Protokół z Montrealu (Protokół Montrealski)

Czas czytania: 14 minut

Ostatnia aktualizacja:

Protokół podpisany w Montrealu 16 września 1987 roku nawoływał do nieużywania freonów i halonów wykorzystywanych m.in. w lodówkach i produktach do prania chemicznego.

Protokół z Montreal (Protokół Montrealski)

Protokół którego pełna nazwa brzmi „Protokół montrealski w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową” to pierwsze międzynarodowe porozumienie, dotyczące przeciwdziałania dziurze ozonowej. Zobowiązał jego sygnatariuszy do ograniczenia zużycia szkodliwych dla warstwy ozonowej środków chemicznych.

Działania podjęte w ramach Protokołu Montrealskiego doprowadziły do znaczącego spadku produkcji substancji zubożających warstwę ozonową i zatrzymania wzrostu zasięgu dziury ozonowej. Dzięki temu, według prognoz ONZ, warstwa ozonowa może się całkowicie zregenerować do 2060 roku.

Podstawowe informacje

Protokół z Montrealu pierwotnie został podpisany przez 24 państwa. Po trzech dekadach stał się porozumieniem globalnym, a liczba sygnatariuszy wzrosła do 197. Było to pierwsze tego rodzaju porozumienie międzynarodowe zapoczątkowane przez działania środowiska badawcze.

dodatkowe informacje:
Protokół Montrealski w Sprawie Substancji Zubażających warstwę Ozonową, sporządzony w Montrealu dnia 16 września 1987 roku – tekst protokołu

Protokół Montrealski był stopniowo wzmacniany i poprawiany:

  • 1990 rok, Londyn – poprawka zobowiązała państwa rozwinięte do wyeliminowania do 2000 roku rozszerzonej palety ODS (w tym halonów, chloroformu metylowego, tetrachlorku węgla), oraz wydłużonej listy 15 CFC. Państwa rozwijające się zostały zobowiązane do wyeliminowania ODS do 2010 roku, przy czym miały znaleźć wsparcie w stworzonym specjalnie w tym celu Funduszu Wielostron­nym (Multilateral Fund, MLF).
  • 1992 rok, Kopenhaga – podczas spotkania w Kopenhadze aż 162 państwa zgłosiły chęć ograniczenia wpływu freonu na atmosferę. Przyczyniła się do tego szeroka kampania środków masowego przekazu, ukazująca wpływ malejącej warstwy ozonowej na drastyczny wzrost zachorowań na raka skóry, choroby oczu, w tym prowadzącą do ślepoty zaćmę. W 1992 roku daty eliminacji dla krajów rozwiniętych zostały przesunięte na 1995 rok. Osiągnięto też porozumienie co do nowych środków, które miały zostać podjęte w celu usunięcia HCFC – które wprowadzono jako mniej groźne substytuty CFC – oraz zamrożenia użycia bromku metylowego.
  • 9 grudzień 1994 rok – Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych ustaliło dzień 16 września Międzynarodowym Dniem Ochrony Warstwy Ozonowej (rezolucja 49/114) dla upamiętnienia rocznicy podpisania Protokołu Montrealskiego. Obchody tego dnia mają na celu propagowanie działań służących realizacji celów Protokołu Montrealskiego i jego aneksów w sprawie ochrony warstwy ozonowej.
  • 1995 rok, Wiedeń – państwa rozwijające się przyjęły pewne obostrzenia do­tyczące HCFC, oraz bromku metylowego
  • 1997 rok, Montreal – w trosce o własne zdrowie konsumenci zaczęli wybierać dezodoranty z napisem Bezpieczny dla ozonu – pozbawiony FCKW. Jeszcze większa liczba substancji niszczących warstwę ozonową została wpisana na listę zakazanych chemikaliów. Zgodzono się także na bardziej surowe limity użycia bromku metylowego, oraz HCFC.
  • do 1999 roku stosowanie 95 substancji zagrażających warstwie ozonowej było regulowane przez protokół, a zużycie CFC zostało zredukowane z 1,1 mln ton w 1985 do mniej niż 150 tys. ton rocznie. Protokół Montrealski stał się porozumieniem globalnym: przystąpiło do niego ponad 160 państw
  • 2016 rok, Rwanda – ponad 150 państw porozumiało się w sprawie redukcji stosowania szkodliwych dla środowiska gazów HFC (fluorowęglowodory). Porozumienie modyfikuje Protokół Montrealski, dodając do niego zobowiązanie do walki z gazami HFC. W ramach porozumienia kraje podzielone zostały na trzy grupy z różnych terminami na osiągnięcie wyznaczonej redukcji HFC. Kraje rozwinięte, w tym większość państw europejskich i USA, zobowiązały się do stopniowego ograniczania stosowania HFC, zaczynając od redukcji o 10% do 2019 roku i kończąc na redukcji o 85% do 2036 roku. Ponad 100 państw, w tym największy na świecie emitent CO2 Chiny, zaczną podejmować działania w celu redukcji stosowania HFC do 2024 roku. Mała grupa krajów, w tym, Indie, Pakistan i niektóre kraje Zatoki Perskiej włączą się dopiero w 2028 roku, późniejszy start argumentując tym, że ich gospodarki potrzebują czasu na osiągnięcie wzrostu.

W związku z wdrożeniem postanowień Protokołu Montrealskiego światowa produkcja substancji niszczących ozon spadła niemal do zera. Mniej więcej od roku 2005 obserwuje się powolny wzrostowy trend zawartości ozonu w stratosferze nad biegunem południowym i spadek zasięgu dziury ozonowej (przy dużych wahaniach z roku na rok). Według prognoz ONZ, warstwa ozonowa może się całkowicie zregenerować do 2060 roku.

dodatkowe informacje:
Bezpieczny dla ozonu (pozbawiony FCKW)
Dziura ozonowa
Gazy cieplarniane
Konwencja Wiedeńska w sprawie ochrony warstwy ozonowej
Międzynarodowy Dzień Ochrony Warstwy Ozonowej
Protokół z Montrealu (Protokół Montrealski)

Substancje zubażające warstwę ozonową

Powstawanie dziury ozonowej, jest związane z antropogeniczną emisją gazów stworzonych przez człowieka. Substancje zubożające warstwę ozonową to określenie odnoszące się do chemicznych związków organicznych zubożających warstwę ozonową, głównie pochodnych metanu i etanu, zawierających w swym składzie atomy chloru, chloru i fluoru lub bromu i fluoru. Do określania wpływu poszczególnych substancji stosuje się wskaźnik ODP, czyli potencjał niszczenia ozonu.

W związku ze skomplikowanymi nazwami chemicznymi tych substancji, wprowadzono uproszczony system nazewnictwa. Związki chemiczne pogrupowano na 4 podzbiory, a te z kolei na 9 grup:

  • freony (chlorofluorowęglowodory CFC) (11, 12, 113, 114, 115) – z początku uważano je za mało toksyczne i stabilne chemicznie. Przez wiele dziesięcioleci były one powszechnie stosowane w przemyśle i gospodarstwie domowym, głownie w urządzeniach chłodniczych, lodówkach, zamrażarkach, systemach klimatyzacyjnych, przy produkcji tworzyw piankowych oraz aerozolowych środków kosmetycznych i czyszczących. Dopiero w latach 80 okazało się że niszczą warstwę ozonową. Freony cechuje długa żywotność. Raz wprowadzone do atmosfery mogą w niej pozostać ponad 130 lat.
  • halony – stosowane jako czynniki tłumiące ogień i rozpuszczalniki
  • pozostałe CFC (13 – 217)
  • tetrachlorometan
  • 1,1,1-trichloroetan
  • HCFC (wodorochlorofluorowęglowodory) – to organiczne związki chemiczne z grupy freonów. Są to pochodne węglowodorów, w których część atomów wodoru została zastąpiona atomami chloru i fluoru. Stosowane jako czynniki chłodnicze, np. R-22, R-401A, R-402A, R-408A i R-409A. HCFC uważane za przyczyniające się do powstawania dziury ozonowej, chociaż ich czas istnienia w atmosferze jest znacznie krótszy niż chlorofluorowęglowodorów (CFC), mają jednak wysoki potencjał tworzenia efektu cieplarnianego. Niektóre HCFC (np. R-401A – mieszanina R-22, R-152a i R-124) są przeznaczone do zastępowania innych freonów (np. R-12) w instalacjach chłodniczych.
  • HBFC (wodorobromofluorowęglowodory)
  • bromochlorometan
  • bromometan (bromek metylu) – stosowany jako środek grzybobójczy
Potencjał niszczenia ozonu ODP

Potencjał niszczenia ozonu ODP

Potencjał niszczenia ozonu (Ozone Depletion Potential, ODP) to wskaźnik utworzony w celu ilościowej oceny wpływu poszczególnych substancji chemicznych na warstwę ozonową. Został odniesiony do freonu oznaczonego jako czynnik R11, którego skuteczność niszczenia molekuł ozonu przyjęto za wartość jednostkową (ODP=1).

Poszczególne wartości podanego wskaźnika dla wybranych substancji zubożających warstwę ozonową, zostały podane w Protokole Montrealskim, w załączniku E normy PN – EN 378-1, a także w Monitorze Polskim z 2004 roku nr 4 poz. 65 (dane z Protokołu Montrealskiego).

Potencjał niszczenia ozonu dla wyszczególnionych związków chemicznych

OznaczeniaNazwa angielskaNazwa polskaPotencjał niszczenia ozonu (ODP)Potencjał tworzenia efektu cieplarnianego (GWP)
R-11CFC-11trichlorofluoromethanetrichlorofluorometan1,04660
R-12CFC-12dichlorodifluoromethanedichlorodifluorometan0,8210 200
R-13CFC-13chlorotrifluoromethanechlorotrifluorometan1,013 900
R-22HCFC-22chlorodifluoromethanechlorodifluorometan0,041760
R-23HFC-23trifluoromethanetrifluorometan<0,00412 400
R-113CFC-113trichlorotrifluoroethanetrichlorotrifluoroetan0,855820
R-114CFC-1141,2-dichloro-1,1,2,2-tetrafluoroethane1,2-dichloro-1,1,2,2-tetrafluoroetan0,588590
R-115CFC-1151-chloro-1,1,2,2,2-pentafluoroethane1-chloro-1,1,2,2,2-pentafluoroetan0,57670
R-116PFC-116hexafluoroethaneheksafluoroetan011 100
R-134aHFC-134a1,1,1,2-tetrafluoroethane1,1,1,2-tetrafluoroetan01300
R-227eaHFC-227ea1,1,1,2,3,3,3-heptafluoropropane1,1,1,2,3,3,3-heptafluoropropan03350
Wybrane freony i inne związki chłodnicze
Oznaczenie według PN-90/M-04611 (ISO 817:1974)Wzór chemicznySubstancjaPotencjał niszczenia ozonu
Grupa I
R11CFCl3trichlorofluorometan (CFC-11)1,0
R12CF2Cl2dichlorodifluorometan (CFC-12)1,0
R113C2F3Cl3trichlorotrifluoroetan (CFC-113)0,8
R114C2F4Cl21,2-dichloro-1,1,2,2-tetrafluoroetan (CFC-114)1,0
R115C2F5Cl1-chloro-1,1,2,2,2-pentafluoroetan (CFC-115)0,6
Grupa II
R12B1CF2BrClbromochlorodifluorometan (Halon-1211)3,0
R13B1CF3Brbromotrifluorometan (Halon-1301)10,0
R114B2C2F4Br2dibromotetrafluoroetan (Halon-2402)6,0
Załącznik A do Protokołu montrealskiego
Oznaczenie według PN-90/M-04611 (ISO 817:1974)Wzór chemicznySubstancjaPotencjał niszczenia ozonu
Grupa I
R-13CF3Clchlorotrifluorometan (CFC-13)1,0
R-111C2FCl5pentachlorofluoroetan (CFC-111)1,0
R-112C2F2Cl4tetrachloro-1,2-difluoroetan (CFC-112)1,0
R-211C3FCl7heptachlorofluoropropan (CFC-211)1,0
R-212C3F2Cl6heksachlorodifluoropropan (CFC-212)1,0
R-213C3F3Cl5pentachlorotrifluoropropan (CFC-213)1,0
R-214C3F4Cl4tetrachlorotetrafluoropropan (CFC-214)1,0
R-215C3F5Cl3trichloropentafluoropropan (CFC-215)1,0
R-216C3F6Cl21,2-dichloro-1,11,2,2,3,3-heksafluoropropan (CFC-216)1,0
R-217C3F7Cl1-chloro-1,1,2,2,3,3,3-heptafluoropropan (CFC-217)1,0
Grupa II
CCl4tetrachlorometan1,1
Grupa III
C2H3Cl31,1,1-trichloroetan0,1
Załącznik B do Protokołu Montrealskiego
Oznaczenie według PN-90/M-04611 (ISO 817:1974)Gupa związkówSubstancjaLiczba izomerówPotencjał niszczenia ozonu*
Grupa I
R-21CHFCl2dichlorofluorometan (HCFC-21)**10,04
R-22CHF2Clchlorodifluorometan (HCFC-22)**10,055
R-31CH2FClchlorofluorometan (HCFC-31)10,02
R-121C2HFCl41,1,2,2-tetrachloro-1-fluoroetan (HCFC-121)20,01-0,04
R-122C2HF2Cl31,1,2-trichloro-2,2-difluoroetan (HCFC-122)30,02-0,08
R-123C2HF3Cl22,2-dichloro-1,1,1-trifluoroetan (HCFC-123)30,02-0,06
R-123CHCl2CF3(HCFC-123)**0,02
R-124C2HF4Clchlorotetrafluoroetan (HCFC-124)20,02-0,04
R-124CHFClCF3(HCFC-124)**0,022
R-131C2H2FCl31,1,2-trichloro-2-fluoroetan (HCFC-131)30,007-0,05
R-132C2H2F2Cl2dichlorodifluoroetan (HCFC-132)40,008-0,05
R-133C2H2F3Cl1-chloro-1,2,2-trifluoroetan (HCFC-133)30,02-0,06
R-141C2H3FCl21,2-dichloro-1-fluoroetan (HCFC-141)30,005-0,07
R-141bCH3CFCl21,1-dichloro-1-fluoroetan (HCFC-141b)**0,11
R-142C2H3F2Clchlorodifluoroetan (HCFC-142)30,008-0,07
R-142bCH3CF2Cl1-chloro-1,1-difluoroetan (HCFC-142b)**0,065
R-151C2H4FClchlorofluoroetan (HCFC-151)20,003-0,005
R-221C3HFCl6heksachlorofluoropropan (HCFC-221)50,015-0,07
R-222C3HF2Cl5pentachlorodifluoropropan (HCFC-222)90,01-0,09
R-223C3HF3Cl4tetrachlorotrifluoropropan (HCFC-223)120,01-0,08
R-224C3HF4Cl3trichlorotetrafluoropropan (HCFC-224)120,01-0,09
R-225C3HF5Cl2dichloropentafluoropropan (HCFC-225)90,02-0,07
R-225caCF3CF2CHCl23,3-dichloro-1,1,1,2,2-pentafluoropropan (HCFC-225ca)**0,025
R-225cbCF2ClCF2CHClF1,3-dichloro-1,1,2,2,3-pentafluoropropan (HCFC-225cb)**0,033
R-226C3HF6Clchloroheksafluoropropan (HCFC-226)50,02-0,10
R-231C3H2FCl5pentachlorofluoropropan (HCFC-231)90,05-0,09
R-232C3H2F2Cl4tetrachlorodifluoropropan (HCFC-232)160,008-0,010
R-233C3H2F3Cl3trichlorotrifluoropropan (HCFC-233)180,007-0,23
R-234C3H2F4Cl2dichlorotetrafluoropropan (HCFC-234)160,01-0,28
R-235C3H2F5Clchloropentafluoropropan (HCFC-235)90,03-0,52
R-241C3H3FCl4tetrachlorofluoropropan (HCFC-241)120,004-0,09
R-242C3H3F2Cl3trichlorodifluoropropan (HCFC-242)180,005-0,13
R-243C3H3F3Cl2dichlorotrifluoropropan (HCFC-243)180,007-0,12
R-244C3H3F4Clchlorotetrafluoropropan (HCFC-244)120,009-0,14
R-251C3H4FCl3trichlorofluoropropan (HCFC-251)120,001-0,01
R-252C3H4F2Cl2dichlorodifluoropropan(HCFC-252)160,005-0,04
R-253C3H4F3Clchlorotrifluoropropan (HCFC-253)120,003-0,03
R-261C3H5FCl2dichlorofluoropropan (HCFC-261)90,002-0,02
R-262C3H5F2Clchlorodifluoropropan (HCFC-262)90,002-0,02
R-271C3H6FClchlorofluoropropan (HCFC-271)50,001-0,03
Grupa II
CHFBr2dibromofluorometan11,00
CHF2Brbromodifluorometan, HBFC-22B110,74
CH2FBrbromofluorometan10,73
C2HFBr4tetrabromofluoroetan20,3-0,8
C2HF2Br3tribromodifluoroetan30,5-1,8
C2HF3Br2dibromotrifluoroetan30,4-1,6
C2HF4Brbromotetrafluoroetan20,7-1,2
C2H2FBr3tribromofluoroetan30,1-1,1
C2H2F2Br2dibromodifluoroetan40,2-1,5
C2H2F3Brbromotrifluoroetan30,7-1,6
C2H3FBr2dibromofluoroetan30,1-1,7
C2H3F2Brbromodifluoroetan30,2-1,1
C2H4FBrbromofluoroetan20,07-0,1
C3HFBr6heksabromofluoropropan50,3-1,5
C3HF2Br5pentabromodifluoropropan90,2-1,9
C3HF3Br4tetrabromotrifluoropropan120,3-1,8
C3HF4Br3tribromotetrafluoropropan120,5-2,2
C3HF5Br2dibromopentafluoropropan90,9-2,0
C3HF6Brbromoheksafluoropropan50,7-3,3
C3H2FBr5pentabromofluoropropan90,1-1,9
C3H2F2Br4tetrabromodifluoropropan160,2-2,1
C3H2F3Br3tribromotrifluoropropan180,2-5,6
C3H2F4Br2dibromotetrafluoropropan160,3-7,5
C3H2F5Brbromopentafluoropropan80,9-1,4
C3H3FBr4tetrabromofluoropropan120,08-1,9
C3H3F2Br3tribromodifluoropropan180,1-3,1
C3H3F3Br2dibromotrifluoropropan180,1-2,5
C3H3F4Brbromotetrafluoropropan120,3-4,4
C3H4FBr3tribromofluoropropan120,03-0,3
C3H4F2Br2dibromodifluoropropan160,1-1,0
C3H4F3Brbromotrifluoropropan120,07-0,8
C3H5FBr2dibromofluoropropan90,04-0,4
C3H5F2Brbromodifluoropropan90,07-0,8
C3H6FBrbromofluoropropan50,2-0,7
Załącznik C do Protokołu Montrealskiego
Oznaczenie według PN-90/M-04611 (ISO 817:1974)Wzór chemicznySubstancjaPotencjał niszczenia ozonu*
Grupa I
CH3Brbromometan0,6
Załącznik D do Protokołu Montrealskiego

(*) – Jeżeli podany jest zakres ODP, to:

  • Dla celów Protokołu powinna być brana pod uwagę wartość najwyższa.
  • Oznacza, że wartości graniczne są oparte na szacunkach i są mniej pewne.
  • Dotyczy grupy izomerów.
  • Wyższa wartość ODP dotyczy izomeru z najwyższą wartością ODP, niższa wartość ODP dotyczy izomeru z najniższą wartością ODP.
  • Jeżeli podana jest jedna wartość ODP, oznacza to, że została obliczona na podstawie pomiarów laboratoryjnych.

(**) – Dotyczy najczęściej spotykanych w handlu substancji kontrolowanych.

dodatkowe informacje:
Freon CFC
Potencjał niszczenia ozonu ODP
Substancje zubożające warstwę ozonową

źródło: materiały prasowe
HCFC, autorzy, licencja CC BY SA 4.0
Protokół montrealski, autorzy, licencja CC BY SA 4.0

Zagrożenia ekologiczne – dodatkowe informacje:

definicje, teorie, hipotezy, zjawiska:
antropocen, bezpieczeństwo ekologiczne, biologiczny potencjał Ziemi do regeneracji (biocapacity), ekobójstwo (ekocyd), ekoterroryzm, globalne zagrożenia ekologiczne, granice planetarne, hipoteza wypadających nitów (rivet popping), katastrofy i klęski ekologiczne, katastrofy ekologiczne na świecie, klęski żywiołowe, masowe wymieranie, monokultura, komodyfikacja żywności (utowarowanie), plastikoza, plastisfera (plastisphere), przeludnienie, syndrom przesuwającego sią punktu odniesienia, szóste masowe wymieranie (szósta katastrofa), tragedia wspólnego pastwiska, utrata bioróżnorodności, zielony anarchizm, zjawisko przedniej szyby

degradacja środowiska:
akwakultura, betonoza (betonowanie miast), choroby odzwierzęce, górnictwo morskie, hodowla zwierząt, melioracja, monokultura, niszczenie siedlisk, przełownie, przemysł wydobywczy, przyłów, rolnictwo, spadek liczebności owadów, turystyka masowa, wylesianie (deforestacja), wypalanie traw

ozon i ozonosfera (warstwa ozonowa):
dziura ozonowa, freon (CFC)

zanieczyszczenie środowiska:
bisfenol A (BPA), eutrofizacja, farmaceutyki, handel emisjami zanieczyszczeń, kwaśny deszcz, mikroplastik, martwe strefy, nanoplastik, neonikotynoidy, niedopałki papierosów, odpady niebezpieczne, pestycydy, polichlorowane bifenyle (PCB), przemysł tekstylny (włókienniczy). sieci widma, sinice, składowiska odpadów (wysypiska śmieci), smog, sól drogowa, sztuczne ognie (fajerwerki, petardy), tworzywa sztuczne (plastik), Wielka Pacyficzna Plama Śmieci, wycieki ropy naftowej, zakwaszenie wód (rzek, jezior, mórz i oceanów), zanieczyszczenie gleby, zanieczyszczenie hałasem, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie światłem, zanieczyszczenie wody

zmiany klimatu (kryzys klimatyczny):
blaknięcie (bielenie) raf koralowych, denializm klimatyczny (zaprzeczanie globalnemu ociepleniu), efekt cieplarniany, ekstremalne zjawiska, gazy cieplarniane, globalne ocieplenie, kryzys wodny, miejska wyspa ciepła (MWC), migracje gatunków, nawałnice, ocieplenie oceanu, wzrost poziomu mórz i oceanów, podtopienie, powódź, pożar lasu, przyducha, pustynnienie, susza, topnienie lodowców i lądolodów, topnienie lodu morskiego, trąba powietrzna, upał

klęski i katastrofy ekologiczne:
katastrofy jądrowe (nuklearne), katastrofy przemysłowe, największe katastrofy ekologiczne na świecie, największe katastrofy ekologiczne w Polsce, wycieki ropy naftowej

Czerwona księga gatunków zagrożonych, Czerwona Lista IUCN (The IUCN Red List):
gatunek wymarły (extinct EX), gatunek wymarły na wolności (extinct in the wild EW), gatunek krytycznie zagrożony (critically endangered CR), gatunek zagrożony (endangered EN), gatunek narażony gatunek wysokiego ryzyka (vulnerable VU), gatunek bliski zagrożenia (near threatened NT), gatunek najmniejszej troski (least concern LC)
Polska czerwona księga roślin, Polska czerwona księga zwierząt
gatunek inwazyjny (inwazyjny gatunek obcy IGO)

Poruszający i inspirujący do działania apel Davida Attenborough

Ekologia, przyroda, środowisko – dodatkowe informacje:
agrocenoza, agroleśnictwo, atmosfera, biocenoza, biodegradacja, biofilia, biofobia, biologia, biom, bioróżnorodność, biosfera, biotop, błękitna planeta Ziemia, czwarta przyroda, drzewa, ekologia, ekoaktywizm, ekologizm, ekopolityka, ekosystem, ekozofia, eukarionty, ewolucja, fauna, fitocenoza, flora, gatunek, geosfera, habitat, hydrosfera, kalendarz ekologiczny, kalendarium wydarzeń ekologicznych, klimaks, koszenie trawników, krajobraz, las pierwotny, litosfera, łąka, mała retencja, martwe drewno, miedza, mikroorganizm, mokradło, natura, obszary siedliskowe, ochrona bierna, ochrona czynna, ochrona przyrody, ochrona środowiska, oczyszczanie ścieków, organizm, pastwisko, park ciemnego nieba, pedosfera, populacja, powłoka ziemska, prawa zwierząt, przyroda, reintrodukcja, renaturalizacja, rekultywacja, renaturyzacja, restytucja, retencja, rewitalizacja, rolnictwo ekologiczne, rolnictwo ekstensywne, sieć troficzna, siedlisko, sozoligia, stanowisko, starodrzew, struktura ekosystemu, sukcesja, środowisko: przyrodnicze (naturalne), antropogeniczne, sztuczne, zdegradowane, torfowisko, trzeci krajobraz, turystyka ekologiczna, woda, wszechświat, zadrzewienia śródpolne, zasoby naturalne, Ziemia, zoocenoza, życie

formy ochrony przyrody w Polsce:
Obszar Natura 2000, obszar chronionego krajobrazu, ochrona gatunkowa roślin zwierząt i grzybów, park krajobrazowy, park narodowy, pomnik przyrody, rezerwat przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo–krajobrazowe

ekologiczne idee:
filozofia Leave No Trace, kodeks (dekalog) podróżnika, głęboka ekologia, Hipoteza Gai, Wildlife Selfie Code

konwencje, traktaty, konferencje, święta:
Agenda 21
Dyrektywy ws. jakości powietrza (AAQD)
Konwencją Helsińską HELCOM (Komisja Ochrony Środowiska Morskiego Bałtyku)
Konwencja Jamajska (Konwencja Narodów Zjednoczonych o Prawie Morza)
Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk – Konwencja Berneńska
Konwencja Londyńska (Konwencja o zapobieganiu zanieczyszczeniu mórz przez zatapianie odpadów i innych substancji)
Konwencja MARPOL (Międzynarodowa Konwencja o Zapobieganiu Zanieczyszczaniu Morza Przez Statki)
Konwencją Narodów Zjednoczonych o Prawie Morza (United Nations Convention on the Law of the Sea, UNCLOS)
Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt – Konwencja Bońska CMS
Konwencja o różnorodności biologicznej CBD
Konwencja Ramsarska
Konferencja i deklaracja Sztokholmska ONZ
Konwencja Waszyngtońska CITIES
Konwencja Wiedeńska w Sprawie Ochrony Warstwy Ozonowej
Konwencja w Sprawie Ochrony i Lista Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody IUCN
Nature Restoration Law
Porozumienie o ochronie populacji europejskich nietoperzy EUROBATS
Porozumienie o ochronie małych waleni Bałtyku Północno-Wschodniego Atlantyku Morza Irlandzkiego i Morza Północnego ASCOBANS
Porozumienie Paryskie
Protokół z Kioto
Protokół z Montrealu (Protokół Montrealski)
Ramowa dyrektywa wodna
Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w Sprawie Zmian Klimatu UNFCCC
Strategia Różnorodności Biologicznej w UE do 2030
Szczyt Ziemi 1992 (Earth Summit 1992)
Szczyt Ziemi 2002 (The World Summit on Sustainable Development)
Światowy Dzień Środowiska
Traktat o przestrzeni kosmicznej (Outer Space Treaty)

Wiedza ekologiczna – dodatkowe informacje:
aforyzmy ekologiczne, biblioteka ekologa, biblioteka młodego ekologa, ekoprognoza, encyklopedia ekologiczna, hasła ekologiczne, hasztagi (hashtagi) ekologiczne, kalendarium wydarzeń ekologicznych, kalendarz ekologiczny, klęski i katastrofy ekologiczne, największe katastrofy ekologiczne na świecie, międzynarodowe organizacje ekologiczne, podcasty ekologiczne, poradniki ekologiczne, (nie) tęgie głowy czy też (nie) najtęższe umysły, znaki i oznaczenia ekologiczne

Dziękuję, że przeczytałaś/eś powyższe informacje do końca. Jeśli cenisz sobie zamieszczane przez portal treści zapraszam do wsparcia serwisu poprzez Patronite.

Możesz również wypić ze mną wirtualną kawę! Dorzucasz się w ten sposób do kosztów prowadzenia portalu, a co ważniejsze, dajesz mi sygnał do dalszego działania. Nad każdym artykułem pracuję zwykle do późna, więc dobra, mocna kawa wcale nie jest taka zła ;-)

Zapisz się na Newsletter i otrzymuj email z ekowiadomościami. Dodatkowo dostaniesz dostęp do specjalnego działu na stronie portalu, gdzie pojawiają się darmowe materiały do pobrania i wykorzystania. Poradniki i przewodniki, praktyczne zestawienia, podsumowania, wzory, karty prac, checklisty i ściągi. Wszystko czego potrzebujesz do skutecznej i zielonej rewolucji w twoim życiu. Zapisz się do Newslettera i zacznij zmieniać świat na lepsze.

Chcesz podzielić się ciekawym newsem lub zaproponować temat? Skontaktuj się pisząc maila na adres: informacje@wlaczoszczedzanie.pl

Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej portalu Włącz oszczędzanie

Scroll to Top