Zanieczyszczenie środowiska hałasem

Zanieczyszczenia środowiska w którym żyjemy, powietrza, wody, gleby to zmora naszych czasów. Mniej oczywiste jest dla nas zanieczyszczenie środowiska hałasem. Wiele osób nawet nie zdaje sobie sprawy z tego, że taki problem istnieje.

Potocznie hałasem określa się wszelkie niechciane i niezbyt przyjemne dźwięki. Składają się na nie m.in. ruch drogowy, szynowy, lotniczy, a także dźwięki związane z działaniem przemysłu lub ruchem turystycznym. Zanieczyszczenie środowiska hałasem wpływa niekorzystnie zarówno na zdrowie fizyczne, jak i psychiczne.

Światowa Organizacja Zdrowia WHO ustaliła próg, który wskazuje, że dane dźwięki zalicza się tego rodzaju zanieczyszczeń. Wynosi on 65 decybeli (dB). Hałas powyżej 75 dB jest szkodliwy dla naszego słuchu. Obecnie nadmierny hałas jest jednym z problemów cywilizacyjnych.

Podstawowe informacje

Hałas to dźwięki zazwyczaj o nadmiernym natężeniu (zbyt głośne) w danym miejscu i czasie, odbierane jako bezcelowe, następnie uciążliwe, przykre, dokuczliwe, wreszcie szkodliwe. Międzynarodowa Organizacja Pracy określa hałas jako każdy dźwięk, który może doprowadzić do utraty słuchu, albo być szkodliwy dla zdrowia lub niebezpieczny z innych względów.

Zanieczyszczenie środowiska hałasem to nic innego jak otaczające nas nieprzerwanie odgłosy i dźwięki. Z problemem tym na co dzień muszą mierzyć się mieszkańcy dużych ośrodków aglomeracyjnych. Przyczyną hałasu mogą być dźwięki zarówno intensywne, jak również wszelkiego rodzaju niepożądane dźwięki wpływające na tło akustyczne, uciążliwe z powodu długotrwałości, jak na przykład stały odgłos pracujących maszyn lub muzyki.

Reakcja na hałas w dużym stopniu zdeterminowana jest nastawieniem psychicznym. Na ochronę przed hałasem organizm zużywa ogromne ilości energii. Do hałasu nie można się przyzwyczaić, co najwyżej następuje adaptacja patologiczna.

Z informacji upublicznionych przez Światową Organizację Zdrowia wynika, że ok. 10% populacji jest codziennie narażona na hałas, a długotrwałe oddziaływanie hałasu na ludzki organizm ma szeroki i negatywny wpływ na stan zdrowia. Konsekwencje przebywania w takim środowisku mogą nie występować od razu, za to potrafią kumulować się przez dłuższy czas, nawet przez kilka lat. Do tych najszybciej odczuwalnych należą m.in. stres, wzmożony niepokój, częstsze rozdrażnienie, problemy z koncentracją i zaburzenia snu.

Stres wywołany przez przewlekłe narażenie na niepożądane dźwięki powoduje podwyższenie ciśnienia krwi, zmiany w gospodarce hormonalnej oraz zwiększenie ilości cholesterolu. Co więcej, według badań środowisko zanieczyszczone hałasem podwyższa szanse na zawał serca aż o 50%.

Normy dotyczące poziomu hałasu

Zgodnie z zapisami Ustawy Prawo ochrony środowiska dopuszczalne poziomy hałasu w Polsce określa Minister właściwy do spraw klimatu, w porozumieniu z Ministrem właściwym do spraw zdrowia. Zostały one określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. (Dz.U. 2014 poz. 112).

Dopuszczalne poziomy hałasu zróżnicowano w zależności od:

• rodzajów wskaźników – wskaźniki długookresowe lub wskaźniki do bieżącej kontroli
• rodzajów obiektu lub działalności będącej źródłem hałasu – drogi, linie kolejowe, lotniska, przemysł
• okresów, do których odnoszą się poziomy hałasu – pora dzienna lub nocna
• rodzajów terenów podlegających ochronie akustycznej – strefa śródmiejska, tereny mieszkaniowo-usługowe, tereny rekreacyjno-wypoczynkowe, tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej, tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, tereny szpitali, tereny domów opieki społecznej, tereny związane z pobytem dzieci

Pomiar poziomu głośności

Poziom głośności mierzymy w decybelach (dB), a każdemu przyrostowi o 10 decybeli, odpowiada dwukrotne zwiększenie głośności.

Dla porównania przykładowe poziomy głośności

• szum liści 10-20dB
• szept 20dB
• mieszkanie nocą 30dB
• biblioteka 35-40dB
• cicho grające radio 40dB
• normalna rozmowa 50-60dB
• głośna rozmowa 70dB
• ruchliwa ulica 80-90dB
• muzyka beatowa 120dB
• odrzutowiec 140dB

Szkodliwe skutki hałasu dla organizm

Hałas może być szkodliwy dla zdrowia człowieka, ponieważ jego zbyt duże natężenie może prowadzić do uszkodzenia narządu słuchu. Mniejsze wartości natężenia hałasu, lecz występujące długotrwale lub posiadające nieodpowiednie widmo akustyczne (np. za wysokie, lub za niskie), a także drażniące w inny sposób (np. jednostajne, długotrwałe, przenikliwe, rozpraszające, mające miejsce w nieodpowiednim miejscu lub czasie itd.) mogą wpływać negatywnie na psychikę. Im dokuczliwość dźwięku jest większa i dłuższa (a bodźce akustyczne odbierane są przez ucho nawet w czasie snu), tym poważniejsze są konsekwencje: od zdenerwowania, poprzez agresywność, po depresje i zaburzenia psychiczne. U dzieci długotrwały hałas powoduje zaburzenia rozwoju umysłowego.

Poziom natężenie hałasu a reakcja ludzkiego organizmu:

• ok. 70 dB – niekorzystne zmiany wegetatywne w organizmie
• powyżej 75 dB – rozmaite uszkodzenia organiczne i choroby, m.in. nadciśnienie tętnicze, zaburzenia pracy żołądka, wzrost wydzielania adrenaliny, wrzody żołądka, przyspieszenie procesu starzenia
• od 90 dB – osłabienie i ubytek słuchu
• od 120 dB – niebezpieczeństwo mechaniczne uszkodzenia słuchu
• 130 dB – granica bólu

Stopniowy zanik słuchu

Według lekarzy, u ludzi którzy przebywają w hałasie zbyt długo następuje utrata komórek rzęsatych. Funkcją takich komórek w organizmie jest prawidłowe odbieranie dźwięków z otoczenia. Z tego względu ich utrata prowadzi do stopniowego zaniku słuchu.

Do zaburzeń słuchu może dojść na skutek jednorazowego incydentu, takiego jak np. odgłosu eksplozji. Jednak bardzo często zdarza się, że do stopniowej utraty słuchu przyczynia się długotrwałe przebywanie w miejscu, w którym poziom hałasu szacuje się między 75-85 dB. Dlatego też zanieczyszczenie hałasem jest dla ludzkiego słuchu niezwykle niebezpieczne.

Zaburzenia snu

Nasz mózg pracuje i odbiera odbiera dźwięki nawet podczas snu. Reakcje fizjologiczne zaburzający naturalny sen mogą pojawić się już wtedy, gdy poziom dźwięków przewyższa 33 dB. Natomiast przy długotrwałej ekspozycji na hałas o natężeniu 55 dB mogą pojawić się już znacznie poważniejsze zaburzenia snu. Negatywnym skutkiem tego stanu może być wzrost nadpobudliwości nerwowej, a także apatia, agresja, brak koncentracji, uczucie przemęczenia.

Zaburzenie pracy układu krążenia

Długotrwała ekspozycja na hałas może być przyczyną wstępowania w organizmie takich zaburzeń jak: zmiany akcji serca, ciśnienia krwi oraz rytmu oddychania. W konsekwencji mogą rozwinąć się nawet: nadciśnienie, choroba niedokrwienna serca, udar lub zawał.

Hałas podwodny

Hałas podwodny, czyli zanieczyszczenia dźwiękami ze źródeł poza ekosystemowych, roznosi się pod powierzchnią wody 4,5 razy szybciej i 60 razy dalej niż w powietrzu, wpływając na życie morskich organizmów.

Tam, gdzie sztucznych dźwięków jest za dużo, u badanych ryb odnotowano we krwi wyższy poziom stresu. U węgorzy objawia się zintensyfikowaniem oddychania i zwiększeniem tempa przemiany materii. Dodatkowo silnie zmienia się ich zachowanie – występują zaburzenia postrzegania przestrzeni i kierunku poruszania się. Za hałasem nie przepadają też ssaki morskie np. morświny, które komunikują się za pomocą dźwięku i stosują echolokację do zdobywania pożywienia. Gdy pojawia się hałas, ich system może być zaburzony. W konsekwencji mogą nie znaleźć pożywienia, albo mogą wpaść w sieci.

Hałas podwodny dzieli się na:

• ciągły – charakteryzuje się rzadkimi i nieznacznymi zmianami częstotliwości i natężenia, które prowadzą do stałego obciążenia zanieczyszczenia hałasem. Przede wszystkim powoduje go transport morski, turystyka motorowodna i rybołówstwo. Należy pamiętać że statek który płynie szybciej, generuje mniejsze koszty, ale więcej hałasu, niezależnie od tego, czy jest stary, czy nowoczesny.
• impulsowy – hałas który zazwyczaj trwa krótko, ale za to charakteryzuje się wysokim natężeniem. Do jego powstania prowadzą: detonacje amunicji konwencjonalnej, wydobywanie surowców z dna morskiego, montaż dużych instalacji na dnie morskim, generowanie fal sejsmicznych, które pomagają znaleźć surowce. Ten rodzaj hałasu może doprowadzić do natychmiastowej utraty słuchu u zwierząt.

Walka z hałasem

• Hałasy bywały przyczyną procesów sąsiedzkich już w średniowieczu.
• Od XVI wieku wydawano przepisy ograniczające hałas w miastach. Niekiedy były specyficzne: np. Anglicy zakazywali bicia żon o pewnych porach dnia i nocy wyłącznie dlatego, aby ich krzyki nie przeszkadzały sąsiadom. Od XIX wieku w wielu miastach zakazywano słuchania muzyki przy otwartych oknach.
• W Polsce dopuszczalne wartości hałasu występujące w otoczeniu osób są określone w odpowiednich Rozporządzeniach Ministra Środowiska, Polskich Normach, oraz innych aktach prawnych. Poziom ekspozycji na hałas w ciągu 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy nie może przekraczać 85 dB.
• Sporządza się mapy akustyczne (mapy hałasu) miejscowości i innych regionów – mapy hałasu wskazują obszary szczególnie narażone na hałas oraz takie, które wymagają podjęcia działań w celu jego ograniczenia. Da się z nich także odczytać, gdzie znajdują się tereny ciszy i spokoju. Dzięki temu, że są ogólnodostępne, można z nich skorzystać np. podczas wyboru miejsca na budowę domu.
• 25 kwietnia obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Świadomości Zagrożenia Hałasem.
• Coraz więcej miejsc na świecie zakazuje używania fajerwerków. Dla zwierząt nieprzyzwyczajanych do wystrzałów i hałasu sztuczne ognie, czy petardy są jak erupcja wulkanu. Zwierzęta spłoszone głośnymi dźwiękami wpadają w panikę i tracą życie rozbijając się o szyby, ściany domów, ogrodzenia czy drzewa. Opuszczają często swe rewiry oddalając się od zajętych wcześniej terytoriów, w efekcie czego, nawet po ustaniu hałasu, w ich świecie powstaje zamęt, a życie dalej jest zagrożone.
• W niektórych rejonach oceanów w celu zapobiegania zagrożeniom hałasem ze strony jednostek pływających wprowadza się strefy o ograniczonej prędkości. Dzieje się tak na przykład w wodach terytorialnych USA. Dla celów ochrony wielorybów biskajskich ustanowiono tam tereny, gdzie w okresach rozrodu wielorybów prędkość statków nie może przekraczać 18,5 km/h.

dodatkowe informacje:
Międzynarodowy Dzień Świadomości Zagrożenia Hałasem
Sztuczne ognie, fajerwerki, petardy

Sposoby redukcji nadmiary hałasu

Obecnie hałas redukuje się pasywnie, poprzez bariery dźwięko-akustyczne, ale są to metody niewystarczające, ponieważ jedynie grube i ciężkie materiały mogą być skuteczne. W dobie redukcji surowców mineralnych takie rozwiązania nie są akceptowalne, bo mniejsza waga oznacza mniejsze zużycie energii.

Ograniczenie hałasu w środowisku uzyskuje się za pomocą metod i sposobów technicznych, m.in.:

• przez wyciszenie ich źródeł
• zabezpieczenia akustyczno-urbanistyczne – np. pasy zieleni, wały ziemne, wykopy i ekrany akustyczne
• rozwiązania architektoniczne – np. rozpraszające dźwięk elewacje, dźwiękoszczelne okna

Poszukuje się innych, bardziej efektywnych rozwiązań powodujących nie tylko redukcję hałasu, ale również redukcję ciężaru i rozmiaru urządzeń przy odpowiedzialnym wykorzystaniu materiałów.

• Hałas transmitowany przez urządzenia przemysłowe i domowe, a także w samochodach i samolotach można redukować za pomocą sterowania mikrodrganiami ich obudów. Nad takimi systemami redukcji hałasu pracuje sieć naukowo-przemysłowa pod kierunkiem Politechniki Śląskiej. Rozwiązanie ma umożliwić sterowanie mikrodrganiami tworzących ich warstw, przekształcając poszycie w naturalną blokadą dla hałasu.
• Polski start-up Silencions opracował innowacyjną technologię, która tłumi dźwięki i wibracje poprzez zmianę struktury materiału. Rozwiązanie pozwala o 60% redukować hałas i wibracje struktury materiału poprzez jego zmodyfikowaną, periodyczną architekturę. Umożliwi tym samym tłumienie wibracji i hałasu w takich branżach jak lotnictwo, motoryzacja, ciężki sprzęt budowlany oraz RTV/AGD. System nie wymaga energii, nie zwiększa masy sprzętu, a co więcej z hałasu może nawet produkować energię. Docelowo nowa technologia mogłaby znaleźć zastosowanie w większości domowych sprzętów i być po prostu częścią wyposażenia np. lodówek czy odkurzaczy.

Mapy akustyczne

Hałas w miastach jest na bieżąco monitorowany i mierzony przez odpowiednie instytucje, które wykonują pomiary, oraz są odpowiedzialne za tworzenie specjalnych map akustycznych. To niezwykle istotny element, pozwalający docelowo na ograniczenie nadmiaru dźwięków, które są niekorzystne dla ludzi i całego ekosystemu. Dzięki pomiarom, obliczeniom i modelowaniu, z dużą dokładnością można uzyskać informacje o uciążliwości akustycznej na analizowanym obszarze. Otrzymując pełny obraz sytuacji można podjąć odpowiednie działania zmierzające do poprawy sytuacji i ograniczenia hałasu.

Dyrektywa 2002/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady odnosząca się do oceny i zarządzania poziomem hałasu w środowisku wymusza na członkach UE przygotowanie map akustycznych dotyczących hałasu przemysłowego, drogowego, kolejowego i lotniczego. Zarządzający drogą, linią kolejową lub lotniskiem jest zobowiązany sporządzić mapy akustyczne, jeśli eksploatacja dróg, linii kolejowych i lotniska może powodować negatywne oddziaływanie akustyczne na znacznych obszarach.

Zgodnie z przepisami art. 118 ustawy Prawo ochrony środowiska, mapy akustyczne dla aglomeracji sporządza starosta. Sporządzając mapę akustyczną, starosta uwzględnia informacje wynikające z map akustycznych terenu, na którym eksploatacja obiektu może powodować przekroczenie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku, o których mowa w art. 179 ust. 1. Dodatkowo Dyrektywa nakłada na państwa członkowskie obowiązek udostępniania tego rodzaj map w celu informowania społeczeństwa.

Szczegółowy zakres danych, który musi zostać ujęty na strategicznych mapach hałasu, jest określony Rozporządzeniem Ministra i Klimatu Środowiska z dnia 1 lipca 2021 roku (dz.U. 2021 poz. 1325 z późn. zm.). Mapy składają się z dwóch części – opisowej i graficznej.

Część opisowa map akustycznych obejmuje:

• charakterystykę terenu, dla którego została sporządzana mapa
• identyfikację i charakterystykę źródeł hałasu – hałas drogowy, hałas szynowy, hałas lotniczy, hałas przemysłowy)
• przedstawienie wyników pomiarów hałasu wykonanych lub pozyskanych na potrzeby sporządzenia map
• wykaz terenów, na których występują przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu
• wykaz danych liczbowych dotyczących ludności narażonej na hałas
• propozycja działań, w zakresie ochrony przed hałasem, planowanych w ciągu 5 lat oraz w ciągu 6-10 lat licząc od roku następującego po roku sporządzenia mapy
• streszczenie części opisowej sporządzone w języku niespecjalistycznym

Część graficzna zawiera mapy:

• terenów objętych ochroną akustyczną
• prezentujące zasięgi oddziaływania hałasu
• terenów, na których występują przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu
• przedstawiające rezultaty działań planowanych do realizacji w ciągu 5 lat

Źródła hałasu w Polsce i Europie

Na podstawie dotychczas prowadzonego mapowania można stwierdzić, że największym źródłem hałasu zarówno w Europie, jak i w Polsce, jest hałas drogowy. Hałas tego rodzaju na poziomie przekraczającym 55 dB w ciągu dnia, czyli takim, przy którym pojawiają się negatywne skutki zdrowotne, doświadcza około jednej czwartej mieszkańców Unii Europejskiej. Jedna na sześć osób jest z kolei narażona na hałas drogowy powyżej bezpiecznego poziomu 50 dB w ciągu nocy. Komisja Europejska oszacowała społeczny koszt hałasu związanego z ruchem drogowym w UE – włączając w to śmierć i choroby – na około 40 mld euro rocznie (dane z 2011 roku).

Raport o stanie akustycznym sporządzony na podstawie mapowania pokazuje, że w polskich aglomeracjach poziom hałasu powodowanego przez ruch drogowy jest zbliżony do średniej w UE. Bardziej niż w innych krajach Unii w Polsce występuje problem pozamiejskiego hałasu drogowego, pochodzącego od głównych dróg. Ekspozycja na ten rodzaj hałasu jest w Polsce wyższa niż w państwach członkowskich. Sytuacji nie polepszają ekrany akustyczne wzdłuż głównych dróg, co może wynikać ze złego ich zaprojektowania.

Hałas stanowi nieodłączny element naszej codzienności i nie da się zupełnie wyeliminować go z codziennego życia, szczególnie w dużych aglomeracjach miejskich. Dzięki odpowiednim pomiarom i analizom, można go jednak kontrolować a w efekcie – również ograniczać i wpływać na jego mniejsze oddziaływanie.

Symbolika hałasu

• Zarówno według Biblii jak i Koranu koniec świata ma być oznajmiony apokaliptycznym zgiełkiem.
• Trąby, które zburzyły mury Jerycha, nie stanowiły odosobnionego przypadku użycia hałasu do celów wojennych: dobosze lub zespoły janczarskie podnosząc na duchu „swoich” miały zarazem donośnymi dźwiękami przerażać wroga.
• Rozwój techniki w początkowych dekadach XX wieku sprawił, że głośną pracę silników uważano za świadectwo ich siły, pojawiały się reklamy bazujące na skojarzeniach: głośniej = silniej = nowocześniej.
• Analizą skutków hałasu dla kultury muzycznej zajmuje się ekologia muzyki.
• W starożytnych Chinach hałas stosowany był jako wyjątkowo ciężka tortura. „Kto obraża Najwyższego, nie będzie powieszony, lecz fleciści, dobosze i heroldzi będą wokół niego czynić hałas dniem i nocą, póki nie padnie martwy, albowiem to jest właśnie najcięższa kaźń”.
• Angielskie słowo noise oznaczające hałas pochodzi z łac. nausea, czyli choroba, nudności.

źródło: materiały prasowe, kurier.pap.pl, UOKiK
Do czego służą strategiczne mapy hałasu miast?
Hałas, autorzy, licencja CC BY SA 3.0
Hałas środowiskowy. Jak wpływa na nasze zdrowie?
Międzynarodowy Dzień Świadomości Zagrożenia Hałasem
Pomysł na ograniczenie zanieczyszczenie środowiska hałasem
Polski start-up Silencions opracował system redukcji hałasu, który może znaleźć zastosowanie m.in. w motoryzacji, lotnictwie czy sprzęcie AGD
W każdym momencie po Bałtyku pływa około 2 tys. statków, które generują hałas szkodliwym dla zwierząt morskich

Zagrożenia ekologiczne – dodatkowe informacje:

definicje, teorie, hipotezy, zjawiska:
antropocen, bezpieczeństwo ekologiczne, biologiczny potencjał Ziemi do regeneracji (biocapacity), ekobójstwo (ekocyd), ekomodernizm, ekoterroryzm, globalne zagrożenia ekologiczne, granice planetarne, hipoteza wypadających nitów (rivet popping), kapitalocen, katastrofy i klęski ekologiczne, katastrofy ekologiczne na świecie, klęski żywiołowe, masowe wymieranie, monokultura, komodyfikacja żywności (utowarowanie), plantacjocen, plastikoza, plastisfera (plastisphere), przeludnienie, syndrom przesuwającego sią punktu odniesienia, szóste masowe wymieranie (szósta katastrofa), tragedia wspólnego pastwiska, utrata bioróżnorodności, zielony anarchizm, zjawisko przedniej szyby

degradacja środowiska:
akwakultura, betonoza (betonowanie miast), choroby odzwierzęce, górnictwo morskie, hodowla zwierząt, melioracja, monokultura, niszczenie siedlisk, przełownie, przemysł wydobywczy, przyłów, rolnictwo, spadek liczebności owadów, turystyka masowa, wylesianie (deforestacja), wypalanie traw

ozon i ozonosfera (warstwa ozonowa):
dziura ozonowa, freon (CFC)

zanieczyszczenie środowiska:
bisfenol A (BPA), eutrofizacja, farmaceutyki, handel emisjami zanieczyszczeń, kwaśny deszcz, mikroplastik, martwe strefy, nanoplastik, neonikotynoidy, niedopałki papierosów, odpady niebezpieczne, pestycydy, polichlorowane bifenyle (PCB), przemysł tekstylny (włókienniczy). sieci widma, sinice, składowiska odpadów (wysypiska śmieci), smog, sól drogowa, sztuczne ognie (fajerwerki, petardy), tworzywa sztuczne (plastik), Wielka Pacyficzna Plama Śmieci, wycieki ropy naftowej, zakwaszenie wód (rzek, jezior, mórz i oceanów), zanieczyszczenie gleby, zanieczyszczenie hałasem, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie światłem, zanieczyszczenie wody

zmiany klimatu (kryzys klimatyczny):
blaknięcie (bielenie) raf koralowych, denializm klimatyczny (zaprzeczanie globalnemu ociepleniu), efekt cieplarniany, ekstremalne zjawiska, gazy cieplarniane, globalne ocieplenie, kryzys wodny, miejska wyspa ciepła (MWC), migracje gatunków, nawałnice, ocieplenie oceanu, wzrost poziomu mórz i oceanów, podtopienie, powódź, pożar lasu, przyducha, pustynnienie, susza, topnienie lodowców i lądolodów, topnienie lodu morskiego, trąba powietrzna, upał

klęski i katastrofy ekologiczne:
katastrofy jądrowe (nuklearne), katastrofy przemysłowe, największe katastrofy ekologiczne na świecie, największe katastrofy ekologiczne w Polsce, wycieki ropy naftowej

Czerwona księga gatunków zagrożonych, Czerwona Lista IUCN (The IUCN Red List):
gatunek wymarły (extinct EX), gatunek wymarły na wolności (extinct in the wild EW), gatunek krytycznie zagrożony (critically endangered CR), gatunek zagrożony (endangered EN), gatunek narażony gatunek wysokiego ryzyka (vulnerable VU), gatunek bliski zagrożenia (near threatened NT), gatunek najmniejszej troski (least concern LC)
Polska czerwona księga roślin, Polska czerwona księga zwierząt
gatunek inwazyjny (inwazyjny gatunek obcy IGO)

Poruszający i inspirujący do działania apel Davida Attenborough

Wiedza ekologiczna – dodatkowe informacje:
aforyzmy ekologiczne, biblioteka ekologa, biblioteka młodego ekologa, ekoprognoza, encyklopedia ekologiczna, hasła ekologiczne, hasztagi (hashtagi) ekologiczne, kalendarium wydarzeń ekologicznych, kalendarz ekologiczny, klęski i katastrofy ekologiczne, największe katastrofy ekologiczne na świecie, międzynarodowe organizacje ekologiczne, podcasty ekologiczne, poradniki ekologiczne, (nie) tęgie głowy czy też (nie) najtęższe umysły, znaki i oznaczenia ekologiczne

Dziękuję, że przeczytałaś/eś powyższe informacje do końca. Jeśli cenisz sobie zamieszczane przez portal treści zapraszam do wsparcia serwisu poprzez Patronite.

Możesz również wypić ze mną wirtualną kawę! Dorzucasz się w ten sposób do kosztów prowadzenia portalu, a co ważniejsze, dajesz mi sygnał do dalszego działania. Nad każdym artykułem pracuję zwykle do późna, więc dobra, mocna kawa wcale nie jest taka zła ;-)

Zapisz się na Newsletter i otrzymuj email z ekowiadomościami. Dodatkowo dostaniesz dostęp do specjalnego działu na stronie portalu, gdzie pojawiają się darmowe materiały do pobrania i wykorzystania. Poradniki i przewodniki, praktyczne zestawienia, podsumowania, wzory, karty prac, checklisty i ściągi. Wszystko czego potrzebujesz do skutecznej i zielonej rewolucji w twoim życiu. Zapisz się do Newslettera i zacznij zmieniać świat na lepsze.

Chcesz podzielić się ciekawym newsem lub zaproponować temat? Skontaktuj się pisząc maila na adres: informacje@wlaczoszczedzanie.pl

Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej portalu Włącz oszczędzanie