięgnąć antropogeniczna działalność człowieka. Dzielimy ją na pięć koncentrycznych przestrzeni zwanych geosferami. Są to warstwowo ułożone na sobie powłoki różniące się składem i stanem skupienia materii.

Główne geosfery powłoki ziemskiej to:

• litosfera – skorupa ziemska, lita powłoka skalna
• hydrosfera – powłoka wodna
• atmosfera – powłoka gazowa (powietrzna)
• biosfera – powłoka życia organicznego
• pedosfera – powłoka glebowa

Prokarionty

Prokarionty, prokarioty, organizmy prokariotyczne (Prokaryota, Procaryota) to mikroorganizmy, w większości jednokomórkowe, których komórka nie zawiera jądra komórkowego oraz organelli komórkowych charakterystycznych dla eukariontów.

Przyroda

Przyroda, inaczej natura (łac. natura ‘przyroda’) to w najszerszym znaczeniu wszechświat, rzeczywistość. Termin ten obejmuje także zjawiska fizyczne oraz życie bez uwzględnienia wytworów i oddziaływania ludzi.

Sieć troficzna

Sieć troficzna (sieć pokarmowa) to sieć zależności pokarmowych między organizmami tego samego lub różnych gatunków, żyjących w jednym ekosystemie, mających podobne zwyczaje pokarmowe. Jest ona zbudowana z wzajemnie przeplatających się łańcuchów pokarmowych, z których każdy stanowi ścieżkę biegnącą od pierwszego poziomu troficznego do poziomów kolejnych rzędów.

Siedlisko

Siedlisko to zespół czynników abiotycznych (klimatyczno-glebowych), niezależnych od biocenozy, które panują w określonym miejscu, działających na rozwój poszczególnych organizmów, ich populacje lub całą biocenozę. Siedlisko określa warunki istnienia zajmujących je typów zbiorowisk roślinnych i związanych z nimi zgrupowań zwierzęcych. Siedlisko danego gatunku to przestrzeń, w której ten gatunek występuje. W szerokim rozumieniu równoważnym terminem jest habitat (od łac. habitatus zamieszkały).

Wśród siedlisk wyróżnia się:

• siedliska naturalne, czyli pierwotne – siedliska nie zmienione wskutek działalności człowieka
• siedliska synantropijne, które powstały w wyniku działalności człowieka. Należą do nich m.in.:
  • siedliska ruderalne,
  • siedliska segetalne,
  • siedliska półnaturalne

Stanowisko

Stanowisko to miejsce występowania osobnika bądź osobników danego gatunku, czyli powierzchnia terenu lub obszar przestrzeni, gdzie można je spotkać. Można je określić za pomocą współrzędnych geograficznych, opisać nazwą topograficzną lub zaznaczyć na mapie. Rozmieszczenie stanowisk w przestrzeni może być przedstawione za pomocą topogramu lub kartogramu. Ze względu na różny areał zajmowany przez stanowiska, przyjmuje się określone, umowne wartości graniczne wielkości (np. 1 ha, 1 km2) jako pojedyncze stanowiska, przedstawiając rozległe stanowiska jako odpowiednio większą ich liczbę. Zwiększanie się liczby stanowisk ma związek z ekspansją terytorialną i dobrą kondycją gatunku. Zmniejszanie się natomiast świadczy o wycofywaniu się i zanikaniu gatunku.

Subekumena

Subekumena to obszar na kuli ziemskiej zamieszkany przez człowieka jedynie okresowo (np. półpustynie przez koczowników) bądź niezamieszkany, ale wykorzystywany gospodarczo (np. kopalnie cyny w Boliwii na wysokości 5400 m n.p.m.).

Sukcesja ekologiczna

Sukcesja ekologiczna, sukcesja biocenoz, sukcesja to jedna z najważniejszych form zmienności biocenoz w czasie. W odróżnieniu od cyklicznych fluktuacji sezonowych sukcesja ekologiczna jest procesem kierunkowym. Proces przebiega etapami od stadium początkowego poprzez stadia pośrednie do klimaksu. Stadium klimaksu w danych warunkach klimatyczno-siedliskowych można uznać za stadium stabilne. Jednak i ono podlega zmianom pod wpływem ciągłych zmian klimatu oraz ewolucji. W naturalnych warunkach Polski zmiany biocenoz klimaksowych zachodzą ok. 10 razy wolniej niż zmiany w biocenozach etapów wcześniejszych.

Przykładem sukcesji roślinnej może być zmiana biocenoz w miarę starzenia się zbiornika wodnego, czyli jego lądowacenie. Pierwszą fazą jest wypłycanie i coraz szersze zarastanie płem, obszar przekształca się w młakę, następnie różne rodzaje torfowisk, a w końcu staje się typowym środowiskiem lądowym, trawiastym lub leśnym (zależnie od ilości opadów).

Przykładem sukcesji poza królestwem roślin może być kształtowanie się osadu czynnego biologicznej oczyszczalni ścieków. Początkowo osad składa się wyłącznie z bakterii, oraz jednokomórkowych pierwotniaków, z czasem przybywa bakterii włóknistych, oraz pierwotniaków kolonijnych, osiadłych. Stopniowo między nimi wytwarza się równowaga, wówczas oczyszczanie przebiega najefektywniej.

Synurbizacja

Synurbizacja to w ekologii proces dostosowania się populacji zwierzęcych do specyficznych warunków panujących w miastach. Termin ten został po raz pierwszy użyty w 1978 roku w pracy Romana Andrzejewskiego i współpracowników, poświęconej ekologii myszy polnych w Warszawie.

Wśród zwierząt zasiedlających miasta najczęściej obserwowane są zmiany o charakterze etologicznym, np. zachowania agresywne, śmiałość wobec ludzi, proszenie o pokarm, zmiana aktywności z nocnej na dzienną, itp. Zmiany w populacjach mogą sięgać jednak cech fizjologicznych i genetycznych. Przykładami populacji synurbijnych mogą być kosy czy myszy polne. Synurbizacja jest pojęciem węższym w stosunku do synantropizacji.

Środowisko

Środowisko to ogół elementów nieożywionych i ożywionych, zarówno naturalnych, jak i powstałych w wyniku działalności człowieka, występujących na określonym obszarze oraz ich wzajemne powiązania, oddziaływania i zależności. Jest to pojęcie podrzędne w stosunku do przyrody, obejmującej również elementy ożywione.

Środowisko geograficzne to otoczenie fizyczne (nieorganiczne) i biotyczne (organiczne), w którym żyje społeczeństwo ludzkie. Stanowi przekształcone środowisko przyrodnicze oraz elementy antropogeniczne (infrastruktura osadnicza, przemysłowa, rolna i in.).

Z uwagi na stopień przekształcenia środowisko dzieli się na:

• środowisko przyrodnicze (naturalne) – całokształt ożywionych i nieożywionych składników przyrody, ściśle ze sobą powiązanych, otaczających organizmy żywe. Jedną z zasadniczych właściwości środowiska przyrodniczego jest równowaga naturalna, która zachodzi, gdy odpływ i dopływ energii i materii w przyrodzie są zrównoważone. Środowisko przyrodnicze znajduje się w ciągłej interakcji z człowiekiem. W jego ramach można wyróżnić następujące elementy:
  • budowa geologiczna
  • rzeźba terenu
  • klimat
  • stosunki wodne
  • gleba
  • organizmy żywe
• środowisko antropogeniczne – środowisko przekształcone wskutek działalności człowieka (antropopresja). Jest to system krajobrazów gospodarczych. Wytworzony przez świadomą, globalną działalność człowieka w wyniku coraz nowocześniejszych technologii przetwarzających elementy środowiska przyrodniczego dla własnych potrzeb. Zasięg środowiska antropogenicznego zależy od liczby ludności na Ziemi, a także od zaawansowania myśli technicznej (np. rewolucja przemysłowa). Przykłady: aglomeracja miejska, obszary górnicze, agrocenozy.
• środowisko sztuczne
• środowisko zdegradowane

Wszechświat

Wszechświat (łac. universum) to wszystko, co istnieje fizycznie: cała czasoprzestrzeń, oraz wszystkie wypełniające ją formy energii jak materia i pola fizyczne. To synonim słów natura i przyroda. Bywa utożsamiany ze światem i rzeczywistością – niektóre doktryny filozoficzne twierdzą, że nie istnieje nic innego

Wszechświat jest też znany jako Kosmos, ale ten termin ma też węższe znaczenie: może oznaczać przestrzeń pozaziemską, otaczającą atmosferę Ziem, czyli przestrzeń kosmiczną oraz wypełniające je ciała niebieskie inne niż Ziemia.

Wszechświat zwykle jest definiowany jako wszystko, co istnieje, wszystko, co istniało, i wszystko, co będzie istnieć. Według naszego obecnego rozumienia Wszechświat składa się z trzech części składowych: czasoprzestrzeni, form energii (w tym promieniowania elektromagnetycznego i materii), oraz praw fizyki, które się do nich odnoszą. Wszechświat obejmuje całe życie i historię; niektórzy filozofowie i naukowcy sugerują również, że obejmuje również idee, takie jak matematyka.

Ziemia

Ziemia (łac. Terra, Tellus; gr. Γαῖα, trb. Gaja) to trzecia, licząc od Słońca, oraz piąta pod względem wielkości planeta Układu Słonecznego. Pod względem średnicy, masy i gęstości jest to największa planeta skalista Układu Słonecznego. Ziemia jest zamieszkana przez miliony gatunków, w tym przez człowieka. Jest jedynym znanym miejscem we Wszechświecie, w którym występuje życie. Według danych zebranych metodą datowania izotopowego, planeta uformowała się ok. 4,54 ± 0,05 mld lat temu[.

Prawdopodobnie w ciągu pierwszego miliarda lat po uformowaniu się Ziemi w oceanach pojawiło się życie. Z żyjących na Ziemi organizmów żywych składa się biosfera, która wpływa na jej atmosferę, hydrosferę, litosferę i inne czynniki abiotyczne planety, umożliwiając rozwój i wzrost liczby organizmów aerobowych i anaerobowych, oraz powstanie ozonosfery. Rozwój życia na lądzie i w wodzie umożliwiła powłoka ozonowa, ziemskie pole magnetyczne, zmniejszając natężenie promieniowania ultrafioletowego, oraz magnetosfera, odbijająca cząstki wiatru słonecznego i promieniowania kosmicznego. Dystans dzielący Słońce od Ziemi, jej właściwości fizyczne oraz jej historia geologiczna są najważniejszymi czynnikami, które pozwoliły organizmom żyć i ewoluować. Różnorodność biologiczna Ziemi nieustannie powiększa się, chociaż w dziejach życia Ziemi proces ten był kilkukrotnie przerywany, kiedy miało miejsce masowe wymieranie gatunków. Pomimo że naukowcy szacują, że ok. 99% gatunków organizmów żywych (ok. 5 mld) kiedykolwiek zamieszkujących Ziemię uważa się za wymarłe, wciąż mieszka na niej ok. 10–14 mln gatunków, z czego 1,2 mln zostało udokumentowanych.

Ponad 8 mld ludzi zamieszkujących Ziemię w 2022 jest zależnych od jej biosfery i minerałów. Zasoby naturalne skorupy ziemskiej i umiejętność ich przetworzenia zapewniają przetrwanie m.in. globalnej populacji ludzkiej.

dodatkowe informacje:
Błękitna planeta

Zoocenoza

Zoocenoza to zwierzęca część każdej biocenozy. Jest to zespół różnych gatunków zwierząt charakterystycznych dla danego środowiska, połączonych ze sobą łańcuchami pokarmowymi, konkurencją i innymi zależnościami ekologicznymi, będących uzależnione pokarmowo od zamieszkanego przez nie zbiorowiska roślinnego.

Życie

Życie (gr. βίος, bios) w biologii ma dwie, związane ze sobą definicje:

• zespół procesów życiowych – swoistych, wysoko zorganizowanych funkcjonalnie (w cykle i sieci), przemian fizycznych i reakcji chemicznych, zachodzących w otwartych termodynamicznie, wyodrębnionych z otoczenia układach fizycznych (zawierających zawsze kwasy nukleinowe i białka, według stanu współczesnej wiedzy), zbudowanych morfologicznie (o hierarchicznej strukturze), składających się z jednej lub wielu komórek (organizmach, osobnikach) oraz swoistych zjawisk biologicznych, zachodzących z udziałem tych organizmów – istniejący na Ziemi, a być może też na innych planetach
• właściwość pewnych układów fizycznych (organizmów), w których zachodzą procesy życiowe

Zdefiniowanie życia współcześnie jest problemem dla naukowców i filozofów. Jest to trudne, ponieważ po części życie jest procesem, a nie czystą substancją. Definicja życia musi być wystarczająco ogólnikowa, aby obejmować zarówno wszystkie znane nam istniejące formy życia, jak i pozaziemskie formy życia, odmienne od tych zamieszkujących Ziemię (w egzobiologii).

Najmniejszą jednostką życia jest organizm. Organizmy mogą składać się z jednej lub więcej komórek, przechodzą metabolizm, utrzymują homeostazę, mogą rosnąć, reagują na bodźce, rozmnażają się (płciowo lub bezpłciowo), oraz, drogą ewolucji, dopasowują się do otaczającego ich środowiska w ciągu kolejnych pokoleń. W biosferze Ziemi można znaleźć wiele różnorodnych organizmów, których życie opiera się na węglu oraz wodzie. Organizmy dzielą się m.in. na rośliny, zwierzęta, grzyby, protisty, archeony i bakterie. Kryteria życia w niektórych przypadkach bywają niejednoznaczne, w związku z czym, w zależności od źródła, stworzenia takie jak wirusy, wiroidy czy sztuczne życie są niezaliczane do organizmów żywych.

Najstarszym fizycznym świadectwem istnienia życia na Ziemi jest biogenny grafit pobrany ze skał metaosadowych powstałych 3,7 mld lat temu w zachodniej Grenlandii oraz skamieniałości maty drobnoustrojowej (microbial mat) znalezionej w piaskowcu w zachodniej Australii. Wiele teorii, takich jak np. Wielkie Bombardowanie, sugeruje, że życie na Ziemi mogło istnieć jeszcze wcześniej. Odwołując się do różnych badań życie na Ziemi mogło istnieć nawet od 4,4-4,1 mld lat temu.

Życie na Ziemi, od czasu jego powstania, rozwinęło się w wielu formach, które zostały sklasyfikowane i podzielone na jednostki zwane taksonami. Organizmy żywe mogą żyć i prosperować w wielu warunkach. Mimo to, szacuje się, że spośród 5 mld gatunków zamieszkujących Ziemię w ciągu całej jej historii, wyginęło ok. 99% gatunków. Szacuje się, że liczba obecnie żyjących na Ziemi gatunków wynosi 10–14 mln, z czego do tej pory zostało udokumentowanych 1,9 mln.

Odwołując się do hipotezy panspermii, życie mikroskopijne – rozprowadzone przez meteoryty, planetoidy i inne małe ciała Układu Słonecznego – może istnieć również w innych miejscach we Wszechświecie. Mimo że znane jest nam jedynie życie istniejące na Ziemi, jest możliwe, że istnieje również życie pozaziemskie.

źródło: materiały prasowe
Agrocenoza, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Anekumena, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Antroposfera, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Antropopresja, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Atmosfera, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Biocenoza, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Biologia, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Biom, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Biosfera, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Biotop, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Ekologia, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Ekosfera, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Ekosystem, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Eukarionty, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Ewolucja biologiczna, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Fauna, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Fitocenoza, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Flora, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Gatunek, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Gatunek obcy, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Gatunek rodzimy, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Gatunek synantropijny, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Geosfera, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Habitat, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Horyzont geograficzny, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Hydrosfera, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Klimaks, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Krajobraz, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Litosfera, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Mikroorganizm, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Natura, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Organizm, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Pedosfera, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Populacja, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Powłoka ziemska, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Prokarionty, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Różnorodność biologiczna, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Sieć troficzna, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Siedlisko, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Stanowisko (biologia), autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Subekumena, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Sukcesja ekologiczna, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Synurbizacja, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Środowisko, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Środowisko antropogeniczne, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Środowisko geograficzne, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Środowisko przyrodnicze, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Wszechświat, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Ziemia, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Zoocenoza, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Życie, autorzy, licencja CC BY SA 4.0

🌍 Ekologia, przyroda, środowisko – dodatkowe informacje:
agrocenoza, agroleśnictwo, atmosfera, biocenoza, biodegradacja, biofilia, biofobia, biologia, biom, bioróżnorodność, biosfera, biotop, błękitna planeta Ziemia, czwarta przyroda, drzewa, ekologia, ekoaktywizm, ekologizm, ekopolityka, ekosystem, ekozofia, eukarionty, ewolucja, fauna, fitocenoza, flora, gatunek, geosfera, habitat, hydrosfera, kalendarz ekologiczny, kalendarium wydarzeń ekologicznych, klimaks, koszenie trawników, krajobraz, las pierwotny, litosfera, łąka, mała retencja, martwe drewno, miedza, mikroorganizm, mokradło, natura, obszary siedliskowe, ochrona bierna, ochrona czynna, ochrona przyrody, ochrona środowiska, oczyszczanie ścieków, organizm, pastwisko, park ciemnego nieba, pedosfera, populacja, powłoka ziemska, prawa zwierząt, przyroda, reintrodukcja, renaturalizacja, rekultywacja, renaturyzacja, restytucja, retencja, rewilding (zdziczanie, zadziczanie), rewitalizacja, rolnictwo ekologiczne, rolnictwo ekstensywne, rolnictwo regeneratywne, sieć troficzna, siedlisko, sozoligia, stanowisko, starodrzew, struktura ekosystemu, sukcesja, środowisko: przyrodnicze (naturalne), antropogeniczne, sztuczne, zdegradowane, torfowisko, trzeci krajobraz, turystyka ekologiczna, woda, wszechświat, zadrzewienia śródpolne, zasoby naturalne, Ziemia, zoocenoza, życie

🌱 formy ochrony przyrody w Polsce:
Obszar Natura 2000, obszar chronionego krajobrazu, ochrona gatunkowa roślin zwierząt i grzybów, park krajobrazowy, park narodowy, pomnik przyrody, rezerwat przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo–krajobrazowe

ekologiczne idee:
filozofia Leave No Trace, kodeks (dekalog) podróżnika, głęboka ekologia, Hipoteza Gai, Wildlife Selfie Code

konwencje, traktaty, konferencje, święta:
Agenda 21
Dyrektywy ws. jakości powietrza (AAQD)
Rozporządzenie UE przeciwko wylesianiu European Union Deforestation Regulation (EUDR)
Konwencją Helsińską HELCOM (Komisja Ochrony Środowiska Morskiego Bałtyku)
Konwencja Jamajska (Konwencja Narodów Zjednoczonych o Prawie Morza)
Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk – Konwencja Berneńska
Konwencja Londyńska (Konwencja o zapobieganiu zanieczyszczeniu mórz przez zatapianie odpadów i innych substancji)
Konwencja MARPOL (Międzynarodowa Konwencja o Zapobieganiu Zanieczyszczaniu Morza Przez Statki)
Konwencją Narodów Zjednoczonych o Prawie Morza (United Nations Convention on the Law of the Sea, UNCLOS)
Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt – Konwencja Bońska CMS
Konwencja o różnorodności biologicznej CBD
Konwencja Ramsarska
Konferencja i deklaracja Sztokholmska ONZ
Konwencja Waszyngtońska CITIES
Konwencja Wiedeńska w Sprawie Ochrony Warstwy Ozonowej
Konwencja w Sprawie Ochrony i Lista Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody IUCN
Nature Restoration Law
Porozumienie o ochronie populacji europejskich nietoperzy EUROBATS
Porozumienie o ochronie małych waleni Bałtyku Północno-Wschodniego Atlantyku Morza Irlandzkiego i Morza Północnego ASCOBANS
Porozumienie Paryskie
Protokół z Kioto
Protokół z Montrealu (Protokół Montrealski)
Ramowa dyrektywa wodna
Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w Sprawie Zmian Klimatu UNFCCC
Strategia Różnorodności Biologicznej w UE do 2030
Szczyt Ziemi 1992 (Earth Summit 1992)
Szczyt Ziemi 2002 (The World Summit on Sustainable Development)
Światowy Dzień Środowiska
Traktat o przestrzeni kosmicznej (Outer Space Treaty)

🧠 Wiedza ekologiczna – dodatkowe informacje:
aforyzmy ekologiczne, biblioteka ekologa, biblioteka młodego ekologa, ekoprognoza, encyklopedia ekologiczna, hasła ekologiczne, hasztagi (hashtagi) ekologiczne, kalendarium wydarzeń ekologicznych, kalendarz ekologiczny, klęski i katastrofy ekologiczne, największe katastrofy ekologiczne na świecie, międzynarodowe organizacje ekologiczne, podcasty ekologiczne, poradniki ekologiczne, (nie) tęgie głowy czy też (nie) najtęższe umysły, znaki i oznaczenia ekologiczne

🤝Dziękuję, że przeczytałaś/eś powyższe informacje do końca. Jeśli cenisz sobie zamieszczane przez portal treści zapraszam do wsparcia serwisu poprzez Patronite.

☕ Możesz również wypić ze mną wirtualną kawę! Dorzucasz się w ten sposób do kosztów prowadzenia portalu, a co ważniejsze, dajesz mi sygnał do dalszego działania. Nad każdym artykułem pracuję zwykle do późna, więc dobra, mocna kawa wcale nie jest taka zła ;-) 💪☕

🔔 Zapisz się na Newsletter i otrzymuj email z ekowiadomościami. Dodatkowo dostaniesz dostęp do specjalnego działu na stronie portalu, gdzie pojawiają się darmowe materiały do pobrania i wykorzystania. Poradniki i przewodniki, praktyczne zestawienia, podsumowania, wzory, karty prac, checklisty i ściągi. Wszystko czego potrzebujesz do skutecznej i zielonej rewolucji w twoim życiu. Zapisz się do Newslettera i zacznij zmieniać świat na lepsze.

Chcesz podzielić się ciekawym newsem lub zaproponować temat? Skontaktuj się pisząc maila na adres:
✉️ informacje@wlaczoszczedzanie.pl

🔍Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej portalu Włącz oszczędzanie