Ślad środowiskowy został opracowany na podstawie wniosków z projektu Komisji Europejskiej, którego celem było stworzenie metodologii określania śladu węglowego produktów.
Stwierdzono, że istnieje potrzeba przygotowania jednolitego standardu, oraz szczegółowej metodologii oceny wpływu przedsiębiorstw na środowisko, bez względu na ich wielkość czy branżę, obejmującą wszystkie aspekty środowiskowe, wliczając w to emisję gazów cieplarnianych.
Ślad środowiskowy (environmental footprint) to narzędzie służące do oceny stopnia oddziaływania produktu, usługi lub organizacji na środowisko. Ślad środowiskowy uwzględnia wpływ na środowisko w trakcie całego cyklu życia produktu, od wydobycia surowców, lub uprawy, poprzez ich przetwarzanie, transport, eksploatację, aż po unieszkodliwienie lub recykling.
Poprzez pojęcie wpływu na środowisko należy rozumieć bezpośrednie bądź pośrednie emisje do wody, gleby, powietrza, zużywanie nieodnawialnych i deficytowych zasobów wody, minerałów, gleby, pokrycia leśnego, degradację bioróżnorodności.
Koncepcja śladu środowiskowego jako pomiaru wpływu antropologicznego na środowisko nie jest nowa. Obecnie stosowane są inne metodologie takie jak: ślad ekologiczny, ślad węglowy (carbon footprint) czy ślad wodny (water footprint). W przypadku śladu środowiskowego mamy jednak do czynienia z narzędziem, które określa wpływ działalności organizacji czy produktu na środowisko całościowo, a nie na jego poszczególne komponenty.
Spis treści
Rola śladu środowiskowego
Idea śladu środowiskowego wpisuje się w działania na rzecz realizacji strategii zasobooszczędnej Europy, która stanowi kluczową politykę wspólnoty. Podstawową rolą, jaką ma odgrywać ślad środowiskowy jest stworzenie powszechnej metodyki służącej do oceny, komunikacji, oraz znakowania efektywności środowiskowej produktów, usług i przedsiębiorstw, w oparciu o ocenę wpływu na środowisko w całym cyklu życia.
Poprawa sposobu informowania o efektywności środowiskowej produktów i organizacji zapewni społeczeństwu dostęp do informacji na temat wpływu konkretnego produktu, czy organizacji na środowisko, uwzględniając unikanie nieporozumień w tym zakresie, oraz udoskonalenie etykiet produktów. Umożliwi to świadomym konsumentom wybór najbardziej zasobnooszczędnych i energooszczędnych produktów
Kolejnym aspektem wprowadzenia śladu środowiskowego są korzyści dla środowiska związane z ekologicznymi produktami i organizacjami, czyli mniejsze zużycie zasobów naturalnych i mniejsze obciążenie środowiska.
Korzyści dla przedsiębiorstw wynikające z wprowadzenia zasad zrównoważonej produkcji. Wprowadzanie nowych, bardziej ekologicznych rozwiązań wspomaga innowacyjność, co stanowi jeden z czynników świadczących o rozwoju firmy. Oznacza redukcje kosztów poprzez zmniejszenie zużycia surowców i mediów czy ograniczenie ryzyka związanego ze zmianą opłat za korzystanie z środowiska. Jak wykazują badania, tzw. koszty środowiskowe mają coraz większe znaczenie, są bowiem uwzględniane zarówno w strategiach marketingowych, jak i podczas analiz wykonywanych przez inwestorów.
Ważną kwestią jest również coraz większa świadomość przedsiębiorstw dotycząca korzyści wizerunkowych wynikających z dbania o środowisko. Zielony marketing (green marketing) stał się jednym z najszybciej rozwijających się trendów na rynku z którego korzystają wielkie jak i małe firmy, a ekomarketing stał się prostym sposobem na zwiększenie sprzedaży.
Firmy, aby pokazać troskę o środowisko, certyfikują swoje produkty. Często przystępują do kilku procedur weryfikacyjnych, ponieważ wiele certyfikatów nie obejmuje wszystkich aspektów środowiskowych. Ponadto firmy borykają się z wymaganiami środowiskowymi na rynku międzynarodowym, gdyż różne kraje członkowskie mają inne specyfikacje wymogów, które muszą spełniać produkty na ich krajowym rynku. W znaczącym stopniu utrudnia to handel przedsiębiorcom zapatrującym się na rynek międzynarodowy.
Niestety obecnie wiele nieuczciwych firm i przedsiębiorców stroi się w „zielone szaty”, tylko na pokaz, żeby lepiej prezentować się w oczach klientów, a ekomanipulacja stała się powszechnym mechanizmem. Chwalenie się wątpliwej jakości certyfikatami o podobno brzmiących nazwach co do oryginału, a nawet bezpodstawne używanie symboli organizacji ekologicznych, to tylko niektóre przykłady ekościemy czyli greenwashingu.
Metodyka określania śladu środowiskowego może się zatem stać podstawą do wypracowania odpowiednich wymogów prawnych. Ślad środowiskowy pomoże wspierać oznakowanie produktów przyjaznych środowisku w całej UE oraz jednoznacznie określać wymogi wobec tego typu produktu. Zwiększy to wiarygodności deklaracji środowiskowych producentów, zaufania konsumentów, inwestorów i innych przedsiębiorców.
Prace Komisji Europejskiej nad metodyką obliczania śladu środowiskowego
Ze względu na zróżnicowane podejść do oceny oddziaływania na środowisko produktów i organizacji (ponad 400 rodzajów oznakowań środowiskowych i ponad 80 rodzajów raportowania środowiskowego) oraz na związane z nią wysokie koszty dla przedsiębiorców, brak zaufania konsumentów oraz chaos informacyjny, w 2010 roku Rada UE wezwała Komisję Europejską do opracowania zharmonizowanej metodyki obliczania śladu środowiskowego.
W 2013 roku Komisja Europejska opublikowała komunikat COM/2013/0196: „Tworzenie jednolitego rynku dla produktów ekologicznych. Poprawa sposobu informowania o efektywności środowiskowej produktów i organizacji”, do którego załączyła dwa projekty ramowe metod oceny oddziaływania na środowisko produktów (PEFCR – Product Environmental Footprint Category Rules Guidance) i organizacji (OEFCR – Organization Environmental Footprint Sector Rules Guidance).
Tego samego roku. rozpoczęła się 5-letnia faza pilotażowa Komisji Europejskiej, w ramach której zasady PEF i OEF były uszczegóławiane dla wybranych 27 kategorii produktów i organizacji:
- 25 PEFCR: IT, pasze, baterie i akumulatory, makarony, woda butelkowana, produkty mleczne, karma dla zwierząt, termoizolacje, skóra, wino, farby dekoracyjne, ogniwa fotowoltaiczne, piwo, oliwa z oliwek, UPS, detergenty, płyty metalowe, rury (ciepła i zimna woda), półprodukty z papieru, podkoszulki, obuwie, materiały biurowe, kawa, ryby morskie, mięso
- 2 OEFCR: produkcja miedzi, sprzedaż
W kwietniu 2018 roku zakończyła się faza pilotażowa prac Komisji Europejskiej nad metodykami obliczania śladu środowiskowego. W jej wyniku przyjęto 14 metodyk dotyczących: pasz, baterii, IT, makaronów, wody butelkowej, nabiału, karmy dla zwierząt, termoizolacji, skór, wina, piwa, farb dekoracyjnych, miedzi i sprzedaży.
Z końcem listopada 2018 roku Unia wkroczyła w 2-letnią fazę przejściową, której celem było wypracowanie zaktualizowanego względem roku 2013 podejścia do kwestii. PEFCR oraz OEFCR obowiązują na czas określony, a swoisty „termin ważności” upływa 31 grudnia 2020 roku.
Obecnie Komisja Europejska planuje wdrożyć metodyki wraz z zainteresowanymi podmiotami do systemu ekozarządzania i audytu (EMAS), zielonych zamówień publicznych oraz znakowania ekologicznego UE. Dodatkowo zapewnia ona o podjętej współpracy międzynarodowej, która umożliwi uznanie tych metod na rynku globalnym.
Metody obliczania śladu środowiskowego
Ocena cyklu życia czyli life cycle assessment (LCA)
Jednym z najbardziej zaawansowanych, obiektywnych i dokładnych sposobów obliczenia śladu środowiskowego produktów (PEFs) i organizacji (OEFs) jest zastosowanie metodyki LCA, czyli oceny cyklu życia (Life Cycle Assessment). Zgodnie z normą ISO 14040s, cykl życia definiowany jest jako „kolejne i powiązane ze sobą etapy wyrobu, od pozyskania lub wytworzenia surowca z zasobów naturalnych do jego ostatecznej likwidacji”.
LCA polega na identyfikacji i ujęciu ilościowym tzw. wejść (surowce mineralne, energia, woda, etc.) i wyjść (produkt, odpady, emisje do wody/powietrza/gleby, etc.) do i z systemu produktu (lub organizacji), a następnie na ocenie wpływu na środowisko tych wejść i wyjść w wybranych kategoriach (np. zubożenie wody, zasolenie gleby, użytkowanie i przekształcenie ziemi, globalne ocieplenie, zubożenie warstwy ozonowej, zakwaszenie, eutrofizacja, ekotoksyczność, promieniowanie jonizujące, smog, etc.).
LCA bazuje na wielu założeniach, których musi dokonać osoba stosująca tę metodę (w tym m.in. na wyborze granic systemu, który jest zależny m.in. od celu badania). Powoduje to problemy z porównywalnością wyników badań LCA dokonanych przez różnych ekspertów. Między innymi z tego powodu Komisja Europejska podjęła się harmonizacji zasad stosowania LCA dla wybranych kategorii produktów/organizacji.
Obecnie w Polsce metoda LCA nie jest powszechnie praktykowanym narzędziem, dlatego istnieje potrzeba zwiększenia zaangażowania się sektora nauki (ośrodków naukowych, badawczo-rozwojowych i doradczych) w celu zachęcenia polskich przedsiębiorstw do zainteresowania się zagadnieniem środowiskowej oceny cyklu życia. Dzięki metodzie LCA można dokonać oceny efektu ekologicznego planowanych na terenie organizacji zmian w różnych obszarach jej działalności (technologicznym, administracyjnym, infrastrukturalnym). LCA może również stanowić element strategicznej, wieloaspektowej analizy efektywności polskiego sektora górnictwa nafty i gazu.
Rezultaty badań z wykorzystaniem metody LCA mogą stanowić podstawę do:
- tworzenia strategii zarządzania środowiskowego przedsiębiorstw
- określenia efektywności ekologicznej produktów, zwłaszcza tych projektowanych jako ekologiczne
- doskonalenia produktów i usług
Metoda oznaczania śladu środowiskowego produktów (PEF)
Służący do pomiaru potencjalnego oddziaływania produktu na środowisko w całym cyklu życia produktu oraz informowanie o nim
Metoda oznaczania śladu środowiskowego organizacji (OEF)
Zadaniem której jest pomiar potencjalnego oddziaływania organizacji na środowisko w całym cyklu życia oraz informowanie o nim.
W przypadku PEF i OEF, pomiar oddziaływania na środowisko uwzględnia zarówno etapy produkcji, jak i procesy zachodzące w łańcuchu dostaw, oraz etapy poprodukcyjne. Oznacza to konieczność pozyskiwania informacji o odpowiedniej jakości od dostawców zgodnie z wymaganiami zawartymi w wytycznych PEF Category Rules (PEFCR) i OEF Category Rules (OEFCR).
źródło: materiały prasowe, Wikipedia, ec.europa.eu, archiwum.miir.gov.pl, gov.pl
🔄 Zrównoważony rozwój – dodatkowe informacje:
Agenda 21, air-commerce, biologiczny potencjał Ziemi, carsharing, Cele Zrównoważonego Rozwoju (Sustainable Development Goals SDGs), cleantech, cykl życia produktu (Life Cycle Assesment LCA), czynniki ESG, degrowth (postwzrost), dekarbonizacja gospodarki (przemysłu), Dow Jones Sustainability Index (DJSI), dyrektywa CSRD (Corporate Sustainability Reporting Directive), dyrektywa NFRD (Non-Financial Reporting Directive), dyrektywa EPBD, Dzień długu ekologicznego, efektywność energetyczna, ekologiczna dystrybucja, ekonomia ekologiczna, ekonomia subskrypcji, ekonomia środowiska i zasobów naturalnych, Europejski Niebiski Ład (European Blue Deal). Europejski Zielony Ład (European Green Deal), ESRS (European Sustainability Reporting Standards), Fit for 55, ekologiczna wysyłka i dostawa towarów, ekoprojekt, ekoprojektowanie, greentech, gospodarka niskooemisyjna, gospodarka obiegu zamkniętego (GOZ), greenwashing (ekościema, ekomanipulacja, zielone kłamstwo), Indeks Dekarbonizacji Polskiej Gospodarki, inteligentna wieś (smart village), Konferencja RIO+20, kryteria ESG, Less waste, Lifestyles of Health and Sustainability (LOHAS), neutralność klimatyczna (net-zero), normy środowiskowe z serii ISO 14000 14001 26000, opakowanie ekologiczne (zielone opakowanie) (green packaging, sustainable packaging), paperless, Społeczna Odpowiedzialności Biznesu (CSR), Packaging and Packaging Waste Regulation (PPWR), produkty ekologiczne, Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w Sprawie Zmian Klimatu, Ranking Best Global Green Brands, REPowerEU, sparing economy, ślad ekologiczny (ecological footprint), ślad środowiskowy (environmental footprint), ślad węglowy (carbon footprint), ślad wodny (water footprint), transformacja energetyczna, United Nations Environment Programme (UNEP), Zero Waste, zielona gospodarka (green economy), zielone inwestycje, zielona rewolucja, zielona transformacja, zielone miejsca pracy – zielone kołnierzyki (green collar jobs, green jobs), zielone certyfikaty dla budynków (BREAM, LEED), zielone technologie, zielone trendy, zielone zamówienia publiczne, zielone zarządzanie, zielony marketing – green (eco) marketing, zielony wzrost (green growth), znaki i oznaczenia ekologiczne, zrównoważone miasto, zrównoważony rozwój (sustainable development)
