Masowe wymieranie

Wymieranie, wyginięcie, ekstynkcja, to proces zanikania gatunków lub innej grupy taksonomicznej. Najczęściej jest to naturalny proces związany z istnieniem życia na Ziemi i towarzyszący jego istnieniu od samego początku. Na wielkość tę ogromny wpływ mają okresowo następujące masowe wymierania. Pomiędzy nimi tempo wymierania jest niewielkie, szacowane na wymarcie jednego gatunku co kilkaset lat.

Wśród ekologów trwa debata na temat znaczenia współczesnego wymierania gatunków (związanego z działalnością człowieka, w szczególności z przekształcaniem i fragmentacją siedlisk, także z eksploatacją gatunków i zawlekaniem organizmów obcych) dla różnorodności biologicznej. Zjawisko to bywa określane mianem szóstej katastrofy, szóstym masowym wymieraniem.

Przyczyny wyginięć

Istnieją różne przyczyny, które bezpośrednio lub pośrednio mogą doprowadzić do wyginięcia gatunku. Najprościej można mówić o niemożności przetrwania lub reprodukcji w danym środowisku naturalnym, oraz niemożności przemieszczenia się do nowego, gdzie przetrwanie i rozmnażanie byłoby możliwe.

Wymieranie może następować:

• nagle – przez toksyczne zanieczyszczenie naturalnego środowiska
• stopniowo – kiedy gatunek przegrywa we współzawodnictwie o pokarm z innym, silniejszym i lepiej przystosowanym gatunkiem
• z przyczyn genetycznych i demograficznych
• w wyniku degradacji siedliska i przemieszczenia z siedliska – np. przez ludzi, klęski i katastrofy naturalne i ekologiczne
• w wyniku choroby
• na skutek współzawodnictwa
• z powodu zmian klimatycznych i geologicznych
• w wyniku wybicia – myślistwo, kłusownictwo, przełowienie, przyłów

Bardzo często zachodzi synergiczne współdziałanie różnych czynników wymierania gatunków, np. populacja zredukowana przez łowiectwo może łatwiej ulec konkurencyjnemu wyparciu przez inną populację.

Masowe wymieranie

W dziejach życia na Ziemi zidentyfikowano pięć wielkich masowych wymierań: ordowickie, dewońskie, permskie, triasowe, kredowe. O masowym wymieraniu mówi się również w kontekście katastrofy tlenowej ponad 2 mld lat temu, która dotknęła bakterie beztlenowe.

Katastrofa tlenowa – 2,4-2,0 mld lat temu

Katastrofa tlenowa to wielkie przemiany środowiska Ziemi w okresie paleoproterozoiku 2,4–2,0 miliarda lat temu. Gdy około 2,7 mld lat temu pojawiły się pierwsze formy posiadające zdolność fotosyntezy tlenowej, zaczęły one wytwarzać znaczne ilości tlenu, jednak wzrost jego ilości w atmosferze wystąpił ponad 300 mln lat później. Tłumaczy się to tym, że pierwsze cząsteczki tlenu wydzielane były do wody, tlen ten reagował z żelazem i z węglem.

W owym czasie organizmy fotosyntezujące produkowały także metan. Przy silnym promieniowaniu UV tlen reagował z metanem już przy stężeniu 0,0002% w atmosferze. Spadek zawartości metanu spowodował wystąpienie serii rozległych zlodowaceń. Dopiero uwięzienie większych ilości węgla w organizmach żywych i ich szczątkach spowodowało znaczący wzrost ilości tlenu w atmosferze, co wywołało powstanie warstwy ozonowej ograniczającej proces reakcji tlenu z metanem umożliwiając osiągnięcie stabilnego stanu o zawartości większej niż 0,2% tlenu w atmosferze.

Większa ilość tlenu spowodowała wielki kryzys ekologiczny. Dla większości bakterii beztlenowych (wówczas jedynych organizmów) tlen był trucizną i spowodował ich wielkie obumieranie. Prawdopodobnie było to jedno z pierwszych masowych wymierań. Jednakże zarazem pojawiły się wtedy możliwości dla zupełnie nowego rodzaju organizmów żywych korzystających z możliwości energetycznych zawartych coraz powszechniej w materii organicznej, tj. wykorzystujących oddychanie tlenowe.

Katastrofa tlenowa jest zbieżna w czasie z gwałtownym wzrostem różnorodności minerałów na Ziemi. Szacuje się, że zdarzenie to spowodowało powstanie ponad 2,5 tysiąca nowych minerałów spośród około 4,5 tysiąca minerałów stwierdzonych na Ziemi. Większość z tych nowych minerałów powstała w procesach hydratacji i redoks minerałów tworzonych w wyniku dynamiki płaszcza i skorupy ziemskiej.

dodatkowe informacje:
Paleoproterozoik

Wymieranie ordowickie – ok. 438 mln lat temu

Wymieranie ordowickie to masowe wymieranie około 438 milionów lat temu, pod koniec ordowiku. Wymarło wtedy około 85% gatunków (ponad 100 rodzin). Największe zmiany objęły ramienionogi, mszywioły, trylobity, a także graptolity i konodonty.

Do gwałtownego wymierania ordowickiego mógł się przyczynić wybuch bliskiej supernowej lub rozbłysk gamma. Intensywne promieniowanie gamma mogło spowodować zniszczenie warstwy ozonowej, prowadzące do unicestwienia wielu organizmów, zaburzenia fotosyntezy, oraz zaburzenie łańcucha pokarmowego.

Następstwem biegunowego dryfu kontynentów mogło być zlodowacenie Gondwany i orogeneza takońska. W stratygrafii z tego okresu obserwowane jest większe stężenie tlenu 18. Izotop 18 O powstaje z 14 N i cząstek alfa.

dodatkowe informacje:
Ordowik

Wymieranie dewońskie – ok. 374 mln lat temu

Wymieranie dewońskie to masowe wymieranie w późnym dewonie, około 374 milionów lat temu, na granicy fran-famen. W jego wyniku zniknęło 40% wszystkich rodzajów organizmów morskich, przede wszystkim fauna rafowa: koralowce czteropromienne, fauna pelagiczna, konodonty, amonity, tentakulity.

Wymieranie dewońskie wiąże się z całym szeregiem zmian w obrębie systemu atmosfera-ocean, które następowały szybko, lecz nie natychmiastowo. W zapisie kopalnym na całym świecie zachowały się świadectwa dwóch epizodów anoksycznych (beztlenowych) w głębokich wodach dewońskich oceanów: zdarzenie dolny oraz górny Kellwasser. Szczególnie to drugie doprowadziło do masowego wymierania gatunków. Pod koniec dewonu, ok. 360 milionów lat temu, miało miejsce zdarzenie Hangenberg, będące końcowym epizodem wymierania dewońskiego.

Kryzysy Kellwasser
Bardzo charakterystyczne dla granicy franu i famenu jest wystąpienie czarnych łupków. Bogate w materię organiczną warstwy Kellwasser, o miąższości od 0,5 do 2 m tworzyły się w warunkach wysokiego poziomu mórz. W osadach pojawia się także anomalia irydowa związana najprawdopodobniej z uderzeniem wielkiego meteorytu. Zmniejszona zawartość tlenu w morzach nie mogła być główną przyczyną wymierania, ponieważ dotknęło ono także organizmy płytkowodne, w tym zespoły raf tabulatowo-stromatoporoidowych, które wymarły w okresie dzielącym oba kryzysy Kellwasser.

Wymieranie dewońskie dotknęło przede wszystkim organizmy żyjące w tropikach; organizmy zamieszkujące basen Parany, znajdujący się wówczas w pobliżu bieguna południowego, nie doświadczyły silnego epizodu wymierania. Wskazuje to, że główną przyczyną wymierania było ochłodzenie wód oceanów. Po każdym z epizodów Kelwasser następowało eustatyczne obniżanie poziomu wód oceanu światowego, prawdopodobnie związane z ekspansją lądolodów na południowym kontynencie Gondwany.

Kryzys Hangenberg
Pod sam koniec famenu (i dewonu) miał miejsce kryzys Hangenberg, mniejszy epizod wymierania, który doprowadził do niemal zupełnego wyginięcia m.in. akritarchy i ryby pancerne. W ciągu dewonu zwierzęta morskie stopniowo zwiększały rozmiary ciała, zgodnie z regułą Cope’a. Trend ten utrzymywał się aż do wymierania. Na skutek zaburzenia ekosystemu wyginęły duże gatunki zwierząt, podczas gdy przetrwały mniejsze, potrafiące rozmnożyć się szybciej. Analizy ekosystemu ukazały, że przez 40 milionów lat po wymieraniu utrzymywał się odwrotny trend: średni rozmiar ciała malał, zanim sytuacja powróciła do normy.

Hipotezy katastrof kosmicznych
Postawiona została hipoteza, że trzy miliony lat przed kryzysem Kellwasser w Nevadzie miał miejsce upadek ciała niebieskiego. Śladem po uderzeniu meteorytu miałby być tzw. krater Alamo. Impaktowe pochodzenie tej struktury nie jest jednak potwierdzone. Średnicę domniemanego krateru oceniano wstępnie na od 20 do 150 km. Ocenę tę później zmieniono na od 44 do 65 kilometrów. Byłby to tzw. mokry impakt, czyli uderzenie ciała niebieskiego w powierzchnię morza. W odróżnieniu od wymierania kredowego (66 milionów lat temu), zamiast doprowadzić do prawie natychmiastowej zagłady większości organizmów, uderzenie to miałoby zainicjować zmiany w ekosystemach.

Nie ma niezbitych dowodów na związek katastrofy kosmicznej z wydarzeniem Hangenberg, ale 364 miliony lat temu w Australii Zachodniej powstał krater uderzeniowy Woodleigh, który ma co najmniej 40 km średnicy. Duży impakt nie mógł zostać bez wpływu na środowisko, jednak jego skala pozostaje nieznana.

dodatkowe informacje:
Dewon

Wymieranie permskie – ok. 250 mln lat temu

Wymieranie permskie to masowe wymieranie gatunków pod koniec permu, ok. 245–252 mln lat temu, określane czasem mianem matki wielkich wymierań. W ciągu ostatnich milionów lat permu wymarło ok. 90–95% gatunków organizmów morskich (m.in. koralowce czteropromienne oraz trylobity), przeszło 60% rodzin gadów i płazów i 30% rzędów owadów. Wymarły w tym czasie również drzewiaste widłaki, skrzypy i paprocie.

W wyniku tego zdarzenia wymarło o wiele więcej gatunków roślin i zwierząt niż w czasie o bardziej znanego wymierania kredowego. Samo wymieranie stało się punktem przełomowym między dwiema erami paleozoiczną i mezozoiczną. Dodatkowo w wyniku wymierania permskiego pojawiło się wiele nowych linii ewolucyjnych

Bardzo ważnym dowodem wymierania późnopermskiego jest luka biokrzemionkowa przedzielona czarnymi łupkami.

Czas trwania
Głównym źródłem informacji na temat wymierania są skały osadowe i skamieliny, jednakże skały osadowe z przełomu paleozoiku i mezozoiku są trudno dostępne z powodu długotrwałej regresji mórz w okresie permu. Na podstawie dostępnych materiałów niektórzy badacze uważali, że wymieranie trwało krótko (nawet mniej niż 200 tysięcy lat), inni sugerowali dłuższy okres (5–10 mln). Nowsze badania wskazały, że główny impuls trwał krócej niż poprzednio oceniano, bo 60 ±48 tysięcy lat.

W przebadanych profilach geologicznych z przełomu permu i triasu można wyróżnić dwa lub trzy epizody wymierania: jeden w najwyższym permie, drugi – największy na samej granicy i trzeci w najniższym dolnym triasie. Również odradzanie się życia przebiegało z perturbacjami, np. amonity, które odrodziły się po katastrofie i zaczęły różnicować na wiele nowych gatunków, kilkakrotnie zostały dotknięte wymieraniem wielu nowo powstałych gatunków.

Wulkanizm
Na przełomie permu i triasu powstały trapy syberyjskie, największe fanerozoiczne pokrywy lawowe. Wulkanizm, który utworzył je, jest uznawany za główną przyczynę wymierania. Erupcje te są prawdopodobnie również odpowiedzialne za bezpośrednio poprzedzający wymieranie skok zawartości dwutlenku węgla w atmosferze i oceanie.

Szacuje się, że trapy syberyjskie powstały w wyniku co najmniej 45 wylewów lawy, mają objętość ponad 1,5 mln km³. Datowanie tych skał wykazało, że powstały na przełomie permu i triasu, w czasie nie przekraczającym ok. 1 mln lat. W wyniku wzmożonego wulkanizmu mogło wówczas dojść do drastycznych i długotrwałych, choć przejściowych zmian w składzie atmosfery, a zatem także zmian klimatycznych: ochłodzenia wskutek zanieczyszczenia powietrza wyrzuconymi popiołami wulkanicznymi i związkami siarki, kwaśnych deszczów, pożarów czy zniszczenia warstwy ozonowej.

Dryf kontynentów – Pangea i wszechocean Panthalassa
Zmiany układu kontynentów, związane z uformowaniem się superkontynentu Pangei, również mogły mieć wpływ na wymieranie, jest to jednak w odróżnieniu od innych rozważanych zjawisk proces długotrwały, trwający wiele milionów lat. Połączenie kontynentów sprawiło, że na większości lądów panował bardzo suchy i niekorzystny klimat, a ponadto zanikło wiele mórz szelfowych.

Katastrofa kosmiczna
W przeciwieństwie do wymierania kredowego, długo sądzono, że przyczyną zagłady permskiej nie była katastrofa kosmiczna. Jednak geofizycy analizując ziemskie pole magnetyczne odkryli pod lodami Antarktyki anomalię, mogącą być kraterem uderzeniowym o średnicy prawie 500 km. Mógł on powstać w wyniku uderzenia w Ziemię planetoidy o średnicy do 50 km. W roku 2004 u północno-zachodnich wybrzeży Australii wykryto pod powierzchnią wód oceanicznych następny możliwy krater, tzw. krater Bedout, o średnicy 195 km, którego wiek szacuje się również na ok. 251 milionów lat.

Upadek tak dużych ciał kosmicznych, o ile miał miejsce, nie pozostał bez wpływu na środowisko, łącząc się ze skutkami wulkanizmu.

Wielu badaczy poszukiwało śladów upadku meteorytu w osadach z pogranicza permu i triasu, ale nie znaleziono ani podwyższenia zawartości irydu, ani kwarcu szokowego, czy stiszowitu, ani sferu.

dodatkowe informacje:
Perm

Wymieranie triasowe – ok. 201 mln lat temu

Wymieranie późnotriasowe to masowe wymieranie około 201 milionów lat temu, w wyniku którego w morzach zniknęła cała gromada konodontów i 23-34% morskich rodzajów zwierząt.

Na lądzie wymarły wszystkie archozauromorfy poza krokodylomorfami, pterozaurami i dinozaurami; niektóre z wymarłych grup były wcześniej liczne, jak aetozaury, fitozaury i rauisuchidy. Przed okresem jurajskim wymarły też niektóre pozostałe nie-ssacze terapsydy i wiele dużych płazów – temnospondyli. Nadal jednak istnieje wiele wątpliwości co do związku granicy Tr-J z wymarłymi kręgowcami lądowymi, ze względu na brak skamieniałości lądowych z ostatniego piętra triasu (retyk). Spośród fauny lądowej przetrwały krokodylomorfy, dinozaury, ssaki, pterozaury i żółwie.

Wymieranie związane było najprawdopodobniej z wielkim załamaniem klimatycznym (efekt cieplarniany wywołany wulkanizmem), rozwój warunków beztlenowych.

dodatkowe informacje:
Trias

Wymieranie kredowe – ok. 66 mln lat temu

Wymieranie kredowe to masowe wymieranie sprzed 66 milionów lat, podczas którego wyginęło około 3/4 gatunków roślin i zwierząt żyjących na Ziemi, w tym nieptasie dinozaury. Wyznacza ono koniec okresu kredowego i ery mezozoicznej, a początek kenozoiku, ery trwającej obecnie.

W zapisie geologicznym zdarzeniu temu odpowiada cienka warstwa osadów, granica K-T, spotykana na całym świecie w skałach morskich i lądowych, zawierająca podwyższoną ilość irydu, metalu rzadkiego w skorupie ziemskiej, obficiej występującego zaś w planetoidach.

Ogólnie przyjmuje się, że wymieranie spowodowane zostało uderzeniem masywnej planetoidy, co wywołało katastrofalne efekty dla globalnego środowiska, w tym przedłużającą się zimę, uniemożliwiającą fotosyntezę. Hipotezę impaktu potwierdziło odkrycie mierzącego 180 km krateru Chicxulub na granicy Zatoki Meksykańskiej i półwyspu Jukatan w późnych latach siedemdziesiątych XX wieku. Stanowi on dowód, że granica K-T reprezentuje pozostałości uderzenia planetoidy. Fakt wymierania w tym samym czasie stanowi argument za hipotezą impaktową. Jednakże niektórzy naukowcy podtrzymują opinię, że wymieranie spowodowały bądź spotęgowały inne czynniki, jak erupcje wulkaniczne, zmiany klimatyczne czy zmiany poziomu morza.

Na przełomie kredy i trzeciorzędu wyginęła szeroka gama gatunków. Najbardziej znane z nich są nieptasie dinozaury. Wymarło wtedy wiele innych organizmów lądowych, wśród nich niektóre ssaki, pterozaury, ptaki, jaszczurki, owady i rośliny. W oceanach wymieranie to wyniszczyło wielkie jaszczurki morskie mozazaury, plezjozaury, pewne ryby, w tym rekiny, mięczaki (zwłaszcza amonity) i wiele gatunków planktonu. Szacuje się, że wyginęło wtedy 75% lub więcej wszystkich żyjących na Ziemi gatunków.

Wyginięcie wielu grup stworzyło szansę dla innych organizmów. W jego wyniku wiele grup przeszło gwałtowną radiację adaptacyjną, nagłe i obfite różnicowanie się w nowe formy i gatunki zajmujące opuszczone nisze ekologiczne. Ssaki szczególnie zróżnicowały się w paleogenie. Powstały nowe formy, jak koniowate, walenie, nietoperze czy naczelne. Ptaki, ryby i prawdopodobnie jaszczurki również przeszły radiację.

Wzorce wymierania

Było to wydarzenie globalne. Wydaje się, że dotknęło wszystkie kontynenty w tym samym czasie. Wymieranie objęło również wszystkie morza i oceany. .

Nawet w przypadku wielkiego kataklizmu występowała znaczna zmienność w tempie wymierania. Przyjmuje się, że gatunki polegające na fotosyntezie doznały spadku liczebności bądź wyginęły, gdy pył atmosferyczny zasłonił słońce i odciął im dopływ energii słonecznej. Wymieranie roślin spowodowało znaczne przetasowania dominujących grup flory.

Coccolithophorida i mięczaki (w tym amonity, Hippuritoida, ślimaki słodkowodne i małże), oraz organizmy stojące za tymi w łańcuchu pokarmowym wyginęły bądź ich populacje mocno ucierpiały. Uważa się, amonity stanowiły główne źródło pożywienia mozazaurów, grupy olbrzymich morskich jaszczurów, które wyginęły z przełomem K-T.

Wszystkożercy, owadożercy i padlinożercy przetrwali wymieranie, być może z powodu większej dostępności ich źródeł pokarmu. Wydaje się, że pod koniec kredy nie istnieli wśród ssaków wyłączni roślinożercy ani mięsożercy. Ptaki czy ssaki, które przetrwały wymieranie, żywiły się owadami, robakami i ślimakami, które z kolei żerowały na martwych roślinach i szczątkach organicznych. Naukowcy postawili hipotezę, że organizmy te przetrwały upadek łańcuchów pokarmowych bazujących na roślinach dzięki temu, że jako bazę pokarmową wykorzystywały detrytusi.

W biocenozach strumieni nieliczne grupy zwierząt wyginęły, ponieważ społeczności te w mniej bezpośredni sposób polegają na pokarmie roślinnym, a bardziej na detrytusie spłukiwanym z lądu.

Podobne, ale bardziej skomplikowane wzorce znaleziono w oceanach. Wymieranie silniej zaznaczyło się wśród zwierząt pelagialu, niż wśród organizmów bentosowych. Zwierzęta pelagiczne są prawie całkowicie zależne od produkcji pierwotnej fitoplanktonu. Natomiast mieszkańcy dna morskiego żywią się detrytusem lub mogą się przestawić na spożywanie go.

Największymi oddychającymi powietrzem atmosferycznym zwierzętami, które przetrwały, są krokodylomorfy i champsozaury (Choristodera). Współczesne krokodyle mogą żywić się padliną, potrafią też przetrwać miesiące bez jedzenia. Ich młode są niewielkie, rosną wolno, żywią się głównie bezkręgowcami i padłymi organizmami lub ich częściami przez kilka pierwszych lat życia. Cechy te powiązano z przeżyciem krokodyli pod koniec kredy.

Po wymieraniu kredowym różnorodność biologiczna powoli odbudowywała się.

Długość trwania

Istnieją kontrowersje pomiędzy paleontologami co do tego, jak długo trwało wymieranie kredowe. Według autorów upatrujących przyczyny wymierania w uderzeniu planetoidy, wymieranie było szybkie i trwało od zaledwie kilku lat do kilku tysięcy lat. Inni autorzy zwracają uwagę na to, że wymieranie mogło trwać znacznie dłużej i zacząć się na kilka milionów lat przed końcem kredy. Kwestię tę trudno rozwiązać z uwagi na niedoskonałość zapisu kopalnego. Sytuację utrudnia również to, że wychodnie skał zawierających ciągły zapis skamieniałości pochodzących z okresu od kilku milionów lat przed do kilku milionów lat po wymieraniu K-Pg są nieliczne.

Skutki uderzenia planetoidy

W marcu 2010 międzynarodowy panel naukowców poparł hipotezę planetoidy, zwłaszcza uderzenie Chicxulub, jako główną przyczynę wymierania. Według przyjętych ustaleń mierząca 10 km skała runęła na Ziemię w Chicxulub na meksykańskim półwyspie Jukatan, tworząc krater średnicy 180–200 km. Skały stopniały czy wręcz wyparowały, osiągając prędkość 11 km/s. Uderzenie w bogate w węglany i siarczany skały spowodowało dostanie się szkodliwych gazów do atmosfery, powodując ciemności, ochłodzenie i kwaśne deszcze, a w rezultacie znaczne zmiany klimatyczne. Obecnie pozostałości po tej katastrofie w postaci granicy K-Ph znaleziono w 350 miejscach na świecie.

Rozważano alternatywną hipotezę, zgodnie z którą niektóre z nich mają inne pochodzenie, np. wulkanicznie, natomiast impakt wyprzedza ich powstanie o 300 tysięcy lat. Budowa osadów pozwoliła jednak tę hipotezę odrzucić.

Obecnie większość paleontologów zgadza się, że planetoida uderzyła w Ziemię pod koniec kredy, debata dotyczy zaś kwestii, czy impakt stanowił jedyną przyczynę wymierania. Dowiedziono, że od zderzenia do masowego wymierania upłynęło około 300 tysięcy lat. Sam impakt z kolei mógł zintensyfikować erupcje wulkaniczne.

Zahamowanie fotosyntezy i kwaśne deszcze

Według badań uderzenie olbrzymiej planetoidy w zalegające ziemię pokłady gipsu (siarczan wapnia) utworzyło chmurę pyłu ii aerozoli kwasu siarkowego które dotarły do wyższych warstw stratosfery. Zmniejszyły one ilość docierającego do powierzchni Ziemi światła słonecznego i doprowadziły do powstania kwaśnych deszczy. Przyczyniło się to do zahamowania fotosyntezy, wymierania roślin i fitoplanktonu, a także zależnych odeń organizmów roślinożernych i mięsożernych. Pewne stworzenia, których łańcuchy pokarmowe bazowały na detrytusie, otrzymały znaczną szansę przeżycia.

Badania sugerują, że efekt ten utrzymywał się szacunkowo 12 lat. Kwasowość została zneutralizowana przez środowisko, a przeżycie zwierząt wrażliwych na kwaśne deszcze (jak płazy bezogonowe) wskazuje, że nie był to główny czynnik wymierania.

Burza ogniowa

Globalna burza ogniowa prawdopodobnie powstała na skutek impulsu ciepła i opadła z powrotem na Ziemię palącym podmuchem. Warstwa osadów spowodowanych impaktem zawiera wystarczająco dużo sadzy, by sugerować, że cała lądowa biosfera spłonęła.

Wysoki ułamek tlenu w atmosferze również późnej przyczynił się do intensywnego spalania. Jeśli pojawiły się szeroko rozprzestrzenione pożary, zwiększyły ilość dwutlenku węgla w atmosferze, powodując krótkotrwały efekt cieplarniany. Zabił on najwrażliwsze organizmy, które przetrwały okres bezpośrednio po uderzeniu.

Megatsunami

Planetoida uderzyła na pograniczy lądu i morza, co spowodowało megatsunami, które spustoszyło wybrzeża Zatoki Meksykańskiej i Morza Karaibskiego. Dowody na kto znaleziono w kilku miejscach na Karaibach i na wschodzie USA. Chodzi o piasek morski na terenach lądowych, a także pozostałości roślinności i skał lądowych w osadach morskich datowane na czas zderzenia.

Wielokrotny impakt

Kilka innych kraterów również zdaje się być pochodzić z czasów granicy K-Pg. Sugeruje to możliwość prawie jednoczesnych licznych uderzeń, być może fragmentów rozbitej planetoidy.

Poza 170 km kraterem Chicxulub istnieją również mierzący 24 km Krater Bołtysz na Ukrainie (65,17 ± 0,64 miliona lat), mierzący 20 km Krater Silverpit w dnie Morza Północnego (62,5 ± 2,5 miliona lat), kontrowersyjny i dużo większy (600 km) Krater Śiwa. Inne kratery mogły utworzyć się w dnie Oceanu Tetydy i zostać zniszczone przez procesy tektoniczne, takie jak ruch Afryki czy Indii na północ.

Po wymieraniu

Eliminacja dominujących w kredzie grup pozwoliła innym organizmom zająć ich miejsce, pobudzając serię radiacji adaptacyjnych w paleogenie. Najbardziej rzuca się w oczy zastąpienie dinozaurów przez ssaki. Po wymieraniu ssaki ewoluowały, wypełniając nisze pozostawione przez dinozaury. Wśród rodzajów ssaków nowe gatunki były powyżej granicy K-Pg średnio 9,1% większe[.

Znaczne radiacje wydarzyły się także wśród innych grup. Bazując na sekwencjonowaniu molekularnym i datowaniu skamielin, wydaje się, że ptaki nowoczesne też uległy radiacji. Powstały olbrzymie, nielotne formy, jak roślinożerny Gastornis i Dromornithidae, oraz drapieżne Phorusrhacidae. Wymarcie kredowych jaszczurek i węży mogło doprowadzić do radiacji współczesnych ich grup, jak legwany, warany, dusiciele. Na lądzie pojawiły się olbrzymi dusiciel Titanoboa i dziwaczne Madtsoiidae. W morzach radiacji uległy wielkie węże morskie. Doskonałokostne różnicowały się gwałtownie, wypełniając nisze pozostawione po wymieraniu. W paleocenie i eocenie pojawiły się żaglicowate, tuńczyki, węgorzokształtne i flądrokształtne. Również wśród paleogeńskich owadów zaszły duże zmiany. Wiele grup mrówek istniało już w kredzie, ale w eocenie mrówki zaczęły dominować i różnicować się, tworzyć większe kolonie. Różnicowały się też motyle, być może zajmując miejsce liściożernych owadów, które zniknęły w wymieraniu. Rosło znaczenie także zaawansowanych, budujących kopce termitów Termitidaee.

dodatkowe informacje:
Kreda
Krater Chicxulub

Szóste masowe wymieranie, szósta katastrofa – współcześnie

Szósta katastrofa to potoczne określenie dotyczące współczesnego wymierania gatunków na Ziemi, określanego także jako szóste masowe wymieranie. Nazwa została zaczerpnięta z tytułu wydanej w roku 1999 książki Szósta katastrofa. Historia życia a przyszłość ludzkości.

Współczesne tempo wymierania gatunków jest oceniane na 100 razy szybsze niż naturalne. Ponieważ brak jest takich czynników globalnych w środowisku przyrodniczym, jak na przykład: regresje morskie, wzmożony wulkanizm czy katastrofa kosmiczna, szósta fala masowego wymierania nie wpisuje się w paradygmat dotychczas opisujący zjawiska tego typu. Zwiększone tempo wymierania gatunków dokumentowane od kilkudziesięciu tysięcy lat, a zwłaszcza w okresie ostatnich kilkuset lat, tłumaczy się wpływem cywilizacji ludzkiej.

Według niektórych naukowców warunkiem przetrwania cywilizacji jest podjęcie zdecydowanych kroków na przestrzeni 20-30 lat, by nie zatracić bioróżnorodności fauny i flory, która warunkuje przetrwanie i istnienie gatunku ludzkiego.

dodatkowe informacje:
Szóste masowe wymieranie, szósta katastrofa

Antropocen – epoka człowieka, nowa epoka w historii Ziemi

Formalnie wciąż żyjemy w Kenozoiku, erze która rozpoczęła się 66 milionów lat temu, okresie czwartorzędu i znajdującej się w nim epoce holocenu. Rozpoczęła się ona 11,7 tys. lat temu, gdy lodowce zaczęły się cofać, a świat zaczął się ogrzewać.

Jednak działania człowieka w dużym stopniu przyczyniły się do zmian geologicznych na Ziemi i według naukowców powinno zostać to zaznaczone w tabeli stratygraficznej, czyli schemacie który obrazuje przebieg historii Ziemi na podstawie następstwa różnych procesów i warstw skalnych. Żeby nazwać epokę geologiczną związaną z naszą dominacją, powstał specjalny termin antropocen. Pochodzi on od greckiego słowa anthropos czyli człowiek.

Antropocen nie jest jeszcze oficjalnie uznaną epoką geologiczną, jednak jest to postulowane przez wiele środowisk naukowych. Epokę tę charakteryzuje m.in. zanik bioróżnorodności, nazywany szóstym wymieraniem, zmiany klimatyczne, a w ich konsekwencji migracje ludności, topnienie lodowców i lądolodów, zmiany w częstotliwości zachorowań, ekstremalne zjawiska pogodowe i zmiany na powierzchni planety przekształcanej w procesie urbanizacji i rozwoju rolnictwa i przemysłu, eksploatacja złóż, oraz zanieczyszczenie środowiska (smog, dziura ozonowa, kwaśne deszcze).

dodatkowe informacje:
Antropocen
Gatunek zagrożony
Gatunek krytycznie zagrożony
Gatunek wymarły
Zwierzęta wymarłe na wolności
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody
Współczesne wymieranie płazów
Wskrzeszanie wymarłych gatunków
Czerwona księga gatunków zagrożonych
Polska czerwona księga roślin
Polska czerwona księga zwierząt
Czerwona lista roślin i grzybów Polski
Wymarłe zwierzęta holocenu

źródło: materiały prasowe
Masowe wymieranie, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Katastrofa tlenowa, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Wymieranie, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Wymieranie ordowickie, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Wymieranie dewońskie, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Wymieranie permskie, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Wymieranie triasowe, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Wymieranie kredowe, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Szósta katastrofa, autorzy, licencja CC BY SA 3.0

Zagrożenia ekologiczne – dodatkowe informacje:

definicje, teorie, hipotezy, zjawiska:
antropocen, antropopresja, bezpieczeństwo ekologiczne, biologiczny potencjał Ziemi do regeneracji (biocapacity), bioremediacja, ekobójstwo (ekocyd), ekomodernizm, ekosystem sztuczny, ekoterroryzm, globalne zagrożenia ekologiczne, granice planetarne, hipoteza wypadających nitów (rivet popping), homogenocen, kapitalocen, katastrofy i klęski ekologiczne, katastrofy ekologiczne na świecie, klęski żywiołowe, masowe wymieranie, monokultura, komodyfikacja żywności (utowarowanie), plantacjocen, plastikoza, plastisfera (plastisphere), przeludnienie, syndrom przesuwającego sią punktu odniesienia, szóste masowe wymieranie (szósta katastrofa), tragedia wspólnego pastwiska, utrata bioróżnorodności, Wielkie przyspieszenie, zielony anarchizm, zjawisko przedniej szyby

degradacja środowiska:
akwakultura, betonoza (betonowanie miast), choroby odzwierzęce, górnictwo morskie, hodowla zwierząt, melioracja, monokultura, niszczenie siedlisk, przełownie, przemysł wydobywczy, przyłów, rolnictwo, spadek liczebności owadów, turystyka masowa, wylesianie (deforestacja), wypalanie traw

ozon i ozonosfera (warstwa ozonowa):
dziura ozonowa, freon (CFC)

zanieczyszczenie środowiska:
beton, bisfenol A (BPA), eutrofizacja, farmaceutyki, handel emisjami zanieczyszczeń, kwaśny deszcz, mikroplastik, martwe strefy, nanoplastik, neonikotynoidy, niedopałki papierosów, odpady niebezpieczne, pestycydy, polichlorowane bifenyle (PCB), przemysł tekstylny (włókienniczy). sieci widma, sinice, składowiska odpadów (wysypiska śmieci), smog, sól drogowa, sztuczne ognie (fajerwerki, petardy), tworzywa sztuczne (plastik), Wielka Pacyficzna Plama Śmieci, wycieki ropy naftowej, zakwaszenie wód (rzek, jezior, mórz i oceanów), zanieczyszczenie gleby, zanieczyszczenie hałasem, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie światłem, zanieczyszczenie wody, związki per- i polyfluoroalkilowe (PFAS) – wieczne chemikalia

zmiany klimatu (kryzys klimatyczny):
blaknięcie (bielenie) raf koralowych, denializm klimatyczny (zaprzeczanie globalnemu ociepleniu), efekt cieplarniany, ekstremalne zjawiska, gazy cieplarniane, globalne ocieplenie, kryzys wodny, miejska wyspa ciepła (MWC), migracje gatunków, nawałnice, ocieplenie oceanu, wzrost poziomu mórz i oceanów, podtopienie, powódź, pożar lasu, przyducha, pustynnienie, susza, topnienie lodowców i lądolodów, topnienie lodu morskiego, trąba powietrzna, upał

klęski i katastrofy ekologiczne:
katastrofy jądrowe (nuklearne), katastrofy przemysłowe, największe katastrofy ekologiczne na świecie, największe katastrofy ekologiczne w Polsce, wycieki ropy naftowej

Czerwona księga gatunków zagrożonych, Czerwona Lista IUCN (The IUCN Red List):
gatunek wymarły (extinct EX), gatunek wymarły na wolności (extinct in the wild EW), gatunek krytycznie zagrożony (critically endangered CR), gatunek zagrożony (endangered EN), gatunek narażony gatunek wysokiego ryzyka (vulnerable VU), gatunek bliski zagrożenia (near threatened NT), gatunek najmniejszej troski (least concern LC)
Polska czerwona księga roślin, Polska czerwona księga zwierząt
gatunek inwazyjny (inwazyjny gatunek obcy IGO)

Poruszający i inspirujący do działania apel Davida Attenborough

Wiedza ekologiczna – dodatkowe informacje:
aforyzmy ekologiczne, biblioteka ekologa, biblioteka młodego ekologa, ekoprognoza, encyklopedia ekologiczna, hasła ekologiczne, hasztagi (hashtagi) ekologiczne, kalendarium wydarzeń ekologicznych, kalendarz ekologiczny, klęski i katastrofy ekologiczne, największe katastrofy ekologiczne na świecie, międzynarodowe organizacje ekologiczne, podcasty ekologiczne, poradniki ekologiczne, (nie) tęgie głowy czy też (nie) najtęższe umysły, znaki i oznaczenia ekologiczne

Dziękuję, że przeczytałaś/eś powyższe informacje do końca. Jeśli cenisz sobie zamieszczane przez portal treści zapraszam do wsparcia serwisu poprzez Patronite.

Możesz również wypić ze mną wirtualną kawę! Dorzucasz się w ten sposób do kosztów prowadzenia portalu, a co ważniejsze, dajesz mi sygnał do dalszego działania. Nad każdym artykułem pracuję zwykle do późna, więc dobra, mocna kawa wcale nie jest taka zła ;-)

Zapisz się na Newsletter i otrzymuj email z ekowiadomościami. Dodatkowo dostaniesz dostęp do specjalnego działu na stronie portalu, gdzie pojawiają się darmowe materiały do pobrania i wykorzystania. Poradniki i przewodniki, praktyczne zestawienia, podsumowania, wzory, karty prac, checklisty i ściągi. Wszystko czego potrzebujesz do skutecznej i zielonej rewolucji w twoim życiu. Zapisz się do Newslettera i zacznij zmieniać świat na lepsze.

Chcesz podzielić się ciekawym newsem lub zaproponować temat? Skontaktuj się pisząc maila na adres: informacje@wlaczoszczedzanie.pl

Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej portalu Włącz oszczędzanie