Drzewa

Drzewa rządzą klimatem Ziemi i naszym życiem. Ograniczają smog, obniżają temperaturę w mieście w czasie upałów, a nawet zmniejszają zużycie energii. Dzięki drzewom mamy czym oddychać. Na całym świecie rośnie obecnie około 3 bilionów 40 miliardów drzew.

W ostatnich latach w Polsce miała miejsce liberalizacja przepisów, która przyniosła falę wycinek drzew. Wprowadzona w 2017 roku nowelizacja ustawy o ochronie przyrody, powszechnie nazywana lex Szyszko, zwiększyła uprawnienia właścicieli nieruchomości dotyczące wycinki drzew i krzewów rosnących na prywatnych posesjach i zniosła obowiązek uzyskiwania pozwolenia na taki krok. Z nowego prawa korzystali nie tylko właściciele nieruchomości, ale i deweloperzy, którzy wcześniej nie dostali zgody na wycinkę.

Obecnie w Sejmie znajduje się „Komisyjny projekt ustawy o zmianie ustaw w celu likwidowania tzw. zbędnych barier administracyjnych i prawnych wraz z autopoprawką” (druk 2628, 2628-A), procedowany przez Komisję Nadzwyczajną do spraw deregulacji. Projekt nowych przepisów przewiduje jeszcze dalej idące ułatwienia w wycince drzew rosnących na prywatnych posesjach – zmienia obwody pnia drzew, których nie trzeba będzie zgłaszać do wycinki, a także skraca terminy, w których organy otrzymujące zgłoszenie o zamiarze wycinki mogą zareagować.

Obrońcy przyrody ostrzegają przed powtórką z lex Szyszko. Eksperci apelują o wręcz odwrotny kierunek, czyli objęcie drzew większą ochroną. Tym bardziej że, jak podkreślają, rośnie społeczna akceptacja dla takich zmian.

Do drzew zalicza się niekiedy rośliny posiadające kłodzinę zamiast pnia zakończoną pękiem liści tj. paprocie drzewiaste, sagowcowe, palmy, pandany, juki i draceny. Oprócz drzew typowych i kłodziniastych wyróżnia się również sukulenty drzewiaste (np. niektóre kaktusy) czy drzewiaste trawy (bambusy).

Cykl życia drzew

Jednym z pierwszych drzew był Archaeopteris, który wyewoluował około 370 milionów lat temu. W miarę jego rozprzestrzeniania na Ziemi pojawiły się spore ilości tlenu, co pomogło w kolonizacji planety innym organizmom. W karbonie, dzięki ciepłemu i wilgotnemu klimatowi zaczęły rozwijać się gęste lasy złożone z Lepidodendronów, a u schyłku okresu pojawiły się pierwsze nagonasienne. W okresie trwania ery mezozoiku, podczas drastycznych zmian klimatycznych, najlepiej dostosowały się drzewa iglaste i miłorzęby. Pierwsze drzewa okrytonasienne wyewoluowały w okresie kredy. W trzeciorzędzie drzewa skolonizowały niemal wszystkie lądy, pojawiły się dęby, brzozy, cedry, klony, lipy. W okresie zlodowaceń na terenie dzisiejszej Europy wymarło wiele gatunków drzew, przez co nasza flora jest uboższa niż np. amerykańska, której pomogły uwarunkowania topograficzne.

Życie drzewa zaczyna się od kiełkowania nasiona. Po ukorzenieniu rozpoczyna się okres wzrostu drzewa. Pierwsze lata to faza młodociana, kolejny etap to lata szybkiego wzrostu, w których tempo rozwoju jest zależne od warunków klimatycznych, dostępności do wody i światła słonecznego.

W ciągu życia drzewo ciągle powiększa przekrój pnia i gałęzi. Za wzrost tego rodzaju odpowiada miazga, tzw. kambium, czyli warstwa nieustannie dzielących się komórek znajdujących się pod korą drzewa. Na przekroju pnia można zobaczyć wyraźne pierścienie przyrostów rocznych, które dają informację na temat wieku danego drzewa. Każdy pierścień pokazuje przyrost drewna podczas jednego okresu wegetacyjnego.

Roczny przyrost drewna w Polsce nie jest równomierny, gdyż sezon wegetacyjny nie trwa przez cały rok, zaś mając dwa okresy wegetacyjne w roku – drewno składa się z dwóch rodzajów słojów: jasnego i ciemnego. Słój jasny powstaje wczesną wiosną. Słój ciemny powstaje późnym latem.

Czasem wraz z wiekiem tempo wzrostu drzew spowalnia, aż w końcu ulega zahamowaniu. Takie okazy mogą żyć jeszcze wiele lat, jednak często zostają zaatakowane przez szkodniki lub grzyby, naruszające ich równowagę biologiczną, co doprowadza do ich powolnej śmierci.

W przeważającej większości badanych przypadków jednak tempo wzrostu wraz z wiekiem długo nie maleje, a im większe i grubsze jest drzewo, tym tempo asymilacji dwutlenku węgla i przyrostu masy jest większe. Dotyczy to zwłaszcza drzew rosnących w towarzystwie innych drzew konkurujących o światło.

Wiele gatunków drzew charakteryzuje się długowiecznością. W Polsce wiek poszczególnych dębów oraz cisów dochodzi do 1000 lat.

Najstarszym drzewem w Polsce jest cis pospolity, który rośnie na terenie prywatnym w Henrykowie Lubańskim (województwo dolnośląskie). Wiek drzewa ocenia się na ok. 1250 lat, obwód 512 cm, wysokość 13 m.

Najbardziej sędziwy wiek osiągają okazy sosny długowiecznej (Pinus longaeva) rosnące w Górach Białych (ponad 4700 lat). Często określa się je mianem najstarszych roślin na Ziemi, jednak żyją znacznie krócej od wegetatywnie rozmnażających się okazów topoli osikowych i niektórych krzewów (np. okaz Lomatia tasmanica z Tasmanii istnieje od 43,6 tys. Z tego też względu czasem najstarszym drzewem określa się Old Tjikko, okaz świerka pospolitego, którego system korzeniowy miał w czasie odkrycia (2004) ok. 9550 lat, mimo że pień jest o wiele młodszy.

Nawet najkrócej żyjące gatunki drzew dożywają zwykle kilkudziesięciu lat, nierzadko gatunki określane jako krótkowieczne (np. sumak octowiec lub topola osika) mają jedynie stosunkowo krótkotrwałe poszczególne pędy nadziemne, podczas gdy całe organizmy żyją znacznie dłużej tworząc z pędów podziemnych kolejne drzewiaste pędy nadziemne.

Najstarsze drzewa

Na świecie:

• Świerk w Dalarna – ok 9 550 lat, na wysokości 910 m n.p.m. w Fulufjället w prowincji Dalarna (Szwecja)
• Methuselah sosna długowieczna (Pinus longaeva D.K. Bailey) – ok 4 500 lat, rośnie w Górach Białych w Kalifornii
• poszczególne okazy drzew rozprzestrzeniających się wegetatywnie (np. topola osikowa) mogą żyć nieprzerwanie od nawet miliona lat tworząc dziesiątki tysięcy pni na powierzchni dziesiątków ha

W Polsce:

W Polsce kilkadziesiąt tysięcy najstarszych i najbardziej okazałych drzew podlega ochronie prawnej jako pomniki przyrody.

• Cis Henrykowski – ok 1 290 lat
• Dąb Chrobry – ok 760 lat
• Dąb Bartek – ok 680 lat

Najwyższe drzewa

Na świecie:

• Eukaliptus królewski (Eucalyptus regnans) – zachowały się doniesienia z XIX wieku o drzewach osiągających 132,6 m i 114,3 m wysokości. Współcześnie najwyższym drzewem tego gatunku jest Centurion rosnący na Tasmanii osiągający 99,6 m
• Sekwoja wiecznie zielona (Sequoia sempervirens) – 115,6 m, Park Narodowy Redwood, Kalifornia, USA
• Daglezja zielona (Pseudotsuga menziesii) – 99,4 m, hrabstwo Coos, Oregon, USA
• Świerk sitkajski (Picea sitchensis) – 96,7 m, Park stanowy Prairie Creek Redwoods, Kalifornia, USA
• Mamutowiec olbrzymi (Sequoiadendron giganteum) – 94,9 m, Redwood Mountain Grove, Park Narodowy Kings Canyon, Kalifornia, USA

W Polsce:

• Jodła pospolita (Abies alba) – prawie 60 m, rezerwat przyrody Komorzno w województwie opolskim
• Świerk pospolity (Picea abies) – 51 m, Puszcza Białowieska

Drzewa i ich niezwykłe właściwości

• 1 zdrowe 10 metrowe drzewo produkuje średnio 118 kilogramów tlenu rocznie – człowiek zużywa go natomiast 176 kg
• 2 drzewa średniej wielkości zaspokajają potrzeby jednej osoby
• 1 sześćdziesięcioletnia sosna wytwarza tyle tlenu ile zużywają 3 osoby
• 1 hektar lasu zaspokaja potrzeby 45 osób
• liście drzew ograniczają zapylenie na ulicach nawet o 70%
• drzewa podnoszą wilgotność – duży klon srebrzysty może wyparować ponad 265 l wody w ciągu godziny, schładzając otoczenie
• pochłaniają energię cieplną i dają ochłodę – gęsta korona drzewa może redukować do 90% promieniowania słonecznego

Walka ze zmianami klimatu

Drzewa pomagają walczyć z zmianami klimatu. a zwiększanie powierzchni terenów zielonych to jeden ze sposobów na redukowanie ilości CO2, jednak nie są on w stanie rozwiązać problemu globalnego ocieplenia.

Drzewo drzewu nie jest równe, tak jak jego wpływ na środowisko. Dąb ma gęste drewno i akumuluje więcej węgla niż topola. Są gatunki drzew, które potrafią mocno wysuszyć glebę lub tak zacienić dno lasu, by uniemożliwić rozwój innych roślin, a przez to zachwiać miejscowy ekosystem. Dlatego nie wystarczy powiedzieć posadźmy milion drzew. Trzeba wiedzieć, jakie drzewa posadzić i gdzie.

Gleba również może wpływać na klimat, bo jest trwalszym magazynem węgla. Drzewo też pochłania węgiel, ale jednak w procesie rozkładu jego tkanek, część tego węgla trafia do atmosfery, a część do gleby. Drzewo, które szybko rośnie i szybko umiera, nie wpływa tak pozytywnie na klimat jak drzewo, które rośnie wolno.

Warto jednak zaznaczyć, że każda część drzewa, od korzeni, aż po liście, przyczynia się do kontroli klimatu. Liście obniżają temperaturę powietrza za pomocą procesu parowania terenowego, zwanego ewapotranspiracją, który jest połączeniem zachodzących jednocześnie: ewaporacji (parowania z gruntu) i transpiracji (parowania z komórek roślinnych). Procesy te polegają na uwalnianiu wilgoci (pary wodnej) do powietrza.

Transpiracja to natomiast parowanie z roślin. Woda, która wsiąknie w glebę, przedostaje się do korzeni drzewa, a później paruje z liści. Z dużego dębu w ciągu roku może wyparować do atmosfery ok. 152 tys. litrów wody, co ma znaczący wpływ na temperaturę powietrza.

Rośliny czerpiąc wodę z gleby, wyparowują ją do atmosfery, przez co tworzą się niskie chmury. Promieniowanie słoneczne w znacznej mierze jest przez nie odbijane, co sprawia, że nie dociera do powierzchni Ziemi.

Czy wiesz, że …
Nasz kraj rocznie emituje ok. 320 mln ton dwutlenku węgla, a do jego redukcji potrzebowalibyśmy 104 mln hektarów lasu. Jest to teren ponad trzykrotnie większy niż powierzchnia naszego kraju. Obecnie tereny zalesione stanowią ok. 9 mln ha terenu Polski.

Oczyszczanie powietrze

Liście drzew filtrują cząstki zawieszone w powietrzu np. kurz, ozon, tlenek węgla i inne zanieczyszczenia. Za pomocą procesu fotosyntezy drzewa usuwają z atmosfery dwutlenek węgla i wydzielają tlen. Dwutlenek węgla jest następnie przez nie magazynowany. Drzewa mogą zatrzymać od 16 do 360 kg dwutlenku węgla rocznie, a dzięki absorpcji tego gazu cieplarnianego, rośliny także ochładzają powietrze.

Zapobieganie erozji

Drzewa zapobiegają erozji gleby i osunięciom ziemi. W miejscach, w których rosną, tworzą pod ziemią system korzeni, który wiąże glebę i ją scala. Pozwala to zapobiegać erozji wodnej, oraz wiatrowej. Dzięki temu m.in. deszcz nie wypłukuje materiału z gleby z taką łatwością. Nie jest on również tak szybko wywiewany jak z terenów, na których nie ma roślinności.

Oczyszczanie wody i gleby

Drzewa poprawiają też jakość wody, działając jak filtr np. dla pestycydów. W ich korzeniach znajdują się bakterie wiążące azot, dzięki czemu jest on usuwany z wody. Drzewa zapobiegają także zasoleniu gleby.

Korzyści z drzew na terenach miejskich

Drzewa miejskie stanowią tzw. zielony kapitał. Świadczą najbardziej wartościowe korzyści w zakresie regulacji temperatury lokalnej, poprawy estetyki miast oraz stwarzania warunków do uprawiania sportu i rekreacji.

Obniżenie temperatury

Drzewa obniżają temperaturę powietrza, co pomaga zredukować zużycie energii w domu, czy biurze. Cień który rzucają odpowiednio posadzone drzewa liściaste, pozwala ochłodzić budynki podczas ciepłych miesięcy. Ponadto drzewa chronią przed zimnym wiatrem.

Temperatura w miejscach zacienionych przez budynki i zadaszenia wykonane ze sztucznych materiałów (jak np. wiaty przystankowe) może być nawet o dziesięć stopni większa niż pod drzewem.

Naukowcy udowodnili, że posadzenie jednego drzewa od strony południowej, a drugiego od strony zachodniej budynku umożliwia zmniejszenie zużycia energii. Roczne koszty klimatyzacji mogą być obniżone o ok. 8-18%, a roczne koszty ogrzewania mogą spaść o ok. 2-8%.

Zwiększenie poziomu wilgotności

Przy odpowiednim rozplanowaniu drzew i innej zieleni w mieście, można zminimalizować efekt tzw. miejskiej wyspy ciepła. Jest to zjawisko, które dotyka tereny zurbanizowane (zwłaszcza miasta), związane z charakterystycznymi zmianami środowiska obszarów miejskich.

Miasta, ze względu na swoją strukturę, mają większą pojemność cieplną, a także wolniej wypromieniowują ciepło. Tereny gęsto zabudowane produkują, a także zatrzymują ciepło, przez co temperatura w dużych miastach może być nawet o kilkanaście stopni wyższa niż na przedmieściach.

Miejskie wyspy ciepła powstają na skutek wzrostu temperatury powietrza, w wyniku zwiększenia udziału absorbujących gorąco nawierzchni dróg i budynków (betonu i asfaltu), zmniejszania terenów zieleni i liczby drzew, a także zmian hydrologicznych. W wyniku tych przekształceń następuje redukcja parowania służącego do ochłodzenia środowiska miejskiego. Tereny o podwyższonej temperaturze charakteryzują się również dużą koncentracją zanieczyszczeń powietrza.

Odpowiednie rozmieszczenie drzew i krzewów, parków, ogrodów i zieleni miejskiej, może istotnie wpływać na temperaturę otoczenia obszarów zurbanizowanych. Drzewa w ciągu godziny są w stanie odparować nawet 8 l wody, pochłaniając przy tym 20 MJ energii i wytwarzając moc chłodzącą 5,5 kW.

Im większa korona i powierzchnia liści, tym więcej wody może odparować drzewo podczas upałów i zapewnić większy cień. Różnica między gatunkami roślin i ich wiekiem także ma znaczenie. Dojrzała brzoza może odparować do 70 litrów wody dziennie, a w ciągu tropikalnego dnia nawet do 400 l.

Zwiększenie retencji wód opadowych

Oprócz funkcji termoregulacyjnej, zieleń w mieście, w tym drzewa pełnią istotną rolę w regulacji cyklu hydrologicznego w przyrodzie. Zwiększają retencję wód opadowych i tym samym opóźniają spływ deszczówki, a także zapewniają jej oczyszczenie przed wprowadzeniem do głębszych warstw gleby. Obecnie aż 55% wody deszczowej w zabudowanym obszarze miejskim nie jest wchłaniane do gruntu i często odprowadzane jest do przepełnionej kanalizacji, niejednokrotnie powodując lokalne podtopienia (tzw. powodzie miejskie).

Oczyszczanie powietrza

W dużych miastach drzewa odgrywają bardzo ważną rolę w walce ze smogiem. Istnieją takie gatunki drzew zarówno liściastych jak i iglastych, których sadzenie jest zalecane, żeby ograniczyć zanieczyszczenie powietrza.

Na liście drzew liściastych, które pomagają w walce o czyste powietrze znalazły się m.in. wiąz pospolity, jesion wyniosły, klon zwyczajny, a także lipa drobnolistna oraz szerokolistna. Listę drzew iglastych odpornych na zanieczyszczenie powietrza otwiera świerk serbski i świerk kłujący (z Ameryki Północnej).

Gatunki iglaste pomagają walczyć ze smogiem nawet zimą, ponieważ nie tracą igieł, czyli swoich liści. Są one również skuteczne w wyłapywaniu różnego rodzaju zanieczyszczeń ze względu na to, że ich igły są często pokryte grubą warstwą wosku. Dzięki temu wszelkie cząstki pyłów z łatwością się do nich przyklejają.

Walcząc z zanieczyszczeniem powietrza w miastach należy zatem odpowiednio skomponować zieleń miejską, uwzględniając w niej zarówno gatunki liściaste, jak i iglaste.

źródło: materiały prasowe
Drzewa ograniczają smog, obniżają temperaturę w miastach w czasie upałów, zmniejszają zużycie energii
Drzewo, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Jaką rolę odgrywa zieleń w miastach?
Żywopłoty mogą być skuteczniejsze w walce ze smogiem niż wysokie drzewa

🌍 Ekologia, przyroda, środowisko – dodatkowe informacje:
agrocenoza, agroleśnictwo, atmosfera, biocenoza, biodegradacja, biofilia, biofobia, biologia, biom, bioróżnorodność, biosfera, biotop, błękitna planeta Ziemia, czwarta przyroda, drzewa, ekologia, ekoaktywizm, ekologizm, ekopolityka, ekosystem, ekozofia, eukarionty, ewolucja, fauna, fitocenoza, flora, gatunek, geosfera, habitat, hydrosfera, kalendarz ekologiczny, kalendarium wydarzeń ekologicznych, klimaks, koszenie trawników, krajobraz, las pierwotny, litosfera, łąka, mała retencja, martwe drewno, miedza, mikroorganizm, mokradło, natura, obszary siedliskowe, ochrona bierna, ochrona czynna, ochrona przyrody, ochrona środowiska, oczyszczanie ścieków, organizm, pastwisko, park ciemnego nieba, pedosfera, populacja, powłoka ziemska, prawa zwierząt, przyroda, reintrodukcja, renaturalizacja, rekultywacja, renaturyzacja, restytucja, retencja, rewilding (zdziczanie, zadziczanie), rewitalizacja, rolnictwo ekologiczne, rolnictwo ekstensywne, rolnictwo regeneratywne, sieć troficzna, siedlisko, sozoligia, stanowisko, starodrzew, struktura ekosystemu, sukcesja, środowisko: przyrodnicze (naturalne), antropogeniczne, sztuczne, zdegradowane, torfowisko, trzeci krajobraz, turystyka ekologiczna, woda, wszechświat, zadrzewienia śródpolne, zasoby naturalne, Ziemia, zoocenoza, życie

🌱 formy ochrony przyrody w Polsce:
Obszar Natura 2000, obszar chronionego krajobrazu, ochrona gatunkowa roślin zwierząt i grzybów, park krajobrazowy, park narodowy, pomnik przyrody, rezerwat przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo–krajobrazowe

ekologiczne idee:
filozofia Leave No Trace, kodeks (dekalog) podróżnika, głęboka ekologia, Hipoteza Gai, Wildlife Selfie Code

konwencje, traktaty, konferencje, święta:
Agenda 21
Dyrektywy ws. jakości powietrza (AAQD)
Rozporządzenie UE przeciwko wylesianiu European Union Deforestation Regulation (EUDR)
Konwencją Helsińską HELCOM (Komisja Ochrony Środowiska Morskiego Bałtyku)
Konwencja Jamajska (Konwencja Narodów Zjednoczonych o Prawie Morza)
Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk – Konwencja Berneńska
Konwencja Londyńska (Konwencja o zapobieganiu zanieczyszczeniu mórz przez zatapianie odpadów i innych substancji)
Konwencja MARPOL (Międzynarodowa Konwencja o Zapobieganiu Zanieczyszczaniu Morza Przez Statki)
Konwencją Narodów Zjednoczonych o Prawie Morza (United Nations Convention on the Law of the Sea, UNCLOS)
Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt – Konwencja Bońska CMS
Konwencja o różnorodności biologicznej CBD
Konwencja Ramsarska
Konferencja i deklaracja Sztokholmska ONZ
Konwencja Waszyngtońska CITIES
Konwencja Wiedeńska w Sprawie Ochrony Warstwy Ozonowej
Konwencja w Sprawie Ochrony i Lista Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody IUCN
Nature Restoration Law
Porozumienie o ochronie populacji europejskich nietoperzy EUROBATS
Porozumienie o ochronie małych waleni Bałtyku Północno-Wschodniego Atlantyku Morza Irlandzkiego i Morza Północnego ASCOBANS
Porozumienie Paryskie
Protokół z Kioto
Protokół z Montrealu (Protokół Montrealski)
Ramowa dyrektywa wodna
Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w Sprawie Zmian Klimatu UNFCCC
Strategia Różnorodności Biologicznej w UE do 2030
Szczyt Ziemi 1992 (Earth Summit 1992)
Szczyt Ziemi 2002 (The World Summit on Sustainable Development)
Światowy Dzień Środowiska
Traktat o przestrzeni kosmicznej (Outer Space Treaty)

🧠 Wiedza ekologiczna – dodatkowe informacje:
aforyzmy ekologiczne, biblioteka ekologa, biblioteka młodego ekologa, ekoprognoza, encyklopedia ekologiczna, hasła ekologiczne, hasztagi (hashtagi) ekologiczne, kalendarium wydarzeń ekologicznych, kalendarz ekologiczny, klęski i katastrofy ekologiczne, największe katastrofy ekologiczne na świecie, międzynarodowe organizacje ekologiczne, podcasty ekologiczne, poradniki ekologiczne, (nie) tęgie głowy czy też (nie) najtęższe umysły, znaki i oznaczenia ekologiczne

🤝Dziękuję, że przeczytałaś/eś powyższe informacje do końca. Jeśli cenisz sobie zamieszczane przez portal treści zapraszam do wsparcia serwisu poprzez Patronite.

☕ Możesz również wypić ze mną wirtualną kawę! Dorzucasz się w ten sposób do kosztów prowadzenia portalu, a co ważniejsze, dajesz mi sygnał do dalszego działania. Nad każdym artykułem pracuję zwykle do późna, więc dobra, mocna kawa wcale nie jest taka zła ;-) 💪☕

🔔 Zapisz się na Newsletter i otrzymuj email z ekowiadomościami. Dodatkowo dostaniesz dostęp do specjalnego działu na stronie portalu, gdzie pojawiają się darmowe materiały do pobrania i wykorzystania. Poradniki i przewodniki, praktyczne zestawienia, podsumowania, wzory, karty prac, checklisty i ściągi. Wszystko czego potrzebujesz do skutecznej i zielonej rewolucji w twoim życiu. Zapisz się do Newslettera i zacznij zmieniać świat na lepsze.

Chcesz podzielić się ciekawym newsem lub zaproponować temat? Skontaktuj się pisząc maila na adres:
✉️ informacje@wlaczoszczedzanie.pl

🔍Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej portalu Włącz oszczędzanie