W europejskich lasach strefy umiarkowanej rośliny o mniejszych obszarach występowania są wypierane przez te szeroko rozpowszechnione, czasami geograficznie obce. Ich zaniknięcie może spowodować wymieranie związanych z nimi owadów czy grzybów .
Międzynarodowy zespół naukowców współpracujących w sieci naukowej forestREplot przeanalizował dane nt. występowania 1162 gatunków roślin. Sprawdzano m.in. jak na przestrzeni minionych dekad zmieniała się bioróżnorodność runa leśnego. Dane pochodziły z 68 kompleksów leśnych strefy umiarkowanej w Europie, w tym z Puszczy Białowieskiej, ale też z lasów w Turyngii, Saksonii-Anhalt i Bawarii. Wyniki badań ukazały się w czasopiśmie „Nature Ecology & Evolution”.
Badacze wykazali, że gatunki roślin o małym zasięgu geograficznym, występujące często w kilku miejscach, są narażone na zwiększone ryzyko wyginięcia. Nie chodzi tutaj tylko o niewielkie rozmiary populacji tych roślin, ale raczej o ekologiczną niszę – chodzi bowiem często o gatunki, które zaadaptowały się do wykorzystywania niewielkich zasobów składników odżywczych w glebie.
Wśród autorów publikacji są Polacy – prof. Bogdan Jaroszewicz z Białowieskiej Stacji Geobotanicznej Wydziału Biologii UW, dr Remigiusz Pielech z Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie, prof. Tomasz Durak z Uniwersytetu Rzeszowskiego, dr Marek Malicki i Kamila Reczyńska z Uniwersytetu Wrocławskiego. Głównym autorem jest Ingmar Staude, doktorant z Niemieckiego Centrum Integracyjnych Badań nad Bioróżnorodnością (iDiv) w Lipsku.
Mniej pospolite gatunki roślin są często lepiej przystosowane do sytuacji ograniczonej dostępności składników odżywczych. Z kolei rośliny azotolubne mają wysokie wymagania w zakresie żyzności gleb i występują na większych obszarach.
Autorzy badania zwracają uwagę, że w środowisku od dekad dochodzi do nadmiernego kumulowania się azotu. To zaś sprawia, że gatunki o mniejszych areałach i niższych wymaganiach dotyczących azotu są częściej zastępowane przez gatunki o większych areałach i wyższym zapotrzebowaniu na azot, jak pokrzywa czy jeżyna, ale także gatunki egzotyczne.
Ich przewaga konkurencyjna wynika ze zdolności wykorzystania lepszego zaopatrzenia w składniki pokarmowe, co przekłada się na ich szybszy wzrost i wyższą produkcję nasion. Gatunki azotolubne charakteryzują się też często małymi nasionami, co z kolei ułatwia ich rozprzestrzenianie na większe odległości i umożliwia kolonizację nowych terenów.
Choć zanikające gatunki roślin nie zajmują dużego areału, ich wymarcie może mieć duży wpływ na funkcjonowanie ekosystemów leśnych. Ich zniknięcie może bowiem oznaczać również wymieranie kolejnych, związanych z nimi gatunków – owadów, grzybów i organizmów glebowych. Im dalej postępuje ujednolicenie roślinności leśnej na dużych obszarach, tym bardziej spada zdolność ekosystemów do buforowania zjawisk ekstremalnych i przystosowywania się do zmieniających się warunków środowiskowych, na przykład do zmian klimatu.
Naukowcy zwracają uwagę, że dla powstrzymania dalszego wymierania mniej rozpowszechnionych gatunków i zachowania trwałości ekosystemów leśnych niezbędne jest zmniejszenie skali zanieczyszczenia azotem.
Autorzy publikacji szacują, że w ciągu ostatnich 40 lat bogactwo gatunkowe lasów umiarkowanej strefy klimatycznej zmniejszyło się średnio o 4%. Jednak jak zwracają uwagę, wiele badanych miejsc ma status obszarów chronionych, dlatego gdyby wziąć pod lupę zwykłe lasy, ta liczba mogłaby być nawet większa.
Utrata gatunków może zaowocować zmianami w ekosystemach. Jeśli zniknie jedna roślina, niektóre owady czy mikroorganizmy mogą wyginąć wraz z nią. A kiedy regionalna flora ulega ujednoliceniu, ekosystemy mniej efektywnie reagują na zmiany warunków środowiskowych. Naukowcy uważają, że aby zredukować wymieranie gatunków, należy zmniejszyć wykorzystanie azotu.
źródło: naukawpolsce.pap.pl
