Lista Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO

Niektóre miejsca na Ziemi są tak unikatowe, że zostały objęte ochroną i wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO, jako miejsca o które należy szczególnie dbać, by móc je przekazać przyszłym pokoleniom.

Zaliczany jest do niech Wielki Kanion Kolorado w Stanach Zjednoczonych, nazywanym jednym z 7 naturalnych cudów świata. Na liście są też norweskie fiordy, Stonehenge, czy chorwackie Jeziora Plitwickie. W Polsce mamy Puszczę Białowieską – jedyny w Europie naturalny las nizinny zamieszkiwany przez wilki, rysie, wydry, żubry. Do dziedzictwa przyrodniczego został również dopisane pradawne i pierwotne lasy bukowe Karpat i innych regionów Europy.

Podstawowe informacje

Lista została ustanowiona na mocy Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego przyjętej przez UNESCO na 17. sesji w Paryżu 16 listopada 1972 roku, która weszła w życie z dniem 17 grudnia 1975 roku.

Konwencję przyjęły lub ratyfikowały 194 państwa (stan na 23 października 2020 roku). Polska ratyfikowała Konwencję 6 maja 1976 roku, a 29 czerwca 1976 roku złożyła dokument ratyfikacji w UNESCO. W stosunku do Polski Konwencja weszła w życie 29 września 1976 roku.

Realizacją postanowień Konwencji, w tym prowadzeniem listy, zajmuje się Komitet Światowego Dziedzictwa (World Heritage Committee) złożony z 21 przedstawicieli państw stron Konwencji, który w trakcie dorocznych sesji decyduje o wpisaniu obiektu na listę, umieszczaniu obiektów na liście światowego dziedzictwa w zagrożeniu lub skreśleniu z tych list. Nominacje, wyłącznie spośród obiektów umieszczonych uprzednio na narodowej Liście informacyjnej, zgłaszane są przez poszczególne kraje. Jeżeli wniosek o wpisanie danego obiektu na listę nie zostanie uwzględniony, może być złożony ponownie jedynie wtedy, gdy zaistnieją wyjątkowe okoliczności: nowe odkrycia, nowe naukowe informacje dotyczące dobra lub inne kryteria niż prezentowane w pierwszym wniosku.

Konwencja o światowym dziedzictwie

Artykuł 1 Konwencji definiuje dziedzictwo kulturowe jako:

• zabytki: dzieła architektury, monumentalnej rzeźby lub malarstwa, elementy i budowle o charakterze archeologicznym, napisy, groty i zgrupowania tych elementów, mające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia historii, sztuki lub nauki
• zespoły: budowli oddzielnych lub łącznych, które ze względu na swą architekturę, jednolitość lub zespolenie z krajobrazem mają wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia historii, sztuki lub nauki
• miejsca zabytkowe: dzieła człowieka lub wspólne dzieła człowieka i przyrody, jak również strefy, a także stanowiska archeologiczne mające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia historycznego, estetycznego, etnologicznego lub antropologicznego

Artykuł 2 Konwencji definiuje dziedzictwo naturalne jako:

• pomniki przyrody utworzone przez formacje fizyczne i biologiczne albo zgrupowania takich formacji, przedstawiające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia estetycznego lub naukowego
• formacje geologiczne i fizjograficzne oraz strefy o ściśle oznaczonych granicach, stanowiące siedlisko zagrożonych zagładą gatunków zwierząt i roślin, mające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia nauki lub ich zachowania
• miejsca lub strefy naturalne o ściśle oznaczonych granicach, mające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia nauki, zachowania naturalnego piękna

Artykuł 11 Konwencji ustanawia wykaz obiektów o wyjątkowej powszechnej wartości (outstanding universal value) wybieranych na podstawie określonych kryteriów – Listę Dziedzictwa Światowego:

Na podstawie wykazów przedstawionych przez Państwa w wykonaniu ustępu 1 Komitet ustala, aktualizuje i rozpowszechnia pod mianem Listy dziedzictwa światowego wykaz dóbr dziedzictwa kulturalnego i dziedzictwa naturalnego określonego w artykułach 1. i 2. niniejszej Konwencji, które uznaje za mające wyjątkową powszechną wartość na podstawie kryteriów ustalonych przez siebie. Zaktualizowane listy powinny być rozpowszechniane co najmniej raz na dwa lata.

Komitet Światowego Dziedzictwa

Do realizacji zadań konwencji – w tym do prowadzenia Listy Światowego Dziedzictwa – został powołany specjalny organ wykonawczy – Komitet Światowego Dziedzictwa (World Heritage Committee), w którym zasiadają przedstawiciele z 21 Państw-Stron Konwencji. Członkowie Komitetu są wybierani na okres do sześciu lat, przy czym większość Państw-Stron Konwencji dobrowolnie ustala kadencję swoich członków na cztery lata, by umożliwić innym Państwom członkostwo w Komitecie

Komitet obraduje podczas dorocznych sesji, w trakcie których decyduje o wpisaniu miejsca na Listę Światowego Dziedzictwa, umieszczeniu na Liście Światowego Dziedzictwa w zagrożeniu lub skreśleniu z tych list.

Komitetowi doradzają następujące organizacje:

• Międzynarodowa Rada Ochrony Zabytków i Miejsc Historycznych (International Council on Monuments and Sites, ICOMOS)
• Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (International Union for Conservation of Nature, IUCN)
• Międzynarodowy Ośrodek Studiów nad Ochroną i Konserwacją Dziedzictwa Kulturowego (International Centre for the Study of the Preservation and Restoration of Cultural Property, ICCROM)

Kryteria związane z wpisaniem na Listę Światowego Dziedzictwa

Dany obiekt musi reprezentować wyjątkową powszechną wartość i spełniać przynajmniej jeden z poniższych 10 warunków.

Kryteria kulturowe

I. Reprezentować arcydzieło ludzkiego geniuszu twórczego.
II. Przedstawiać ważną wymianę ludzkich wartości, na przestrzeni dziejów lub w obszarze danego regionu świata, w zakresie rozwoju architektury lub technologii, w sztukach monumentalnych, urbanistyce lub projektowaniu krajobrazu
III. Przedstawiać unikatowe albo przynajmniej wyjątkowe świadectwo tradycji kulturowej lub istniejącej albo minionej cywilizacji.
IV. Przedstawiać szczególny przykład typu budowli, zespołu architektonicznego lub technologicznego albo krajobrazu ilustrującego ważny etap (lub etapy) w historii ludzkości.
V. Przedstawiać szczególny przykład tradycyjnego ludzkiego osadnictwa, zagospodarowania ziemi lub morza, reprezentatywny dla danej kultury (lub kultur), albo ludzkiej interakcji ze środowiskiem, szczególnie jeśli stało się ono zagrożone wskutek nieodwracalnej zmiany.
VI. Pozostawać w bezpośrednim lub namacalnym związku z wydarzeniami lub żywą tradycją, pomysłowością lub wierzeniami, albo z dziełami artystycznymi lub literackimi o wyjątkowym uniwersalnym znaczeniu (Komitet uznaje, że to kryterium powinno być stosowane w połączeniu z innymi kryteriami).

Kryteria przyrodnicze

VII. Obejmować wyjątkowe zjawiska przyrodnicze lub tereny szczególnego naturalnego piękna i o znaczeniu estetycznym .
VIII. Przedstawiać szczególne świadectwo ważnych etapów w historii planety, zawierające ślady dawnego życia, istotnych toczących się procesów geologicznych; tworzących formy ukształtowania terenu lub istotne formacje geomorficzne lub fizjograficzne.
IX. Przedstawiać szczególny przykład toczących się procesów ekologicznych i biologicznych, istotnych dla ewolucji i rozwoju lądowych, słodkowodnych, przybrzeżnych i morskich ekosystemów lub społeczności roślin i zwierząt.
X. Obejmować najważniejsze środowiska przyrodnicze do ochrony różnorodności form życia, łącznie z zagrożonymi gatunkami o uniwersalnej wartości z punktu widzenia nauki i konserwacji.

Lista Światowego Dziedzictwa

Lista obejmuje (stan na rok 2021) 1154 obiekty w 167 Państwach-Stronach Konwencji, w tym 897 obiektów dziedzictwa kulturowego (K), 218 przyrodniczego (P) i 39 mieszanych (K, P).

Według stanu na rok 2021 liczba obiektów światowego dziedzictwa według poszczególnych kontynentów przedstawia się następująco:

• w Afryce
• w Ameryce Południowej
• w Ameryce Północnej i Środkowej
• w Australii i Oceanii
• w Azji
• w Europie

Lista miejsc w Polsce wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO

Obecnie na liście znajduje się 17 miejsc (15 dziedzictwa kulturowego oraz 2 dziedzictwa przyrodniczego).

Dziedzictwo kulturowe:

• Stare Miasto w Krakowie
• Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni
• Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940–1945)
• Stare Miasto w Warszawie
• Stare Miasto w Zamościu
• Średniowieczny zespół miejski Torunia
• Zamek w Malborku
• Manierystyczny zespół architektoniczno-krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy w Kalwarii Zebrzydowskiej
• Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy
• Drewniane kościoły południowej Małopolski w Binarowej, Bliznem, Dębnie, Haczowie, Lipnicy Murowanej i Sękowej
• Park Mużakowski (wspólny wpis z Niemcami)
• Hala Stulecia we Wrocławiu
• Drewniane cerkwie regionu karpackiego (wspólny wpis z Ukrainą) w Brunarach, Chotyńcu, Kwiatoniu, Owczarach, Powroźniku, Radrużu, Smolniku, Turzańsku
• Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi w Tarnowskich Górach
• Krzemionkowski region prehistorycznego górnictwa krzemienia pasiastego

Dziedzictwo przyrodnicze:

• Białowieski Park Narodowy (wspólny wpis z Białorusią)
• Pradawne i pierwotne lasy bukowe Karpat i innych regionów Europy – wpis transgraniczny położony na terenie Albanii, Austrii, Belgii, Bośni i Hercegowiny, Bułgarii, Chorwacji, Czech, Francji, Hiszpanii, Macedonii Północnej, Niemiec, Polski, Rumunii, Słowacji, Słowenii, Szwajcarii, Ukrainy i Włoch.

Obiekty na Liście Informacyjnej

Na liście oczekujących na nominację znajduje się 5 obiektów:

• Gdańsk – miasto wolności i pamięci
• Kanał Augustowski
• Pienińska dolina Dunajca
• Modernistyczne śródmieście Gdyni – przykład budowy zintegrowanej społeczności
• Młyn papierniczy w Dusznikach-Zdroju

Zagrożenia Światowego Dziedzictwa

Komitet Światowego Dziedzictwa utrzymuje również listę obiektów, które są zagrożone, co może mieć negatywny wpływ na ich wartość. Przykładowe zagrożenia – rzeczywiste lub potencjalne – to wojny, klęski żywiołowe, zanieczyszczenia, kłusownictwo, niekontrolowana urbanizacja i ruch turystyczny.

Lista obiektów zagrożonych ma na celu zwrócenie uwagi społeczności międzynarodowej na warunki zagrażające wartościom obiektów, które właśnie z uwagi na te wartości zostały wpisane na Listę Dziedzictwa Ludzkości. Wpisanie obiektu na Listę Światowego Dziedzictwa w zagrożeniu pozwala Komitetowi na natychmiastowe uruchomienie środków z Funduszu Światowego Dziedzictwa na akcję ratunkową. Wpis wiąże się również z opracowaniem przez Komitet we współpracy z Państwem-Stroną, na którego terytorium znajduje się obiekt zagrożony, programu naprawczego i monitorującego stan obiektu.

Lista Światowego Dziedzictwa w zagrożeniu obejmuje (stan na rok 2021) 52 obiekty, w tym 36 obiektów dziedzictwa kulturowego (K) i 16 przyrodniczego (P).

Konsekwencje wpisu na listę

Wpis na Listę Światowego Dziedzictwa wiąże się z wypełnianiem konkretnych obowiązków przez państwo stronę Konwencji, na którego terytorium znajduje się wpisany obiekt. Państwo musi składać regularne raporty do Komitetu Światowego Dziedzictwa na temat stanu obiektu, jego ochrony, konserwacji i zarządzania, by umożliwić UNESCO monitorowanie obiektu. Sam wpis na listę nie poprawia z reguły ochrony obiektu, którą określają przepisy prawa narodowego. W przypadku zagrożenia, obiekty z listy mogą liczyć na wsparcie UNESCO – finansowe (z Funduszu Światowego Dziedzictwa), polityczne, eksperckie i medialne.

Darmowe materiały do pobrania

w przygotowaniu:
Kodeks – dekalog podróżowania

zobacz również:
Polski Komitet ds. Unesco
World Heritage Site
Lists of World Heritage Sites
Ekologiczne dzieciaki – Kim McKay, Jenny Bonnin

źródło:
Lista światowego dziedzictwa UNESCO, autorzy, licencja CC BY-SA Deed 3.0
Lista światowego dziedzictwa UNESCO w Polsce, autorzy, licencja CC BY-SA Deed 3.0

🗺️ Turystyka ekologiczna – dodatkowe informacje:
carbon offset, certyfikaty ekoturystyki, ekoturysta i ekotyrystyka, filozofia Leave No Trace, gatunki zagrożone wyginięciem, kodeks czyli dekalog podróżnika, Konwencja Waszyngtońska CITIES, Lista Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO, masowa turystyka, Natura 2000 – obszary ptasie, obszary siedliskowe, obszary chronionego krajobrazu, park krajobrazowy, park narodowy, pomnik przyrody, przełowienie, przyłów, rezerwat, ślad węglowy (carboon footprint), ślad środowiskowy (environmental footprint), ślad wodny (water footprint), transport ekologiczny, turystyka ekologiczna, turystyka zrównoważona, użytki ekologiczne, Wildlife Selfie Code, zespoły przyrodniczo–krajobrazowe,

🤝Dziękuję, że przeczytałaś/eś powyższe informacje do końca. Jeśli cenisz sobie zamieszczane przez portal treści zapraszam do wsparcia serwisu poprzez Patronite.

☕ Możesz również wypić ze mną wirtualną kawę! Dorzucasz się w ten sposób do kosztów prowadzenia portalu, a co ważniejsze, dajesz mi sygnał do dalszego działania. Nad każdym artykułem pracuję zwykle do późna, więc dobra, mocna kawa wcale nie jest taka zła ;-) 💪☕

🔔 Zapisz się na Newsletter i otrzymuj email z ekowiadomościami. Dodatkowo dostaniesz dostęp do specjalnego działu na stronie portalu, gdzie pojawiają się darmowe materiały do pobrania i wykorzystania. Poradniki i przewodniki, praktyczne zestawienia, podsumowania, wzory, karty prac, checklisty i ściągi. Wszystko czego potrzebujesz do skutecznej i zielonej rewolucji w twoim życiu. Zapisz się do Newslettera i zacznij zmieniać świat na lepsze.

Chcesz podzielić się ciekawym newsem lub zaproponować temat? Skontaktuj się pisząc maila na adres:
✉️ informacje@wlaczoszczedzanie.pl

🔍Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej portalu Włącz oszczędzanie