Owady zapylające

Większość roślin występujących w naszej strefie klimatycznej wymaga zapylenia przez owady. Owady odwiedzają rośliny w poszukiwaniu pokarmu. Pszczoły i trzmiele odżywiają się nektarem i pyłkiem kwiatowym, motyle spijają nektar, chrząszcze zjadają pyłek kwiatowy i płatki korony, muchówki są amatorami nektaru.

Kiedy pszczoły spijają nektar, z pręcików kwiatu osypuje się pyłek i osadza na włoskach pokrywających ciało owadów. Większość ziaren pyłku jest zgarniana odnóżami i pakowana do koszyczków pyłkowych znajdujących się na tylnych odnóżach. W trakcie odwiedzin kolejnych kwiatów, pyłek, który pozostał na ciele owada przylepia się do znamion słupków kwiatowych i kwiaty zostają zapylone. Dzięki temu rośliny mogą wytworzyć nasiona.

Zapylanie kwiatów przez owady można traktować jako formę symbiozy. Owady i kwiaty są od siebie uzależnione, tak że jedne bez drugich nie mogłyby istnieć.

Zapylenie kwiatów

Jedną z nagród dla zapylaczy jest znajdowane w kwiatach pożywienie. Nektar czyli roztwór cukrów wykorzystywany jako pokarm bogaty w energię, oraz pyłek czyli pokarm zasobny w białko. Przenoszące się z kwiatu na kwiat w poszukiwaniu pokarmu owady mimowolnie transportują pyłek, ułatwiając w ten sposób rozmnażanie się roślin.

Pomimo ogromnej różnorodności form owady zbudowane są według jednego podstawowego planu: ciało segmentowane, podzielone na głowę tułów i odwłok, członowane odnóża i mocny pancerzyk. Cechą wyróżniającą je spośród innych stawonogów jest to, że mają 3 pary nóg, zwykle 2 pary skrzydeł, parę czułków i parę oczu złożonych.

Owady widzą dobrze w zakresie fal niebieskich i żółtych światła widzialnego, nie odbierają zaś czerwieni jako odrębnej barwy. Owady widzą również ultrafiolet, niewidzialny dla oka człowieka, określany jako fiolet pszczeli lub purpura pszczela.

Wiele kwiatów zapylanych przez owady odznacza się tym, że pewne ich części odbijają promienie ultrafioletowe, wskutek czego wydają się owadom fioletowe, a pewne części pochłaniają te promienie, w związku, z czym części te owady widzą w innych barwach np. żółtej.

W ten sposób tworzą się na kwiatach wzory dostrzegane przez owady, informujące je, gdzie zlokalizowany jest pyłek i nektar w środku kwiatu. Owady mają dobrze rozwinięty zmysł węchu. Kwiaty licznych roślin owadopylnych wydzielają silną woń.

Kiedy pszczoła zniknie z powierzchni Ziemi, człowiekowi pozostaną już tylko cztery lata życia. Skoro nie będzie pszczół, nie będzie też zapylania. Zabraknie więc roślin, potem zwierząt, wreszcie przyjdzie kolej na człowieka.

Albert Einstein / Karol Darwin

Pszczoły

Pszczoły (Apis) mają długość ciała od 7-8 mm do 16-18 mm. Ubarwienie o różnej intensywności od jednolicie czarnego i ciemnobrązowego do żółtego i czerwonopomarańczowego. Skrzydła specyficznie użyłkowane, wyróżnia je charakterystyczne pólko radialne na przednim skrzydle.

Wszystkie gatunki należące do rodzaju Apis żyją w zorganizowanych społeczeństwach. Budują z czystego wosku pionowe plastry z obustronnie ułożonymi komórkami, służącymi do wychowu czerwi i przechowywania pokarmu. Osobniki dorosłe i larwy odżywiają się nektarem, spadzią oraz pyłkiem kwiatowym. Zakładają duże kolonie (rodziny pszczele), zależnie od gatunku liczące od kilku do 20-80 tysięcy osobników.

Życie rodzin jest koordynowane za pośrednictwem feromonów, regularnych zmian aktywności gruczołów, porozumiewania się za pomocą tańców i wydawania dźwięków.

Pszczoły doskonale wypracowały sposób regulacji temperatury w gnieździe, co pozwala rodzinom pszczelim na uniezależnienie się w dużej mierze od warunków zewnętrznych, dzięki czemu w klimacie chłodnym mogą przeżyć długie i surowe zimy całe kolonie, a nie tylko pojedyncze osobniki w stanie hibernacji jak np. u trzmieli.

• na Ziemi żyje około 20 tysięcy gatunków pszczół
• występują one we wszystkich strefach geograficznych – najwięcej w rejonach strefy umiarkowanej
• na obszarze Polski występuje około 450 gatunków i podgatunków pszczół
• pszczoła wytwarza zarówno miód i jak i wosk
• na świecie i w Polsce, żyje wiele dzikich gatunków pszczół i trzmieli wytwarzających miód, ale w ilościach, które są przez nie całkowicie zużywane (głównie przez larwy)
• pszczoła miodna produkuje tyle miodu, że może z niego korzystać również człowiek
• roczne spożycie miodu przez pszczelą rodzinę: 90–120 kg, pyłku – przetworzonego w pierzgę 30–40 kg, wody 40–60 litrów
• na 1 kilogram miodu potrzeba ponad milion kwiatów
• 1 kg pszczół to ok. 10 tys. osobników
• przeciętny rój to ok. 1,5- 2,0 kg pszczół
• na wypocenie 1 kg wosku pszczoły zużywają 3-4 kg miodu
• pszczoła może lecieć z prędkością do 25 km/h
• dochód jaki uzyskuje się, dzięki działalności zapylającej pszczół, jest co najmniej 10-krotnie większy, niż dochód z wszystkich produktów pszczelich
• udział pszczoły miodnej w zapylaniu kwiatów wynosi około 90%, reszta przypada na inne owady – przede wszystkim trzmiele i pszczoły samotnice oraz muchówki
• pszczoły często zakładają gniazda w dziuplach drzew
• barć na drzewie jest sztucznym domem dla pszczół zakładanym przez człowieka. Do dziś zachowały się w Puszczy Białowieskiej tzw. drzewa bartne – ślady mającego wiele wieków tradycji bartnictwa.

Żądło pszczoły posiada w przeciwieństwie do osy, szerszenia, trzmiela haczyki jak harpun. Pszczoła po użądleniu zostawia w ciele użądlonego swoje żądło i ginie.

Wewnątrz żądła pszczoły, na jego końcu, znajduje się zbiorniczek jadowy, który zawiera ok. 1 mg jadu.

Rola pszczół miodnych

Rola pszczół miodnych, jako zapylaczy roślin, jest bardzo ważna. W czasach chemizacji rolnictwa i zanieczyszczenia środowiska, szybko ubywa dzikich zapylaczy roślin, pszczół samotnic i trzmieli. Również pszczoły miodne są zagrożone.

Najwięcej gatunków roślin kwitnie wczesna wiosną w kwietniu i maju. Jest to początek cyklu rozwojowego owadów społecznych oraz żyjących samotnie. Owady poszukują w kwiatach pokarmu węglowodanowego (nektaru) oraz białkowego (pyłku).

Wyższość pszczoły miodnej polega na tym, że jej rodzina na początku sezonu składa się z kilku tysięcy osobników, a nie jak w przypadku trzmieli i innych owadów w pierwszym okresie z pojedynczych osobników.

Pszczoły miodne nie są w stanie zapylać wszystkich roślin. Są gatunki uprawne o kwiatach z nektarem ukrytym zbyt głęboko (np. koniczyna czerwona, wyka kosmata, bobik), bądź o kwiatach eksplodujących (lucerna), albo bardzo słabo nektarujących i przez to nieatrakcyjnych (np. marchew), które pszczoła miodna niechętnie oblatuje i nie jest dla nich dobrym zapylaczem.

Pszczoły miodne uważane są za najlepszych zapylaczy

Pszczoły zimują gromadnie, w dużych rodzinach i mogą zapewnić dobre zapylenie licznym gatunkom roślin kwitnących wczesną wiosną, kiedy jest duże zapotrzebowanie na owady zapylające, a dzikich zapylaczy jest wtedy jeszcze mało.

Są wierne jednemu gatunkowi kwiatów (wierność kwiatowa). Inne owady zapylające przelatują z kwiatka na kwiatek, nie zważając na jego gatunek. Podczas przelotu pomiędzy różnymi gatunkami nie następuje przez to zapylenie.

Pszczoła miodna, gdy zacznie oblatywać kwiaty jednego gatunku roślin, oblatuje je tak długo, póki są dla niej interesujące, to znaczy stanowią dobre źródło nektaru i pyłku.

Pszczoły są zbieraczkami nienasyconymi. Inne owady oblatują kwiaty tylko po to, aby pobrać potrzebny sobie pokarm. Pszczoła zbiera nektar i pyłek nie tylko dla samej siebie, ale także dla karmienia larw i na zapasy zimowe.

Pszczoły są bardzo pracowite. Spędzają na kwiecie bardzo mało czasu, znacznie mniej niż inne owady zapylające, dlatego są w stanie odwiedzić znacznie więcej kwiatów.

Pszczela społeczność

Społeczne życie pszczoły miodnej należy do najbardziej złożonych w świecie zwierząt. Królowa może składać do 1500 jaj dziennie. Z jaj zapłodnionych rozwijają się samice (robotnice lub królowe), z niezapłodnionych – samce (trutnie). Robotnice żywią larwy w komórkach plastra do czasu ich przepoczwarczenia. Kiedy społeczeństwo pszczół osiąga odpowiednią wielkość, stara królowa zabiera część robotnic i odlatuje w poszukiwaniu nowego miejsca dla swojego roju. Pierwsza królowa, która wylegnie się po odlocie starej królowej, przejmuje rządy w ulu.

Zagrożenia dla pszczół miodnych

W ostatnim czasie obserwuje się zwiększone wymieranie pszczół.

Pestycydy

Prawdopodobną przyczyną wymierania jest stosowanie pestycydów w czasie kwitnięcia roślin, oraz zły dobór terminów oprysków upraw.

CCD czyli Zespół Masowego Ginięcia Rodzin Pszczelich – Zespół Gwałtownej Zapaści Kolonii

Przyczyny tego problemu nie są dokładnie znane. Przypuszcza się, że CCD może być powiązane z takimi zjawiskami jak:

• kombinacja różnego rodzaju stresów, przyczyniających się do większej podatności na patogeny
• pojawianie się w środowisku środków chemicznych (np. neonikotynoidów) powodujących obniżenie odporności pszczół na działanie patogenów
• nadmierna eksploatacja owadów w uprzemysłowionych pasiekach, na skutek której pszczoły szukają innego środowiska do życia
• zmiany w środowisku naturalnym powodujące zmniejszenie ilości roślin stanowiących pożytek dla pszczół, co spowodowane jest m.in. intensyfikacją rolnictwa np. w krajach Unii Europejskiej

Imidakloprid

Naukowcy twierdzą, że przyczyną masowego wymierania owadów w wielu krajach świata jest imidakloprid – składnik środków owadobójczych produkowanych przez firmę Bayer CropScience, którymi zaprawia się nasiona roślin (m.in. buraków, kukurydzy, ale też warzyw). Owadobójcza substancja wpływa na układ nerwowy owadów, prowadząc do ich dezorientacji i śmierci.

Choroby wirusowe i grzybicze pszczół

Warroza to plaga uli powodowana przez żółwika pszczelego. Wciskają się one pomiędzy segmenty ciała pszczoły. Opanowane przez pasożyta pszczoły są słabe i zdeformowane. Warroza nie jest jednym zagrożeniem dla pszczół!

Skażenie środowiska

Skażenie środowiska prowadzące do obniżenia odporności pszczół.

Promieniowanie emitowane przez telefonię komórkową

Przypuszcza się, że pszczoły w wyniku działania promieniowanie emitowane przez telefonię komórkową, nie mogą trafić z powrotem do gniazda, bo zakłócony zostaje ich system nawigacyjny.

Naturalni wrogowie

Jednymi z największych naturalnych wrogów pszczół są szerszenie. Potrafią atakować całą gromadą siedliska tych owadów, niszcząc gniazdo i zjadając larwy. Początkowo wysyłają zwiadowcę, który ma za zadanie zlokalizować gniazdo.

Pszczoły potrafią jednak bronić się przed tymi drapieżcami. Otaczają szerszenia, który przybywa do kolonii, tworząc zwartą kulę. Napastnik znajdujący się w środku ginie po 10 minutach na skutek przegrzania, ponieważ maksymalna temperatura, jaką może wytrzymać to 46°C, natomiast pszczoły przetrzymują ponad 47°C. Związek z tym procesem ma również dwutlenek węgla, wytwarzany przez pszczoły.

Trzmiele

Trzmiele (bombus) to zwyczajowa nazwa dużych, krępych i gęsto owłosionych pszczół o czarnym ubarwieniu, zwykle z szerokimi, poprzecznymi, żółtymi lub pomarańczowymi pasami.

Trzmiele są dobrymi zapylaczami. Sprawdzają się w zapylaniu roślin nawet w niekorzystnych warunkach atmosferycznych. Nie przeszkadzają im w tym szklarnie gdzie panuje wysoka wilgotność i temperatura uniemożliwiają pracę pszczołom. Są aktywne wcześnie rano i tuż po deszczu.

Są one jedynymi zapylaczami niektórych gatunków. Dzięki długim języczkom sięgają do kwiatów o długich rurkach kwiatowych. Dzięki gęstemu owłosieniu mają większą powierzchnię zbierającą pyłek niż pszczoła miododajna.

Trzmiele zazwyczaj budują gniazda ziemne. Społeczeństwa trzmieli giną każdej jesieni. Zimują tylko młode, zapłodnione samice, by wiosną założyć nowe gniazda.

Trzmielówka leśna

Trzmielówka leśna (Volucella pellucens) to gatunek muchówki z rodziny bzygowatych.

Ciało długości od 12 do 16 mm, czarno-granatowe z żółtym pasem. Na obwodzie tarczki widoczny rząd ciemnych włosków. Wygląd trzmielopodobny. Brunatna plama obecna pośrodku przezroczystych skrzydeł. Odnóża czarne.

Owady dorosłe (imagines) spotykana na kwiatach, na polanach, porębach, leśnych drogach i na skrajach lasów, od kwietnia do października.

Larwy przechodzą swój rozwój w gniazdach os. Samica trzmielówki leśnej dostaje się do gniazda os i składa tam jaja na powierzchni plastra. Wylęgające się larwy dostają się do komórek z larwami os i żyją jako ektopasożyty ma ciele larw os. Później przegryzają się przez ścianę komórki na zewnątrz gniazda i na dnie gniazda żywią się martwymi osami i resztkami organicznymi. Na zimę przedostają się do gleby. Przepoczwarczenie odbywa się na wiosnę.

Gatunek rozprzestrzeniony w Palearktyce: Europa, Syberia, Japonia.

Murarka ogordowa

Murarka ogrodowa, murarka ruda (Osmia rufa) to gatunek samotnej pszczoły z rodziny miesierkowatych (Megachilidae). Jest wykorzystywana gospodarczo do zapylania upraw.

Zamieszkuje środkową i południową Europę. W Polsce jest gatunkiem pospolitym zasiedlającym ogrody, sady i łąki.

Samica osiąga większe rozmiary (długość 10–12 mm) niż samiec (8–10 mm). Wierzchołek odwłoka u obu płci jest porośnięty czarnymi włoskami.

Murarka ogrodowa jest brzuchozbieraczką tzn. zbiera pyłek na szczoteczce na spodzie odwłoka (w przeciwieństwie np. do pszczoły miodnej, która jako nogozbieraczka gromadzi pyłek na tylnych odnóżach). Nektar i pyłek kwiatowy jest pokarmem zarówno larw, jak i dorosłych osobników. Murarka ogrodowa jest gatunkiem polilektycznym, czyli mogącym żerować na szerokim spektrum gatunków roślin.

Murarka ogrodowa należy do pszczół nie budujących gniazd samodzielnie, ale zakładających je w istniejących szczelinach o podłużnym kształcie: pustych łodygach roślin, szczelinach pod korą drzew, korytarzach w drewnie pozostawionych przez larwy chrząszczy i tym podobnych miejscach.

Osy

Osa pospolita (Vespula vulgaris) to pospolicie występujący gatunek inwazyjny introdukowany w Islandii, Nowej Zelandii i Australii.

W Europie Środkowej występuje powszechnie od kwietnia do października. W Polsce jest gatunkiem pospolitym, również w miastach.

Długość ciała osy pospolitej wynosi od 10 do 14 mm u robotnic, od 16 do 18 mm u królowych i od 13 do 15 mm u samców. Owad ten ma charakterystyczne czarno-żółte ubarwienie. Odwłok u nasady jest silnie przewężony, stąd określenie „talia osy”.

Dorosłe osy żywią się pokarmem węglowodanowym: nektarem kwiatów, słodkimi sokami i soczystymi owocami.

Żądło osy jest gładkie jak szpilka. Po użądleniu osa je wyciąga i odlatuje. Jedna osa może użądlić kilka razy. Użądlenie osy pospolitej jest bolesne, ale dla większości ludzi nie stanowi zagrożenia dla zdrowia, poza przypadkami osób uczulonych.

Szerszenie

Szerszeń europejski (Vespa crabro), szerszeń groźny, zwykle nazywany szerszeniem to gatunek owada z rodziny osowatych (Vespidae), z grupy żądłówek, największy z osowatych występujących w Europie Środkowej. Występuje pospolicie na terenie całej Polski, zwłaszcza w pobliżu terenów zamieszkiwanych przez ludzi. Jego użądlenie może być niebezpieczne dla osób uczulonych na jad owadów błonkoskrzydłych.

Pierwotnie zasiedlał zachodnią i północną Europę oraz północną Azję w strefie klimatu umiarkowanego, po Japonię. Został introdukowany do Ameryki Północnej, tam stał się gatunkiem powszechnie występującym w Kanadzie i USA.

Typowym siedliskiem szerszeni europejskich są lasy liściaste. Gniazda buduje najczęściej w dziuplach drzew, a także w norach ziemnych, opuszczonych ulach, czasem na wolnym powietrzu, lecz w miejscach osłoniętych (np. pod okapem dachu lub w dziurach i zagłębieniach w ścianach budynków). Na terenach zurbanizowanych szerszenie korzystają również ze skrzynek lęgowych dla ptaków (zwykle opuszczonych, ale zdarza się, że koegzystują w skrzynce lęgowej razem z ptakami).

Długość ciała królowej (samica) 25–35 mm, samca 21–23 mm, a robotnicy 17–24 mm. Forma typowa dla obszaru Polski ma tułów czarny w rude plamy, odwłok żółty w czarne pasy. Głowa szerszenia zaopatrzona jest w silne żuwaczki, z dobrze widocznym żółtym rysunkiem.

Rola szerszeni w gospodarce człowieka nie jest jednoznaczna, zależna od lokalnych warunków. Żywiąc się innymi owadami, mogą pełnić pożyteczną rolę, gdy zjadają owady uznawane przez człowieka za szkodniki, ale szerszenie zjadają również owady pożyteczne, np. pszczoły, nadgryzają dojrzałe owoce i uszkadzają młode drzewka, powodując w ten sposób szkody w leśnictwie i sadownictwie. Mogą również uszkadzać niezabezpieczone elementy drewniane.

Użądlenie szerszenia jest boleśniejsze od użądleń pszczół czy os z powodu większego i głębiej penetrującego żądła oraz około 5% zawartości acetylocholiny w jadzie, powodującej silne pieczenie rany.

W miejscu wprowadzenia jadu odczuwa się dotkliwy ból, zaczerwienienie i obrzęk, a u osób uczulonych na jad owadów błonkoskrzydłych może dojść do wstrząsu anafilaktycznego.

Szerszenie są zazwyczaj mniej agresywne od os i trudniej je sprowokować do ataku.

Ogród naturalny – ekologiczny

Ogród naturalny – ekologiczny
Podstawą naturalnego ogrodu jest odpowiednie skomponowanie jego elementów, tak żeby stał się częścią większego, naturalnego ekosystemu. Głównym celem ogrodu ekologicznego jest uzyskiwanie zdrowej żywności, nieskażonej szkodliwymi związkami.