Raporty IPCC

Co mówią naukowcy o klimacie

Jeszcze w latach 80. XX wieku klimat był dla wielu tematem marginalnym, gdzieś między meteorologią a geopolityką. Zmieniło się to w 1988 roku, gdy powołano Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu (IPCC). Świat potrzebował miejsca, gdzie nauka przemówi wspólnym, uzgodnionym głosem. Tak powstały raporty IPCC – kompleksowe dokumenty oceniające, jak zmienia się klimat, dlaczego się zmienia, co to dla nas oznacza i co możemy z tym zrobić. 

Od pierwszego raportu w 1990 roku do najnowszego z 2023 roku, IPCC konsekwentnie ostrzega, że zmiany są coraz szybsze, skutki coraz groźniejsze, a czasu na działanie coraz mniej. Czy ktoś jeszcze słucha?

O co tu chodzi?

Raporty IPCC (Assessment Reports) to najobszerniejsze na świecie naukowe opracowania na temat zmiany klimatu. Powstają co kilka lat jako wspólny wysiłek tysięcy naukowców z całego świata i są zatwierdzane przez rządy 195 państw.

Podział raportów IPCC:

• Raporty oceniające (AR1–AR6) – cykliczne, kompleksowe raporty główne (tzw. „biblie klimatyczne”), tworzone przez 3 grupy robocze:
  • WG I – fizyka klimatu i zmiany obserwowane,
  • WG II – skutki, wrażliwość i adaptacja,
  • WG III – łagodzenie i scenariusze przyszłości;
• Raporty specjalne – m.in. SR15 (1,5°C), SROCC (oceany i kriosfera), SRCCL (zmiany użytkowania ziemi i rolnictwo);
• Raporty metodologiczne – np. do liczenia emisji CO₂ przez kraje.

Dlaczego są ważne?

• IPCC nie prowadzi własnych badań – analizuje tysiące istniejących publikacji,
• raporty pokazują, co już wiemy, z jaką pewnością, i co z tego wynika,
• zawierają streszczenia dla decydentów (SPM) zatwierdzane przez wszystkie państwa członkowskie.
  

To raporty, które kształtują polityki, inspirują protesty i zapisują się w historii. To wiedza, na której można i trzeba budować przyszłość.

Od pierwszego ostrzeżenia do pilnego alarmu – historia raportów IPCC

Wszystko zaczęło się w 1988 roku. IPCC (Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu) miał być neutralnym i rzetelnym głosem nauki wobec narastających sygnałów o ocieplaniu się Ziemi. Początkowo był to eksperyment,czy możliwe jest stworzenie instytucji, która zbierze najnowszą wiedzę naukową i przełoży ją na język zrozumiały dla decydentów. Dziś wiadomo: był to jeden z najważniejszych kroków w historii współpracy nauki z polityką.

Każdy kolejny raport IPCC zmieniał debatę publiczną, kształtował porozumienia międzynarodowe (COP) i wyznaczał kierunek transformacji gospodarek.

AR1 – First Assessment Report (1990)

Pierwszy raport IPCC (First Assessment Report, FAR) ukazał się w 1990 roku i był przełomowy. Stanowił naukową podstawę dla przyjęcia Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNFCCC), podpisanej dwa lata później na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro.

Raport FAR składał się z trzech części, przygotowanych przez trzy grupy robocze:

• Working Group I – ocena naukowa zmiany klimatu (Scientific Assessment of Climate Change),
• Working Group II – ocena skutków zmiany klimatu (Impacts Assessment of Climate Change),
• Working Group III – strategie odpowiedzi IPCC (The IPCC Response Strategies).

W 1992 roku opublikowano dodatkowe suplementy do raportu – 1992 IPCC Supplement – które aktualizowały zawarte wcześniej dane i przygotowywały grunt pod negocjacje w Rio. Dodatkowo powstało też zbiorcze podsumowanie dla decydentów (Policymaker Summaries), zawierające główne wnioski z raportu w przystępnej formie.

Najważniejsze ustalenia raportu były bardzo jednoznaczne jak na tamten czas:
IPCC stwierdził z całą pewnością, że emisje gazów cieplarnianych związanych z działalnością człowieka nasilają efekt cieplarniany i w latach 1890–1990 doprowadziły do wzrostu średniej temperatury Ziemi o 0,3–0,6°C. Wskazano, że jeśli nie zostaną podjęte działania ograniczające emisje, a ludzkość pójdzie „ścieżką biznes jak zwykle”, to w XXI wieku średnia globalna temperatura może rosnąć w tempie 0,3°C na dekadę.

IPCC First Assessment Report Overview and Policymaker Summaries and 1992 IPCC Supplement – zbiorcze podsumowanie Pierwszego Raportu IPCC

AR2 – Second Assessment Report (1995–1996)

Drugi raport IPCC (Second Assessment Report, SAR) ukazał się w latach 1995–1996 i był podzielony na cztery główne części:

• Working Group I – The Science of Climate Change (nauki o zmianie klimatu),
• Working Group II – Impacts, Adaptations and Mitigation of Climate Change: Scientific-Technical Analyses (skutki, adaptacja i łagodzenie – analizy naukowo-techniczne),
• Working Group III – Economic and Social Dimensions of Climate Change (wymiary ekonomiczne i społeczne),
• Synthesis Report – synteza raportu, scalająca ustalenia wszystkich grup.

Raport AR2 wprowadził nowy poziom pewności w ocenie wpływu człowieka na klimat. Autorzy wskazali na:

• dalszy wzrost koncentracji gazów cieplarnianych w atmosferze,
• chłodzący wpływ antropogenicznych aerozoli (np. siarczanów) jako element częściowo maskujący efekt cieplarniany,
• wzrost średniej globalnej temperatury o 0,3–0,6°C od końca XIX wieku,
• istotny i identyfikowalny wpływ działalności człowieka na klimat (a discernible human influence on global climate).

To właśnie ta ostatnia konkluzja stała się przełomowa: była to pierwsza oficjalna naukowa ocena wskazująca, że zmiany klimatu to nie tylko teoria czy możliwość, ale już dziejąca się rzeczywistość, za którą odpowiada człowiek.

Raport przewidywał również dalszy wzrost temperatury powierzchni Ziemi w nadchodzących dekadach, jeśli emisje gazów cieplarnianych nie zostaną ograniczone. Dokument ten stał się naukowym fundamentem dla negocjacji prowadzących do przyjęcia Protokołu z Kioto w 1997 roku – pierwszego międzynarodowego porozumienia nakładającego obowiązek redukcji emisji na kraje rozwinięte.

IPCC First Assessment Report Overview and Policymaker Summaries and 1992 IPCC Supplement – zbiorcze podsumowanie Drugiego Raportu IPCC

AR3 – Third Assessment Report (2001)

Trzeci raport IPCC (Third Assessment Report, TAR) został opublikowany w 2001 roku i składał się z czterech zasadniczych części:

• Working Group I – The Scientific Basis (podstawy naukowe),
• Working Group II – Impacts, Adaptation and Vulnerability (skutki, adaptacja i wrażliwość),
• Working Group III – Mitigation (działania łagodzące),
• Synthesis Report – zbiorczy raport podsumowujący ustalenia wszystkich grup.

Raport wprowadził do debaty klimatycznej nowe pojęcia i zaawansowane narzędzia analizy. Jednym z najważniejszych było pojęcie „budżetu węglowego”, czyli ilości emisji gazów cieplarnianych, jaką ludzkość może jeszcze wyemitować, aby uniknąć przekroczenia bezpiecznego progu ocieplenia.

W dokumencie po raz pierwszy szeroko zaprezentowano scenariusze emisji na XXI wiek, opracowane przy użyciu nowoczesnych modeli klimatycznych, uwzględniających różne trajektorie rozwoju gospodarczego, technologii i polityki. Zwrócono również uwagę na rosnącą rolę krajów rozwijających się w globalnych emisjach oraz na potrzebę większego zaangażowania w działania adaptacyjne, szczególnie w regionach najbardziej narażonych.

AR3 pokazał, że zmiany klimatu to problem globalny, ale jego skutki będą nierówno rozłożone. Najwięcej stracą ci, którzy najmniej się do nich przyczynili.

Raport został uzupełniony o zbiorcze podsumowanie w przystępnej formie dla decydentów i opinii publicznej. To z niego czerpano m.in. argumenty podczas wczesnych dyskusji o potrzebie sprawiedliwości klimatycznej i solidarności międzynarodowej w działaniach na rzecz klimatu.

Trzeci Raport IPCC – zbiorcze podsumowanie

AR4 – Fourth Assessment Report (2007)

Czwarty raport IPCC (Fourth Assessment Report, AR4) był publikowany etapami: streszczenie raportu Pierwszej Grupy Roboczej dla decydentów (Summary for Policymakers) opublikowano 2 lutego 2007 roku, a pełny raport ukazał się latem 2007. Cały raport składał się z trzech głównych części opracowanych przez grupy robocze oraz raportu syntezującego.

Raport Pierwszej Grupy Roboczej
Tytuł: Climate Change 2007: The Physical Science Basis

Zajął się oceną naukowych podstaw zmiany klimatu – zarówno czynników naturalnych, jak i antropogenicznych. Oceniał również zdolność nauki do przypisywania odpowiedzialności za obserwowane zmiany konkretnym czynnikom oraz prognozowania przyszłych zmian.

Raport został opracowany przez ponad 600 autorów z 40 krajów, zrecenzowany przez 620 ekspertów i przedstawicieli rządów, a jego streszczenie zatwierdziło 113 państw podczas sesji IPCC w Paryżu (29 stycznia – 1 lutego 2007 r.).

Główne ustalenia:

• Następuje globalna zmiana klimatu.
• Prawdopodobieństwo, że zmiany te są wywołane wyłącznie przez czynniki naturalne, oceniono na około 5%.
• Prawdopodobieństwo, że to antropogeniczne emisje gazów cieplarnianych są główną przyczyną zmian, wynosi ponad 90%.
• Do końca XXI wieku temperatura może wzrosnąć od 1,1°C do 6,4°C, najprawdopodobniej 1,8–4,0°C.
• Poziom mórz może wzrosnąć o 28–42 cm.
• Prawdopodobieństwo występowania upałów i intensywnych opadów wzrasta (90%).

Raport szczegółowo analizował również temat cyklonów tropikalnych:

• Od 1970 roku rośnie intensywność cyklonów tropikalnych nad północnym Atlantykiem – skorelowana z rosnącą temperaturą oceanów.
• Nie stwierdzono jasnego trendu w liczbie cyklonów – dane są niejednoznaczne, szczególnie poza obszarem Atlantyku.
• Modele klimatyczne niedoszacowały wzrostu intensywności cyklonów.
• Z prawdopodobieństwem >50% to człowiek przyczynił się do wzrostu intensywności cyklonów, a z prawdopodobieństwem >66% trend ten może się nasilać w XXI wieku.
• Związek między temperaturą oceanów a cyklonami uznano za hipotezę, wymagającą dalszych badań.

Raport Drugiej Grupy Roboczej
Tytuł: Climate Change 2007: Impacts, Adaptation and Vulnerability

Opublikowany 6 kwietnia 2007 w Brukseli, raport analizował wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo. W rozdziale „Industry, Settlement and Society” wskazano, że nikt nie uniknie skutków globalnego ocieplenia, ale to kraje rozwijające się ucierpią najbardziej. Zmiany klimatu będą dodatkowo nasilać inne problemy środowiskowe, jak wylesianie czy niedobory wody.

Glaciergate – kontrowersja w rozdziale o lodowcach

W 2009 roku ujawniono błąd w rozdziale 10 raportu II Grupy – błędnie podano, że lodowce w Himalajach mogą zniknąć do 2035 roku. W rzeczywistości prognozowana data to rok 2350, zgodnie z dokumentem UNESCO z 1996 roku. Pomyłka wynikała z użycia niewiarygodnych danych, które nie były recenzowane naukowo.

AR4 wzmocnił globalne zrozumienie, że zmiany klimatu są jednoznacznie związane z działalnością człowieka i prowadzą do ryzyk klimatycznych na niespotykaną wcześniej skalę. 

Raport przygotował grunt pod mobilizację międzynarodową, a za wkład w upowszechnianie wiedzy o zmianie klimatu IPCC i Al Gore otrzymali Pokojową Nagrodę Nobla w 2007 roku.

AR5 – Fifth Assessment Report (2014)

Piąty raport IPCC (The Fifth Assessment Report, AR5) był opracowywany w latach 2007–2013, a jego publikacja miała miejsce 2 listopada 2014 roku. Powstał na podstawie kilkuset recenzowanych publikacji naukowych oraz wyników najnowszych badań modelowych i scenariuszy. Raport stanowił główny punkt odniesienia dla negocjacji Porozumienia Paryskiego (2015), które ustanowiło cele ograniczenia globalnego ocieplenia do „znacznie poniżej 2 °C” oraz „dążenia do 1,5 °C”.

Struktura raportu i jego części
Raport składa się z trzech części opracowanych przez grupy robocze oraz Synthesis Report – podsumowującego najważniejsze wnioski. Ponadto zawiera 14 rozdziałów, które dotyczą zarówno zmian globalnych, jak i regionalnych. Oto ich zestawienie:

1. Wprowadzenie
2. Obserwacje: Atmosfera i powierzchnia Ziemi
3. Obserwacje: Ocean
4. Obserwacje: Kriosfera
5. Informacje z archiwalnych danych paleoklimatycznych
6. Cykl węglowy i inne cykle biogeochemiczne
7. Chmury i aerozole
8. Wymuszenia radiacyjne naturalne i antropogeniczne
9. Modele klimatyczne i ich wiarygodność
10. Detekcja i atrybucja zmian klimatu
11. Prognozy krótkoterminowe
12. Prognozy długoterminowe i nieodwracalność
13. Zmiany poziomu oceanów
14. Zjawiska klimatyczne i wpływy regionalne

Dodatkowym narzędziem towarzyszącym AR5 jest interaktywny atlas klimatyczny IPCC WGI, hostowany przez KNMI (Królewski Holenderski Instytut Meteorologii), umożliwiający przegląd projekcji i danych historycznych.

Modele klimatyczne: nowa generacja CMIP5

Piąty raport wykorzystywał dane z Coupled Model Intercomparison Project Phase 5 (CMIP5) – międzynarodowego projektu porównującego modele klimatyczne. Modele te pozwoliły IPCC AR5 badać:

• krótkoterminowe scenariusze (10–30 lat) – tzw. eksperymenty dekadalne,
• długoterminowe scenariusze (do 2100 roku),
• wrażliwość klimatu na zmiany koncentracji CO₂.

W CMIP5 wykorzystano trzy klasy modeli:

• AOGCM (Atmosphere-Ocean General Circulation Models) – standardowe modele sprzężone atmosfery i oceanu, zakładające konkretne stężenia CO₂,
• EMIC (Earth System Models of Intermediate Complexity) – uproszczone modele środowiska Ziemi,
• ESM (Earth System Models) – nowoczesne modele uwzględniające cykle biogeochemiczne (np. obieg węgla, sprzężenia biosferyczne). ESM potrafią obliczyć stężenie CO₂ z danych o emisjach, a nie tylko odwrotnie, jak starsze modele.

Geoinżynieria klimatu i projekt GeoMIP w AR5

Geoinżynieria to świadoma próba wpływania na klimat Ziemi za pomocą technicznych środków na dużą skalę. W Piątym Raporcie IPCC geoinżynieria została omówiona po raz pierwszy tak szeroko i szczegółowo, zarówno pod względem fizyki procesów, skutków ubocznych, kosztów, jak i etycznych dylematów.

IPCC wyróżnia dwie główne strategie geoinżynieryjne:

• SRM (Solar Radiation Management) – metody mające na celu odbijanie części promieniowania słonecznego, zanim dotrze ono do powierzchni Ziemi. SRM nie usuwa CO₂ z atmosfery, ale może tymczasowo ograniczyć wzrost temperatury.
• CDR (Carbon Dioxide Removal) – techniki wychwytywania i trwałego usuwania CO₂ z atmosfery.

AR5 wskazuje, że żadna z technologii SRM/CDR nie jest jeszcze gotowa do bezpiecznego wdrożenia na dużą skalę, a ich skutki uboczne, zwłaszcza regionalne zaburzenia opadów, destabilizacja monsunu czy „szok klimatyczny” po ich nagłym przerwaniu, są bardzo trudne do przewidzenia.

Projekt GeoMIP – eksperymenty modeli klimatycznych

W ramach AR5 powstał specjalny projekt badawczy Geoengineering Model Intercomparison Project (GeoMIP), mający na celu porównanie wyników eksperymentów numerycznych dotyczących geoinżynierii, prowadzonych przez niezależne zespoły naukowe z całego świata. Do najważniejszych należą:

Wyniki eksperymentów wskazują, że G1 i G4 rzeczywiście ograniczają globalne ocieplenie, ale powodują znaczące zmiany opadów np. zaburzenia monsunów w Indiach i Afryce Zachodniej, wysuszenie Amazonii czy zmniejszenie opadów śniegu w Arktyce.

Po przerwaniu działań SRM (np. w scenariuszu G2), temperatura wzrasta nawet szybciej niż w scenariuszach bez geoinżynierii, co prowadzi do zjawiska tzw. „klimatycznego szoku” – gwałtownych, trudnych do adaptacji zmian.

Przykładowe techniki SRM

Techniki CDR – wychwytywanie CO₂

AR5 podkreśla, że SRM może ograniczyć tempo ocieplenia, ale nie zatrzymuje zakwaszania oceanów, nie odwraca skutków utraty bioróżnorodności i wiąże się z dużym ryzykiem. W przeciwieństwie do tego, CDR jest bezpieczniejsze, ale zbyt wolne, by samodzielnie ograniczyć kryzys klimatyczny.

Dodatkowe źródła i dokumenty:

• IPCC AR5 – Climate Change 2014: Synthesis Report
  https://www.ipcc.ch/report/ar5/syr/
• Geoengineering Model Intercomparison Project (GeoMIP)
  https://climate.envsci.rutgers.edu/GeoMIP/
• Geoscientific Model Development
  https://www.geoscientific-model-development.net/

Wnioski i ograniczenia AR5

Raport AR5 zwracał uwagę, że:

• Żadna z technologii geoinżynieryjnych nie jest gotowa do masowego zastosowania,
• Ich wpływ na system klimatyczny może być nieprzewidywalny, zwłaszcza w kontekście regionalnym,
• Działania te nie zastępują ograniczania emisji, a mogą wprowadzać ryzyko nowych, trudnych do odwrócenia skutków ubocznych.

SR15 – Special Report on Global Warming of 1.5 °C  (2018)

Specjalny raport dotyczący globalnego ocieplenia o 1,5°C został opublikowany 8 października 2018 roku. Raport został ogłoszony podczas 48. sesji IPCC w celu przedstawienia wiarygodnych, opartych o badania naukowe wytycznych dla organów rządowych w zakresie przeciwdziałania zmianie klimatu. Raport zawiera ponad 6 tys. odniesień do źródeł naukowych i został sporządzony przez 91 autorów z 40 państw.

Kluczowym wnioskiem zawartym w raporcie jest stwierdzenie, że uzyskanie limitu wzrostu temperatury na poziomie 1,5°C jest możliwe, ale że będzie ono wymagało głębokich redukcji emisji, oraz szybkich, daleko idących oraz bezprecedensowych zmian we wszystkich aspektach życia społecznego. Ponadto raport głosi, że ograniczenie globalnego ocieplenia do 1,5°C w porównaniu z 2°C zmniejszy negatywny wpływ wywierany przez ocieplenie na ekosystemy oraz ludzkie zdrowie i dobrobyt, natomiast wzrost średniej temperatury o 2°C będzie powodował m.in. nasilanie się takich zjawisk jak częste występowanie ekstremów pogodowych, wzrost poziomu mórz, topnienie lodowców i lądolodów, blaknięcie raf koralowych czy utrata ekosystemów.

Raport zawiera również model wykazujący, że w celu ograniczenia globalnego ocieplenia do 1,5°C globalne emisje dwutlenku węgla (CO₂) netto spowodowane działalnością człowieka należy zredukować o około 45% względem poziomu z 2010 roku nie później niż do roku 2030, oraz osiągnąć zerowe emisje netto do roku 2050. Przyjęte w raporcie założenie o konieczności redukcji emisji przed rokiem 2030 i wprowadzenia związanych z nią zmian czy podjęcia istotnych wyzwań, takich jak nagła dekarbonizacja, odbiło się głośnym echem w światowych doniesieniach medialnych na temat raportu.

Główne założenia:

• Szacuje się, że globalne ocieplenie wzrośnie do 1,5°C ponad poziom przedindustrialny między 2030 a 2052 rokiem, jeśli będzie ono postępować w obecnym tempie.
• Nawet przy realizacji obecnych planów krajowych (NDCs), emisje netto będą wzrastać i prowadzić do ocieplenia o 3°C lub więcej.
• Zatrzymanie ocieplenia na poziomie 1,5°C wymaga redukcji emisji o ok. 45% przed 2030 rokiem oraz osiągnięcia zerowych emisji netto do 2050 roku.
• Produkcja energii musi przejść na źródła niskoemisyjne – udział OZE do 60%, węgla do 5%, ropy do 13%.
• Potrzebne są także działania takie jak poprawa efektywności, ograniczenie emisji metanu i czarnego węgla, zwiększenie roli energii jądrowej i technologii usuwania CO₂ z atmosfery.

Wpływ ocieplenia o 1,5°C lub 2°C:

• Większe ryzyko dla zdrowia, żywności, wody i gospodarki.
• Ryzyko wyginięcia do 90% raf koralowych przy 1,5°C, a ponad 99% przy 2°C.
• Spadek połowów ryb morskich o 1,5–3 mln ton rocznie.
• Degradacja tundry i borealnych lasów.
• Destabilizacja pokryw lodowych i wzrost poziomu mórz o dodatkowe 10 cm przy 2°C.

Pogoda, poziom mórz i lód:

• Wzrost poziomu mórz o 0,26–0,77 m do 2100 przy 1,5°C.
• Ryzyko bezlodowych lat w Arktyce raz na 100 lat (1,5°C) lub raz na 10 lat (2°C).
• Potencjał nieodwracalnych zmian w pokrywach lodowych Antarktydy i Grenlandii.

Budżet węglowy:

• Szacowany pozostały budżet to 420–580 GtCO₂ (zależnie od prawdopodobieństwa osiągnięcia celu 1,5°C).
• W okresie opracowywania raportu emisje sięgały 42±3 GtCO₂ rocznie.
• Całkowite emisje od rewolucji przemysłowej szacowano na ok. 2200±320 GtCO₂.
• Budżet obarczony jest dużą niepewnością – m.in. z powodu rozmarzania wiecznej zmarzliny, emisji metanu z torfowisk itp.

Wymagane ograniczenia emisji:

• Obecne zobowiązania krajowe nie wystarczą do osiągnięcia celu 1,5°C.
• Faktyczne ścieżki redukcji emisji zakładają maks. 25–30 GtCO₂ rocznie do 2030 (czyli 40–50% mniej niż w 2010).
• Równoległa redukcja emisji metanu, czarnego węgla, podtlenku azotu i fluorowanych gazów.

Podsumowanie:

Raport SR15 podkreśla, że osiągnięcie celu 1,5°C nie jest niemożliwe, ale wymaga natychmiastowych i bezprecedensowych działań w wielu sektorach: energetyce, transporcie, urbanistyce, rolnictwie i przemyśle. Przyspieszenie transformacji, zwiększenie ambicji klimatycznych i inwestycje w rozwiązania niskoemisyjne są kluczowe.

Global Warming of 1.5 °C. An IPCC Special Report on the impacts of global warming of 1.5°C above pre-industrial levels and related global greenhouse gas emission pathways, in the context of strengthening the global response to the threat of climate change, sustainable development, and efforts to eradicate poverty

AR6 – Sixth Assessment Report (2021–2023)

Szósty raport IPCC został opublikowany w trzech głównych częściach:

• 9 sierpnia 2021 – raport Grupy Roboczej I: Fizyczne podstawy zmiany klimatu,
• 28 lutego 2022 – raport Grupy Roboczej II: Konsekwencje, adaptacja i zagrożenia,
• 4 kwietnia 2022 – raport Grupy Roboczej III: Łagodzenie zmian klimatu.

Raport podsumowuje aktualną wiedzę naukową, techniczną i społeczno-ekonomiczną dotyczącą zmian klimatu, ich skutków i możliwych działań.

AR6 Climate Change 2021: The Physical Science Basis

Ta część, przygotowana przez 234 badaczy na podstawie ponad 14 000 publikacji, jasno potwierdza: człowiek jest bezpośrednio odpowiedzialny za globalne ocieplenie. Wskazuje na bezprecedensowy charakter zmian w atmosferze, oceanach, kriosferze i biosferze. Przyjęte przez 195 rządów Podsumowanie dla Decydentów (Summary for Policymakers) przedstawia pięć ścieżek przyszłych emisji (SSP), pokazujących możliwy zakres ocieplenia i jego skutków w zależności od podejmowanych działań.

AR6 Climate Change 2022: Impacts, Adaptation and Vulnerability

Raport podkreśla, że zmiany klimatu już teraz prowadzą do poważnych strat i szkód wśród ludzi i przyrody. Wpływają na zdrowie, produkcję żywności, dostęp do wody, bezpieczeństwo i gospodarki, szczególnie w regionach najbardziej narażonych. Im wyższy poziom ocieplenia, tym większe ryzyko nieodwracalnych skutków i tym mniejsze możliwości adaptacji.

Zauważono, że:

• już dziś ekstremalne zjawiska pogodowe powodują zgony, choroby, migracje i konflikty,
• nawet ograniczenie ocieplenia do 1,5°C nie uchroni nas całkowicie przed szkodami, ale zmniejszy je znacząco,
• ekosystemy już się zmieniają – wiele gatunków zmienia zasięg występowania, niektóre zanikają lokalnie lub całkowicie,
• zagrożone są społeczności zależne od zasobów naturalnych, w tym rdzenne.

Raport wskazuje na konieczność systemowego podejścia do adaptacji, sprawiedliwości klimatycznej i wsparcia dla krajów rozwijających się.

AR6 Climate Change 2022: Mitigation of Climate Change

Raport Grupy Roboczej III analizuje możliwości ograniczenia emisji:

• w latach 2010–2019 emisje osiągnęły rekordowy poziom – 12% wyższy niż w 2010,
• obecne działania są niewystarczające – przy obecnym tempie zmierzamy do ocieplenia o 2,3–2,7°C,
• sukcesem jest spadek kosztów energii odnawialnej – np. energii słonecznej i wiatrowej,
• niezbędne są pilne i głębokie redukcje emisji we wszystkich sektorach – energii, transporcie, przemyśle, rolnictwie.

Raport analizuje potencjał i ograniczenia nowoczesnych technologii:

• DAC (Direct Air Capture) – wychwyt CO₂ z powietrza, wymaga dużo energii,
• BECCS (Bioenergia z wychwytem i magazynowaniem CO₂) – konkurencja o tereny z rolnictwem,
• zalesianie (LVC) – ogranicza przestrzeń pod produkcję żywności.

Koszt dekarbonizacji nie musi oznaczać spadku PKB – może wiązać się ze spowolnieniem gospodarczym rzędu jedynie 0,04%.

AR6 Synthesis Report (2023)

W raporcie końcowym (Syntezie) IPCC formułuje trzy kluczowe przesłania:

1. Zmiana klimatu już teraz zagraża dobrobytowi ludzkości i Ziemi.
2. Adaptacja nie wystarczy, jeśli temperatura przekroczy 1,5°C.
3. Opóźnianie działań jest katastrofalne – zagraża zdrowiu, życiu i gospodarce.

Synteza pokazuje również, że:

• transformacja systemów żywnościowych jest niezbędna: ograniczenie hodowli, lokalna produkcja, różnorodność roślin (polikultury),
• adaptacja to również zmiana sposobu użytkowania gruntów – zadrzewienia, pasy zieleni, ochrona ekosystemów,
• potrzebne jest wsparcie krajów rozwijających się – bez tego transformacja będzie niemożliwa globalnie.

Dodatkowe źródła i dokumenty:

• Strona IPCC
  IPCC AR6 WGI, Climate change 2020: The Physical Science Basis 
• Polska wersja językowa
  IPCC AR6 WGI, Zmiana klimatu 2020: Podstawy fizyczne – podsumowanie dla decydentów,
• Interaktywny atlas I grupy roboczej IPCC, suplement do raportu
  IPCC WGI Interactive Atlas – interaktywny atlas I grupy roboczej IPCC, suplement do raportu
• Interaktywny atlas IPCC WGI
  Instrukcja po polsku

Raporty specjalne IPCC – pogłębione spojrzenie na wybrane tematy

Oprócz regularnych raportów podsumowujących (Assessment Reports), Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu (IPCC) opracowuje także raporty specjalne – skoncentrowane na szczególnie istotnych, problematycznych lub nowych aspektach zmian klimatu. Zwykle są to opracowania międzyokresowe, przygotowywane na prośbę Konferencji Stron Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu (UNFCCC) lub z inicjatywy samych naukowców.

Oto zestawienie najważniejszych raportów specjalnych IPCC – wraz z rokiem wydania i zakresem tematycznym:

• 1997 – Regionalne skutki zmiany klimatu: ocena podatności
  The Regional Impacts of Climate Change: An Assessment of Vulnerability
  Ocena, jak zmiany klimatu wpłyną na różne regiony świata – od rolnictwa po zasoby wodne i zdrowie publiczne.
• 1999 – Lotnictwo i globalna atmosfera
  Aviation and the Global Atmosphere
  Analiza wpływu lotnictwa cywilnego i wojskowego na klimat – emisje, kondensacyjne smugi i tworzenie chmur cirrus.
• 2000 – Użytkowanie terenu, zmiany użytkowania i leśnictwo
  Land Use, Land-Use Change, and Forestry
  Rola użytkowania ziemi i wylesiania w emisjach i pochłanianiu dwutlenku węgla – fundament dla mechanizmów takich jak REDD+.
• 2000 – Scenariusze emisji
  Emissions Scenarios
  Wprowadzenie do przyszłych możliwych trajektorii emisji gazów cieplarnianych – poprzednik dzisiejszych RCP i SSP.
• 2000 – Transfer technologii
  Methodological and Technological Issues in Technology Transfer
  Bariery i możliwości związane z przekazywaniem technologii niskoemisyjnych do krajów rozwijających się.
• 2005 – Ochrona warstwy ozonowej i klimatu
  Safeguarding the Ozone Layer and the Global Climate System
  Wspólna publikacja z UNEP o wpływie gazów niszczących ozon na klimat i synergii między Protokołem Montrealskim a Ramową Konwencją Klimatyczną.
• 2005 – Wychwyt i składowanie CO₂
  Carbon Dioxide Capture and Storage (CCS)
  Kompleksowy przegląd technologii sekwestracji dwutlenku węgla – potencjału, ryzyk i kosztów.
• 2011 – Odnawialne źródła energii a klimat
  Renewable Energy Sources and Climate Change Mitigation
  Ocena potencjału energetyki odnawialnej w ograniczaniu emisji i transformacji energetycznej.
• 2012 – Ekstrema i adaptacja
  Managing the Risks of Extreme Events and Disasters to Advance Climate Change Adaptation (SREX)
  Analiza rosnącej częstości ekstremalnych zjawisk pogodowych i sposobów radzenia sobie z ich skutkami – fundament dla strategii adaptacyjnych.
• 2018 – Globalne ocieplenie o 1,5°C
  Global Warming of 1.5°C (SR15) (patrz wyżej)
  Jeden z najbardziej wpływowych raportów IPCC – ukazał skalę zagrożeń nawet przy „umiarkowanym” ociepleniu i stał się impulsem dla ruchów klimatycznych i polityk neutralności klimatycznej.
• 2019 – Zmiana klimatu i systemy lądowe
  Climate Change and Land (SRCCL)
  Skupienie na zależnościach między użytkowaniem ziemi, rolnictwem, bioróżnorodnością, bezpieczeństwem żywnościowym i klimatem.
• 2019 – Ocean i kriosfera w zmieniającym się klimacie
  The Ocean and Cryosphere in a Changing Climate (SROCC)
  Alarmujące dane o topnieniu lodowców, wzroście poziomu mórz, zakwaszaniu oceanów i utracie usług ekosystemowych związanych z wodą i lodem.

Najczęstsze pytania i odpowiedzi

Dlaczego to ważne?
Bo raporty IPCC są podstawą dla decyzji klimatycznych na całym świecie – od polityki po budżety krajowe.

Jak to dotyczy mojego życia?
Oceniają ryzyko powodzi, susz, chorób, spadków plonów – w miastach i na wsiach. Mają wpływ na ceny energii i strategię rozwoju.

Czy mam wpływ?
Tak, jako obywatel, wyborca, konsument i uczestnik debaty publicznej. Możesz wymagać, żeby polityka opierała się na wiedzy.

A co z rządami i firmami?
IPCC mówi: „To się dzieje”. Ale tylko decyzje polityczne i gospodarcze mogą temu zapobiec.

Czy muszę coś poświęcić?
Raczej przemyśleć, co warto zmienić, by uniknąć strat znacznie większych niż wysiłek transformacji.

Fakty, które robią wrażenie

• Raporty IPCC powstają co 6–8 lat – AR6 był publikowany etapami w latach 2021–2023.
• AR6 to efekt pracy ponad 700 autorów i 14 tys. publikacji naukowych.
• SR15 (2018) pokazał, że świat ma tylko kilka lat na zatrzymanie ocieplenia poniżej 1,5°C.
• Przy wzroście o 2°C – zniknie 99% raf koralowych.
• Ryzyko śmierci od ekstremalnych zjawisk (upałów, powodzi) jest nawet 15 razy wyższe w krajach Globalnego Południa.
• Przy braku działań emisje doprowadzą do wzrostu temperatury o ponad 3°C do końca wieku.
• Poziom mórz może wzrosnąć o 0,6–1 m do 2100 r. przy obecnym tempie emisji.
• W latach 2010–2019 emisje były najwyższe w historii – średnio 56 GtCO₂ rocznie.
• „Budżet węglowy” na 1,5°C to ok. 400–500 GtCO₂ – zostało go na mniej niż dekadę.
• Raporty IPCC wpływają na polityki ONZ, UE, krajowe strategie energetyczne i inwestycje prywatne.

Czy wiesz, że…

• Każdy rozdział raportu IPCC jest zatwierdzanyzdanie po zdaniu przez rządy 195 państw.
• Naukowcy IPCC nie są wynagradzani – to wolontariat dla dobra planety.
• Raporty IPCC dostępne są za darmo – także w języku polskim.
• AR6 zawiera interaktywny atlas zmian klimatu (wg regionów i scenariuszy).
• Raporty IPCC były cytowane ponad 100 tys. razy w literaturze naukowej i mediach.

Obraz, który zapamiętasz

Wyobraź sobie planetę jako ciało człowieka. IPCC to lekarze, którzy regularnie wykonują badania krwi, EKG i tomografię naszej Ziemi. Każdy raport to diagnoza: poziom CO₂ za wysoki, serce planety przyspieszone, system odpornościowy przeciążony. Ale pacjent wciąż żyje. Można jeszcze zmienić dietę, rzucić nałogi, zmienić styl życia, ale zwlekanie z leczeniem może nas kosztować wszystko.

Słowa, które zostają w głowie

Hasła działania:

• Czytaj, zanim będzie za późno.
• Raport to ostrzeżenie – decyzja należy do nas.
• Klimat mówi przez naukę.
• Każdy stopień ma znaczenie.

Refleksje i przysłowia:

• „Nie ignorujmy wyników badań, jakby były listem bez adresata.”
• „Raport to nie wyrok lecz droga.”
• „Wiedza to tarcza, nie ciężar.”
• „Nie da się negocjować z fizyką.”

Cytaty:

• „Każde opóźnienie działania to strata, którą trudno będzie nadrobić.” – IPCC AR6
• „1,5°C to nie cel polityczny. To granica cierpienia.” – SR15
• „Nauka nie mówi, co robić. Mówi, co się stanie, jeśli nic nie zrobimy.”

Co możesz zrobić – już dziś?

• Przeczytaj streszczenie dla decydentów (SPM) – dostępne także po polsku.
• Dziel się rzetelną wiedzą – np. przez edukację, media społecznościowe, rozmowy.
• Zmieniaj swój styl życia – mniej CO₂, więcej regeneracji.
• Wymagaj od polityków odwagi klimatycznej – lokalnie i globalnie.
• Popieraj rozwiązania systemowe oparte na dowodach naukowych.

Nie musisz znać całego raportu. Wystarczy, że nie będziesz go ignorować.

Zajrzyj pod powierzchnię

Definicje i podstawowe pojęcia

• Raporty oceniające (Assessment Reports, AR) – cykliczne, główne raporty IPCC (od AR1 w 1990 roku do AR6 w 2021–2023), tworzone przez setki ekspertów z całego świata. Każdy raport obejmuje trzy tomy, opracowywane przez oddzielne grupy robocze, i stanowi naukowy fundament globalnej polityki klimatycznej.
• Grupy robocze IPCC:
  • WGI (Working Group I) – analizuje fizyczne podstawy systemu klimatycznego, obserwowane zmiany i projekcje przyszłości.
  • WGII (Working Group II) – bada skutki zmian klimatu, podatność ekosystemów i społeczeństw oraz strategie adaptacyjne.
  • WGIII (Working Group III) – przedstawia sposoby ograniczania emisji gazów cieplarnianych i ocenia scenariusze rozwoju technologii, gospodarki i polityk.
• SPM (Summary for Policymakers) – streszczenie raportu IPCC przeznaczone dla decydentów politycznych, opracowywane przez naukowców, ale zatwierdzane linia po linii przez przedstawicieli 195 rządów. To kompromis między precyzją nauki a językiem polityki – dokument szczególnie ważny, bo najbardziej medialny.
• Budżet węglowy (carbon budget) – maksymalna ilość CO₂, jaką ludzkość może jeszcze wyemitować, by utrzymać globalne ocieplenie poniżej określonego progu (np. 1,5°C). Budżet jest ograniczony i szybko się wyczerpuje, dlatego IPCC zwraca na niego szczególną uwagę.
• Overshoot scenario – scenariusz przekroczenia bezpiecznego progu ocieplenia (np. 1,5°C), a następnie jego obniżenia w wyniku intensywnych działań mitygacyjnych. Tego typu scenariusze są ryzykowne, bo czasowe przekroczenie progów może uruchomić nieodwracalne zmiany w systemie Ziemi.

Skutki i ostrzeżenia z AR6

• Ekstremalne zjawiska pogodowe – fale upałów, intensywne burze, pożary i susze występują coraz częściej, są bardziej dotkliwe i mają bezpośredni wpływ na zdrowie oraz życie milionów ludzi na całym świecie.
• Zakwaszenie oceanów i wzrost poziomu mórz – w wyniku absorpcji CO₂ przez oceany rośnie ich kwasowość, co zagraża morskim ekosystemom. Jednocześnie topniejące lądolody powodują wzrost poziomu mórz, narażając miliony osób w strefach przybrzeżnych.
• Niepewność żywnościowa i spadek plonów – zmiany klimatu osłabiają wydajność rolnictwa, prowadzą do susz i nieurodzaju, pogłębiając kryzysy humanitarne i konflikty.
• Straty w przyrodzie – AR6 pokazuje, że skutki zmian są większe niż dotąd przypuszczano. Wiele gatunków zwierząt i roślin zmieniło swoje zasięgi, niektóre wyginęły lokalnie – wyłącznie w wyniku globalnego ocieplenia.
• Ograniczenie odporności ekosystemów – gdy ekosystemy tracą swoją zdolność do regeneracji i regulacji klimatu, ludzie stają się bardziej podatni na skutki zmian. To sprzężenie zwrotne – im bardziej niszczymy przyrodę, tym trudniej się chronić.

Zasoby edukacyjne i analizy

• AR6 – Synthesis Report:
  https://www.ipcc.ch/report/ar6/syr/
• SR15 – Global Warming of 1.5 °C:
  https://www.ipcc.ch/sr15/
• SROCC – Ocean and Cryosphere:
  https://www.ipcc.ch/srocc/
• SRCCL – Land and Climate:
  https://www.ipcc.ch/srccl/
• Atlas interaktywny IPCC:
  https://interactive-atlas.ipcc.ch

Filmy, multimedia i kursy

Copernicus Climate Change Service:
https://climate.copernicus.eu

BBC – „Climate Change: The Facts”
https://www.imdb.com/title/tt10095266/

źródło: materiały prasowe
Czwarty raport IPCC, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Glaciergate, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Międzyrządowego Zespołu do spraw Zmian Klimatu – oficjalna strona IPCC
Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Piąty raport IPCC, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Specjalny raport dotyczący globalnego ocieplenia o 1,5 °C, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Szósty raport IPCC, autorzy, licencja CC BY SA 4.0

Dziękuję, że przeczytałaś/eś powyższe informacje do końca. Jeśli cenisz sobie zamieszczane przez portal treści zapraszam do wsparcia serwisu poprzez Patronite.

📩 Zapisz się na newsletter i otrzymuj ekowiadomości prosto na swoją skrzynkę!
Subskrypcja daje Ci także dostęp do specjalnego działu na portalu, gdzie znajdziesz darmowe materiały do pobrania: poradniki, przewodniki, praktyczne zestawienia, wzory, karty pracy, checklisty i ściągi. Wszystko, czego potrzebujesz, aby skutecznie wprowadzać ekologiczne zmiany w swoim życiu.

☕ Możesz również wypić ze mną wirtualną kawę! Dorzucasz się w ten sposób do kosztów prowadzenia portalu, a co ważniejsze, dajesz mi sygnał do dalszego działania. Nad każdym artykułem pracuję zwykle do późna, więc…..

Chcesz podzielić się ciekawym newsem lub zaproponować temat? Skontaktuj się pisząc maila na adres:
✉️ informacje@wlaczoszczedzanie.pl

🔍Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej portalu Włącz oszczędzanie