Światowy Dzień Walki z Pustynnieniem i Suszą

Zgromadzenie wezwało państwa, by wykorzystały ten czas do pogłębienia wiedzy na temat potrzeby międzynarodowej współpracy w zakresie zwalczania zjawiska pustynnienia i skutków suszy oraz realizacji postanowień Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zwalczania pustynnienia w krajach poważnie dotkniętych suszą i/lub pustynnieniem, zwłaszcza w Afryce.

Według oficjalnych danych z konwencji do 2025 roku nawet 2 miliardy ludzi może doświadczy całkowitego niedoboru wody, a do 2045 roku 135 milinów zostać wysiedlonych w wyniku pustynnienia.

Historia związana z ustanowieniem Światowego Dnia Walki z Pustynnieniem i Suszą

• 1960-1970 – w latach 60 ubiegłego wieku w centralnej części Mali krajobraz wyglądał inaczej. Scenerię tworzyły olbrzymie połacie lasów i buszu. Wody Nigru, chociaż nieregularnie, zalewały pola, pozostawiając żyzną ziemię. Dewastacja krajobrazu rozpoczęła się na początku lat 70. Długotrwałe susze, wzrost liczby mieszkańców, a co za tym idzie coraz liczniejsze stada bydła niszczyły gleby pastwisk i grubą warstwę próchnicy pokrywającą wydmy. Spasanie pastwisk i wyrąb drzew, postępujące szybciej niż ich odrastanie, sprzyjały rozprzestrzenianiu się wydm. Już wkrótce wylewy Nigru przestały docierać do środkowych regionów tego kraju. Susza na przełomie lat 60. i 70. w Afryce Subsaharyjskiej pochłonęła ponad 200 tysięcy ludzi i miliony zwierząt.
• 1973 rok – nastąpiło powołanie złożonego z 9 państw, Międzyregionalnego Komitetu Stałej Kontroli Susz w Sahel (Inter-State Permanent Committee on Drought Control in the Sahel, CILSS)
• 1977 rok – na obradach Konferencji Narodów Zjednoczonych dotyczącej Pustynnienia (United Nations Conference on Desertification, UNCOD) w Nairobi, po raz pierwszy uznano proces rozprzestrzeniana się obszarów pustynnych, jako problem światowy oraz przyjęto plan działań do walki z pustynnieniem
• 1992 rok – na Szczycie Ziemi „Środowisko i Rozwój” (United Nations Conference on Environment and Development, UNCED) w Rio de Janeiro przyjęto Agendę 21, która stanowi zbiór zaleceń i wytycznych dla zapewnienia trwałego i zrównoważonego rozwoju
• 17 czerwca 1994 roku – nastąpiło przyjęcie w Paryżu Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zwalczania pustynnienia w krajach poważnie dotkniętych suszą i/lub pustynnieniem
• 14 października 1994 roku – podpisanie Konwencji w imieniu Wspólnoty Europejskiej
• 1996 rok – wejście w życie Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zwalczania pustynnienia
• 2001 rok – 17 czerwca – podpisanie Konwencji przez Polskę
• 2002 rok – 12 lutego – wejście w życie Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zwalczania pustynnienia w Polsce
• 2002 rok – październik – na Światowym Szczycie Zrównoważonego Rozwoju (World Summit on Suistainable Development, WSSD) w Johannesburgu rządy wezwały, by Fundusz Globalnego Środowiska (GEF) pełnił funkcję mechanizmu finansowego Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zwalczania pustynnienia
• 2003 rok – 23 grudnia – zgromadzenie Ogólne ONZ ogłosiło rok 2006 Międzynarodowym Rokiem Pustyń i Pustynnienia (rezolucja 58/211). Główną przesłanką tej decyzji była chęć zwrócenia uwagi na coraz powszechniejszy proces wysuszania i degradacji gleb. Przedstawiciele Zgromadzenia Ogólnego podkreślili, że sytuacja ta utrudnia realizację celów Deklaracji Milenijnej ONZ z 2000 roku, zwłaszcza pierwszego, zakładającego redukcję ubóstwa i głodu.
• 2006 rok – zgromadzenie Ogólne ogłosiło Międzynarodowym Rokiem Pustyń i Pustynnienia
• do dzisiejszego dnia Konwencje podpisało 191 krajów

Co dokładnie oznacza rezolucja 58/211 z 2003 roku

Rezolucja 58/211 zachęca Rządy do aktywnego uczestnictwa w inicjatywach podjętych w ramach Międzynarodowego Roku Pustyń i Pustynnienia. Wskazuje także na główny cel obchodów, jakim jest ochrona różnorodności biologicznej pustyń oraz podniesienie społecznej świadomości o ryzyku płynącym z rozprzestrzeniania się obszarów pustynnych.

Ponadto rezolucja:

• zachęca do założenia krajowych komitetów i zaangażowanie się w działania związane z obchodami IYDD
• wyznacza Sekretarza Wykonawczego Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zwalczania pustynnienia na przewodniczącego obchodów Roku, współpracującego z Programem Narodów Zjednoczonych ds. Ochrony Środowiska (UNEP), Programem Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP), Międzynarodowym Funduszem Rozwoju Rolnictwa (IFAD) i innymi organami Narodów Zjednoczonych
• nakłania kraje do podejmowania działań w ramach obchodów IYDD, które przyczynią się do realizacji celów Konwencji NZ w sprawie zwalczania pustynnienia
• apeluje do międzynarodowych organizacji i państw członkowskich ONZ o wspieranie inicjatyw podjętych w ramach Roku 2006 przez państwa najdotkliwiej odczuwające skutki degradacji gleb i procesów pustynnienia (zwłaszcza Afrykę i kraje najsłabiej rozwinięte)

Pustynnienie

Pustynnienie to proces degradacji gleb na terenach suchych, półsuchych i półwilgotnych. Wpływa na to wiele czynników, jak zmiany klimatyczne, czy działalność człowieka w postaci nadmiernej eksploatacji zasobów naturalnych.

Pustynnienie prowadzi do zmniejszenia terenów rolniczych, oraz przyspiesza erozję gleby, która przyczynia się do obniżenia żyzności ziemi. Tam, gdzie do tej pory można było uprawiać rośliny czy wypasać zwierzęta, staje się to niemożliwe, gdyż tereny te zmieniają się w pustynię.

Ważnym skutkiem procesu pustynnienia są zniszczone ekosystemy. Naturalne środowisko zwierząt i roślin ulega degradacji.

Walka z pustynnieniem to przede wszystkim działania wspomagające obszary suche, półsuche i półwilgotne dla osiągania zrównoważonego rozwoju.

Zagrożone pustynnieniem kraje wprowadzają zakaz wycinania drzew, oraz nakładają ograniczenia wypasu bydła lub zużycia wody. Jednocześnie wprowadzają akcję zalesiania i sadzenia roślinności w dolinach rzek okresowych.

Ochrona lasów jest kluczowym elementem walki z rozprzestrzenianiem się terenów pustynnych.

Pustynnienie na świecie

Symulacje zmian pogodowych związanych z globalnym ociepleniem przewidują zmiany opadów w różnych rejonach Ziemi. Sumarycznie wyparuje z oceanów i spadnie więcej wody, szczególnie na obszarach położonych na wyższych szerokościach geograficznych. Jednak olbrzymie rejony globu nie tylko będą tracić wodę w wyniku przyspieszonego parowania w wyższej temperaturze, ale będą także otrzymywać dużo mniej wody opadowej. Dotyczy to szczególnie terenów położonych w rejonach zwrotnikowych pomiędzy 20 i 45 stopniem szerokości geograficznej.

Konsekwencją zmniejszenia opadów w rejonach zwrotników będzie poszerzenie pasa pustyń zwrotnikowych.

Postępujące stepowienie lub jałowienie obszarów rolniczych, aż po całkowitą utratę żyzności przez gleby, nie ograniczy się do kontynentu afrykańskiego.

ONZ szacuje, że zagrożonych pustynnieniem jest już ponad 100 krajów. Zjawisko degradacji gleb dotyczy jednej trzeciej wszystkich terenów rolniczych na Ziemi, a z jego skutkami walczy miliard ludzi.

Ocenia się, że każdego roku na całym świecie bezpowrotnie traci się około 24 miliardów ton urodzajnej ziemi, co odpowiada wszystkim użytkom rolnym Stanów Zjednoczonych. Powstające każdego roku na skutek pustynnienia straty w dochodach ocenia się na ponad 40 miliardów dolarów.

Tylko kontynent afrykański, najbardziej dotknięty zjawiskiem pustynnienia, traci rocznie potencjał gospodarczy równy 9 miliardom dolarów. Do roku 2025 powierzchnia użytkowanej obecnie w Afryce ziemi uprawnej może zmniejszyć się o dwie trzecie.

Afryka

Afryka to kontynent w największym stopniu dotknięty procesem pustynnienia. Aż 2/3 powierzchni Afryki stanowią pustynie bądź suche gleby. Blisko 3/4 wysuszonych terenów rolniczych uległo degradacji.

W afrykańskiej Somalii z powodu braku wody kwitnie piractwo. Niektórzy mieszkańcy nielegalnie przekraczają granicę z Kenią oraz Etiopią i kradną wodę pitną.

W pasie największej suszy znajduje się Somalia, Etiopia, Kenia, Tanzania, Mozambik, Malawi, Zimbabwe, Botswana, Lesotho, RPA, Zambia, Angola i Namibia, czyli cały wschód i południe Czarnego Lądu.

Azja

Na rozległym (4,3 miliarda hektarów) kontynencie azjatyckim pustynnienie przybiera wiele różnych form. 1,7 miliarda hektarów stanowią gleby półwilgotne, półsuche i suche, obejmujące pas od wybrzeża Morza Śródziemnego aż do brzegów Pacyfiku.

Do obszarów, które uległy degradacji zalicza się m.in.: piaszczyste wydmy Syrii, strome zbocza Nepalu oraz wylesione tereny wysokogórskie w Laos.

Indie i Pakistan już dziś doświadczają 50 stopniowych upałów, a do tego grozi im dalszy spadek ilości opadów.

Również w Chinach dochodzi do ekstremalnych susz. Jangcy osiąga najniższe poziomy w historii, a Huang Ho jest eksploatowana przez chińską gospodarkę tak intensywnie, że często nie dociera do Zatoki Pohaj. W następstwie nasilających się susz cierpią już teraz dziesiątki miliony ludzi.

Aby zapewnić sobie stabilny dostęp do wody Chiny budują tamy na Mekongu, odcinając od wody Wietnam, Laos, Kambodżę i Tajlandię. W konflikcie z Chinami kraje te nie mają żadnych szans, by skutecznie sprzeciwić się polityce sąsiada.

Jednak plany Chin idą dalej. Przygotowywany jest projekt odwrócenia biegu Brahmaputry, która po opuszczeniu terenu chińskiego Tybetu płynie przez Indie i Bangladesz. To otwiera kolejne pole do konfliktu o wodę.

Ameryka Łacińska i Karaiby

1/4 terenu Ameryki Łacińskiej i Karaibów stanowią pustynie i suche gleby. Rozciągają się one od południowych wybrzeży Ekwadoru, przez linię brzegową Peru, aż do północnej części Chile. Ponadto, Peru, Boliwia, Chile i Argentyna położone są na wysuszonym płaskowyżu w Andach Środkowych (Altiplano).

Problem wysuszonych gleb dotyka również Karaiby, a zwłaszcza ich wschodnie wyspy, gdzie zjawisko erozji jest coraz powszechniejsze.

Europa

Również Europa, szczególnie jej część południowa, zostanie poważnie dotknięta suszami, a nawet pustynnieniem. Kraje takie jak Hiszpania, Grecja czy Włochy już teraz liczą straty z powodu susz w miliardach euro. A sytuacja może stać się dużo poważniejsza. Przewiduje się, że w Hiszpanii opady do 2020 roku zmniejszą się o 20%, a do 2070 roku nawet o 40%. Notowany tu wzrost temperatury jest dwa razy wyższy od średniej światowej. Już dziś hiszpańska Barcelona z powodu braku opadów jest zmuszona importować słodką wodę tankowcami.

Degradacja gleb, pustynnienie oraz susze dotkną Armenii, Azerbejdżanu, Bułgarii, Gruzji, Republiki Mołdawii, Rumunii, Federacji Rosyjskiej i Ukrainy. Klimat tych państw jest uznawany za półwilgotny, a na niektórych obszarach, zwłaszcza wzdłuż pólnocno-zachodniego wybrzeża Morza Czarnego i Kaspijskiego, za półsuchy.

Stepowienie Polski

Od lat trzydziestych XX w. pojęcie stepowienia jest często stosowane do określania procesów, które prowadzą do pustynnienia.

Stepowienie to stopniowe wchodzenie sucholubnej roślinności typowej dla strefy półsuchej i przemiana łąk, pastwisk i zarośli w zbiorowiska trawiaste podobne do stepów. Wyraża się ono znacznym spadkiem zasobów wodnych, zmniejszaniem plonów, ograniczeniem hodowli z powodu braku paszy itp. oraz rozwojem erozji wietrznej.

Stepowienie występuje głównie na terenach o małej lesistości i stosunkowo małych rocznych opadach.

Pojęcie stepowienia odnoszone było najwcześniej do opisu zjawiska wynikającego z wytrzebienia w XVIII i XIX wieku w Puszczy Noteckiej i nadmiernej eksploatacji wód podziemnych w Wielkopolsce, co przy tradycyjnie małych opadach w tej części kraju (450–500 mm rocznie) musiało doprowadzić do rozwoju takich zjawisk.

Obecnie zjawisko stepowienia obserwowane jest także na Pomorzu, Kujawach i południowo-wschodniej Polsce. W południowej i środkowej Polsce poziom wód podziemnych jest z przyczyn naturalnych niski. Ulega on dalszemu obniżaniu przede wszystkim w wyniku braku spójnej gospodarki wodą oraz eksploatacji surowców naturalnych, a zwłaszcza węgla brunatnego metodą odkrywkową. Doprowadziło to do zmniejszenia dostępności wody dla gospodarki, a zwłaszcza rolnictwa i ekosystemów naturalnych.

Gleby w Polsce są w większości glebami lekkimi, o małej retencji wód opadowych i wprowadzanie nowych, intensywnych systemów produkcji roślinnej dodatkowo zmniejsza zasoby wód glebowych. W rezultacie w okresach bezdeszczowych obserwuje się obumieranie i zasychanie roślin oraz znaczne wzmożenie erozji wietrznej. Obszary objęte intensywną erozją wietrzną pokrywają się z obszarem niedoboru wód podziemnych.

Choć stepowienie obszarów Polski jest jeszcze dalekie od problemu pustynnienia, skutki niewłaściwej gospodarki wodami podziemnymi i nieprawidłowym użytkowaniem gleb, mogą doprowadzić do nieodwracalnych zmian w ekosystemach naturalnych, lasach i rolnictwie.

Europejska Agencja Kosmiczna (ESA) w walce z pustynnieniem

Europejska Agencja Kosmiczna (European Space Agency ESA) zaangażowana jest w walkę z pustynnieniem i suszą od kilkunastu lat.

Dzięki zdjęciom satelitarnym zjawisko pustynnienia i degradacji gleb może być systematycznie monitorowane. Satelity teledetekcyjne z łatwością rejestrują nawet niewielkie zmiany powierzchni ziemi pokrytej piaskiem, obszary wypalanych lasów i łąk (co jest również przyczyną pustynnienia), jak również procesy erozji i przesuszenia gleby. Rejestrowane obrazy są przydatne w gospodarowaniu zasobami wodnymi, planowaniu przestrzennym i w działaniach na rzecz ochrony środowiska.

Od kilku lat ESA wspiera również państwa afrykańskie, którym dostarcza dane dotyczące zasobów wodnych. W ostatnich latach udostępniono darmowo ponad 8,5 tys. zdjęć pomocnych w gospodarce wodnej w Afryce.

Ponadto w 2004 roku ESA rozpoczęła projekt „DesertWatch”, który dotyczy szczegółowego monitorowania najbardziej zagrożonych pustynnieniem państw w Europie – Grecji, Włoch, Portugalii i Turcji. W ramach tego programu tworzone są mapy, modele, jak również wizualizacje prognozujące postęp zjawiska w przyszłości.

ESA zapowiedziała rozwinięcie projektu „DesertWatch” na cały świat.

Jak możemy sobie radzić z pustynnieniem?

Na obszarach zagrożonych pustynnieniem należy:

• zakazać wycinki drzew
• wprowadzić zalesianie
• odpowiednie i oszczędne nawadnianie pół uprawnych
• ograniczyć wypasu bydła
• sadzić roślinność w dolinach rzek okresowych
• tworzyć pomiędzy polami pasów drzew i krzewów
• zmniejszyć zużycie wody poprzez jej racjonalne gospodarowanie

Historia Jeziora Czad

Wyczerpywaniu zasobów wodnych, degradacji jakości wody i gleby towarzyszy rosnąca populacja i rosnące zapotrzebowanie na wodę, nie tylko bezpośrednio przez ludzi, ale także ze strony zapewniającego im żywność rolnictwa i zwierząt hodowlanych.

Wszystko razem prowadzi do rezultatów, które można zilustrować historią zaniku jeziora Czad, niegdyś wielkiego zbiornika wodnego, dostarczającego wodę 20 milionom ludzi.

Dawniej jego powierzchnia zależała od pory roku i wahała się od 11 do 22 tys. km kw. W latach 60. XX wieku osiągała nawet powierzchnię 26 tys. km kw., ale od tego czasu jezioro Czad stopniowo wysycha. W 2000 r. jego powierzchnia zmalała do zaledwie 1,5 tys. km kw.

Przyczyną takiego stanu jest zmniejszenie się w ostatnich latach opadów w tym regionie przy jednoczesnym zwiększonym zapotrzebowaniu na wodę w rolnictwie. Projekty irygacyjne Czadu, Kamerunu, Nigerii i Nigru obniżyły zarówno poziom wody w jeziorze, jak też w dopływających rzekach. Szacuje się że ludzka działalność w 50% odpowiada za zmniejszenie powierzchni jeziora.

Przydatne informacje

Ekoprognoza
Prognoza pogody na świecie, pogoda kosmiczna. Interaktywne mapy zagrożeń podtopieniami wybrzeż. Prognoza zanieczyszczenia powietrza, wody, gleby, środowiska dla obszaru Polski, Europy, Świata. Alarmy smogowe, wyniki on-line jakości powietrza dla polskich miast i województw.

Kalendarz ekologiczny
Kalendarz ekologiczny obejmie popularne dni związane z ekologią, ochroną środowiska, oraz otaczającego nas środowiska naturalnego. Ekokalendarz ma za zadanie wyjaśnić znaczenie poszczególnych świąt.

Kalendarium wydarzeń ekologicznych
Co? Gdzie? Kiedy? czyli wszystkie ekologiczne wydarzenia zebrane w jednym miejscu. Zobacz kalendarium wydarzeń ekologicznych i już teraz zapisz się na wybrane targi ekologiczne, spotkania, wydarzenia, prelekcje i webinary.

Wiedza ekologiczna
Encyklopedia ekologiczna, linki do haseł, świąt, wydarzeń ekologicznych, EkoPrognoza. Przegląd katastrof ekologicznych. Informacje dotyczące instytucji, ministerstw, fundacji, stowarzyszeń, organizacji zajmujących się ochroną środowiska i przyrody.