Czas czytania: 8 minut
Ostatnia aktualizacja:
Ekologia (gr. οἶκος (oíkos) ‘dom’ + λόγος (logos) ‘słowo, nauka’) to nauka o strukturze i funkcjonowaniu przyrody, zajmująca się badaniem oddziaływań pomiędzy organizmami a ich środowiskiem, oraz wzajemnie między tymi organizmami (czyli strukturą ekosystemów).
Ekologia zajmuje się badaniem powiązań między organizmami żywymi a środowiskiem abiotycznym (układy biologiczne istnieją w sieci powiązań między sobą i otaczającym je środowiskiem), opartych na różnego rodzaju interakcjach. Odkrywanie tych zjawisk dokonywało się od starożytności, ale ekologia jako samodzielna nauka rozwinęła się w zasadzie w XIX w. Ekologia nie jest nauką obojętną wobec egzystencji przyrody i człowieka, dlatego często w potocznych dyskusjach utożsamiana jest z sozologią i filozofią.
Najogólniej jest nauką o porządku i nieporządku w przyrodzie, oraz o konsekwencjach wynikających z tego porządku i nieporządku dla istnienia biosfery i człowieka.
Określenia ekologia, ekologiczny są często używane w języku potocznym w szerokim i czasem nieprecyzyjnym sensie znaczeniowym, nie zawsze związanym z ekologią jako nauką. Często odnoszą się do sozologii, tj. nauki o ochronie środowiska lub do ochrony środowiska jako takiej, a nawet do filozofii ekologicznej (ekozofia), działalności społecznej czy artystycznej.
Spis treści
Podstawowe informacje
Termin ten, od słowa oecologia, wprowadził w 1866 roku niemiecki biolog i ewolucjonista Ernst Haeckel, by określić badania nad zwierzętami i ich relacjami z otaczającym światem nieorganicznym i organicznym, ze szczególnym uwzględnieniem interakcji, przyjaznych lub wrogich, z organizmami roślinnymi i zwierzęcymi, z którymi wchodzą w kontakt. Na organizmy w środowisku oddziałują czynniki abiotyczne i biotyczne.
Zazwyczaj za najważniejsze pojęcia w ekologii uważa się następujące: populacja, biocenoza, ekosystem, krajobraz, biosfera, sukcesja ekologiczna.
Różne definicje ekologii
Jedni autorzy sądzą, że przedmiotem ekologii powinny być relacje między rzeczywistością biotyczną a abiotyczną, inni natomiast rozszerzają jej zakres na tak zwany wymiar aplikacyjny (ekologia stosowana). W konsekwencji dla jednych jest to nauka biologiczna, dla innych geograficzna, a jeszcze inni poszerzają ją o problematykę ochrony środowiska (ekologizm). Jedni bronią jej wymiaru ilościowego (strategia redukcjonistyczna), inni skupiają się na wymiarze jakościowym (strategia holistyczna). Z powodu tak różnorodnych podejść i poglądów na zakres ekologii w podręcznikach spotyka się różne jej definicje i różne modele teoretyczne.
Ernst Haeckel
Przez ekologię rozumiemy wiedzę związaną z ekonomiką natury – badanie stosunków roślin i zwierząt z ich środowiskiem organicznym i nieorganicznym, w tym przede wszystkim ich przyjazne i wrogie stosunki z tymi zwierzętami i roślinami, z którymi wchodzą one w bezpośredni lub pośredni kontakt – można powiedzieć, że ekologia jest budowaniem tych wszystkich złożonych interakcji, które Darwin nazywa warunkami walki o byt.
Claude Lévi-Strauss
Ekologia jest astronomią życia. Tak jak astronomia ukazuje położenie ciał niebieskich, tak ekologia ukazuje rozłożenie organizmów żywych na Ziemi. Ekolog nie ogranicza się tylko do opisu tego rozmieszczenia, stara się odpowiedzieć, dlaczego jest ono właśnie takie, dlaczego zbiorowiska roślin mają swoją strukturę i wypełniają dane funkcje. Jest to wskazanie na ekologię ewolucyjną, funkcjonalną i opisową.
Charles J. Krebs
Ekologia jest nauką zajmującą się regułami zachodzącymi między występowaniem i rozmieszczeniem organizmów, a podstawowym zadaniem ekologii jest wskazanie na przyczyny warunkujące rozmieszczenie i liczebność organizmów (taki cel postawił np. Humboldt w XVIII w.).
Krebs wyróżnia:
- ekologię opisową – historia naturalna, opisywanie zbiorowisk roślinnych, całych formacji roślinnych kuli ziemskiej, również zgrupowań zwierząt – ociera się o zoogeografię czy biogeografię
- ekologię funkcjonalną – poszukuje i bada związki, wzajemne zależności i oddziaływania między składowymi jednostek opisywanych przez ekologię opisową, poszukuje ogólnych zasad funkcjonowania systemów ekologicznych
- ekologię ewolucyjną – rozważa organizmy i relacje istniejące między nimi jako twory historycznego procesu ewolucji
Eugene Odum
Ekologia to nauka o strukturze i funkcjonowaniu natury, supernauka lub nauka jednocząca.
Barrington Moore
Ekologia jest nauką syntetyzującą nasze pojmowanie struktury i funkcjonowania biosfery.
Russel Ackoff
Ekologia to studium ekosystemów, otwarte na szerokie pole od fizjologii do biogeografii.
Francesco Di Castri
- Ekologia jest nauką przyrodniczą, która wymaga spełnienia rygorów metodologii nauk przyrodniczych i posiada własne kompetencje. Nie jest odczuciem, wyczuciem, stanem ducha lub warunkiem respektowania natury.
- Ekologia nie jest synonimem partii politycznych lub programem grup nacisku. To nie znaczy, że wnioski wynikające z jej koncepcji nie wpływają na zrozumienie relacji między ekologią naukową a ekologią polityczną.
- Ekologia nie jest synonimem spuścizny biologicznej danego regionu lub kraju. Poznanie naukowe dynamiki gatunków danego kraju i regionu, funkcjonowanie ekosystemów jest nieodzowne dla tej dziedziny. Ekologia dostarcza danych do zarządzania tym dziedzictwem.
- Ekologia nie jest nauką będącą syntezą dokonaną na podstawie danych dostarczonych przez inne nauki. Ona jest otwarta na inne nauki. Ekologia jest jednak nauką z jej własna logiką, metodologią i koncepcjami.
- Ekologia nie jest nauką w pełni holistyczną. Aby zrozumieć mechanizm procesów ekologicznych i interakcje w badanych zgrupowaniach czy zespołach, należy przyjąć środek między rozumowaniem holistycznym i redukcjonistycznym, między rozumowaniem syntetycznym i analitycznym.
- Ekologia nie jest synonimem wiedzy o środowisku lub nauką obejmująca problemy środowiska (choć często do takiej funkcji bywa sprowadzana). Nie oznacza to, że wyniki poznania ekologicznego nie powinny być wykorzystane w ochronie środowiska (np. rekultywacja jezior, regeneracja zdewastowanych lasów). Nie jest też synonimem eksploatacji zasobów naturalnych.
- Ekologia nie jest synonimem biotycznego układu terytorialnego (przestrzenny rozkład gatunków). Ekologia uwzględnia układ przestrzenny w podejmowaniu kwestii różnorodności ekologicznej, przy analizie sukcesji ekosystemów, ukazywaniu warunków stabilności ekosystemów.
Działy ekologii
Współcześnie wyodrębniane są dwa główne działy ekologii:
- ekologia gatunku
- ekologia zespołów wielogatunkowych – synekologia, biocenologia, badania tworzenia się i struktury ekosystemów
W zakres ekologii gatunku wchodzi:
- ekologia populacyjna – zagadnienia dynamiki populacji lokalnych, problemy zasięgu i rozmieszczenia
- geografia fizyczna kompleksowa – budowa, organizacja, zróżnicowanie i funkcjonowanie środowiska przyrodniczego traktowanego jako całość
- ekologia ewolucyjna – historia życia gatunków m.in. ich ewolucyjne adaptacje, dostosowania. Jedną z jej dziedzin jest paleoekologia, badająca ekologię wymarłych gatunków. Wprowadzając pojęcie ekologii gatunku jako części ekologii, wycofano wcześniej stosowany podział tej nauki na:
- autekologię – naukę o funkcjonowaniu pojedynczych organizmów w ich środowisku (zbliżoną do fizjologii gatunku)
- synekologię – ekologię grup osobników, np. populacji, formacji i zespołów roślinnych, zgrupowań zwierząt, ekosystemów
Wśród działów ekologii wyodrębnionych ze względu na metodologię badań wymieniane są m.in.:
- ekologia opisowa – historia naturalna, opisywanie całych formacji roślinnych i zgrupowań zwierząt kuli ziemskiej (ociera się o zoogeografię czy biogeografię)
- ekologia funkcjonalna – poszukiwania i badania związków, wzajemnych zależności i oddziaływań między składowymi jednostek opisywanych przez ekologię opisową, poszukiwania ogólnych zasad funkcjonowania systemów ekologicznych
- ekologia molekularna – m.in. oceny bioróżnorodności, w tym różnorodności genetycznej (różnorodność w ramach gatunku), i jej przyczyn, śledzenie tras przemieszczania się organizmów (migracja zwierząt i roślin), mierzenie wsobności, charakteryzowanie nowych gatunków, próby odtwarzania dawnego zasięgu występowania
- ekologia stosowana (sozologia) – ochrona środowiska naturalnego (od ochrony poszczególnych gatunków po ekosystemy czy biosferę).
Działem ekologii silnie zakorzenionym w biochemii jest ekologia biochemiczna.
dodatkowe informacje:
agroekologia
ekologia człowieka
ekologia leśna
ekologia molekularna
ekologia społeczna
ekologia teoretyczna
ekologia tropikalna
polityka ekologiczna
ekologizm – zielona polityka (ekopolityka)
klasy wierności
Podstawowe pojęcia
Agrocenoza, Atmosfera, Biocenoza, Biologia, Biom, Bioróżnorodność, Biosfera, Biotop, Ekologia, Ekosystem, Eukarionty, Ewolucja biologiczna, Fauna, Fitocenoza, Flora, Gatunek, Geosfera, Habitat, Hydrosfera, Klimaks, Krajobraz, Litosfera, Mikroorganizm, Organizm, Pedosfera, Populacja, Powłoka ziemska, Prokarionty, Przyroda, Sieć troficzna, Siedlisko, Stanowisko, Sukcesja ekologiczna, Środowisko, Wszechświat, Ziemia, Zoocenoza, Życie
źródło: materiały prasowe
Ekologia, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
🌍 Ekologia, przyroda, środowisko – dodatkowe informacje:
agrocenoza, agroleśnictwo, atmosfera, biocenoza, biodegradacja, biofilia, biofobia, biologia, biom, bioróżnorodność, biosfera, biotop, błękitna planeta Ziemia, czwarta przyroda, drzewa, ekologia, ekoaktywizm, ekologizm, ekopolityka, ekosystem, ekozofia, eukarionty, ewolucja, fauna, fitocenoza, flora, gatunek, geosfera, habitat, hydrosfera, kalendarz ekologiczny, kalendarium wydarzeń ekologicznych, klimaks, koszenie trawników, krajobraz, las pierwotny, litosfera, łąka, mała retencja, martwe drewno, miedza, mikroorganizm, mokradło, natura, obszary siedliskowe, ochrona bierna, ochrona czynna, ochrona przyrody, ochrona środowiska, oczyszczanie ścieków, organizm, pastwisko, park ciemnego nieba, pedosfera, populacja, powłoka ziemska, prawa zwierząt, przyroda, reintrodukcja, renaturalizacja, rekultywacja, renaturyzacja, restytucja, retencja, rewilding (zdziczanie, zadziczanie), rewitalizacja, rolnictwo ekologiczne, rolnictwo ekstensywne, rolnictwo regeneratywne, sieć troficzna, siedlisko, sozoligia, stanowisko, starodrzew, struktura ekosystemu, sukcesja, środowisko: przyrodnicze (naturalne), antropogeniczne, sztuczne, zdegradowane, torfowisko, trzeci krajobraz, turystyka ekologiczna, woda, wszechświat, zadrzewienia śródpolne, zasoby naturalne, Ziemia, zoocenoza, życie
🌱 formy ochrony przyrody w Polsce:
Obszar Natura 2000, obszar chronionego krajobrazu, ochrona gatunkowa roślin zwierząt i grzybów, park krajobrazowy, park narodowy, pomnik przyrody, rezerwat przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo–krajobrazowe
ekologiczne idee:
filozofia Leave No Trace, kodeks (dekalog) podróżnika, głęboka ekologia, Hipoteza Gai, Wildlife Selfie Code
konwencje, traktaty, konferencje, święta:
Agenda 21
Dyrektywy ws. jakości powietrza (AAQD)
Rozporządzenie UE przeciwko wylesianiu European Union Deforestation Regulation (EUDR)
Konwencją Helsińską HELCOM (Komisja Ochrony Środowiska Morskiego Bałtyku)
Konwencja Jamajska (Konwencja Narodów Zjednoczonych o Prawie Morza)
Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk – Konwencja Berneńska
Konwencja Londyńska (Konwencja o zapobieganiu zanieczyszczeniu mórz przez zatapianie odpadów i innych substancji)
Konwencja MARPOL (Międzynarodowa Konwencja o Zapobieganiu Zanieczyszczaniu Morza Przez Statki)
Konwencją Narodów Zjednoczonych o Prawie Morza (United Nations Convention on the Law of the Sea, UNCLOS)
Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt – Konwencja Bońska CMS
Konwencja o różnorodności biologicznej CBD
Konwencja Ramsarska
Konferencja i deklaracja Sztokholmska ONZ
Konwencja Waszyngtońska CITIES
Konwencja Wiedeńska w Sprawie Ochrony Warstwy Ozonowej
Konwencja w Sprawie Ochrony i Lista Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody IUCN
Nature Restoration Law
Porozumienie o ochronie populacji europejskich nietoperzy EUROBATS
Porozumienie o ochronie małych waleni Bałtyku Północno-Wschodniego Atlantyku Morza Irlandzkiego i Morza Północnego ASCOBANS
Porozumienie Paryskie
Protokół z Kioto
Protokół z Montrealu (Protokół Montrealski)
Ramowa dyrektywa wodna
Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w Sprawie Zmian Klimatu UNFCCC
Strategia Różnorodności Biologicznej w UE do 2030
Szczyt Ziemi 1992 (Earth Summit 1992)
Szczyt Ziemi 2002 (The World Summit on Sustainable Development)
Światowy Dzień Środowiska
Traktat o przestrzeni kosmicznej (Outer Space Treaty)
🧠 Wiedza ekologiczna – dodatkowe informacje:
aforyzmy ekologiczne, biblioteka ekologa, biblioteka młodego ekologa, ekoprognoza, encyklopedia ekologiczna, hasła ekologiczne, hasztagi (hashtagi) ekologiczne, kalendarium wydarzeń ekologicznych, kalendarz ekologiczny, klęski i katastrofy ekologiczne, największe katastrofy ekologiczne na świecie, międzynarodowe organizacje ekologiczne, podcasty ekologiczne, poradniki ekologiczne, (nie) tęgie głowy czy też (nie) najtęższe umysły, znaki i oznaczenia ekologiczne
🤝Dziękuję, że przeczytałaś/eś powyższe informacje do końca. Jeśli cenisz sobie zamieszczane przez portal treści zapraszam do wsparcia serwisu poprzez Patronite.
☕ Możesz również wypić ze mną wirtualną kawę! Dorzucasz się w ten sposób do kosztów prowadzenia portalu, a co ważniejsze, dajesz mi sygnał do dalszego działania. Nad każdym artykułem pracuję zwykle do późna, więc dobra, mocna kawa wcale nie jest taka zła ;-) 💪☕
Chcesz podzielić się ciekawym newsem lub zaproponować temat? Skontaktuj się pisząc maila na adres:
✉️ informacje@wlaczoszczedzanie.pl
🔍Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej portalu Włącz oszczędzanie